Biliwal Tor Bétining Erkin Sidiq Bilen Ötküzgen Yazma Söhbiti (2-Qisim)


[1-Soal]  [2-Soal]  [3-Soal]  [4-Soal]  [5-Soal]  [6-Soal]
[7-Soal]  [8-Soal]  [9-Soal]  [10-Soal]  [11-Soal]  [12-Soal]
[Söhbettin Tesiratlar-1]  [Söhbettin Tesiratlar-2]


Söhbettin Tesiratlar 1:

(1) Tebrik

Men Alimimiz Erkinning yazmilirini tepsili oqup keliwatimen.
Buningda yezilghan nersiler her-bir Uyghurning yurek sozliridur.
hazir wetinimizdiki qerindashlar mushundaq bir rohqa ehtiyajliq.
Men ishinimenki bu yazmilar Uyghurlar ichide chong bir ghulghula
hasil qilidu.

Rehmet silerge.

Kun, Biliwal, 2005-3-9


(2) Erkin Ependimge

sizning her qedimingizni biliwal tor beti arqiliq korgendek boldum.ajayip tirishcanliq bilen tolhgan her bir minottingiz cikildap sizni yenimu alga besishqa undewatqan eshu minotlar hazermu esingizde bardu?eshu japaliq kunler icide turgan wahlarde hazerqi kunlerge kelgenlikingizge ishnersizmu?eshu kunlerge nezer salginingizde hazermu kozungizge yash egemdihgandu?yenemu tirishing.sizning telepcan rohingiz her bir uyghur ucun ulge bolip qalgusi!

Qargay, Biliwal, 2005-3-9


(3) Essalamu-Eleykum

Sizning yazmingizni yashlar bes-beste oqudi....

sizge shu yashlar namidin teshekkurimni bildurimen.
bezi ata-anilar printerda besip chiqirip balilirigha
oqutup balilirining nishan belgilishige nishan
belgilep berdi. siz tolimu ehmiyetlik ish
qildingiz....

aman bolung erkin ependi. ishliringiz we ailingizge
bext tilleymen.

Diyardin, Biliwal, 2005-3-11


(4) Rehmet Erkin aka

Erkin aka, men bir dostumning teshebbusi bilen www.biliwal.com ge kirip tor sahibining sizni ziyaret qilgan ziyaret xatirsini okushqa muyesser boldum (Bu omrumda mini ang hayajange salgan bir oqushluq ).

Man ziyarat xatirni oqushtin ilgiri millitimizning mushundak isil munawer parzanti barliqini bilmigankanman. Man oylap qaldim: Eger shu ziyarat xatirsini hemme kishi (bulupmu yashlar) koraligan bolsa bakmu yahshi ish bolgan bolatti!!.....

Sizning Millitimizge kelturgen shan-shereplirigizga xelqimiz koplap rehmet eytidu! xelqimiz sizdin pexirlinidu. Alla tenigizge saghlamliq we bak uzun omur ata qilsun!!! Tetqiqat ishlirigiz bekmu utuqluq bolsun.. Sizga yana bir qetim rehmet Erkin aka!

Horigul, Biliwal, 2005-3-12

 

(5) “Biliwal” din Biliwalghanlirim

"Biliwal" tor beti qurulganden beri, zor qiziqishlar bilan oqup kiliwatiman. yeqinda bu tor betka besilgan " Uyghur Alimi Erkin Sidiq Bilen Söhbet? ni oqughanden keyin, Uighurlar ichide mushundaq bir ulugh alimning barlighini biliwaldem, man aldi bilan biz uqun qimmatlik waqtini ajritip, bizni qimmatlik bilimlar bilan taminlap kiliwatqan ?biliwal? tor beti we bu tor betni qurghuqiga alamqe tashekkur bilduriman. Bu Söhbetning manga ang tasir qilghan jayliri bulsa alimning aela we bala tarbiyilax tughurluq eitqan hikmatliri, we Amrika maari bilan yurtimizdiki maarip silixturmisini bulup, bu biz yash ata-anilar we kang oqughuqilarning bir oqup chiqixigha erziydu. Muxu birqanqe yilden buyan, man daris otux jaryanida kup sandiki oqughuqilarning bakla bushap katkanligini his qildem, ham bu tughurluq bashqa oqutquqilarningmu zarlinish we iqinishlirini anglap turdum, hatta biz oqugan 80-90-yillardiki ugunush rohiyiga silixturgandemu helila kup tuwan, asli hamma shart-sharayit tuluq bulghan mushundak bir awzal muyitta osup qong bulghan balilar, tehimu yahxi oquxi kerakqu? Balilarning nima uqun royi quxkun? Buning asasi sawabe nima? bu suallargha Erken ependining suzliriden jawap tapqandak buldum, biz ishni oz perzantlirimizden baxliximiz kerekkan, bunungda anilarning roli tehimu qong ikan, xundaq qilghandila keyinki mualimlarga bulghan besim azraq bulsimu yengillaydikan, uzluguden uginidighan balilarni kim yahxi kurmaydu daysiz, leken bundaq rohni qandaq yitildurux kerak, qandaq qilghanda bilim ilixqa bulghan qiziqix shakellinidu, man bala tarbilyilash tughrisidiki alimning eitqan har bir uzundilarni ayrip ilip uni ozimizga tadbiqlimaqi, ixiniman bu ixtin chuqum bir natiqje qazinalayman, biz yash anilarning balini ilhamlandurux baliga kungul bulux we bala bilan birga buluxqa ajratqan waqtimiz bakmu az, biz qandaqtur arzimas ishlar uqun aldirax, balini besim ixlatmay erken terbilaxka anqe kungul bulup katmaymiz. balini qandaq qilip ozligiden ugunux qilix royini yitildurux ang muyimkan, bu bizning haqiqaten oylinip beqiximizgha we izdinishimizga erziydu. Alim bilan bulghan Söhbetni amal bar tizraq yerlik nashiriyat orunlirigha berishinglarni qin qalbemden umut qiliman. Xundaq qilghanda bu sohbetni tehimu kup uighur ata-aniliri uqup chiqqan bulatti.

Gulzar, Biliwal, 2005-3-12

 

(6)  Erkin uginish ulgimizla bolmastin yahshi yol korsetkuchtur

Men aldi bilen mushundaq bir sokbet hatirisi orunlashtorghan hem uning uchun heqsiz kuch chiqirwatqan Biliwal.com diki oghlanlirimizgha koptin kop rehmet eytimen.

Men towende Erkinning manga qilghan yardemliri ichidin peqet ikkisinila missal kelturush arqiliq uninggha bolghan hormutum we rehmitimni bildurimen..

Men Erkinni Xinjiang Universitning Matimatika fakolitida oqwatqan waqtimdin bashlapla tonoyttim hem uning munawer oqughuchi ikenligini bilettim. Biraq Erkin bilen qoyoq alaqe qilish we sirdishish imkaniyetliri bolmighan idi. 2000 yili Amerikigha kelgendin keyin Erkin bilen uchurshush hem paranglishish imkaniyetliri ige boldim. Bolupmu Erkin San Franciscodin Los Angelesqa yotkilip kelgendin keyin uning bilen sirlishish pursetliri tehimu kopeydi. Erkinning manga bergen birinchi qetimliq tasirati uning mulayimlighi, raschillighi, egher besiqliqlighi we sozlirining intayin orunluqlighi idi.

Men Los Angelestiki birnechche collegegha uqutquchiliqqa iltimas qilghinimda u manga derhalla nahayiti kelishturup tonushturush heti yezip bergen idi. Bir qetim Erkinge tonushturush heti lazimlighini, u hetni heptining ikkisigiche ewetip berishini otungen idim. Lekin munasiwetlik hewerni uninggha e-mailde mangdurimen dep uni ozem untup qaptimen. Heptining uchi Erkindin telephone kelip mening tonushturush heti toghurliq hewer yollimighanlighimni eytip bu ishni mendin surushturgini zadila esimdin chiqmaydu.
Mening ishimni huddi ozining ishidek bilgenligi meni bek tesirlerndurgen idi. Oyge kelipla ayalimgha qizimgha bu ishni sozlep berdim. Qizimgha chong bolsang mushu dadashtek bashqilargha yardem qilishni bilidighan adem bolghin. Adem ahiri bu alemdin otidu, mushu qisqighine hayatingda
bashqilargha yardem qilishni ozining sheripi dep bilidighan adem bolghin dep sozlepla kettim.

