7-Soal: Chet elde turup qalghan Uyghurlar üchün qandaq qilip öz perzentlirini Uyghur qilip terbiyilesh bir müshkül wezipe bolushi mumkin. Bu jehettiki özingizning bilgenliridin bir az sözlep bergen bolsingiz?

Siz bu soalda heqiqetenmu hazir chet elde yashawaqan Uyghurlar duch kéliwatqan bir intayin muhim mesilini otturigha qoyupsiz. Aldinqi soalgha bergen jawabimda, men chet elge oqushqa chiqqan Uyghurlar chet elde turup qélishni qarar qilghanda kem dégende mundaq 4 meqsetni közde tutidighanlighini éytqan idim:

1) Ilim-pen, aliy téxnika we öz kespining eng yuqirii pellisige chiqish.

2) Chet elning ewzellikin paydilinip, balilirini yaxshi terbiyilesh.

3) Öz iqtidarini eng yuqiri derijide jariy qildurup, maddiy jehette yaxshi turmushqa érishish.

4) Küchining yétishiche millet üchün bir az ish qilip bérish.

Junggoda nopus köp, Uyghurlar üchün oqush we oqush püttürgendin kéyinki xizmet pursiti bek qis bolghachqa, méningche chet elde turup qalghan Uyghurlarning könglide yuqiriqi 2-meqset xéli yuqiri salmaqni igileydu. Amérikidek döletlerning sharaiti yaxshi bolghachqa, öz perzentini bilim we iqtiday jehette héch bolmighanda ottura derijilik iqtisadiy sewiyide yashiyalaydighan qilip terbiyilesh köp sanliq Uyghur ata-anilar üchün bek teske toxtimaydu. Bu yerdiki yene bir eng muhim mesile, balini yene bir "Amérikiliq" qilip terbiyileymizmu, yaki "Uyghur Amérikiliq" qilip terbiyileymizmu, dégendin ibaret. Amérikidiki balilar her küni etigen saet 7 din kech saet 6 giche chet el muhitida yashap, peqet axshimi kariwatqa chiqqichilik bolghan 3-4 saet waqitla Uyghurche sözlep Uyghurche yashaydighan ata-ana bilen birge bolghanliqi, bu jeryandimu köridighan téléwizor yenila In'gliz tilida bolghanliqi üchün, balida Uyghurluq yiltizini tereqqiy qildurush bir intayin müshkül wezipe iken. Nurghun ata-anilar balisini Uyghur qilip terbiyilesh üchün köp tirishidu. Kichikidin tartip baligha öyde Uyghurchide sözleydu. Öyde baligha Uyghurche sözleshni ögitidu. Bizning tamaqlirimizmu 90 pirsenttin köp waqitta Uyghur tamiqidur. Buningdin bashqa Amérikida Uyghurlar bir qeder topliship olturaqlashqan Washin’gton we New York sheherliri hemde Kaliforniye we Téksas qatarliq shitatlardiki Uyghurlar pat-pat bir yerge yighilip olturush qilip, her qétim yighilghanda ballirimizni birge oynashqa qoyup bérimiz. Yaki her xil paaliyetlerge orunlashturimiz. 2005-yili maydin öktebirgiche, Jenubiy Kaliforniye bilen Shimaliy Kaliforniyediki Uyghurlar ayrim-ayrim halda kem dégende her ayda bir qétim dala olturushi qildi. Bu olturush In'glizchide "picnic" dep atilidighan bolup, uningda biz özimizge yéqin bir ammiwiy baghchini yaki birer güzel muhitliq orunni tallap, shu yerge Shenbe yaki Yekshenbe küni chüshte yighilimiz. Her bir aile kem dégende birdin tamaq teyyarlaydu. Öpche gösh, ichimlik we yel-yémish élip, göshte Uyghurlarning kawipini teyyarlaymiz. Taki kech saet 6-7 giche olturimiz. Bu jeryanda tenheriket oyunliri we bashqa oyunlarnimu oynaymiz. Bezide mexsus ademler seyli qilish üchün yasap qoyghan yollarda bir qanche kilométir méngip kélimiz. Shunga bu yighilishimizning shekli Amérikiche, emma mezmuni pütünley Uyghurche bolidu. Balilirimiz mushundaq yighilip, birge oynighanni intayin yaxshi köridu. 2006-yili mart éyida Shimaliy Kaliforniyediki Uyghurlar Noruz bayrimida bir yighilish qildi. Uningda Uyghurche shéir oqush, Noruz we Uyghur tarixigha ait soallargha jawab tépish, Uyghurche nomurlarni körsitish qatarliq paaliyetlermu boldi. Töt yashtin 10 nechche yashqiche balilarning hemmisi nomur körsetti. Mana bular bizning Amérikidiki Uyghur perzentlirige Uyghur tili, Uyghur medeniyiti we Uyghur örp-aditi qatarliqlarni ögitishtiki birdin-bir muhitimiz bolup qéliwatidu. Qalghan waqitlarda biz "medeniyetsiz yashaymiz". Yeni, biz Uyghur medeniyiti we örp-aditidin behrimen bolalmaymiz.

