Erkin Sidiq: Gérmanlarning 7 Xil Kishilik Xaraktéri

Gérmanlarning 7 Xil Kishilik Xaraktéri

Erkin Sidiq

2014-yili 11-ayning 28-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-60947-1-1.html

PDF Nusxisi : http://www.meripet.com/PDF/20141128_germanlar.pdf

Men özümning yéqinda teyyarlighan «Buyrulghan yardem we tirishchanliq--Bedri urushidin oylighanlirim» [1] dégen maqaliside mundaq dep yazghan idim:

--«Gérmaniye» bilen «inzhénérliq» ning menidash söz bolup kéliwatqinigha xéli uzun boldi. 1945-yili teslim bolghandin kéyin, Gérmaniyining bésiwélin’ghan qismi 4 parche zémin’gha böliwétilgen, hemde 1950-yiligha kelgüche uning qayta küchiyip kétishining aldini élish üchün uning éghir sana’iti birleshme küchler teripidin meqsetlik halda éghir derijide buzup tashlan’ghan idi. Lékin Gérmaniye yene kücheydi. Hazir u iqtisadiy jehette Yawropa birlikige eza bolghan qalghan ellerni yölewatidu.

--Ikkinchi dunya urushidin burun Gérmanlar dinni intayin muhim orun’gha qoyghan. Bolupmu En’gliye bilen sélishturghanda, Gérmanlar heqiqiy dinchilardin bolup, özining barliq küchini asasen dölet ichidiki ishlargha qaratqan. Méning mölcherlishimche 2-dunya urushidin kéyin Gérmanlardimu din jehette zor özgirishler boldi. Ularning asasliq nopusimu «Xudagha ishinidighan, emma dinchi emes» (spiritual but not religious) kishilerge aylandi. Gérmanlarmu intayin qattiq ishleydu. Wezipini nahayiti yuqiri mes’uliyetchanliq we estayidilliq bilen orunlaydu, hemde nahayiti ijadchan. Hazir pütün dunya ishlitiwatqan ilghar téxnikilarning ichide Gérmanlar ijat qilghanliri nahayiti yuqiri nisbetni igileydu. 1762-1814-yilliri yashighan Gérmaniyilik dangliq peylasop Fixté (Johann Gottlieb Fichte) mundaq deydu: «Gérmanlarning rohi bir bürkütke oxshash. U özining küchlük we mexsus chéniqturghan qanitini qéqip, özining éghir bedinini yuqirigha qarap örleshke mejburi qilidu. Uning bundaq qilishtiki meqsiti chongqur tepekkurlar arqiliq özige küch-quwwet ata qilidighan bir quyashqa oxshash menbege yéqinlishishtin ibaret.» Men bu sözni Gérmanlarning rohini nahayiti ixcham we nahayiti janliq halda chüshendürüp béreleydiken, dep oylidim.

Xuddi yuqiriqidek, men özümning burunqi xéli köp maqaliliride Yaponlar, Gérmanlar we Yehudiylarni tilgha aldim. Yeni men ularni 2-dunya urushi mezgilide pütünley weyranliqqa uchrap, uningdin kéyinki 70 yildek waqit ichide toghra ishlarni tallap qilip, hemde ishlarni toghra qilip, iqtisad we téxnologiye saheside hazir yene dunyaning eng aldigha ötüp ketken milletlerning misali süpitide tilgha aldim. Shundaqla Yaponlar bilen Yehudiylarning némige tayinip ashundaq qilalighanliqini özümning burunqi 4 parche maqaliside tepsiliy chüshendürüp öttüm. Emma Gérmanlar üstide hazirghiche toxtilip baqmidim. Buning sewebi, méning Gérmanlar heqqidiki tonushum anche toluq emes bolup, men hazirghiche ular üstide üzlüksiz izdinip, hemde ularni qandaq tonushturush heqqide oylinip keldim.

Aldinqi hepte, yeni 2014-yili 18-Noyabir küni, Amérikidiki memliketlik téléwizorlarning hemmisi kechlik memliketlik we xelq’ara xewerler waqtida mundaq bir ishni xewer qildi: Gérmaniye yéqinda «Dunyaning eng yaxshi köridighan döliti» (World’s favorite country) bolup bahalan’ghan. Ashu xewer méning mezkur maqalini teyyarlishimgha sewebchi boldi. Men yalghuz ashu xewerning özinila bir maqale qilip yollashni muwapiq körmey, uninggha Gérmanlarning eng roshen 7 xil kishilik xaraktérini qoshup bayan qilishni qarar qildim.