Amerikida ishqa orunlishish uchun aldi bilen interviewdin otmisingiz bolmaydu. bultur Erkinge telefon qilip interview soallirigha yardemliship berishini sorighan idim. Erkin manga, bolidu bu shenbe oyingge chush 12 lerde barimen soallarni teyarlap qoyghin jawabini bille yazayli didi. Men 40 soalni teyarlap qoyup Shenbe kuni Erkinni saqlap olturdum. Ichimde bu soallargha jawap yezip bolush uchun 3 kundek ketemdikin dep oylaytim.
Erkin oyge kiripla aldi bilen soallargha jawap yezip bolup andin parangliship olturayli didi. U toptoghra 4 saette soallarning jawabini tamamlap boldi. Uning koputarda het urush tezlikimu meni heyran qaldurdi. Siz Los Angelesqa kelip Erkindin meslihet sorimighan adem barmu dep izdisingiz, meningche meslihet sorimighan birmu ademni tapalmaslighingiz mumkin. Eger siz bir qiyinchiliqqa uchurap Erkindin meslihet sorisingiz ozining qolidin kelmisimu sizge bir yahshi yolni korsitidu. Xunga u bizning uginish ulgimizla bolmastin yahshi bir yol korsetkuchimu bolalaydu.

Ahirida uning tenining salamet aylisining tehimu behitlik bolishini bir alladin tileymen.

Tashpulat Rozi, Biliwal, 2005-3-15

 

(7) Erkinkamgha Jawab

Salam Erkinka,

I have been reading the series of your article on Biliwal and I am really enjoying them. I believe every one at home including parents and children and others should read and think about it seriously and ask questions that challenge them. I strongly believe that you pointed out very important problems and suggested very helpful and meaning solutions. I am very sure that they will benefit a lot and therefore, I thank you!

Terjimisi:

Sizning bu chatma maqalingizni oqup, intayin behriman bolup keliwatimen. Men yurtimizdiki her bir ata-ana, her bir bala we bashqilar bu maqalini oqup, u toghrisida keskin oylap beqishi, hemde ozliridin oz-ozlirige jeng elan qilidighan soallarni sorap beqishi kerek, dep oylaymen. Men shuninggha chongqur ishinimenki, siz intayin muhim mesililerni otturigha qoydingiz, hemde u mesililerni qandaq hel qilish toghrisida nahayiti paydiliq we menilik usullar ustidimu teklip berdingiz. Men keskin eytalaymenki, sizning yazghanliringizning nurghun kishiler uchun paydisi bolidu. Shunglashqa men sizge rexmet eytimen.

Bilim, Biliwal, 2005-3-12

 

(8) Mumkin Bolsa

Essalam eleykum qérindashlirim .
Man biliwal tor békitining Ataqliq alimimiz "Erkin Sidiq Bilen Söhbet" ni deslipidin bashlap taki hazirgha qeder oqup keldim hem tolimu hayajanlandim . Bu söhbet xatirisi Uyghur torchiliq tarixida eng zor tesir qozghighan qizziq nuqta dep eytalaymen . Bu neme üchün ? ...Hazirqi dewr uchqandek tereqqiy qiliwatqan bügünki künde , biz Uyghur yashlirigha mana mushundaq rohiy dunyarimizni urghutidighan meniwi ozuq we ijtihat buliqidiki awan`gartlar tolimu zörür . Biz mana shundaq tirishchan , sapaliq göherlerge muhtajmiz .

<>Man bu söhbet xatirisi we dostlirimizning inkaslirini oqush arqiliq shuni oylap qaldim . Mubada Alimimiz Erkin sidiq ependining öginish rohi we japagha chidap ilgirlesh ish -izlirini diyarimizdiki herqaysi aliy mekteplerde oqughuchi -ustazlarning oz ara pikir almashtursh we muhakime qilish bir saetlik dersi qilip orunlashturulghan bolsa , buning ijtimaiy ünimi qanchilik yaxshi bolghan bolatti .

Erkin Sidiq rohi ___ Barliq ögen`güchi , izden`güchi , ögünish yolida özining yaxshi öginish uslini tapalmighan , özidiki heqiqy talantini bayqiyalmay téngirqap yürgen yashlirimizgha nurluq mayak bop qalghusi !

Xoshnam, Biliwal, 2005-3-20

 

(9) "Eger siler kochidin 100 dollar pul tépiwalsanglar”

Kishilerge yollardin pul tepiwilish ishliri uchrap turidu. Men bashqilarning bundaq ishlarni uchratqan uchratmighanliqini bilmeymen lekin manga shundaq ish uchrighan idi.

Silerningmu esinglarda bolishi munkin, bashlanghuch mektep edibiyat kitawimizning deslepki betliride renglik resimler bolidighan. Shu resimler ichide bir tiyinliq tenggini tepiwalghan bir balining botkidiki saqchigha tepiwalghan pulni tapshuriwatqan korunishi bar idi we bizdimu tepiwalghan nersilerni igisi chiqmisa diwanilargha beriwetidighan adetlirimiz bar.

Erkin akimizning yazmisining 4. bolikide towendikidek bir misal bar, buni oquwetip manga uchrighan bir ishni kopchilikke sozlep berishni layiq taptim.

Neqil:

«Oghlum 1-sinipta oquwatqanda, bir küni uning oqutquchisi siniptiki balilardin mundaq bir nersini soraptu: "Eger siler kochidin 100 dollar pul tépiwalsanglar, u pulni nimige xejleysiler?" Köpinche oghullar uninggha oyunchuq alimiz, deptu. Qizlar qochaq alimiz, deptu. Beziliri Disney baghchisigha barimiz, deptu. Dilshatqa kelgende, u "Men pulni dadamgha bérimen. Dadam uninggha öy alidu", deptu.»

Muellimning yoldin pul tepiwalsanglar qandaq qilisiler digen soalgha Amerikiliq oqughuchilar shundaqla Erkin akimzining oghli Dilshatjan tepiwalghan pulni shaqchigha tapshurup berimiz digen sozni qilmidi we oqutquchimu uni saqchigha yaki mektepke tapshurisiler digen sozni qilmidi. Buninggha belkim "Sohbet..." oqurmenler muellimge we oqughuchilarning jawaplirigha heyran qilishi munkin lekin chettellerde undaq jawaplargha erishish normal ish iken.

Menga towendikidek ish uchrighan.

Men bir kuni yoldin 5 dollar tepiwaldim, uni birer diwanigha beriwetishni oylap etrapimgha qarap baqsam birmu diwane yoq (elwette u rayonda diwane yoq idi), diwane tepish uchun downtown (sheherge merkizi) gha berishim kerek iken, u yerge berish uchun men choqum kiragha 10 dollar xejlishim kerek idi. Neme qilsihimni bilemey axiri balamning mektiwige apirip berishni oylidim del shu waqitta balamni mekteptin ekilidighan waqitmu bolup qalghan idi. Shuning bilen men u 5 dollarni muellimge berdim we uni tepiwalghanliqimni eytim. Muellim manga uni ozingiz ishliting didi, yaq undaq qilsam bolmaydu disem, burun ozining 50 dollar tepiwalghanliqini, igisi chiqmighandin keyin uni ishlitiwetkenligini hikaye qilip sozlep berdi we igisi chiqmighan pulni ishletse bolidighanliqini eyti. Men heyran qaldim we mening undaq qilalmaydighanliqimni sozlidim. Shuning bilen muellim u 5 dollarni mektepning xeyri-saxaletlik fundigha (mektepte daim xeyri-saxawetlik ishlargha pul yighip turidu) tapshuriwetidighanliqini eyti we mening namimni yezip qoyidighanliqini didi, men u muellimge yaq mening namimni yazmang dep tapilighan idim.

Korushke bolidiki, chet ellerde kishilerning idiyeliri oxshimaydiken, ular belkim, yollardin pul tepiwilishni amet dep oylaydighan oxshaydu, eger igisi chiqmisa ishlitiwetidighan ishlitiwetidiken.

