Erkin
Sidiq Yaponiyidin qaytip kelgendin kéyin, fizika
fakultétidiki Xalidem appay
aghrip qalghanliqi üchün, u yéteklewatqan oqush
püttürüsh aldidiki 3 Uyghur we
bir qazaq éléktir kespi oqughuchilirining oqush
püttürüsh maqalisigha yétekchi
boldi. U chaghda Amérikidiki oqush toghrisida téxi resmiy
chaqiriq kelmigen
idi. Erkin Sidiq bu oqughuchilarni her küni etigen saet 8 din kech
saet 5 kiche
öz ishxanisigha yighiwélip, ularning ilmiy maqale
teyyarlash ishini resmiy Yaponiyedikidek
élip bardi. Shunga bu oqughuchilarning qizghinliqimu intayin
yuqiri bolup, Erkin
Sidiqqa yéqindin masliship qattiq tirishti. Ular bir qanche
éléktromagnitliq
dolqun mesilisi toghrisida aldi bilen matématikiliq formulalarni
keltürüp
chiqirip, andin ularni kompyutér arqiliq hésablap,
buningdin netije chiqip
bolghanda, ularni grafik qilip sizip chiqip, ularni öz
maqalilirigha kirgüzdi.
Bu ish fakultétta intayin chongqur tesir qozghidi. Ular
maqalilirini oqup
bolup, oqush püttüridighanda, bu 4 oqughuchidin 3 kishining
maqalisi "ela",
yene birsining bolsa "yaxshi" bolup bahalandi. Bu oqughuchilarni
qoldin chiqirip bolushighila, Erkin Sidiqqa Amérikidin oqushqa
qobul
qilin'ghanliq xewiri keldi. Gerche ular chaqiriq qeghizini 6-ayning
béshidila
mangduriwetken bolsimu, u chaqiriq Erkin Sidiqqa zadila tegmidi. Shuning bilen
7-ay kirgende ular chaqiriqning köpeytilgen
nusxisidin yene birni mangdurdi. Bu ariliqtiki bir ay waqitni Erkin
Sidiq
intayin tit-titliq ichide ötküzdi.
Erkin Sidiq
Shinjang Uniwérsitétida oquwatqan waqtidila
uni eng échindurghan bir ehwal Uyghurlarning aliy mektepte
oqughuchi qobul
qilishidiki arqa ishik mesilisi idi. Arqa ishikning
éghirliqidin, her yili aliy
mektepke oqughuchi qobul qilish imtihan qeghizini tekshüridighan
we oqughuchi
qobul qilinidighan waqitta, pütün Uyghur diyaridiki aliy
mektepke kirish
yéshidiki balisi bar ata-anilar jiddiy heriketke kélip,
balisining ishigha yol
mangidu. Nurghun iqtisadtin ayrilip, balilirini aliy mektepke yenila
qobul
qilduralmaydighan ishlar dawamliq bolup turidu. Ishning eng
éghir yéri, pütün Uyghur
xelqi oqughuchi qobul qilish sistémisigha ishenmes bolup ketken
bolup, her yili
oqughuchi qobul qilish bashlan'ghanda, nurghun ata-anilar wehimige
chüshidu. Arqa
ishik bilen aliy mektepke kélip qalghan oqughuchilar derske
yétishelmeydu. Uyghurlar
rehimdil bolghachqa, köpinche oqutquchilar ashu ajiz
oqughuchilarnimu bir amal
qilip oqush püttüriwalsun, dep, pütün sinipning
oqutush sewiyisini töwenlitidu.
Mushundaq bir zenjirsiman jeryan tüpeylidin, Uyghur aliy maaripi
yéterlik
derijide tereqqiy qilalmay, barghanséri arqigha
chékinidu. Erkin Sidiqning
neziride, bu ehwalgha heqiqiy köngül bölidighan bashqa
millet kishilirining
bolushi mümkin emes. Uni choqum Uyghurlar özi ongshishi
kérek idi. Shunga Yaponda
oqush jeryanida, Erkin Sidiq bu ish üstide nurghun bash qaturup,
bu ehwalni Uyghurlarning
hazirqi éngigha tayinip turup ongshashning mümkin
emeslikini, uning eksiche,
uni tüzüm we ünümlük oqughuchi qobul qilish
sistémisi arqiliq tüzlesh
kéreklikini hés qildi. Hemde Uyghurlarning aliy mektepke
oqughuchi qobul
qilishidiki arqa ishikni pütünley yoq qiliwétish
tedbirini oylap chiqti. Erkin
Sidiq öz oylirini maarip nazaritining muawin bashliqliri Sultan
muellim bilen Tilwiqan
muellim (merhumning yatqan yéri jennette bolghay) lerge aghzaki
éytqanda, ular
intayin xushal bolup, Erkin Sidiqtin özi oylighanlirini tepsili
yézip chiqip,
ulargha yollashni telep qildi. Lékin, Yaponiyedin qaytip
kélip, Amérikigha
mangghiche bolghan 3 ay waqit ichidiki yuquriqidek bir qatar ishlarning
aldirashchiliqi bilen, Erkin Sidiqning öz oylirini yézip
chiqishigha purset
bolmidi. Erkin Sidiq bu ish üchün hazirghiche pushayman
qilidu. Hemde öz-özidin
dawamliq "eger men chet elde turup qalmay, Uyghur diyarigha qaytip
kétip
ishligen bolsam, yuquriqidek ishlarda oylighanlirimni emelge
ashuralighan
bolattimmu? Méning ashundaq qilishimgha yol qoyilattimu? Eger
yol qoyulghan
bolsa, undaq qilishni qanchilik waqit dawamlashturalighan bolattim?"