Uyghur ösmürlirige Uyghur medeniyiti, Uyghur tili we dinini ögitish üchün, Washin’gtondiki Uyghurlar buningdin bir qanche yil burun "Uyghur Ümid Mektipi" dégen bir mektepni qurdi. Bu mektep her Shenbe küni bir qanche saet Washin’gton shehiri rayonidiki Uyghur ösmürlirige ders ötidu. 2006-yilliq Noruz bayrimidiki yighilishta, shimaliy Kaliforniyediki Uyghurlarmu bir Uyghur mektipi qurushni we Uyghur yashliri üchün bir tor béti berpa qilishni qarar qildi. Bu tor bétide hemme Uyghur ösmürliri "bashqurghuchi" bolup, u tor bétige xalighan bala özi bir nersilerni qoyalaydighan, bir nersini yazalaydighan qilmaqchi boldi.

Chet elde ösüp yétilish jeryanida, balilargha gep bilenla Uyghurning qandaq millet ikenlikini toluq chüshendürüp bolush qiyin. Gep bilenla Uyghurlarning rehimdilliki, aqköngüllüki, semimiyliki, mertliki we méhmandostluqi qatarliqlarni hés qildurush asanliqche mumkin emes. Gep bilenla Uyghur medeniyiti we örp-adetlirini singdürüsh mumkin emes. Bizning ailide, biz 1996-yilidin bashlap ikki balimizni her yili yazliq tetilde, héch bolmighandimu ikki yilda bir qétim yurtqa mangdurup turduq. Ular yalghuz Ürümchidila turmay, wilayet, nahiye we yézilarghiche bardi. Déhqanlar öyide tamaq yep, déhqananlar béghida yémish yep, déhqanlar bilen meshrep oynap baqti. Bu ishlar ular üchün intayin qattiq tesir qildi. Bir qétim men ular bir yézida waqtida téléfon qilsam, ikki balam ayrim-ayrim halda: "Dada, biz bu yerdiki waqtimizdin qattiq behriman bolduq. Déhqanlardin bek tesirlenduq. Men burun bu dunyada Uyghur déhqanliridek yaxshi ademlerning barliqini bilmeptikenmen," dédi. Chet elde turuwatqan hemme Uyghurlarning bizdek balilirini pat-pat yurtqa mangdurup turush sharaiti yoq. Shunga, melum menadin élip éytqanda, ular üchün bashqa amal yoq. Eger sharait bolsa, ata-anilar balilirini yurtqa mangdurup tursa, ulargha ming söz bilen qilghan terbiyining ünümini yurtqa bir qétim bérip kélishi bilenla qazinalaydu. Shunga men bu ishni qattiq teshebbus qilimen.

Men yuqirida éytip ötüp ketkinimdek, biz chet eldiki Uyghurlaning köpinchisi küchimizning yétishiche perzentlirimizni Uyghur qilip yétildürüsh üchün tirishawatimiz.

Emdi méningmu bir soal sorap baqqim kéliwatidu: Uyghur diyaridiki Uyghurlar qandaq qiliwatidu?

Yéqinqi bir qanche yildin buyan men mundaq bir ishqa intayin heyran qéliwatimen: Eger men Uyghur diyaridiki birersidin bir téléfon nomurini sorisam, ular manga choqum reqemlerni Xenzuche éytip béridu. Yéshi 80 yashtin ashqan boway-momaylarmu shundaq. On nechche yashliq balilarmu shundaq. Ürümchidikilermu shundaq. Wilayet we nahiyidikilermu shundaq. Téxi men ular Xenzuche dep bergen sanni xata bolup qalmisun, dep Uyghurche tekrarlisam, ular chüshinelmigendek ganggirap turup qalidu. Biz Uyghurlargha néme boliwatidu? Emdi özimizdin waz kéchip, özimizni untulup, mushu derijige kélip qalduqmu? Gerche manga Uyghur diyaridin ayrilghili 20 yildin ashqan bolsimu, san sanashqa kelgende, men téléfonda sözliship baqqan wetendiki nurghun kishiler bilen sélishturghanda, méning Uyghurchem köp yaxshi iken. Méningche Uyghur diyaridiki xelqqe birersi reqemni Xenzuche déyishke mejburlawatqini yoq. Uyghurlar öz-ara Xenzuche sözlishishke birersi mejburlawatqini yoq. Eger öz tilimizni özimiz asrimisaq, öz tilimizge özimiz köymisek, öz tilimizni özimiz qoghdimisaq, uni bashqa héch kim bizge qilip bermeydu. Öz-özimizning kontrolluqi astida bolmighan ishlar üchün bizning anche amalimiz yoq. Lékin biz özimizge hazir yol qoyulghan sharaitni intayin qedirlishimiz, uningdin toluq paydilinimiz kérek. Angliq halda öz tilimizni qoghdishimiz, uni saqlap qélishimiz kérek. Undaq qilmay turup, milletning buningdin kéyinki teqdirini yaxshilash mumkin emes.

Muxbir ning inkasi:

 


Menbesi: www.Biliwal.com