Xpress, Biliwal, 2005-3-24

 

(10) Erkin ependi sizge köp rexmet

Erkin ependi:

Sizning 4 bölümge bölün'gen soal-jawabingizni oqup chiqtim. Uningda yézilghan nersiler men izdep yürgen ozuqluq iken. Sizge köp rehmet. Maqalingizning dawamini teshnaliq bilen kütiwatimen.

Lazim, Biliwal, 2005-3-25


(11) Biliwal Bir Aydin Az Waqitta 40 Mingdin Kop Oqulghan

Nur mundaq dep yazghan:

"Chet ellerdiki Uyghurlar we Uyghur tilini bilidighan bashqa millet kishilirining mutleq köpchiliki ULYdiki tor betliri arqiliq Uyghur tor medeniyitining ehwalidin xewerdar bolidu. ?Biliwal? tor bétining ?Uyghur Alimi Erkin Sidiq Bilen Söhbet?ni élan qilghan bir aygha yetmigen waqit ichide körgüchilerning 40 mingdin éship ketkenliki bu pikrimizge delil bolalaydu."

Tepsilisini towendiki tor bekitidin korung:
http://www.izdiyari.com/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=919

Kochurguchi, Biliwal, 2005-3-31

 

(12) Erkin Akimizgha Teklip We Boluwatqan Munaziriler Toghrisida

Ekinkamning jawabliri kishilerge nahayitimu zor ilham beridu. Erkin akimizgha tewsiye qilidighinim: Erkin akimiz shu sezguzeshtlirini teximu kengeytip etrapliq qilip "Terjimihal" (Autobiography) shekilde eser supidide neshiryatta elan qilishini soraymen. "Mening Terjihalim", "Mening izdinishlirim", "Mening hayatim" .... demdu ish qilip kitab sheklide neshir qilishini soraymen, "sohbet..." din korushke bolidiki, Ekin akimizda shundaq kitabni yezish qelem kuchi bar. Shundaq kitab chiqirishqa erziydu, chunki Erkin akimizning hayat sezgudeshliri nurghunlighan alahide dewirlerni kechken, alayluq,

Mediniyet inqilabi,
Yezida chiniqish
Aliy mekteplerge imtihanni eslige kelturush
Mediniyet inqilawidin keyin birinchi qarar Uyghur aliy mektep hayati
Uyghurlarning chetelde oqushqa qizziqish dewri.
........
Chettiki hayat
.........

Nurghunlighan kishiler shu dewrlerdiki Uyghurlarning oylighanlirini, hayatini bilishke qiziqidu.

Men aliy mektepte oquwatqan chaghda Erkin akimizning bir munewer oqughuchi ikenlikini bashqilardin anglighan. Men Amerikigha oqushqa chiqish toghiriluq mekteplerni izdewatqanda, Erkin ependi manga "Preston Press" elan qilghan kitapchinng (aspirantliqqa ait) kupiyesini ewetken, u chaghlarda bundaq uchurlar Amerikida oqumaqchi bolghan bir kishige nisbeten bek muhim idi, seweb u chagh Internet texi Urumchige kelmigen mezgiller idi. Shuningdin koriwelishqa bolidiki Erkin akimiz uzundin buyan tirishchan Uyghur oqughuchilargha qolingizdin kelishiche yardem qiliwatidu.

Mana emdi ozining tesirlik we emeliy serguzeshtliri arqiliq Uyghur oqughuchilargha we ata-anilargha , herqandaq qiyichiliqtimu "boshashmasliq", "bilimni qedirlesh", "rohluq bolush", "umidwar" bolush ... iradisini tiklishige yardem qiliwatitu. Bu bir chong tohpe, ezizleshke erziydighan ish.

Meningche Erkin akimizning aliyjanab xislitini bashqa Uyghur ziyaliriliningmu oginishige tewsiye qilish zorur. Birersi qanchilik bilim alsun qanchilik shohret qazansun, qeyerde yashisun (Washington, Beijing, Urumchi, Tokyo, New York, Los Angles, Paris, London....) erger shu kishi oz millitingizge omri boyiche birer ish qilip berelmise, u bilimning yaki shohretning qilche ehmiyiti yoq dep qaraymen we u hayatning hechqandaq ehmiyiti yoq dep qaraymen. Bir ziyali hech ish qilip berelmisimu, bilimni bille gorghe eketmey hech bolmisa ozi yazmisimu kespige ait birer ehmiyetlik maqalini Uyghurchigha terjime qilip birer torbette elan qilsimu, shu kespke ait bilimlirini Uyghurlargha tonushtursimu, bu bir ehmiyetlik ish bolup hesablinidu, addiy qilip eytqanda.

Bu "sohbet..." ni oqush jeryanida boliwatqan munazirilarghimu kozum chiqliqip qaldi. Towende ozemning bu mesililerge koz qarishimni otturigha qoyay.

1. Neshir hoquqi mesilisi:

Her qandaq bir maqalining intenette elan qilinishi, shu maqalining koplep kishilerge yetishni mexset qilidu. Shuning uchun, bir torbette elan qilghan maqalini yene bir torber kochurup shu maqalining kelgen menbesini eskerttip elan qillishqa tamamen bolidu lekin Bilik torbeti desliwide toghra ish qilmay, maqalini ruxsetsiz kochurup we maqalining kelgen menbesini eskertmey eksiche "maqalini bashqa nerde elan qilsa bolmaydu" digendek nersilerni yezip qoysa nahayiti kulkilik bir ehwal bolup qalidu.

Biliwal.com "sohbet..." ning axirida "ruxset eling..." we qalaymiqan kochurmeng ishletmeng digen iken buninggha bashqa tor betler shertsiz boy sunishi kerek, chunki neshir hoquqi Biliwal.com da. Erger siz maqalini bashqilargha tonushturmaqchi bolsingiz, kopi qilip e-mail arqiliq eweting yaki bashqa torbette ulunish qiling.

Qandaqla bolmisun, axiri ikki tor bet otturisida chushenche hasil qilishish boluptu bu nahayiti yaxshi yarishish. Bu ish bashqa tor betlergimu sawaq boldi.

Siz neme dep bahana korsiting, maqalining menbesini esketmey, maqalilarni kochurup elan qilish qamlashmaydighan ish. Bundaq qiliqqa hechkim rehim qilmaydu. Maqalining menbesini eniq yezish bekmu muhim, chunki maqalini kochurush we bashqa betlerde elan qilish jeryanida maqalilar her xil xaishlar sewebidin ozgurup ketishimu munkin. Bu ehwalda esli maqalining menbesi bolsa bir selishturma bolidu. Yene bir ish maqalini yazghuchi we elan qilghuchi ismi jismi bar kishiler, siz we bizge oxshash namelum yazghuchi emes, maqalini u torbettin bu torbetke kochurup maqalining mezmuni we bezi nigizlik jumliler burmulunup ketip qalsa, ismi jismi bar kishilerning namigha shohritige yaman tesir berilip qilishimu munkin. Shuning uchun biliwal.com ning ruxset elip andin elan qiling dep telep qilish hoquqi bar.

2. Yeziq mesilisi:

Biz meyli etrap qilayluq etrap qilmayluq, latin yeziqi Internettiki eng ammibab Uyghur yeziqi. Eng tez, eng qolay, herqandaq kompyuterda, her qandaq platformda, herqandaq programida ishleydighan yeziq, herqandaq zamanda tosalghusiz yeziq.

Nurghunlighan kona yeziq betler bar lekin u yerdiki uchurlargha ige bolush bek tes, bir birlep axturmisingiz ige bolalmaysiz, ularni Google din izdigili bolmisa!?, hem kompyuterdimu chiqmaydu. Mening nurghunlighan kona yeziq betlirige barghim kelidu, lekin herplerning chapaqlighidin, kichikligidin ikki minuttin keyinla kozum aghrip ketidu, chunki kona yeziqta herpler nurghun hallarda chikitler arliqliqla perqlengechke herplerni perqlendurush kompyuter monitorda bek tes, uni kompyuterda yezishmu bir mushkul ish, kompyuterda xeli sewiye bolmisa uning bilen heplishish bir qeyin emgek. Demek, mening latin yeziqinini ishletmeslik heqqim yoq, chunki kona yeziq biken mushu maqalini yezishim uchun aldi bilen, nurghunlighan ishlarni qilishim kerek (kona yeziq sistimisini orunlashturush, kirguzush/chiqirish), sozlerni kirguzish yeni mushu maqalini yezish uchunmu 3 yaki 4 saet ketishi munkin, mening unchilik ziyade waqtim yoq. Yene kelip xalighan kompyuterda kona yeziq chiqirish sistemisi bolushi natayin, eng muhimi japa chekip yazghan nersingiz qarshi terepning kompyuterida normal chiqishi natayin, chunki kona yeziqni ta hazirghiche kompyuter qollimaydu. Undaq bolghan iken, neme uchun waqtimni israp qilip, kona yeziq bilen heplishimen?! Demek yene oylap baqsam, latin yeziqini ishletmeslik sewebim yoq iken.