dep
soraydu.
1988-yili
7-ayning béshida Amérikining oqush chaqiriqini
tapshurup alghandin kéyin, Amérikidiki mektepning
ehwalini zadila
chüshenmeydighan Erkin Sidiq xette éytilghan mektepke
tizimgha aldurush
waqtigha emel qilish üchün (kéyin uqsa, u eslide
Amérikiliq oqughuchilardin
telep qilghan tizimlitish waqti iken), 8-ayning béshida
bolidighan qurban
héytqimu qarimay, 7-ayning axiri Béyjinggha qarap yol
aldi. Hemde 1988-yili
7-ayning 29-küni Amérikining Kaliforniye shtatidiki Los
Anjélis shehirige yétip
bardi. Lékin, bu mekteptiki ders 9-ayning béshida
bashlinidighan bolup, Erkin
Sidiq bir ay bikar bolup qélip, TOEFL imtihanigha teyyarliq
qildi. Hemde shu
ariliqta mashina heydeshni öginip, shopurluq kénishkisi
éliwaldi.
Kaliforniyede
aliy mektepler shtat igilikidiki we xususiy
igilikidiki mektepler, dep ikkige bölinidu. Xususiylar igilikidiki
dangliq
mekteplerdin Stanford Uniwérsitéti, Kaliforniye
Téxnologiye Instituti we
jenubiy Kaliforniye Uniwérsitéti dégenler bar
bolup, uningdin bashqa yene
chong-kichik aliy derijilik mekteplerdin 100 din artuqi bar. Shtat
igilikidiki
mekteplerdin Kaliforniye Uniwérsitétidin 10 mektep,
Kaliforniye Shtat Uniwérsitétidin
22 mektep, we Jem'iyet Instituti (In'glizche "Community College") dep
atilidighan 2 yilliq aliy mekteptin 105 mektep bar. Bularning ichide
Kaliforniye
Uniwérsitéti tetqiqatni asas qilidighan mektep bolup,
ularda doktorluq
ünwanighiche bérilidu. Kaliforniye Shtat
Uniwérsitétida bolsa magistirliq
ünwanighiche bérilidu. Jem'iyet Instituti bolsa bir qisim
oqughuchilarni ottura
téxnikom unwani bérip jem'iyetke chiqirip, yene bir qisim
oqughuchilarning ortaq
derslirini ötüp tügitip, ularni qalghan 2 yilliq oqushni
yuquriqi qalghan 2 xil
aliy mektepte oqushqa teyyarlaydu. Her bir mektepte 20-30 ming etrapida
oqughuchi bolidu.
Erkin Sidiqni
qobul qilghini Los Anjélis shehirige 30
kilométir kélidighan "Northridge" dégen sheherge
jaylashqan Kaliforniye
shtat Uniwérsitétining fizika fakultéti idi (tor
bet adrési:
http://www.csun.edu).
U
In'glizche "
Erkin
Sidiqning burunqi tetqiqat netijilirige asasen, u kélishtin
burun CSUN ning
fizika fakultéti tetqiqatta fakultét boyiche eng aldida
mangidighan, mushu
mektep bilen Kaliforniye Téxnologiye Instituti da tengla
proféssor bolup
ishleydighan "Ryoichi Seki" isimlik proféssorni uninggha
yétekchi
oqutquchi qilip békitip qoydi. Bu proféssorning esli
milliti Yaponluq bolup, Amérikida
oqup, doktorluqni püttürgendin kéyin, Amérikida
proféssor bolup qalghan iken.