Yuqiridiki xewer eslide mundaq bir ish iken: In’glizche «Anholt Gfk Nations Brand Index» dep atilidighan bir körsetküch bar bolup, ashu körsetküchke mes’ul teshkilat dunyaning eng aldida turidighan 50 döletning obrazini yilda bir qétim bahalap élan qilidiken. Ashu bahalashta Amérika uzundin buyan 1-orunni igilep kelgen bolup, bu yil Amérikining ornini Gérmaniye éliptu. Bu körsetküchning 23 éléménti bar bolup, ular 6 türlük omumyüzlük ölchemni teshkil qilidiken. Bezi mutexessislerning körsitishiche [2], bu yil Gérmaniyining eng aldinqi orun’gha ötüshige sewebchi bolghan amillarning ichide ularning dunya putbol musabiqisi qatarliq tenterbiye saheliride körsetken qehrimanliqi, ularning nahayiti puxta iqtisadiy muweppeqiyetler bilen Yawropani yéteklep méngishi, shundaqla ular izchil türde dawamlashturup kéliwatqan siyasiy jehettiki mes’uliyetchanliq qatarliqlar bar iken.

Bu bahalashqa Daniyige jaylashqan «Anholt-Gfk» dégen organ mes’ul bolup, ular 20 dölettiki 20125 (20 ming 125) neper adem bilen söhbet ötküzüsh arqiliq héliqi 50 döletni derijige ayrip chiqidiken.

Amérika bu bahalashta 2009-yilidin bashlap birinchilikke ériship kéliwatqan bolup, yéngiliq yaritish, zamaniwi medeniyet we ma’arip qurulmiliri jehette hazirmu pütün dunya boyiche 1-orunda turidighan dölet bolup hésablansimu, bu qétim Amérika dunya tinchliqi we bixeterliki jehetlerde bir az ziyan tartip, bu jehette u 19-orun’gha chüshüp qalghan [3].

Bu yilqi bahalashta Rusiyening orni 3 derijide töwenlep, 25-orun’gha chüshüp qalghan. Uning aldigha ötkini 22-dölet Argéntina, 23-dölet Junggo, we 24-dölet Sin’gaporlardur. Bu qétimqi bahalashta aldinqi 10 ning ichige kirgen döletler töwendikidin ibaret:

(1)Gérmaniye

(2) Amérika

(3) En’gliye

(4) Firansiye

(5) Kanada

(6) Yaponiye

(7) Italiye

(8) Shwétsariye

(9) Awstraliye

(10) Shwétsiye

Gérmanlarning biz öginishke tégishlik yerliri nahayiti köp. Men ular heqqide bir az izdinip, ularning ashundaq biz öginishke tégishlik yerlirini sistémiliq halda tonushturushni oylighili xéli uzun boldi. Ashundaq bir meqsette men Gitlér yazghan bir qélin In’glizche kitabnimu sétiwaldim. Emma uni téxi oqup bolalmidim. Torlarni izdep, Gérmanlarning alahidiliklirini bayan qilidighan ilmiy maqale yaki bir dölet hökümitining resmiy ilmiy tetqiqat doklatliridin birerni téxiche tapalmidim. Némishqikin bundaq mezmundiki matériyallar torlardin anche tépilmaydiken.

Men bu qétim Gérmanlar bilen uzun muddet bille yashighan bir adem yazghan, Gérmanlarning eng chong 7 xil kishilik xaraktéri (personality traits) heqqide bir parche maqale taptim [4]. Tordiki bu maqalining astigha nurghun inkaslarmu chüshken bolup, u inkaslarmu eslidiki maqalida otturigha qoyulghan yekünlerni jezmleshtüridiken, yaki bolmisa toluqlaydiken. U maqalining aptorining tordiki ismi «Shnitzél Repablik» (Schnitzel Republic) bolup, u bir Amérikiliq iken. Emma u bir esker bolup, Gérmaniyide 20 yil yashaptu, hemde bir Gérmanliq qiz bilen toy qiliptu. Uning bir tor blogi bar bolup, bu blogda u pütünley Gérmaniye we Gérmanlar heqqidiki nersilerni yazidiken. Mesilen, Gérmaniye, Gérmanliqlar, Gérman tetqiqati, Gérmandiki siyasiy erbablar, Gérman téléwizori, Gérman yémekliri, Gérman chaqchaqliri (yaki Gérmanda chaqchaqning kemchilliki), Gérman adetliri, Gérmaniye xewerliri, Gérmaniye mashiniliri we Gérman tarixi qatarliqlar.

Töwendikisi Shnitzél Repablik teyyarlighan «Bir Gérmanning 7 xil kishilik xaraktéri» dégen maqalining asasliq mezmuni. Méningche bu aptor tilgha alghan 7 xaraktér bir toluq tizimlik bolmastin, uning özige eng tesir qilghan 7 xaraktér bolushi mumkin. Mesilen, Gérmanlarning bir ishni qilishtiki estayidilliqi, mes’uliyetchanliqi we puxtiliqimu dunyadiki bashqa milletlerning aldida turidu. Emma Shnitzél Gérmanlarning bu xil xaraktérini héliqi 7 xil xaraktérge qoshmaptu.

1. Gérmanlarning 7 Xil Kishilik Xaraktéri

(1) Jahilliq

Bu bizge ikki qétimliq dunya urushidin ayan. Bu bizge 1950-yillardiki ishlardin, hemde Gérmaniyining qaytidin qed kötürüshidin ayan. Nurghun ellerning iqtisadi tewrep qaldi. Bolupmu Girétsiye yiraqni körüsh jehette éghir derijide xataliship, nurghun azab-oqubet ichide qaldi. Emma Gérmaniye bolsa bir idiyige ching ésilip, uni qet’iy dawamlashturidu. Gérmanlar öz pikirlirini asanliqche özgertmeydu. Özgertken waqittimu choqum mesilining mahiyitini toluq chüshinip turup, ashundaq bir zörüriyet tüpeylidin shundaq qilidu.

(2) En’enini Dawamlashturush

Eger bir Gérmanliq bir en’enini bashlighan bolsa, u choqum uni wujudqa chiqarmay qalmaydu. Buning bir tipik misali «Oktoberfest» (Octoberfest) dep atilidighan bayramdin ibaret. Bu bayram her yili Myunxénda ötküzülidighan bolup, 9-ayning axirida bashlinip, 10-ayning birinchi Yekshenbe künigiche 16 kün dawamlishidu. U 1810-yili bashlan’ghan bolup, hazirghiche dawamliship kéliwatidu [5]. Gérmaniyide mushundaq bayramlardin bir qanche milyonliri bar. Mesilen, bezi jaylarda her yili küz künlirining biri «küzlük hoyla tazilash küni» qilip békitilgen bolup, her yilning shu küni hemme adem angliq halda hoyla tazilaydu. Bezi jaylarda bir yazliq bayram küni dawam étiwatqili 60 yildin ashqan bolidu. Eger birer su apitige oxshash chong ishlar yüz bermigenla bolidiken, kishiler ashundaq bayram künini zadila özgertmeydu.

Bu xil ehwal ayrim-ayrim kishiler üchünmu oxshash. Mesilen, beziler ömür boyi «Opél» (Opel) din ibaret birla markiliq mashina heydeydu. Bezi ayallar özliri ayrim dem élip kélish üchün her yili 5-ayning 2-küni Bérlin (Gérmaniyining paytexti) ge kétidu. Beziler öyini bir xil sirliwalghan bolsa, uni 45 yilghiche özgertmeydu. Beziler birla mashina rémont qilidighan méxanikni ishlitidighan bolup, mushu ish bir en’enige aylan’ghandin kéyin, buni ashu méxanik pénsiyige chiqquche dawamlashturidu.

(3) Téjeshchanliq

Adette buni «erzan mallar bilenla yashash» dep atisaqmu bolatti, emma undaq dések yüzde-yüz adilliq qilghan bolmay qélishimiz mumkin. Köpinche Gérmanlar her yili yazda 10 kün tetil qilip, bir yerlerge bérip dem élip kélidighan bolup, ularning yénida eng köp bolghanda 300 dollar pul bar bolushi bir nahayiti normal ish. Ular bir amallarni qilip, ashu 300 dollar pulni 10 künlük dem élishqa yetküzeleydu.

Eger pénsiyige chiqqan Gérmanlargha qarap baqsingiz, ular 65 yashqa kirgende her ayda xejleydighan puli bir ming dollar etrapida bolup, ular ashunchilik az pulni yetküzüp xejliyeleydu.

Hazir Gérmanlar Gérmaniyidiki öy rémont qilidighan matériyallarni satidighan «Hornbax» (Hornbach) dégen chong dukanlardin nahayitimu köp paydilinidighan bolup ketti. Ular öy bézeshke birer kespiy shirketni ishletmeydu. Uning ornigha Polshaliq ishlemchilerdin birerni bir heptilik yalliwélip, hemme matériyallarni bazardin özliri sétiwélip ekélip, öyni sirlash we öyni bézesh ishlirining hemmisini özliri qilidu.

(4) Bes-Munazirige Amraq Kélish

Gérmanlar bes-munazire qilishidighan ishlar nahayitimu köp. Biri hoylisigha bir xil derex tikse, qoshnisi uni yaqturmay munazirilishishi mumkin. Biri qish küni mashinisini ikki minut issitsa, uningdin chiqqan awaz heqqide qoshnisi munazirilishishi mumkin. Qoshnisi bir minutqa chidaydu, emma waqit ikki minutqa uzirap kétidiken, qoshnisi chiqip bu kishi bilen munazirilishidu.

Mushundaq bir xil shekilde bir Gérmanliq sizning qandaq qilip bir ishni xata qilghanliqingizni körsitip béridu. Uninggha siz maqul bolushingiz kérek. Eger undaq qilmisingiz, bes-munazire yaki talash-tartish bashlinidu.

(5) Yumur Jehettiki Özgichilik

Amérikidiki Robin Williyemz (Robin Williams) we shuninggha oxshash dangliq yumurchilarning chaqchaqliri Gérmaniyide azraqmu qarshi élinmaydu yaki aqmaydu. Emma Gérmanlar bashqilarni mesxire qilidighan yumurlarni yaxshi köridu. Mesilen, Gérmaniyining siyasiy sistémisi qawaqxanidiki bir mesttinmu bekrek buzulup ketti, dégendek gepler Gérmanlarni nahayitimu qattiq küldürüwételeydu.

Gérmanlar özlirining emeliy muhiti bilen sélishturulghan ishxana yumurlirini bek yaxshi köridu. Mesilen, ular bir qassapxana yaki hökümetning byurokratliqi heqqidiki hékayilerge nahayitimu bek külidu, chünki ular mushundaq ishlarni her küni uchritip turidu.

Ilawe: Men bulardin Gérmanlar oydurup chiqqan, yaki emeliyetke anche uyghun kelmeydighan geplerge zadila külmeydiken, dégen xulasige keldim. Uning eksiche, bezi Uyghur zatlarning échinishliq yaki nepretlinidighan ehwallarni külümsirep turup sözlewatqanliqini, Uyghurlarning derd töküsh yighilishlirini naxsha-ussuldin ibaret bir xil köngül échish pa’aliyiti bilen axirlashturghinini köp kördüm. Uyghur itot sorunliridimu chonglarni küldürüsh üchün meydanda olturghan kichik balilarni qilchimu oyliship qoymaydighan mezmunlarni dawamliq körüp turuwatimen. Biz dawamliq külüp-yayrap yashiyalishimiz üchün aldi bilen özimizni saqlap qélishimiz kérek. Külidighan ishlar bar, nepretlinidighan ishlarmu bar. Nepretlinidighan ishlarni külümsirep turup sözlesh normal insan’gha xas ish emes. Bu jehette Uyghurlar xéli bek tirishmisa bolmaydu.

(6) Kishilik Munasiwettiki Soghuqluq

Siz bir yéngi jaygha köchüp kelsingiz, qoshningiz bilen tonushush üchün 10 yildek waqit kétidu. Emeliyette siz qoshningiz bilen «eng köp arilashtim» dégendimu, mashina bilen hoylingizdiki otlarni orghanda, qoshningiz bilen bir qétim bir quta piwini bille ichken bolushingiz mumkin.

Bir Gérmanliq qiz bir Gérmanliq yigit bilen tonushup, alte ay waqit ötüpla uning bilen toy qilidighan ishni siz hergizmu uchritalmaysiz.

Gérmanlar özini qoghdashtiki bir xil taktika süpitide mushundaq soghuqluqni saqlaydu. Ular mushundaq taktika bilen özlirining yéqinlirini qoghdap, özliri üchün bir xil bixeter shara’itni hazirlaydu.

(7) Yéngiliq Yaritishqa Qadir Kélish

Gérmanlar yéngiliq yaritishqa nahayiti qadir kélidu. Yamghur yaghqanda bezi qimmet bahaliq aptomobillardiki yamghur sezgüch uni bilip, aptomobil eynikidiki su éytquchni aptomatik halda heriketlendüridu. Buni Gérmanlar keship qilghan. Aptomobillardiki uningdin bashqa nurghun nersilernimu Gérmanlar keship qilghan. Ular keship qilghan nersilerdin yene issitquch, qelem, xet bésish mashinisi, mashinining rézinke chaqi, yer asti poyiz, hetta éghizi him étilidighan plastik xalta qatarliqlarmu bar. Ular bir yerde olturuwélip, bir demdila bir yéngi nersini oylap tapalaydu. Andin kéyin u keshpiyatini dunyagha jakarlaydu.

2. Kitab Oqush we Yéngiliq Yaritish

Adette bir millet kishilirining yéngiliq yaritishqa qadir kélish-kelmesliki ularning kitabni köp oqush-oqumasliqi bilen biwasite munasiwetlik kélidu. En’gliyediki xelq’ara médiye shirkiti Bértélsmen (Bertelsmann) yéqinda bir qanche tetqiqat shirketlirini ishqa sélip, Gérmaniye, Firansiye we En’gliye puqralirining yéngiliq yaritish ehwali üstide bir qétim ilmiy tekshürüsh élip barghan bolup, ashu tekshürüshning doklati 2014-yili 23-Séntebir küni élan qilindi [6]. Ashu doklatta déyilishiche, Gérmanlarning 70 pirsenti, Firansuzlarning 65 pirsenti, we En’gliyiliklerning 72 pirsenti özlirini «yéngiliq yaritidighan kishiler» dep hésablaydiken. Yéngiliq yaritilidighan kespiy sahelerning ichide ressamliq, naxshichiliq yaki muzikantliq qatarliq 3 sen’etchilik sahesi eng aldida turidiken.

Bu 3 dölettiki shirket-karxanilarning ichide yéngiliq yaritish katégoriyisige kiridighan shirketlerning sani 392000 (392 ming) bolup, ular her yili 128 milyard Yawruluq kirim qilidiken, hemde 3.3 milyon ademni xizmet bilen teminleydiken. Bu jehette Gérmaniye 1-orunda turidighan bolup, Gérmaniyidiki yéngiliq yaritish katégoriyisidiki shirketlerning yilliq kirimi 49 milyard Yawru, En’gliyining 44 milyard Yawru, we Firansiyining bolsa 35 milyard Yawru iken.

Her xil médiyelerdin paydilinip öginish qilish jehette döletler ara we oxshimighan yashtiki kishiler ara perqler bar iken. Pütün Gérmanlarning ichide her bir heptining ichide choqum zhurnal oquydighan kishilerning sani 65 pirsent, Firansuzlarning 45 pirsent, En’gliyiliklerning bolsa 40 pirsent iken. Gérmanlarning ichide 47 pirsent kishi kem dégende heptide bir qétim kitab oquydighan bolup, bu jehette En’gliyilikler 52 pirsent, Firansuzlar bolsa 36 pirsent iken. Zhurnalni eng köp oquydighanlar 40 yashtin 65 yashqiche bolghan ariliqtiki kishiler bolup, 40 yashtin kichikler bolsa téléwizorni chonglardin köprek köridiken.

Men oqurmenlerdin mushu yerde toxtap, bir az oylinip béqishni teklip qilimen: Uyghurlar ichide her heptining ichide choqum zhurnal, gézit yaki kitab oquydighanlarning sani barliq Uyghur nopusining qanche pirsentini igileydu? Ular 5 pirsentke baramdu? Öyide kitab saqlaydighan Uyghurlarning sani barliq Uyghur nopusining qanche pirsentini igileydu? Öyide mexsus bir «kichik kutupxana» orni bar Uyghurlarchu?

Men adette özimizning selbiy ishlirini bek tekitlep kétishtin özümni tartimen. Sewebi, bizning derdimiz hazir xéli yétip ashidighan bolup, kechkiche selbiy nersilerni sözlewersek, xelqimiz emdi ularni kötürelmey qélishi mumkin. Emma, milletning qudret tapalmasliqigha seweb boluwatqan yuqiriqidek intayin roshen amillarni tilgha almaymu bolmaydiken. Bizning sen’et medeniyitimiz we sorun medeniyitimiz biz üchün intayin qimmetlik bolup, men özümning bezi yazmilirida ularning bezi jehette hazirghiche oynighan rolini dinning roli bilen oxshash orun’gha qoydum. Emma, nisbet toghra bolushi kérek. Héch bolmighanda nisbet toghra bolushqa yéqinraq bolushi kérek. Eger biz bir jehette alahide yaxshi, pütün Junggo boyiche birinchi orunda bolup, yene bir jehette, bolupmu kitab oqush jehette nölge yéqin bolsaq, ishimiz aqmaydu.

Men oqurmenlerge mezkur maqalini oqup bolghandin kéyin, Yalqun Rozi ependining «Biz qandaqlarche naxsha-ussul milliti atilip qalduq?» dégen maqalisini bir qétim oqup chiqishini tewsiye qilimen [7]. Men u maqalini mezkur maqalining astigha inkas sheklide chaplap qoydum.

3. Axirqi Söz: Bash Köngül Qanuniyiti we Merkezleshtürüsh

Men mezkur maqalide Gérmanlarning 7 xil asasliq kishilik xaraktérini tonushturdum. Gerche mezkur maqalida nahayiti ochuq bayan qilinmighan bolsimu, Gérmanlar nahayiti yuqiri sapagha ige bolup, bundaq sapani ular uzun yillar ichide yolgha qoyup kelgen nahayiti puxta ma’arip programmisi arqiliq wujudqa keltürgen. Gérmanlardiki yuqirida bayan qilin’ghan bir qisim yaxshi kishilik xaraktér ashundaq yuqiri sapaning bir qismidinla ibaret. Gérmanlarning eng gewdilik alahidiliklirining biri, ulardiki étiqad birliki, idiye birliki, angliqliqtiki tekshilik we üstünlük, we heriket birlikidin ibaret. Gérmanlardiki bu xil sapa dunyagha 2-dunya urushida bir qétim namayan boldi. Yeni, hazir Gérmaniyining 2-dunya urushida bashqa nurghun eller üstidin ötküzgen jinayetliri heqqide toxtalghanda, nurghun kishiler ashu ishlarni qilghan bash jinayetchi süpitide Gitlérni köz aldigha keltüridu. Buning melum derijidiki asasi bar. Emma, bir eldiki hemme xelq bir ademge egeshmigen bolsa, unchiwala ishning yüz bérishi mumkin emes idi. Bu xil ehwal Yaponlar üchünmu oxshash. Men yuqirida tonushturghan Gérmanlarning 2-xaraktéri «En’enini saqlash» tin ibaret. Emma ashu qisimning ichide mundaq bir nerse bar: Eger Gérmaniyining bir mehelliside yashaydighan kishiler «her yili manchinchi ayning manchinchi küni hemmimiz hoyla tazilaymiz» dep qarar qilsa, ashu mehellidiki hemme adem her yili ashu künde hoyla tazilaydu. Bir kim ulargha ashu waqit yéqinlashqanda ayrim chaqiriq qilmaydu, ayrim eskertip qoymaydu, u küni héch kimning ishi chiqip qalmaydu, hemde u küni héch kim aghrip qalmaydu. Mushu qurlarni oqughanda, Yaponda yashap baqqan qérindashlarning ésige derhalla mundaq bir ish kélidu: Bu jehette Yaponlarmu Gérmanlargha opmu-oxshash.

Men hazirghiche xizmet we sayahet munasiwiti bilen nurghunlighan tereqqiy qilghan ellerge bérip baqtim. Shularning ichide sheher ichide qatnaydighan aptobus we poyizlarda bélet tekshürmeydighan döletlerdin bir qanchini uchratqan bolup, ularning biri Gérmaniyidin ibaret. Yeni, eger siz Gérmaniyide yer asti poyizgha olturmaqchi bolidikensiz, siz béletni yer üstidiki kochidiki bir mashinidin alisiz. Uningdin kéyin siz poyizning ichige kirgüche birer ishiktin, birer bélet tekshüridighan mashinidin, yaki birer bélet tekshüridighan ademning aldidin ötmeysiz. Yeni, siz béletni élip yanchuqingizgha sélip qoyup, yer üstidin yer astidiki poyizgha xuddi bir dukan’gha kirgendek kirip kétisiz. Bizdek ömür boyi bélet tekshürüshtin ötüp yashap könüp qalghan kishilerge bundaq ehwal bir az normalsizliqtek tuyulidiken. Emma, hazirqi zaman Gérmanlarning angliqliq derijisi ene shu sewiyige yetken.

Men özümning aldinqi bir parche maqaliside, Muhemmed eleyhissalam dewridiki Bedri we Ohud urushliri heqqidiki mundaq bir ehwalni bayan qildim: Bedri urushida Musulmanlarda idiye birliki, meqset birliki, we heriket birliki bar bolghan, shuning bilen ular Allahning yardimige érishken. Ohud urushida bolsa urushqa qatnashqan Musulmanlarda idiye birliki, meqset birliki we heriket birliki saqlanmighan, shuning bilen ular Bedri urushidikidek Allahning yardimige érishelmey, urushta yéngilip, Muhemmed eleyhissalamdin ayrilip qalghilimu tas qalghan. Mushuninggha asasen men «tashtek uyushush» ning Allah buyrughan yardemni qolgha keltürüshtiki eng muhim shertlerning biri ikenlikini yekünlep chiqtim. Bu «tashtek uyushush» ning rolining Islam nuqtisida turup bayan qilinishidur.

«Tashtek uyushush» ning rolining hazirqi zaman ilim-penliridiki chüshendürülüshimu mewjut. Mesilen, bu jehettiki bir qisim nezeriyiler «Napoliyon Xilning chüshendürüshidiki özige tartishning sirliq qanuniyiti» dégen dangliq In’glizche kitabta «Bash köngül qanuniyiti» dégen téma astida bayan qilin’ghan bolup, men uni özümning «Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen maqaliside azraq chüshendürüp öttüm [8]. Bu uqum yalghuz Gérmaniye yaki Yaponiyidek bir elge, yaki Gérmanlar yaki Yaponlargha oxshash bir qewmgha mas kélipla qalmastin, u ortaq bir nishan üchün toplan’ghan her bir guruppa kishilirige, mesilen, bir shirket yaki bir karxana kishilirigimu mas kélidu. Men oqurmenlerge «Bash köngül qanuniyiti» ni Gérmanlar we Yaponlarning ehwaligha birleshtürüp turup bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen. Qulayliq bolsun üchün men özümning burunqi maqalisidiki «Bash köngül qanuniyiti» dégen mezmunni mushu yerge qisturup qoyidighan bolup, mezkur maqalinimu ashu mezmun bilen axirlashturimen.

Men Gérmanlar heqqide yazidighan mezmunlar téxi axirlashmidi. Men bu jehette dawamliq izdinip, bizge bir az paydisi bar nersilerni bayqighanda, ularni yene ayrim maqale qilip yollashqa tirishimen.

Bash Köngül Qanuniyiti

(Eger téxiche oqup baqmighan bolsingiz, siz töwendiki mezmunni oqushtin burun, töwendiki 8-menbediki maqalining héch bolmighanda kirish söz qismini bir qétim oquwéting.)

«Napoliyon Xilning chüshendürüshidiki özige tartishning sirliq qanuniyiti» dégen bir dangliq kitab bar bolup, u kitab In’glizche «The secret law of attraction as explained by Napoleon Hill» dep atilidu. Uningda «özige tartish qanuniyiti» dep atilidighan bir qanuniyet, yeni insanlar özi isteydighan nersilerni qandaq qilip özige tartip ekélip, shu arqiliq öz ghayisini ré’alliqqa aylanduralaydighanliqi tepsiliy bayan qilin’ghan. Bu kitab 2008-yili neshr qilin’ghan bolup, u Napoliyon Xil 1928-yili yazghan 8 tomluq «Muweppeqiyet desturi» (Law of Success) dégen kitab bilen 1937-yili yazghan «Oylap bay bolush» (Think and Grow Rich) dégen 2 kitabqa asasen tüzülgen. «Özige tartish qanuniyiti» ning bir kitab bolup yézip chiqilishigha asasiy jehettin türtke bolghan kishi Endru Karnigi din ibaret. Bu kitabta déyilishiche, yéqinqi zamanda keng taralghan medeniyetke eng zor derijide tesir körsetken nersilerning biri ashu qanuniyet bolup, qedimdin tartip taki hazirqi zaman’ghiche ötken mesh’hur ademlerning hemmisi ghayini ré’alliqqa aylandurushning bu «siri» ni bilidighan bolsimu, ular bashqilardin qizghinip, bu sirni ashkarilimay qoghdap kelgen iken (Eslidiki maqalining kirish söz qismidin élindi).