3. San we Supet

Melum tordash, Uyghur Internet tor betlirining bir ikkisila bolushini tewsiye qiliptu. Buning sewebi san iken. Meningche her qandaq torbette ozige xasliq bolidiken, yaxhsi nersiler bolidiken uningdin hozurlinidighanlar choqum chiqidu, lekin biz ziyaret qilish sani bilen bir betning yaxshi yamanliqini olchem qilmasliqimiz kerek. Burun eng dangliq "Altavista" deydighan izdesh tor beti bolidighan, shu chaqlarda kimmu Google bir kunlerde hemmini yengip chiqidu diyeligen?! Shuning uchun, Uyghurlarda bir ikkila tor bet bolsa kupaye diyish xata we torbernng yaxshi yamanliqini ziyaret sani we ezalirining az kopligige qarap belgilesh bir tereplimilik.

Xpress, Biliwal, 2005-3-18

 

(13)  "Alim bilen Sohbet "Xatirsini Oqughandin Kéyin

Aldi bilen www.Biliwal.com ning Intérnét arqiliq Uyghur idiyisige rohiy ozuq we bahar shamili ekelgen méhnitige rehmet.

Nechche waqittin béri www.Biliwal.com bétide we bu bettin köchürülüp bashqa tor betliride élan qilin'ghan Uyghur alimi Erkin Sidiq bilen bolghan söhbet xatirisini 12- bölümigiche pütünley oqup chiqtim...

Bu söhbetni pütün bir qétim oqup bolup özümni tolimu yénik ,azade ,pexirlik hés qildim. .......biraq,buning'gha egiship yene özümni tolimu éghir ,miskin, ghérip......hés qildim....

Allah insanni her xil yaratqan iken. Men burundin bezi matériyallardin "oyide olturup,bir yötelse pütün jahandiki barliq bankilargha zukam tégidighan" Yehudiy milliti toghrisida anche-munche chüshenchilerge ige idim, hem shu milletning jahanda eng échinishliq we wehshi türde ézilip yoqilish girdabigha barghanda yene özlirini ongshap öz makanini qayta qurghanliqini, hemde yoqilish aldidiki Ana tiligha qayta jan ata qilghanliqliri hemde her bir Yehudiyning meyli qandaqla sharaitta we nedila bolmisun, yashash nishanining öz Ana millet miqyasigha qaritilghanliqi?bolupmu ularning ichidin chiqqan alimlardin dunyawi alimlar nisbitining köp qismini teshkil qilidighanliqi.........manga qattiq tesir qilghan we méni heyran qaldurghanidi......

Biz Uyghur millitidin öz zamanisidiki seltenetlik yashighan Uyghur ejdadlirimizdin bezi alimlar dunyagha tonulghan bolsimu, biraq hazirqi sharaitimizda dunyagha tonulidighan Alimlirimiz yoq déyerlik idi.

Bu söhbetni oqup Uyghur ichidin chiqqan alim Erkin Sidiqni tonughandin kéyin mende bir xil ümid we ishench hasil bolghandek boldi. chünki bu Uyghur millitining döt emeslikini, bizningmu tirishsaq bashqilarni bésip chüshkidek eqlimizning barliqini körsitip turuptu...bu alimning suallargha bergen jawabliridin özining kichik chaghliridin tartip ta hazirqi Alim atalghan'ghiche bolghan kallisidiki "öginish öginish toxtimay öginish"ning dawamliq uning eqil buliqini échip turghanliqini, herqandaq bir sharaitta turupmu "öginiwalsam"la deydighan idiyesi éniqliqini körüwalghili bolidu.....

Alim Erkin Sidiq akimizning addiy bir kepidin chiqip, jahanning chet yaqilirida her xil qiyinchiliqlarni béshidin ötküzüp ,ézilish we kemsitilishning némilikini bilmeydighan......hazirqi dunyani idare qiliwatqan Amérikidek bir dölette alim atilip bashqilarni öz aldida bash egdürgenliki, öz millitini bashqilargha tonutqanliqi........... bu söhbetni oqughan her bir Uyghurning qelbide alimgha bolghan hörmiti pexirlinishi yüksek orunni igilimey qalmaydu dep qaraymen......

......Bu héssiyatlargha egiship mende yene alimning ayali Aman'gül hedemge chongqur hörmitim qozghaldi. Chünki hazir Shinjangda özining erzimes menpeeti üchün mushundaq tiriship tirmiship pellige örlewatqan oghlarlarning putigha keke chépip ularni nabut qilidighan ayallar az emes......Biraq, Erkin akimizdek oghlanlar köplep chiqsa öz barliqini ata qilip millet oghlani üchün keynide turup tirek bolushqa teyyar qiz ayallarmu az emes.........Aman'gül hedimiz ene shundaq özining Uyghur milliti üchün barliqini sap ayalliq burchi bilen ada qiliwatqanlargha ülge bolalaydighan heqiqi Uyghur qiziken.........Sizge rehmet, Aman'gül hede...
......

Men bu söhbetni oqup kallamda yuqiriqi xiyallarni qilghanda özümning Uyghurluqumdin alim arqiliq shunchilik yénik , azade , pexirlik hés qilghanidim......

......Alimning ötmüshliridiki töwen'ge chüshüp emgek qilish we yaki suq qislighidin, köl süyidiki qumchaqlarni püwliwétip su ichish, jeryanlardiki qiyinchiliqlarni béshidin ötküzgen bolsimu, we yene kéyinki turmushi halliq haletke yetken diki eng addiysi tamaq yéyish usuli arqiliq öz iradisini chingitish..... usulliri , manga xéli tesir qildi.....chünki hazir menla emes, köpligen Uyghur qiz -yigitliri özimizge bilishlik bolghan her xil wasitilik we biwasite, sewebler tüpeyli öz nénimizni tépip yéyeligüdek derijige érishipla (elwette téxi öz nénini tépip yéyelmeywatqanlarmu az emes) az-tola netijige érishkendin kéyinla yene örleshke tirishmaydighan, bir kün birer ishtin tesirlinip kétip azraq birer nerse ögense, etisi yene yéli chiqip ketken toptek boshap qalidighan, yénidikiler mashinida ,ayripilanlarda.....ghuyuldap ötüp ketse, özimizge teselliy bérip ?bizge amal yoq' dep hangweqip qarap qalidighan keynidinpiyade,ya bolmisa aranla ulashqan welsipiti bilen ketiwanqanlar......lar xéli köp.

Millitimizning 1000 din biridiki yashlarda alimning iradisidek iradining yérimi bolsimu bolghan bolsa néme dégen yaxshi bolatti-he?!......hazirqi yashlirimizning köpinchiliride peqetla esli wujudidin yashliq urghup ,chirayida gewdilinip turidighan jushqun ,yashliq chirayliri xunükliship , wujudi külge bozlinip nursiz közliri bilen xeqqe heyranliq ilkide tikilip qarap qélishtin bashqa nerse qalmighandek.........erkek paxlanning göshini mezze qilip tola yeydighan yigitlirimiz wujudida erkeklerge nisbeten xasliq, öz mewjudluqini yoqatqandek......qizil gülning bergidek nazuk qizlarning zawalliqqa yüzlen'gen halitini démeyla qoyay......
...........................................

......Mushularni oylap özümni xuddi patqaqqa pétip kétiwatqandek shunchilik éghir we shunchilik ghérip,miskin hés qildim......

......Bu söhbetni oqughandin kéyin köpligen kishilerge oqup bergim kélip ketti. Alimning biz yashlargha atap waqit chiqirip qilghan méhnitige rehmet. Bu söhbetning köp tereplime teshwiq qilinsa, köpligen yashlirimizning idiyisige bahar bashliyalaydighanliqigha ishinimen.

...............
Axirida Alim we uning a'ilisidikilerning ténining salamet bolushini, turmushining bextlik bolushini,ishlirining ongushluq bolishini, ömrining uzun bolushini tileymen!

Tumarim, Biliwal, 2005-5-10

 

(14) Jawabingizgha Rexmet

Hörmetlik Erkin aka,

Aldi bilen sizning qimmetlik waqtingizni ajritip manga jawab qayturghanliqingiz üchün chin dilimdin rehmet éytimen.
Rastini éytqandanda, uzun yillardin béri Xenzularning arisida oqup, xizmet qilip yürgenlikim üchün, ana tilda sözlesh, pikir qilishim taza rawan emes haletke chüshüp qalghanidi. Eger xétimning liksikisida yaki grammatikisida xataliq bolsa mesxire qilmasliqingizni ümid qilimen.

Hazirmu ésimde, Béyjingda oquwatqan chéghimda, menmu bashqa studéntlargha oxshash Amérikigha oqushqa chiqishni arzu qilghanidim, lékin In?gliz tilini ana tilim bilen emes, belki Xenzu tili arqiliq ögen?genlikim üchün, öginish sür'itim yuqiri bolmidi. Uning üstige 4 yilliq oqush hayatimda, kespimni öginishni birinchi orunda, chet el tili öginishni ikkinchi orunda; Til öginish jehette Xenzu tilini téximu chungqurlap öginishni birinchi orunda, In?gliz tili öginishni ikkinchi orunda qoyghanliqim üchün; In?gliz tilini kespimge munasiwetlik matériyallarni asas qilip ögen?genlikim üchün 4 yilliq toluq kursni püttürgichilik taza yaxshi netijige érishelmidim.

Mektep püttürgendin kéyin, xizmet tépip ishlesh birinchi orunda boldi, lékin xizmet ariliqi we ishtin sirtqi waqitlirimda til öginishni peqet üzüldürmey keldim.

Belkim méning meyli Xenzu tili yaki In?gliz tilini öginishtiki heqiqiy muddiayim --- yaki Béyjingda ishlesh, yaki Amérikida oqush üchün emes, belki meyli qandaq yerde bolsun, öz kespimni qiynalmastin köngüllük, bimalal ishlesh üchün wasite qilish bolsa kérek...

Men bir ziyaliy ailiside chong bolghan, ata-anam ikkilisi aliy mektep terbiyisi körgen (gerche «mediniyet zor inkilabi» jeryanida heqiqiy aliy mektep terbiyisidin mehrum bolghan bolsimu, yenila öz dewridiki yashlargha sélishturghanda oqush hayatini bikargha ötküzmigen). Shunga taki hazirghiche méni oqush we xizmet jehettin köp qollap keldi. Ular taki hazirghichilik méning dawamliq bilim ashurushumni ümid qilidu. Lékin, méning bilim ashurushqa tutqan közqarishim ularningki bilen anche oxshash emes, Men xizmet ornumdimu dawamliq bilim ashuriwatimen dep qaraymen. Chünki, bügünki Junggo heqiqetenmu tarixtin béri körülüp baqmighan sür'ette özgirish hasil qiliwatidu. Gerche siyasiy tüzülme jehette mahiyetlik özgirish bolmighan bolsimu, lékin iqtisadiy siyaset, iqtisadiy qurulma, iqtisadiy muhit jehette ghayet zor burulushlar peyda boluwatidu. Bolupmu, men karxanida ishligenlikim üchün, bu memlikette yüz bériwatqan özgirishlerni, yéngiliqlarni, künde dégüdek körüliwatqan tereqqiyatlarni, yéngidin-yéngi pursetlerni biwasite yaki wasitilik halda hés qilip kéliwatimen...

Junggo jem?iyiti Xenzularning özining sözi bilen éytqanda "Gülliniwatqan büyük dewr"ge qedem qoyuwatidu, pütkül jem?iyet, bolupmu Shinjangdin sirt yerler paraxlap qaynawatqan kazan?gha oxshaydu, pütkül jem?iyetning tebiiy tereqqiyati "men éqimni yaritimen, men éqimni kontirol qilimen" deydighan hakimiyet üstidiki partiyigimu dem alghudek purset bermeywatidu désem mubalighe bolmas. Bu bir yaxshi ish. Bazar igilikining qudriti heqiqeten zor iken.

Men eyni yilliri aliy mektepke bérishtin burun öz-özümge "choqum musteqil yashiyalaydighan adem bolimen" dep irade baghlighan idim. Bügün méning bu irademning bir qismi emelge ashti, lékin peqet özüm üchün yashash méning dunya qarishimga toghra kelmeydu. Men téximu köp kishining menpe'eti, bolupmu jem?iyetning nurghun yaxshi pursetliridin héchqandaq behr alalmaywatqan kishilerning menpe'eti üchün tirishishni ümid qilimen.

Méning bu oylirim siz we sizge oxshash nurghun heqiqiy bilim ehliliri üchün ortaq istek dep oylaymen. Lékin bazar igilikining artuqqiliqi we nuqsanliri toluq namayen boluwatkan bügünki künde, kishilerning turmush nishani xuddi formulagha oxshash, yaxshi xizmet --- yaxshi kirim ---yaxshi öy --- yaxshi mashina --- rahet turmush --- abroy..... öz menpe'eti bilen biwasite munasiwiti bolmighan kishilerning ghémini qilish, öz menpe'eti bilan munasiwetsiz ishlar üchün waqtini serp qilish nurghun kishi üchün teske toxtishi mumkin....

Kishilik hayatni heqiqiy menilik ötkuzushning özi bir ilim iken ... özining hayat musapisidin qana'et hasil qilish üchün qandaq tirishish --- hazirqi basquchta men üchün tolimu muhim bir mesile boluwatidu?

Sizge we ailingizge semimi salam yollap,

Mehman, Biliwal, 2005-5-6

 

(15) «Söhbet»tin Tesirat

Men adettiki aliy mektep oqughuchisi. Aqsu wilayitining chet-yiraq bir sehrasida tughuldum. Men gerche bir namrat déhqanning perzenti bolsammu lékin bilimge bolghan bir küchlük ishtiyaqning türtkiside aliy mektep bosughisigha qedem qoydum. Hazir Shinjang Uniwérsitétining edebiyat fakultétida oquwatimen. Torgha chiqishqa amraqliqimdin bolsa kérek bir küni tordin «Uyghur Alimi Erkin Sidiq Bilen Söhbet» dégen témini körüp qaldim. Netijide bu söhbetni asasen toluq oqup chiqtim. Bu söhbetni oqughandin kéyin pütün wujudumni bir xil hayajanlinish we pexirlinish héssiyati chirmiwaldi. Chünki méni dunya jamaetchilikining Uyghurning kimlikini bilmeydighan bügünkidek riqabetlik dunyada bir Uyghur perzentining Amérikidek yüksek derijide tereqqiy qilghan döletning alem qatnishi idarisida xizmet qilishi tesewwur qilghusiz pexirlinish tuyghusigha chömdürgenidi. Uyghur alimi Erkin Sidiq heqiqetenmu herbir Uyghurning öginishige, herbir ishida ülge qilishigha erziydighan ulugh shexs. Biraq, Uyghurlarda waqit qarishi tolimu passip. Lékin Erkin Sidiq waqitni minut-sékuntqiche bölüp ishlitidu. Harbir ishini ete emes bügün, héli emes hazirdin bashlashqa adetlen?gen .U waqitni bilimge , bilimni öz eqlini namayan qilishning sermayisige aylanduralighan. Nawada Erkin Sidiq toghrisidiki bu kitab neshirdin chiqsa men choqum sétiwalimen hem etrapimdikilerge Amérikidak bir dölette bir Uyghur alimining barliqini tonushturimén. Chünki bizning pexrimiz, Uyghurning pexri .tarixta yüksek medeniyet yaratqan ulugh bir milletning pexri .

Waqtim qis bolghachqa bügün mushunchilik yazmaqchimen .

Otyurek, Biliwal, 2005-6-5

 

(16) Söhbet Xatirisini Oqup...

Men Erkin Sidiq bilen söhbet dégen söhbet xatirisini körüp özümni qayta tonughandek boldum. u alimning tirishchanliqi, chidamchanliqi, zéhnining ötkürlikidin ashundaq riqabet keskin Amérikida bashqa el xelqliri ichide özining heqiqiy Uyghurluqini namayen qilghanliqi méni intayin hayanjan’gha saldi hemde bizning téximu tirishishimiz üchün yaxshi ülge tiklep berdi.
--- Yaqup Emet
(Shehrizat tor bétidin élindi)

Mehman, Biliwal, 2005-6-11

 

(17) Alimimiz Erkin Sidiqqa rexmet

Men alimimiz Erkin Sidiqning sokpet hatirisini oqup, alimimizning nime digen tirishjan bir yigit ikenligini his qildim. Alimimizning sokpette digen her-bir gepliri bizning yurek sozlirimizdin ibaret. Ilim penge heqiqi kongul qoyghan ademning choqum uning pelisige chiqidighanlighini bildim. Men waqtimni ching tutup, oz kespimni yahshi igelleymen. Mushu munasiwet bilen bu sokpetni orunlashturghan Biliwal.comgha hem alimimiz Erkin Sidiqqa alahide rexmet etimen

Intilip, Biliwal, 2005-6-11

 

(18) Erkin Akamgha Yezilghan Bir Parche Xet

Aptori: Naxsha Saba

Essalam hörmetlik Erkin aka, söyümlük xanimingizgha we eqilliq perzentliringizge mendin we bizdin hörmet ichide salamlar bolsun!

Awal men waqtingizni almasliqni nezerde tutup özümni qisqichila tonushturup ötey. Menmu siz bilen yurtdashmen. Biz yurtta ishlep yürgen chaghlarda sizning namingizni sizning ata-aningiz bilen bir idaride olturushluq xizmetdashlirim hem bashqilardin köp anglap intayin hayajanlinattim we bizning yurttinmu mushundaq ésil alim chiqiptu dep yalghuz menla emes, hemmeylen qattiq pexirlinettuq. Bir yilliri sizning Aqsu 1-ottura mektepning xatire künige atap yézip ewetken tebriknamingizning mezmunidin xewer tépip köp tesirlen’gen idim. Sizning ajayip gheyret ichide tirishishingiz éghizdin-éghizgha köchüp yüretti. Xéli yillardin kéyin bizmu uzaqtin béri könglümizge püküp kelgen uluq arzularning istikide uzun yollarni bésip wetendin, ata-anidin, qérindashlardin ayrilip bu yerge yeni Norwégiyege kelduq. Norwégiyege Uyghurlarning kélishke bashlighinigha aran besh-alte yil boptu. Biz kelgilimu üch yil bolay dep qaldi. Men bu dölet heqqide hazirche bizning hayatimiz bilen biwasite munasiwetlik bolghah bezi mesililer heqqide intayin qisqiche chüshenche bérip ötmekchimen. Bu dölette ijtimaiy parawanliq tüzümi yolgha qoyulghan bolgahchqa bu döletning nopusigha qanunluq ötkenliki kishining parawanliqi öz puqraliri bilen oxshashken. Bu dölette Norwég tili dölet tili bolghan bilen bashlan’ghuchtin tartipla balilargha In’gliz tilini ,ottura mektepke chiqqanda Fransuz yaki Némis tili we yaki Ispan tilini oqughuchilarning tallighini boyiche ögitidiken. Aliy mektep derslirining yérimidin köpreki In’gliz tilida ötülidiken. Hökümet alaqiside hem Norwég tili hem In’gliz tili qollinilidiken. Biz deslepte kelgende héch qachan anglap baqmighan bu tilning girammatkisi bek qiyin bilindi. Biz wetende qandaqla bolmisun In’gliz tili öginip meqsidimizni yérim -yarta bolsimu chüshendürgüdek bolghan iduq. Bu yerge kelgende ikki xil til chelgesh bolup bek qiynalduq. Bizde bu til heqqide hem héchqandaq matériyal bolmighachqa -Norwégche-In’glizche -Uyghurche bolup birini yene birige terjime qilip yürüp axiri hazirqi ehwalimizgha yeni kespiy derslerni alalighidek ehwalgha yettuq.Bu dölette In’glizche chiqqan her qandaq ésil eser hepte qalmay Norwég tiligha terjime qilinip bolunidiken. Biz bu yerde qanchilik ögineyli dések shunchilik purset bar. Hem oqushlirimiz pütünley heqsiz. Eger biz In’gliz tilini sudek bilgen bolsaq bashqa döletlergimu chiqip oquyalayttuq.Bu dölette qaysi millet bolushidin qet’iy nezer öz puqraliri bolsila bashqa döletke chiqip oqumaqchi bolsa bérip kelgen qatnash puli bilen qoshup oqush we turmush xirajitini pütünley dölet teripidin kötüridiken. Bu dölet bay bolghachqa bu yerning yashliri arisida shiddetlik riqabet dégen nerse yoqken. Ularning xalighinini oqup, xalighan yéride xizmet qilishiqa toluq purset barken. Mushu yaxshi pursette téximu yaxshi oqush pilanlirimiz bar.

Emdi öz gépimge kelsem, men yéqinda kompyutérimda meshghulat qilip olturup bashqa bir tor bétige ulanma qilip qoyghan «Biliwal» tor bétini échip yazmiliringizni tasadipiy körüp qaldim we her birini hayajan ichide oqup chiqtim. Bu bette yazghanliringizni chet eldiki Uyghurlarmu oqup qattiq tesirlendi we sizdin pexirlendi. Ilgiri siz biz üchün bir ghayiwi süpet adem idingiz, biz sizning awazingizni anglap özingizni körelmeydighandek hés qilattuq. Mana emdi özingiz we ailingizdikilerning resimi körüp, yazmiliringizni oqup keliwatimiz. Xuda buyrisa birnechche yildin kéyin Amérikigha bérip sizni ziyaret qilip kélish oyimiz bar. Aka, siz weten ichi we chet eldiki Uyghurlar üchün tirishchanliq we ghalibiyetning büyük namayendisi siz! Men yazmiringizni birdin-birdin köchürüp élip saqlap qoyuwatimen. Sewebi uni kitabche qiliwalmaqchi idim. Eger «Biliwal.com»dikiler uni kitab qilip neshr qildursa men choqum tonushlar arqiliq bu kitapni ekeldürimen. Hörmetlik Erkin aka, men sizning «Biliwal» tor bétidiki qisturmamgha qarita yazghan, jawab xétingizni körüp xuddi «Biliwal .com»da yazghiningizdek semimi we ésil bir alim ikenlikingzdin bek tesirlendim.Bizning Uyghurlirimiz ichide özini ziyaliy atap pexrlinip yürüydighanlar köp, lékin ularning aridsida ademlik pezilitini toluq yétildürgenler unche köp emes. Eger sizdek ilim we pezilette teng yétishken alim we ziyalilirimiz minglap ,onminglap meydan’gha kelgen bolsidi bizning nurghun ishlirimiz téximu yükselgen bolar idi.Hörmetlik Erkin aka, méning bilishimche biz yashawatqan bu chet elde Uyghurlardin doktorluq, magistérliq unwanigha ériship, öz kespi dairiside tetqiqat bilen shughullinip we yaxshi yashap yürgenler xéli bar. Lékin sizge oxshash alimliq ornida turup «men xelqimge néme qilip bersem bolar dégen mesile heqqide köp oylandim» dewatqanlarning köprek bolushini hemmimiz ümid qilimiz. Men sizning millitimiz üchün töhpe qoshushqa izdiniwatqanliqiningiz heqqide yézilghan tesirlik jümlilerni oqughinimda ,Uyghurning heqiqiy alimliri yenila Uyghurlarning meripet yolini mesh’el bolup yorutushtek muqeddes wezipisini ada qilalaydiken dégen zor ümidke keldim! Hazir wetende Uyghur yashlirining beziliri haraq, xiroin bilen zeherlinip eysh-ishret bilen waqtini bihude ötküzüp. öz rohini öz qoli bilen öltürüshke bashlawatqanda sizning dunya we ilim heqqide Uyghur yashlirigha bergen terbiyingiz we bisharetliringiz öz nishanidin adiship qéliwatqanlarning, chiqish yoli tapalmay qaymuqup yürgenlerning we buruxtumluq ichide özige qeydap yürgenlerning qarangghu qelbige chaqmaq bolup chéqildi. Siz özingizning aliyjanab izdinish we netije yaritish rohingiz bilen ulargha japaliq emma parlaq bir menzilni körsitip berdingzi!

Biz kichikimizdin tartip chet el alimliri, keshpiyatchi we yazghuchiliring rohidin öginip ularning qilghan ishliri dorap, ularning hayat tarixidin tesirlinip we hayajanlinip kelgenmiz. Mening bekmu pexirlinish ichide deydighinim, bizning yashlirimiz axiri özining Uyghur alimining ömür musapisini, ghelibisini, arzusini , rohini we zor tirishchanliqini özi üchün tirik qibliname, örnek we abide qilidighan boldi! Hörmetlik aka, xelqimiz sizdin we sizge oxshash bashqa barliq ziyaliylardin bekmu, bekmu köp ümid kütidu! Uyghurlirimiz ichide tebiiy pen alimliri yoq déyerlikla. Bizdiki nurghun sewebler tüpeyli tebiiy pende balilirini oqutup bir bashqa chiqirishqa jénini tikip qoyudighan kishiler bek az. Yene tarixiy we ijtimaiy özgirishler sewebidin etiki quyruqtin bügünki öpkini ela bilish bizning éngimizgha singip ketken. Mundaqche éytqanda, siz tekitligen we men choqunidighan Yehudiy rohi bizning éngimizdin bekmu yiraqliship kétiwatidu!

Aka, Uyghurning hayatliq musapisi bekmu uzun. Epsuski bu karwan sepiride mangidighanlar bek az, uni qoghlap, qawap yürüydighan itlar köp. Lékin ishik kirgüchiler üchün échilidu, yol mangghuchilar üchün daghdam bolidu…sizning hazirqi netijilerge qanchilik japa-musheqqetlik yollarni bésip érishkiningizni hazir her bir Uyghur bildi. Adem meyli qandaqla jayda yashimisun netije, ghelibe dégen bu büyük emgek méwisi japaliq küreshsiz héch qachan asmandin chüsüp qalmaydighanliqini bashqilar sizning emeliy hayatliq jeryaningizdin téximu éniq chüshendi. Bundaq déyishimdiki seweb chet el hayatini (bolupmu Amérikini) we chet elge chiqip oqushning heqiqiy ehwalini toluq chüshenmeydigan nurghun kishiler ,chet elge chiqsila hemme ish hel bolup kétidighandek tuyghugha kélidu. Hayatning barliq qismini nöldin bahslaydighanliqini, buning üchün japaliq izdinishlerning kéreklikini taza yéterlik chüshenmeydu. Sizning yazmiliringiz mana shundaq chüshinishmeslikke yéterlik jawab boldi,shundaqla u siz séghin’ghan wetenning tagh-deryaliri üstidin uchup ötüp, tupraq we hawalirini hidlap, sizning orningizda ata-ana,urugh-tughqan we barliq Uyghur qérindashliringizgha sizning namingzidin salam berdi!

Hörmetlik aka, siz yalghuz yétük tebiiy pen alimi bolupla qalmay yene yaxshi er,ésil dada bolush mejburiyitingizni intayin jayida ada qilip kéliwétipsiz. Bu dunyada alim bolmaqtin adem bolmaq bek tes.Jem’iyitimizde nurghun ata-anilar perzent terbiyileshte özi ülge bolup bérishke sel qaraydu. Kichikkine bir misal alsaq ular tamaka chékishning ziyanliq ikenlikini, perzentlirige chüshendürüp olturup tamaka chékidu. Haraq ichishning exlaqiy buzulushqa élip baridighanliqini sözlep turup özliri toxtimay olturushlargha qatrap öylirige mes péti kélidu. Siz we sizning hörmetlik xanimingiz perzentinglarni terbiyileshte intayin köp küch chiqiripsiler.Ularning psixologiyilik alahidilikige asasen élip barghan terbiyenglar perzentlirini yaxshi adem qilip terbiyilesh üchün izdiniwatqan her bir Uyghur ailisi üchün bir yaxshi tejribe we derslik bolalaydu. Hörmetlik Erkin aka, netije qazan’ghan her bir erning keynide choqum uning üchün ün-tinsiz bedel töligen ésil bir ayal bolidu. Sizning hörmetlik xanimingiz Aman’gülmu mana shundaq ayaldur. Dunyada ana eng ulughdur, shu sewebtin weten namining aldigha ana qoshulup «ana weten» déyilidu, ana yurt dep éytilidu we «ana til» dep yézilidu. Bu muqeddes üch sözge her qachan Ana nami qoshulup éytilidu.
Her bir döletning we milletning kelgusi hem teqdiri anilarning we ayallarning rohiy süpiti bilen zich baghlinishliq. Nadan, qara qorsaq ,oyun-tamasha, pul we kiyim-kéckekningla qorchiqigha aylinip, öz perzentlirining teqdirige köngül bölmeydighan anilarning kichik ailisini jahalet qaplaydu. Bundaqlarning köp bolushi axirqi hésabta milletning teqdirini hem zawalliqqa bashlaydu. Aman’gül xanimning ömür musapisini siz bilen bille bésip japa-musheqqitingizde yéningizda teng küchep turushi, hem ghalibiyitingiz üchün pexirlinish ichide chawak chalalishi we axiri özimu ilim-pen yolidiki menzillerni siz bilen teng tamamlap méhriban ana, wapadar ayal we zamaniwiy ilim igiligen bilim igisi bolalishi barliq Uyghur ayalliri üchün eng ésil örnektur. Izingizni bésip méngiwatqan eqilliq perzentliringiz Dilnare we Dilshatjanlar weten ichi-sirtidki yash-ösmürler üchün hem ésil örnektur.Siz ilim söyer kishilerning qelbini qanchilik lerzige salghan bolsingiz perzentliringizmu bilim yolida tirishiwatqan kichik dostlarning qelbini shunchilik lerzige saldi!!!

Hörmetlik aka, yazidighanlirim köp bolsimu, lékin axirida silerge cheksiz bext we netije tilep ,cheksiz tileklirim ichide bu xetni ayaghlashturmaqchimen.

Biliwal, 2005-6-24

 

(19) Bir dadining "Sohbet"tin tesirati

Men aldi bilen "biliwal","izdinix" tor betlirini qurghan, yaxshi niyetlik, el-soyer qerindashlirimizgha we mushu addi xetim arqiliq, oz hayatining japaliq, egri-toqay turmush yolida qetí irade bilen minut waqitnimu qoldin bermey, ozining kishini heyran qaldurarliq jasariti bilen esil emgek miwilirini qolgha kelturgen, millitimizning pexrlik oghlani Erkin sidiq ependige semimi hormitimni, uning millitimiz kelgusi uchun mushundaq bir bibaha yol korsetmilerni bizge teqdim etkini uchun uninggha chin yurektin teshekkurim we soyunush ichidiki rexmitimni bildurimen.

Hormetlik Erkin ependi, siz Amerka qitéside, yeni pen-texnikida eng ilghar, eng zamaniwilashqan dolettte ilim-penning payansiz dengizida uzup mengiwatqan serkerdilerning serdari bolup turupmu yene qimmetlik waqtingizni chiqirip, ana-yurt xelqimiz we kelgusi ewladlar uchun intayin qimmetlik bir materyalni, muhim bir derslikni sowgha qildingiz. bu bir qedirleshke tegishlik yaxshi bashlinish. yaxshi niyitingizge barikalla!
Tor betidin bilishimche nechche onminglighan jigerlik yashlirimiz bu sohbet xatirsidin xewer tapti. Ular yene nechche onminglighan qerindashlirimizgha teshwiq-terbiye qilalaydu. Biz hemmimiz emeli unumining tesewwurimizdikidin teximu kop bolushini umit qilimiz. Bu "sohbet xatirisi"ning yashlirimiz, jumlidin barliq xelqimiz uchun bir yashash desturi bolup qelishini tolimu arzu qilimen.

Bu yerde men "Shinjiang Mediniyti" jornilidiki munu tepekkur jewherlirini eslep qaldim: "Ozini ozi qutquzghanlar heqiqi ghaliplardur, bashqilarni qutquzghanlar alijanaplardur, ozinimu, bashqilarnimu heqiqi turde qutquzalaydighanlar arimizdiki hormetke sazawer eng ulugh kishilerdur.", "Herqandaq bir milletning teghdiri alimlar we satqinlar bilen chemberches baghlanghan bolidu."

Hazir bizning aldimizda rehimsiz riqabet dunyasi turuptu, herqandaq bir hayat insan riqabet xirisigha uchrimaqta. qandaq qilish kerek? Otkenki esirning keyinki yerimidin buyan ghayet zor derijide tereqqi qilghan, dunya ilim-pen sanaét inqilawi, uchur inqilawi, dunyadiki dolet we milletlerning unwersal selishturma haliti, milletning ozining mewjutluqini qandaq qilip saqliyalishi, keyinki ewlatlarni qandaq terbiylesh, yeteklesh nahayiti muhim bir ziddiyet we mesile bolup turmaqta. "tashqi sewep ozgirishning asasi, ichki sewep ozgirishning sherti" digen bu qanuniyetke asaslanghanda, bizde yuksek irade, chidamliq gheyret we harmay-talmay uginidighan rohiyet bolushi bilen birge unighgha mas halda eshu ewlatlarni terbiyledighan we toghra nishangha yetekleydighan bilimlik ustazlar, mesuliyatchan aile we ata-anilarning koplep meydangha kelishi tolimu zorur. Siz eytqandek hazirqi bizning jemiytimizde ilim-bilim elishqa tosalghu bolidighan gheyri, tutruqsiz "herket" yaki "inqilap"mu yoq. qanchilik ugensingiz shert-sharait bar. Hazirqi gep qandaq uginish, uginishke qandaq ilmi yetekchilik qilishtiki mahiyetlik bolghan tonush we unumluk usulni tallash mesiliside bolmaqta. Islahat, ishikni echiwitish we bazar igilikining deslepki basquchida qerindashlirimiz we ata-anilarda bilim elish arqiliq ozini qutquzush idiyisi texi intayin kemchil, herxil yollar arqiliq waqitliq kun otkuzush idiyisi qoyuq halette, bezi bilim alghuchilirimizning bilim elishtiki muddiasi taza eniq emes dep qaraymen. Ilim-penni uginish yuksek eqidini telep qilidu, shunga harmay teshwiq-terbiye eilip berishqa, ularni rohi jehettin qutquzush, toghra nishangha yeteklesh nahayiti muhim boliwatqan mushu peytte mushundaq bir sohbet xatirsining otturgha chiqishi tolimu ehmiyetlik bir ish boptu. Ewladlarni terbiyleshte teximu mol uginish tejribiliri we yengiche usullar bolsa barliq qerindashlirimizning Erkin Sidiq ependige oxshash biz bilen ortaqilishishini umit qilimen. Erkin Sidiq ependi, sizni qollap-quwwtlep kelgen Amangul xanimgha yene birqetim barikalla eytimiz. Mushundaq yaxshi niyet bilen millitimizni terbiylesh biz barliq ata-anilarning bash tartip bolmaydighan mesuliytimizdur.

Qanat, Biliwal, 2005-6-21

 

(20) Mening ogunux ulgem

Hormetlik ‘Biliwal’ tor bashqurghuchisi we Erkin akimizgha:

Silerning tolimu ehmiyetlik bu sohbet hatirisini tor ustide elen qilghininglarni qutluqlaymen we chongqur teshekkur eytimen!
Toringizlarning daimliq uqurmini bulush supitide, bizning hormetke ige, kamaletke yetken alimimiz Erkin Sidiq bilen bolghan sohbet hatirisini uqup keliwatimen. Erkin Sidiq akimizning bu yazmilirini uqughan her bir kishi hayajanlanmay turalmaydu. Bu wetinimizde yashawatqan Uighur perzentlirimiz uchun chong terbiye we ularning kelechegi, ghayiliri uchun zor turtke bolidu dep qaraymen.

Men bu sohbet hatirisini uqup keliwetip, eyni waqitlardiki ali mektep hayatimni eslep qaldim. Men hepte ahirliri Xinjiang Universitida ukuwatqan akamning yenigha barghinimda Erkinkamni uchritattim (chunki u mening akam bilen yahshi dostlar idi). Shenbe kunidiki Aksuluq yurtluqlarning ulturushlirigha bezide qatniship qalghanlirimda Erkinkam bilen sohbette bolattim. U manga Englischini choqum ogunushimni qayta-qayta jikileyti we ogunush usullirini nahayti estayidil sozlep beretti. Mening ali mektep hayatimda Englischini ugunushni bashlishimgha Erkinkam zor turtke boldi dep qaraymen. U mening ogunux ulgemdur.

Shughunisi, men gerche heli burunla Englischini ugunushke bashlighan bolsammu ta hazirghiche sewiyemning anche ashalmighinidin zor ukunimen. Buning sewebi belkim men Erkinkamgha ohshash waqit-saetni pilanliq urunlashturalmighanlighim, bezi sharap sorunliridin ozemni tartalmighanlighimdim boldi dep qaraymen. Men heqiqetenmu waqit koz qarishigha kelgende, qaysi ishning birinchi urunda turdighanlighini, bir muhim nishan uchun bezi ishlarda qurban berishke chidimighanlighimdin, we shu waqitlarning sudek utup ketkinige emdiletin tolimu pushayman qilimen. Shundaqtimu men tirishmidim diyelmeymen. Belkim shu tirishqanlighimning netijisidin hazirqidek urungha erisheligen bolsam kerek.
Men hazir Yaponiyening doletlik tetkikat orni RIKEN ning menge tetkikat merkizide tetqiqatchi bolup ishlewatimen. Bu jaygha kirmekning anche asan ish emesligini sozlep ketishimning hajiti bolmisa kerek. Bu urunda dunyaning herqaysi jayliridin kelgen tetqiqatchilar yighilghan bolup, barlik yighin, sohbetlirimizda putunley Englische telep qilinidu.

Men bu yerde dimekchi bolghunum, shu tapta uzemning Englische sewiyemning ajizlighini tehimu hes qiliwatqanlighimdur. Gerche oz tetqiqat dairemdiki mezmunlarni heli yahshi sozliyeligen bolsammu, tuyuksiz soralghan soallarni chushunush we ulargha jawap berish, yaki chet’ellik dangliq Proffisorlarning nutqini anglap, beliwelishqa tegishlik muhim nohtilar ustide ulardin soal sorashqa toghra kelgende ajizlich hes qilimen. Men shu yashliq dewrimdiki waqitlarning neqeder muhimlighini, shu waqitlarda tehimu koprek ugenmigenligimdin nahayti okunimen. Esit shu altundek waqitlar…! Men hazir helimu hem tetqiqat waqitlirimdin sirt Englische ugunushni dawamlashturuwatimen. Englische NOVA kechlik kurslirigha heptide ikki qetim beriwatimen. Birak til ugunush yenila yashlik dewirdikige yetmeydiken.

Mening Uighur yashlirigha dimekchi bolghan tewsiyem, waqtinglarni ching tutunglar. “Waqit digen altun” digen sozning menisini yaxliq dewringlar utup ketkendin keyin chuxengen bilen bikarken. Otup ketken waqitni qayturwalghili, toluqliwalghili bolmaydiken. Yene birsi, Erkinkam tekitligendek, hergizmu “yetkili bolmaydighan menzil yok”. Ghaye-nishanimiz eniq bolup tirishipla mangidikenmiz, rastinla herkandak pellige yiteleymiz. Uighur her qandak millet, heliqtin qelishmaydu, hetta ulardin eship chushushke tamamen qadirdur!

Dilshat Abla, Biliwal, 2005-12-12

 

Menbesi: http://biliwal.com/GoogleTap_SG_post_t_93.html


© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti
 
Free Hit Counter