Shundaq qilip, Erkin Sidiq Yaponiyide koréye millitidin bolghan
proféssorning
qolida, emdi Amérikida bolsa Yaponluq proféssorning
qolida ishlidi
Erkin
Sidiqning burunqi oqughini éléktir
énjénérliki bolsimu, bu mektepning fizika
fakultétigha qobul qilin'ghanliqi üchün, kesip
özgertishke toghra keldi. Shinjang
Uniwérsitétidiki omumiy dersler qatarida oqughan bir
qisim töwen derijilik
fizika dersidin bashqa, uning fizikidin xewiri yoq idi. Hemde fizikiliq
atalghularning In'glizchisi uyaqta tursun, xenzuchisi we
Uyghurchisinimu anglap
baqmighan idi. Uning
üstige u her
heptisi 20 saet (yeni 2 yérim kün) tejribe dersi
ötmise bolmaytti. Shunga waqit
uning üchün intayin qimmetlik bolup ketti. Amérikidiki
aliy mektepler chet
ellik aspirant oqughuchiliridin her mewsumde 9 oqush nomuri (yeni 3
oqush
nomurluq derstin 3 ni) tallashni telep qilidu. Erkin Sidiqmu deslepte 3
ders
tallidi. Emma bu yerde oqutquchilar ders ötkende kitab boyiche
ötmey, hemde
kitabning qaysi qismini ötidighanliqinimu doskigha yézipmu
qoymay ders
sözleydighan bolghachqa, Erkin Sidiq ishning bash-axirini angqirip
bolghiche
bir dersning mewsum ariliqidiki imtihan waqti bolup qaldi. Erkin Sidiq
ilajisiz
nurghun yol méngip yürüp, özining bir dersini
qisqartti. Shuning bilen mewsum
axirida qalghan 2 derste "A" (yeni "ela") nomur aldi. Ikkinchi
mewsumdin bashlap siniptiki bashqa oqughuchilar Erkin Sidiqtin ders
soraydighan
boldi.
1989-yili
5-ayning axiri Erkin Sidiq tughqan yoqlash we
ayali Aman’gülni Amérikigha ekilish üchün
Béyijingge bardi. U yurtqa méngishtin
burun aldi bilen Amérika konsulxanisigha bérip,
özining Amérikigha qaytip
kétish wizisi bilen Aman’gülning Amérikigha
bérish wizisini béjirmekchi boldi. 3-iyul
küni axshimi Béyjingda chong weqe boldi. Erkin Sidiq
shinjang ish béjirish
idarisi méhmanxanisida bolghachqa, oq-bombilarning partlash
awazlirini anglap
turdi. Bu ishlardin héch qandaq xewiri yoq Aman’gül 4-iyul
küni etigende emdi 5
ayliq bolghan oghli Dilshatni quchiqida kötürüp,
ayropilan'gha olturup Béyijingge
keldi. U küni Béyjingning yolliri pütünley
tosulup ketken bolup, qatnash
pütünley palech haletke chüshüp qalghan idi. Erkin
Sidiq Béyjing ayrudurimigha
baridighan qatnash qorali tapalmay, tit-tit bolup turghanda, özi
turghan
méhmanxanidin bir minibusning Uyghur aptonom rayonluq xelq
hökümitidin
kélidighan bir qisim kishilerni ekilish üchün
ayrudurumgha baridighanliq
xewirini anglidi. Shuning bilen u ashu mashinida olturup, yolda
téxiche köyüwatqan
herbiy mashinilarning arisidin ötüp, ayrudurumghaa
bérip, Aman’gül bilen Dilshatni
méhmanxanigha qayturup keldi. 4-iyul weqesi tüpeylidin
Amérika konsulxanisi
waqitliq ishtin toxtighan bolghachqa, ular 10 kün'giche wiza
béjirelmey Béyjingda
turup, andin wiza béjirip ürümchige qaytti.
1989-yili
8-ayning axiri Erkin Sidiq bilen Aman’gül 4
yashliq qizi dilnarini Aman’gülning hedisige, 7 ayliq oghli
Dilshatni Aman’gülning
apisigha béqip bérishke qaldurup, özliri
Amérikigha qaytip keldi. Uningdin kéyin
Erkin Sidiq öz oqushini dawamlashturup, Aman’gül
özlükidin In'gliz tili öginip,
toefl imtihanigha teyyarliq qildi. Bir ana üchün 7 ayliq
balini süttin mejburi
ayrip, uni ata-anisigha qoyup qoyup, yer sharining yene bir teripige
kétish
anche asan ish emes idi. Shunga bu bir mezgil Aman’gül
üchün ömridiki eng qiyin
we azabliq waqitlar boldi. Qoligha kitab alsila, xiyaligha balilar
kiriwalatti.