Napoliyon Xil tunji qétim Endru Karnigi bilen ötküzgen söhbet jeryanida Endruning ashundaq muweppeqiyetlik bolushidiki sirning néme ikenlikini sorighanda, Endru uninggha öz shirkitide bir «bash köngül» ning mewjut ikenlikini éytip bergen. Shuningdin kéyin Napoliyon nurghun yil tetqiqat élip bérip, «bash köngül» dégen bir psixologiye prinsipini bayqighan.

Bu prinsipning In’glizche atilishi «Master Mind» bolup, bu yerdiki «master» dégen söz Yulghun lughitide «Ige, xojayin, yallighuchi , bashqurghuchi, mu’ellim, ustaz, usta, pir, begzade, mudir» dep teriplen’gen. Lékin men Napoliyonning kitabidiki mezmunlar’gha asasen, bu uqumni Uyghurche «bash köngül», dep atashni muwapiq kördüm.

Bash Köngül dégen uqumgha «Bir éniq meqsetni emelge ashurush üchün, öz-ara maslishish rohi bilen, ikki yaki uningdin köp kishiler arisida bilim we tirishchanliqni maslashturush», dep éniqlima bérishke bolidu.

Endru Karnigining ademliri ashundaq bir Bash Köngülni shekillendürgen bolup, u köngül intayin yaxshi teshkillen’gen, we intayin yaxshi maslashqan. Shuning bilen u bir hemmige qadir küchke aylan’ghan bolup, ular polat sana’itidin bashqa her qandaq sana’et bilen shughullan’ghan bolsimu, xuddi polat sana’itidikisi bilen oxshash derijide muweppeqiyetlik bolghan bolar idi.

Yuqiriqi qurlarni birinchi qétim oqughanda, nurghun kishiler bash köngülning béridighan paydisi bir top kishilerning öz-ara masliship, we küchni bir yerge toplap bille ishligende érishkili bolidighan paydidin anche perqi yoqtek héssiyatta bolushi mumkin. Emeliyette bash köngülning yetküzidighan paydisi uningdin köp bolup, uning bundaq alahidiliki özige tartish qanuniyiti bilen zich munasiwetlik.

Sizning xewiringizde bolghinidek, siz könglingizni melum bir idiyige yighsingiz, u idiye xuddi bir magnittek rol oynap, özige bashqa oxshash mahiyetlik idiyilerni jelp qilidu. Bir bash köngül ikki yaki uningdin köp kishiler bir yerge kélip, könglini oxshash bir nersige merkezleshtürgende andin barliqqa kélidighan bolup, köngüllerning birleshmisi ijadiy idiyilerni özige jelp qilidu. Bash köngülning éniqlimisi boyiche, bash köngülning ezaliri özlirini oxshash bir pelsepige atighan bolidu, köp sandiki kishilerning qelbi bir ortaq, intayin éniq asasiy nishan’gha merkezleshken bolidu, hemde barliq ezalar ayrim-ayrim shexslerningki bilen sélishturghanda kengrek we chongqurraq cheksiz eqil menbelirige ige bolghan bolidu. Bu birleshken köngül her bir shexs öz aldigha wujudqa keltürüsh qet’iy mumkin bolmaydighan yéngi bilim we yéngi idiyilerni wujudqa keltüridu.

Insanlarning köngli bir xil shekildiki énérgiye bolup hésablinidu. Ikki ademning köngli bir-birige tengkesh bolush rohi bilen maslashqanda, her bir köngülning énérgiyisi özige yene bir köngülning énérgiyisini qoshuwalidu.

Insan méngisini bir éléktr bataréyisige oxshitishqa bolidu. Köp sandiki bataréyini birleshtürgende uningdin chiqidighan énérgiyiler bir ayrim bataréyiningkige qarighanda köp bolidu. Shundaqla her bir bataréye chiqiridighan énérgiyining az-köplükini uningdiki tarmaq bataréyining sani belgileydu. Insan méngisimu shuninggha oxshash ishleydu. Yeni, bir qisim méngining ish ünümi yene bir qisim ménginingkige qarighanda üstünrek bolidu. Bir top méngini öz-ara tengkesh bolush rohi bilen maslashturghanda, ular hasil qilidighan tepekkur bilen énérgiye bir ayrim ménginingkige qarighanda zor bolidu. Yeni, bash köngül sizning ijadchanliqingizni ashuridu.

Ikki yaki uningdin köp ademler arisida bir birliksep hasil qilip, shu arqiliq bir bash köngül ittipaqdashliqini hasil qilishtiki meqset, merkezleshtürüsh qanuniyitini téximu ünümlük qollinishtin ibaret. Yeni, bash köngül prinsipi bir top adem könglining küch-quwwitini ishqa ashurmaqchi bolghan asasiy meqsetke toplashtin bashqa nerse emes.

Merkezleshtürüsh

Napoliyon Xil merkezleshtürüsh bilen biwasite we wasitilik shekilde munasiwetlik bolghan prinsiplarni ishlitish usulini «muweppeqiyetning séhriy achquchi» dep atighan. Burunqi kishiler mushu séhriy achquchning yardimi bilen dunyadiki barliq ulugh keshpiyatlarning mexpiy ishikini achqan. Hemde burunqi barliq eqil-paraset we talantlarning hemmisi mushu achquchning séhriy küchidin paydilinip yétildürülgen we tereqqiy qildurulghan.

Merkezleshtürüsh déginimiz sizning muqim adet we emeliyettin paydilinip, melum bir nersini teltöküs chüshinip we igilep bolghuche, könglingizni ashu nersige yighip turush qabiliyitingizni körsitidu. U sizning öz diqqitingiz we zéhningizni tizginlep, ularni melum bir mesilige ashu mesilini hel qilip bolghuche merkezleshtürüp turush qabiliyitingizni körsitidu. U sizning özingiz tashliwétishni isteydighan adetlerning tesirini bir yaqqa qayrip qoyush iqtidaringiz bilen yéngi adetlerni yétildürüsh küch-qabiliyitingizni körsitidu. U sizning öz-özingizni teltöküs tizginlesh qabiliyitingizni körsitidu.

Merkezleshtürüsh déginimiz sizning özingiz arzu qilghandek oylash iqtidarini, özingizning oy-tepekkurini kontrol qilip, uni bir nahayiti éniq meqsetke toghrilash iqtidarini, we özingizning bilimlirini bir saghlam we emeliy ish-heriket pilani qilip teshkillesh iqtidarini körsitidu.

Siz özingizning könglini özingizning ömürlük istikige merkezleshtürüshte, öz-ara ariliship ketken we bir-biri bilen nahayiti zich baghlan’ghan bashqa nurghun ishlar üstidimu bash qaturup, zéhningizni merkezleshtürmekchi bolghan asasiy nersini tamamlishingiz kérek. Chong pilan (ambition) bilen istek ongushluq merkezleshtürüsh jeryanini wujudqa keltürüshte kem bolsa bolmaydighan ikki asasiy amildur. Bu amillar bolmaydiken, séhriy achquchmu ünüm bermeydu. Bu achquchtin paydilinidighan kishilerning intayin az bolushidiki seweb, köpinche kishilerning chong pilani yoq bolup, hayatida birer alahide nersinimu istimeydu.

Siz özingiz arzu qilalaydighan her qandaq nersini özingiz üchün istek qilip tallisingiz boluwéridu. Eger sizning istikingiz emeliyetke uyghun we yéterlik derijide küchlük bolidiken, merkezleshtürüshtin ibaret séhriy achquch u istekni emelge ashurushqa yardem qilidu. Nurghun alim we psixologiye tetqiqatchilirining qarishiche, tilawet qilghuchilarning du’asining küchi qelbide chongqur orun alghan bir istekni emelge ashurushtiki merkezleshtürüsh prinsipi arqiliq ünüm béridu.

Insanlar berpa qilghan nersilerning hemmisi eng aldi bilen istek arqiliq tesewwurda wujudqa keltürülüp, andin merkezleshtürüsh arqiliq ré’alliqqa aylandurulghan.

Merkezleshtürüsh séhriy achquchidin paydilinishta, siz aldi bilen könglingizdiki gumaniy qarash we ishenmeslikni pütünley yoqitishingiz kérek. Hazirghiche bu achquchtin ongushluq paydilinalighan kishilerning ichide uninggha ishenmeslik idiyiside bolghanlardin birsimu yoq.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Bilimxumar: Buyrulghan Yardem we Tirishchanliq--Bedri Urushidin Oylighanlirim

http://bbs.izdinix.com/thread-60487-1-1.html

[2] Achtung! Germany named world's favorite country

http://www.usatoday.com/story/news/nation-now/2014/11/18/germany-is-the-worlds-favorite-country-survey-says/19221047/

[3] The world’s favourite country named

http://www.news.com.au/travel/travel-updates/the-worlds-favourite-country-named/story-e6frfq80-1227122927343

[4] The Seven Personality Traits of a German

http://schnitzelrepublic.blogspot.com/2010/07/seven-personality-traits-of-german.html

[5] Oktoberfest

http://en.wikipedia.org/wiki/Oktoberfest

[6] Survey says: Europeans Are Creative