Uxlisila chüshide özini izdewatqan balilirini köretti.
Erkin Sidiq bolsa öz
oqushini oqup, fakultéttiki xizmitini ishleshtin sirt, yene
mektepning
"akadémiyilik yardem merkizi" dep atilidighan, derste
qiyniliwatqan
oqughuchilargha ders chüshendürüp qoyidighan orundimu
ishlidi. Hemde öz aldigha
fizika we matématika dersliri boyiche saitige 12 dollar heq
alidighan ders
chüshendürgüchi (In'glizche "Tutor") bolupmu ishlidi.
Bir mezgil
waqit ötkendin kéyin uning oqughuchiliri intayin
köpiyip ketip, her shenbe we
yekshenbe künliri künige 12 saet ishleshke toghra keldi.
Erkin Sidiq mushundaq
ishlarni qilip turupmu özining dersi we tetqiqatida nahayiti
yaxshi netijilerni
qolgha keltürüp, 1990-yili 5-ayda ela netije bilen
magistirliq unwanigha
érishti. Magistirliq üchün oqughan derslirining ichide
peqet birla derstin
"B" nomur alghandin bashqa, qalghan derslerning hemmiside
"A" aldi. Erkin Sidiq 1989-yili 5-ayda fizika fakultéti her yili
peqet birla aspirant oqughuchigha béridighan "C. Y. Liang xatire
mukapati" gha ériship, bir mukapatname bilen 1200 dollar pul
mukapat aldi.
1990-yili 5-ayda bolsa fizika fakultéti her yili peqet birla
aspirant
oqughuchigha béridighan "ilghar yardemchi oqutquchi mukapati"
gha
érishti. Uning magistirliq unwani üchün mikro-dolqun
téxnikisigha ait tetqiqat
élip bérip yazghan ilmiy maqalisi Amérikida
chiqidighan xelq'araliq ilmiy
maqale jurnili "qollanma fizika jornili" (In'glizche "Journal of
Applied Physics") da élan qilindi.
1989-yili
10-aydin bashlap Erkin Sidiq mikro-dolqun
téxnikisi kespi bar bashqa aliy mekteplerning
éléktir énjénirliki kespidiki
doktorluq oqushigha iltimas qilishqa bashlidi. U jemi 10 dek
mektepke iltimas qilghan bolup, uninggha ularning ichidiki 6 aliy
mekteptin
chaqiriq keldi. Bu mektepler: Kaliforniye Uniwérsitéti
(dawis, Kaliforniye),
jenubiy Kaliforniye Uniwérsitéti (Los Anjélis,
Kaliforniye), ottura
Yoqurqi resim: Erkin
Sidiq 1990-yili 5-ayning 20-küni In'glizche "
Northridge
CSUN" dep atilidighan Kaliforniye Shtat Uniwérsitétining
fizika kespi
boyiche magistirliq
unwanigha érishken waqitta chüshken xatire resimi.
Yoqurqi resim: Erkin
Sidiq Amérikigha barghan kündin tartip ayalining ismi nansi
(In'glizche "
érining ismi
jon woltér ("John Walter") dep atilidighan bir jüp er-ayal
Amérikiliqlar
bilen yaxshi ötken.
Bu Amérikiliqlar burun Shinjang Uniwérsitétida bir
mezgil In'gliz tili dersi ötüp baqqan bolup
diyaridin kelgen yerlik millet
oqughuchilirigha alahide amraq idi. Bu resim 1990-yili yazda ashu
Amérikiliqlarning
hoylisida tartilghan. 1-qur ongdin solgha: gülbahar bilen Erkin
Sidiq. 2-qur
ongdin solgha: Aman’gül, hekime appay (eyni waqitta en'gliyede
oquwatqan bolup,
bu yerge sayahet qilghach Erkin Sidiqlarni yoqlap kelgen idi), merkiziy
milletler komitétidin
Tewekkül ependi, Jhon, Nancy, we Polat (qirghiz). Gülbahar
bilen polatmu eyni waqitta
CSUN da oquwatqan Shinjang Uniwérsitétining
oqutquchiliridur.
Yoqurqi resim: Erkin
Sidiqning yétekchi oqutquchisi proféssor Ryoichi Seki
ependi.
Yoqurqi resim: Erkin
Sidiq 1989-yili 6-ayda tughqan yoqlash üchün yurtqa kelgende
özining Shinjang Uniwérsitétidiki
öyining ichide chüshken resim. Erkin Sidiqning
quchighidikisi emdi 4 yashqa
tolghan qizi Dilnare, Aman’gülning quchighidikisi
emdi 5 ayliq bolghan oghli Dilshat.
© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage