Abdushükür Muhemmet’imin Mu’ellim Bilen Yaponda Bille Bolghan Waqitlar

Erkin Sidiq

2014-yili 11-ayning 21-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-60825-1-1.html

Qérindashlarning köpinchisi töwendiki 1-resimdiki yene bir kishining kimlikini bilidu. U bizning el söygen we elni söygen, Uyghurlar ichide nahayiti yuqiri hörmetke ige, we hazir eng köp eslinidighan hörmetlik ustazimiz Abdushükür Muhemmet’imin bolidu. 1980-yilliri men Shinjang Uniwérsitéti radi’o-éléktronika kespining oqughuchisi waqtimda bu ustazimiz Edebiyat Fakultétining oqutquchisi idi. Shunglashqa men töwende merhumni «Abdushükür mu’ellim» dep ataymen. Men töwendiki 1-resimni özümning torlardiki bash süriti qilip ishlitishke bashlighandin buyan, bir qanche qérindashlar mendin ashu resim toghrisida bir chüshenche bérip ötüshümni ötündi. Axirqi qétim shundaq qilghini «a.sayrami» isimlik qérindishimiz bolup, u bir qanche künning aldida mezkur maqalining axirida bérilgen 1-menbede mundaq dep inkas qalduruptu [1]:

«Emdi, men bu yerde sizdin buninggha munasiwetsiz, biraq sizning munberde «Bilimxumar» nami bilen ishlitiwatqan bash süritingiz toghriliq kichikkine so’alim bar idi. Melumki: süret siz Yaponiyede oquwatqan mezgil, merhum alimimiz Abdushükür Muhemmet'imin 1986-yili Yaponiyege ilim ziyaritige barghanda tartilghan bolup, siz shu chaghda merhumgha terjimanliq qiliptikensiz. Mushu ishlarning tepsilati heqqide hazirghiche héchqandaq bir matériyal körmidim. Etiyazda merhum alimimizning «Men we méning xelqim» namliq terjimihal xaraktérdiki kitabini sétiwélip körüpmu baqtim. Kitabta ashu ishlar toghriliq héchqandaq melumat bérilmeptu. Mumkin bolsa 1986-yildiki ashu qétimliq ziyaretning siz bilen munasiwetlik qismi, bolupmu ashu süret tartilishning aldi-keynidiki ishlar heqqide azraq uchur bersingiz. Témigha munasiwetsiz so’al sorap, shunche aldirashliqingizda sizni aware qilidighan boldum, epu qilarsiz.»

Men «a.sayrami» qérindishimizning telipige maqul bolghan bolup, mezkur maqalida men aldi bilen Abdushükür mu’ellim bilen Yaponda bille bolghan waqitlardiki muhim ishlar we özümning bezi tesiratlirini bayan qilip ötimen. Andin men néme üchün Abdushükür mu’ellim özining Yaponiyidiki bu pa’aliyiti heqqide özining birer yazmilirida toxtalmighanliqi heqqidiki özümning perizini qisqiche tilgha élip ötimen. Eng axirida Abdushükür mu’ellimdek özini melum bir ulughwar ishqa atiwetken kishiler üchün muhim rol oynaydighan muhim amillar heqqidiki bir ilmiy nezeriyini qisqiche tonushturup ötimen.

1-resim: 1986-yili 10-ayda rehmetlik Abdushükür mu’ellim Kobédiki Kansei Gakuyin Uniwérsitéti tarix fakultétining proféssori doktor Kodama Shinjiro ependi qatarliq bir qanche proféssorlarning teklip qilishi bilen Yaponiyige ilmiy doklat bérishke keldi. Men shu chaghda Yaponiyide bilim ashuruwatqan bolup, Abdushükür mu’ellimning Uyghurche doklatini neq meydanda Yaponchigha terjime qilip bérish wezipisini ötep berdim. Bu resim 1986-yili 10-ayning 6-künidiki bir ilmiy doklat jeryanida tartilghan.

1. Mu’ellimning Ilmiy Pa’aliyiti Heqqide

Yuqiridiki 1-resim 1986-yili 6-Öktebir küni tartilghan. Abdushükür mu’ellim shuningdin bir qanche kün burun Yaponiyining Tokyo shehirige kélip, u yerde bir qanche kün ilmiy doklat bérish we ziyaret qilish ishliri bilen shughullan’ghan iken. Men u chaghda Tokyoning jenubigha jaylashqan, Tokyo bilen bolghan ariliqi 500 kilométirdek kélidighan Osaka shehiride bolup, Osaka Éléktro-xewerlishish Uniwérsitétida bilim ashuruwatqan idim. Shunglashqa Tokyodiki pa’aliyetlerge men qatnashmighan bolup, Tokyodiki terjimanliq ishini Uyghur diyaridin kélip bilim ashuruwatqan, shiwe millitidin bolghan bir yash öz üstige éliptu. Yeni, Tokyoda Abdushükür mu’ellim xenzuche sözlep, héliqi shiwe yash uning nutqini xenzuchidin Yaponchigha terjime qilip bériptu. Sayahet jeryanidiki terjimanliqnimu ashu yash öz üstige éliptu.

Abdushükür mu’ellimni Yapon’gha teklip qilghan ikki proféssor men Yapon’gha kélishtin burun Uyghur diyarigha bérip sayahette bolghan, hemde Shinjang Uniwérsitétighimu kélip, ilmiy söhbet élip barghan bolup, men ular bilen shu chaghda tonushup qalghan idim. Ular kétishtin burun manga özlirining Yapondiki alaqilishish uchurlirini qaldurup, mendin Yapon’gha barghandin kéyin ular bilen choqum alaqilishishni telep qilghan idi. Ularning biri Kobediki Kansei Gakuyin Uniwérsitéti qanun fakultétining mudiri bolup, «Kodama» isimlik yene bir kishi bolsa oxshash mektepning tarix fakultétining proféssori idi. Kodama mu’ellim Ottura Asiya we Junggo tarixini tetqiq qilidighan bolup, bir qanche kitab yazghan, hemde ashu kitablirigha Uyghur tarixi heqqidimu bir qisim mezmunlarni kirgüzgen idi. Men Yapon’gha kélip uzun ötmeyla ular bilen munasiwet ornitip, ular bilen ariliship ötüwatqan idim. Bolupmu Kodama mu’ellim Uyghurlarning tamaqlirigha bek amraq bolup, uning telep qilishi bilen men uninggha polu étishni ögitip qoydum. Shuning bilen men bezi shenbe künliri kechte uning öyige barsam, u polu étip turidighan bolghanidi. Shunglashqa men Abdushükür mu’ellimning Yapon’gha kélidighanliqini ashu proféssorlardin eng deslipidin tartipla bilip turghan idim. Abdushükür mu’ellim Osaka rayonigha kelgendin kéyin, terjimanliqni men öz üstümge aldim. Méning ésimde qélishiche, yuqiridiki 1-resim Abdushükür mu’ellim Kyoto Uniwérsitétida bir guruppa Yaponluq proféssorlar we ottura Asiya tetqiqati mutexessislirige bir meydan ilmiy doklat bériwatqanda tartilghan bolup, u doklatning témisi «Ottura esir Uyghur medeniyitining yétük qamusi – Qutadghubilik» dégen’ge yéqin idi. Abdushükür mu’ellim sözligen konkrét mezmunlar ésimde qalmidi. Men shu qétim Abdushükür mu’ellim bilen jem’iy 2-3 kündek birge bolghan bolup, biz ashu yighin échilghandin bashqa waqitlarda Kyoto, Osaka we Kobediki bir qisim dangliq aliy mekteplerni ékskursiye qilduq. Hemde ashu rayondiki bir qanche güzel jaylarni tamasha qilduq. Bir küni kechte bir qanche Yaponluq proféssorlar bilen bille bir issiq kölge kirip, huzurlanduq . Töwendiki 2-resim ene shu chaghda tartilghan.

2-resim: Kodama ependi Abdushükür mu’ellimni bir issiq su kölige aparghan waqittiki bir körünüsh.

Manga shu chaghda eng tesir qilghan nerse, Abdushükür mu’ellimning qolidin zadila chüshmeydighan bir xatire depter bilen bir qelem boldi. Mu’ellim barghan hemme yerlerde etrapidiki hemme nersilerni inchikilik bilen közitetti. Bir nerse ésige kélip qalsa, méngishtin yaki qiliwatqan bashqa ishidin toxtap, bir yerde olturup, ésige kelgen nersini xatirisige derhalla yéziwalatti. Biz bir küni kechte Yaponluq proféssorlar bilen bille tamaq yewatqanda, mu’ellim turup-turupla xatirisini échip, bir nersilerni yazdi. U ashundaq bir nerse yazghanda, etrapida yüz bériwatqan ishlar uning xiyaligha azraqmu kirip qoymaytti. Etrapida yüz bériwatqan ishlar uninggha azraqmu tesir qilmaytti. U bir nerse yéziwatqanda bezi Yaponluq proféssorlar uningdin so’al sorisimu, u Yaponluqning gépi mu’ellimge anglanmaytti. Men xuddi bir uxlap qalghan ademni oyghatqan’gha oxshash mu’ellimning qolini tartip, uninggha bireylenning özige gep qiliwatqanliqini bildürüp qoyattim. Yeni, kallisida oylawatqan ish uning pütün wujudini qapliwalidighan bolup, u etrapidiki kishilerge goya u shu waqitning özide bashqa bir dunyada özi yalghuz turuwatqandek tuyghuni béretti.

Töwendiki 3-resimni biz Kobediki bir güzel yerni sayahet qiliwatqanda tartqan. Mushu resimdiki Abdushükür mu’ellimning qolidiki xatire depterge diqqet qilip qoyung. Yeni, mu’ellim sayahet jeryanidimu qoligha bir xatire depterni éliwalghanidi.

3-resim: Abdushükür mu’ellim qatarliq bir qanche kishi Kobéde bille sayahet qiliwatqandiki bir körünüsh. Bu resimdiki qalghan ikki kishi Kodama mu’ellimning ayali bilen Tokyoda terjimanliq qilghan shiwe oqughuchi.

Biz bille bolghan bir kechlik tamaq ene shundaq ötti. Tamaqtin kéyin mu’ellim manga: «Erkin, men hazirla bir parche shé’ir yazdim. Uni sizge oqup bérey», dep, yazghan shé’irini manga oqup berdi. Yazghan u shé’iri özi Yaponda körgen ishlar bilen munasiwetlik bolup, uning konkrét mezmuni méning ésimde qalmaptu.

Men mu’ellim bilen körüshken waqit méning Yapon’gha kelginimge bir yildin sel ashqan waqit bolup, u chaghlarda méning künlük ishlirimmu intayin jiddiy idi. Uning üstige men u chaghda hergizmu ashu bir qanche künning méning mu’ellim bilen künlep bille bolalaydighan eng axirqi künler bolup qalidighanliqini tesewwur qilalmighan idim. Eger ashundaq bolup qélishini bilgen bolsam, menmu özümning barliq waqti we zéhnini mu’ellimni közitish, we u qilghan ishlarni we u yazghan nersilerni tepsiliy xatiriliwélishqa qaratqan bolattim.

Men Shinjang Uniwérsitétida oquwatqan waqitta, yeni 1980-yilliri, Qéyum Bawudun akimiz mektepning mu’awin mudiri idi. Shu chaghda u köp qétimliq Uyghur oqughuchilar chong yighinlirida «Biz 30 yilda proféssorlardin aran ikkini yétishtürduq. Ularning biri edebiyat fakultétidiki Abdushükür Muhemmet’imin, yene biri bolsa Jughrapiye fakultétidiki Mijit Xudaberdi. Eger biz kéyinki 30 yil ichide proféssordin yene aran ikkini yétildürsek, u biz üchün bir chong nomus bolidu. Shunga siler tiriship oqunglar, bundaq ehwalgha xatime béringlar», dégen mezmundiki geplerni qilghanidi. Men Abdushükür mu’ellimning ismini eng deslipide ene shundaq anglighan idim. Lékin men fizika fakultétida oqughuchi, mu’ellim bolsa edebiyat fakultétida oqutquchi bolghachqa, manga u chaghda mu’ellim bilen uchrishish pursiti bolmighan idi.

Men Shinjang Uniwérsitétida oquwatqan ashu yillarda, Ürümchide her yili bir qétim dangliq sha’irlar tallap qatnashturulidighan shé’ir déklamatsiye yighini ötküzületti. Men u chaghda bir sha’ir emes idim (Men hergizmu «sha’ir» dégen salahiyetke yéqin kéleleydighan biri bolup baqqan emes bolup, uningdin kéyinmu undaq bolup baqmidim). Peqet shu chaghlarda méning bir qanche parche shé’irlirim Shinjang Gézitige bésilghan idi. Emma men u chaghda Shinjang Uniwérsitéti mektep oqughuchilar uyushmisining re’isi, aptonom rayonluq oqughuchilar birleshmisining re’isi, we memliketlik oqughuchilar birleshmisining mu’awin re’isi qatarliq 5 chong wezipini öz üstümge alghan bolup, shu chaghlarda Shinjang Uniwérsitétida her yili bir qétim mektep boyiche Uyghur oqughuchilarning shé’ir déklamatsiye musabiqisi ötküzüwatqan idim (Shuning bilen bille Uyghur oqughuchilarning fakultétlar ara sen’et körikinimu yilda bir qétim teshkillep turghan idim). Oqushum alahide yaxshi bolup, özlükümdin In’gliz tilimu öginiwatqan idim. Shunglashqa radi’o we gézit-zhurnallarda köplep teshwiq qiliniwatqan idim (U chaghda a’ililerde téxi téléwizorlar yoq bolup, Uyghur diyarida tarqitilidighan téléwizor programmisi bar-yoqluqini bilmeydikenmen. Bizning mekteptiki bir ders projékti süpitide qilghan bir ishimiz bir qanche oqughuchilar birlikte birdin aq-qara téléwizor qurashturup chiqish bolghanidi). Qaysi sewebtinkin u hazir ésimde qalmaptu, ishqilip men héliqi pütün Uyghur diyaridiki dangliq sha’irlar yighilip shé’ir déklamatsiye qilidighan yighin’gha uda 2 yil teklip qilindim. Bu yighinda shé’ir déklamatsiye qilidighan san’gha érishish intayin qiyin bolup, u yighinda déklamatsiye qilinghan shé’irlar nahayiti tézla aptonom rayonluq gézit yaki zhurnallargha bésilatti. Men shu chaghda Abdushükür mu’ellim, Téyipchan Iliyop ustaz qatarliq dangliqlarning shé’ir déklamatsiye qilghinini biwasite anglash pursitige érishtim. Bir qétimliq yighinda méning qéshimda olturghan Shinjang Uniwérsitéti Edebiyat Fakultétining bir ayal mu’ellimi manga shé’ir déklamatsiye qilishqa bir san bérilgenlikini, emma méning teyyarlighan shé’irim yoqluqini bilip, derhal yénidin özi yézip teyyarlap qoyghan bir parche shé’irni chiqirip manga bérip, «Ukam, mawu shé’irni özüngning shé’iri, dep déklamatsiye qiliwetkin, hemde öz namingda élan qiliwergin. U méning sanga qilghan hediyem bolsun», dédi. U xanim shé’ir teyyarlap kelgen bolsimu, uninggha déklamatsiye qilish sani bérilmigen iken. U peqet bir sanni öltürüwetmeslik we manga yardem qilish üchünla yaxshi köngüllük bilen bu teklipni qilghanidi. Emma méning kishilik xaraktérim boyiche men undaq ishni qet’iyla qilalmayttim. Shuning bilen men intayin tenglikte qaldim. Nahayiti qattiq azablandim. Hemde u yighin’gha qatnashqinimghimu intayin pushayman qildim. Yérim sa’ettek qattiq oylinip, axiri u xanimgha: «Kechürüng, men undaq qilalmaymen», dédim (U hedimiz hazirmu hayat bolup, nahayiti yashinip qaldi. Uning könglini bi’aram qilip qoymasliq üchün bu yerde ismini atimidim). Bu ishlar méning ésimde hazirmu xuddi tünügünki ishlardekla saqlinip turuwatidu. Emma héliqi yighinda shé’ir déklamatsiye qilghan dangliq sha’irlarning chirayliri ésimde anche qalmaptu.

Yuqiridiki hékaye bilen mezkur maqalining anche munasiwiti yoq idi. Emma maqalini yézip mushu yerge kelgende u ishlar ésimge kélip qaldi. Shunga bu «kichikkine terjimihalim» xatirilinip qalsun, dep, uni bu yerge qisturup qoydum.

Qisqisi, men Yaponda Abdushükür mu’ellim bilen uchrashqanda, uning qedir-qimmitini xéli yaxshi bilettim. Emma, shu chaghdiki shara’itta kéyinki künlerning qandaq bolidighanliqini tesewwur qilalmighachqa, ashu pursettin toluq paydiliniwélish hergizmu méning ésimge kelmeptu. Men Yapondiki waqtimda Kobediki bir Yaponluq proféssor Shinjang Uniwérsitétigha bérip, Abdushükür mu’ellimning qolida 10 aydek Uyghur tili ögendi. Men Yaponda uning öyige pat-pat bérip turdum (U mu’ellimning ata-anisi, ayali we 3 balisi bir öyde turatti). Ürümchide bolsa ayalim Abdushükür mu’ellimning öyige pat-pat bérip, Rena appayning héliqi Yaponluq proféssorni kütüshige yardemliship berdi.

Men Yapondin qaytip, Amérikigha méngishtin burun, yeni 1988-yili 5-aydin 8-ayghiche Ürümchide 3 aydek waqit turup, Shinjang Uniwérsitétida oqush püttürüsh aldidiki 4 neper Uyghur oqughuchining bakalawrliq oqushini püttürüsh ilmiy maqalisige yétekchilik qildim. Shu chaghda mu’ellimning öyide bir qanche qétim ayrim méhman bolup, mu’ellim bilen Uyghur mesililiri toghrisida xéli köp paranglashtuq. Bizning idiyimizde xéli köp oxshashliqlar bar bolup, her qétim bille bolghanda bizning gépimiz tügimey kétetti. Shu waqitta bir parche edebiy axbarat yézish üchün, Shinjang Gézitining muxbiri Mingchébi (Mongghul) bilen uning ayali Lolulu mu’ellim bilen ikkimizni köp qétim ayrim-ayrim ziyaret qilip, biz bilen söhbetleshti. Bu maqale men Amérikigha ketkendin kéyin pütüp, «Oylinish Ichide Ilgirilesh» dégen témida élan qilindi. Hemde intayin zor tesir qozghidi. U maqalini oqup baqmighan qérindashlargha qulayliq bolsun üchün, men u maqalini mezkur yazmining axirigha qoshup qoydum. Shu waqitlar Abdushükür mu’ellim Yapondin qaytip kelginige anche uzun bolmighan waqitlar bolup, 1986-yili Yapon’gha bérip qaytip kelgendin kéyin mu’ellim yene bashqa döletlergimu bérip keldimu, men uni bilmeydikenmen. Ishqilip méning perizimche mu’ellimning shu mezgildiki Uyghurlar mesilisi heqqidiki idiyiliri yuqiridiki «Oylinish Ichide Ilgirilesh» dégen maqalida tepsiliy bayan qilin’ghan bolup, mu’ellimning Yapon’gha qilghan ilim ziyaritidin alghan tesiratlirini bashqa birer parche maqalisige kirgüzmeslikidiki asasiy seweb mushu bolushi mumkin. Bu méning shexsiy perizimla bolup, bu ishni eng yaxshi bilgüchi birla Allahtur.

Men 2012-yili 12-ayda oghlum Dilshatni sayahet qildurup kélish üchün Yapon’gha bardim. Oghlum körmekchi bolghan yerlerning hemmisi Tokyo we uning etrapida bolghachqa, men ariliqta 2 kün waqit ajritip, «Shinkansen» dep atilidighan téz sür’etlik poyizda olturup, Kyoto, Osaka we Kobelargha bérip, eyni waqitta Abdushükür mu’ellimni Yapon’gha teklip qilghan, hemde manga xuddi öz oghlidek mu’amile qilghan Kodama mu’ellimni yoqlap keldim. Bu mu’ellim hazir bir éghir késelge giriptar bolup qalghan bolup, asasen yol mangalmaydiken. Emma men öyige barghanda, nahayiti soghuq hawagha we aghriqigha qarimay, hasisigha qattiq tayinip, méni ishik aldida saqlap turuptu. Men öyige kirip, er-xotun ikkiylen bilen bir-ikki sa’et paranglashtim. Bu mu’ellimning Uyghurlar heqqide ajayip köz-qarashliri bar bolup, men bu qétimmu söhbitimizdin nahayiti huzurlandim. Köngüldikidek bolmighan birla yéri, men Yapondin ayrilghili 24 yildin ashqan bolghachqa, men bu qétim tarix heqqide Yapon tilida burunqidek sözlishelmidim. Shunga Yaponche geplerni tapalmighanda In’glizche sözlerni ishlitishke mejburi boldum. Kodama mu’ellim bilen ayali ikkiylen méni taksi bilen bir réstoran’gha apirip méhman qilip, andin men bilen xoshlashti. Töwendiki 4-resim shu qétim tartilghan.

4-resim: 2012-yili 12-ayda men oghlumni sayahet qildurup kélish üchün Yaponiyege bardim. Shu seper jeryanida men özüm mexsus Kobégha bérip, Kodama Shinjiro mu’ellimni yoqlap keldim. Bu shu chaghdiki bir körünüsh.

Men u küni Kobedin Kyotogha kélip, hazir Kansei Gakuyin Uniwérsitéti tarix fakultétining mudirliqini qiliwatqan bir Yaponluq kona dostumning öyide bir axsham qondum. Men uning bilen etisi Kyotogha yéqin jaydiki Yaponning burunqi paytexti Narani sayahet qilip, kech terepte Tokyogha qaytip keldim. Bu qétimqi seperde Yapondek bir bay dölettiki ikki proféssorning öyide méhman bolup, men körgen intayin tesirlik ehwallar bar. Yeni, hazir pütün Yapon xelqi dölitining tokni iqtisad qilish chaqiriqigha awaz qoshup, tok ishlitishte intayin iqtisadchil bolup kétiptu.  Kodama mu’ellim bir dachi öyde tursimu, peqet birla yataq öyini issitip, er-xotun ikkiylen shu öyide tamaq yeydiken, shu öyide putlirini yutqan bilen orap olturup téléwizor köridiken, hemde shu öyide uxlaydiken.  Yeni, u ikkiylen ashu bir yataq öydila yashaydiken.  Tarix fakultétining mudiri Sakagura mu’ellimmu bir dachi öyde turidighan bolup, ular bolsa pütün öyide bir waqitta uzunluqi ikki ghérich kélidighan, tomluqi bash barmaqtek kélidighan, tok iqtisad qilidighan chiraghdin peqet birinila tokqa ulaydiken.  Hemde kündüzi ashxana öyini issitip, axshimi yataq öyini issitidiken.  Bir öydin yene bir öyge kirmekchi bolsa, bir chiraghni yandurup, yene birini öchürüp mangidiken.  Men kéyinche bir yaxshiraq purset tépip, bu heqte tepsiliyrek sözlep bérishim mumkin. 

2. Mu’ellimning Sözi: Erler Üchün Eng Muhim Bolghan 3 Nerse

Men Abdushükür mu’ellim bilen bir küni kechte parangliship kétiwatqanda, u manga mundaq dédi: «Erler üchün mundaq 3 nerse eng muhim:

(1) Bilim

(2) Pul

(3) Bir yaxshi xotun

U chaghda biz qandaq téma üstide paranglishiwatqanliqimiz ésimde qalmaptu. Emma bu sözler men üchün shu chaghda bir muhim hékmetlik sözdek tuyulghan bolup, shuningdin kéyin bu sözlerni ésimdin zadila chiqarmidim. Manga Yapondiki oqushni tamamlap, Yapondin ayrilghili 26 yildin ashti. Ashu 26 yilliq hayatimda mu’ellimning yuqiridiki sözlirining neqeder toghra ikenlikini chongqur hés qildim. Bashqisini qoyup turup, peqet «bir yaxshi xotun» dégen’gila qarap baqidighan bolsaq, eger mende özümge nahayiti yéqindin masliship béridighan, méni yéqindin qollap béridighan, nahayiti yaxshi yürüshüp kétiwatqan bir xatirjem a’ile bolmighan bolsa, manga hazirqidek dem élish waqtimdin paydilinip, heptisige bir parche maqale teyyarlash qet’iyla mumkin bolmaytti. Men jahan aylinip, nurghun Uyghur ukilar we ularning a’ilisi bilen tonushtum. Méning öz közüm bilen körginim, muweppeqiyet qazan’ghan erlerning hemmisining yénida «bir yaxshi xotun» bar iken. Uning eksiche, özi nahayiti qabiliyetlik bolsimu téxiche dégendek muweppeqiyetlik bolalmighan erlerde bolsa bir xatirjem a’ile kem iken. Bir a’ile muweppeqiyetlik bolush üchün, shu a’ilidiki er bilen ayal choqum teng bedel tolishi kérek. Bu ishta er bilen ayalning xizmet teqsimati oxshimaydu. Emma töleydighan bedelning derijiside bek chong perq bolmaydu. Eger chong perq bolidiken, choqum tengpungsizliq yüz béridu. Shunga méning barliq singillargha deydighinim, eger éringiz bir toghra yolni tallap qattiq tirishiwatqan bolsa, uni pütün wujudingiz bilen qollang, hemde uninggha barliqingizni atap yardem qiling. Shundaq qilsingiz éringiz sizni barghanséri téximu yaxshi körüp mangidu, hemde qilghan yardimingizni mukapatlash üchünmu burunqidin bekrek tirishidu.

Nechche yilning aldida men ghaye heqqide téma teyyarlawatqanda, tosattin ésimge mundaq bir ish kélip qaldi: Biz jem’iy 6 qérindash bolup (men balining ikkinchisi), apam akam bilen ikkimiz tughulghandin kéyinla özining ishchiliq xizmitidin istépa bériwetken iken. Shuningdin bashlap biz bir a’ile kishiliri yalghuz dadamning kirimige tayinip yashighanliqtin, méning baliliq dewrim nahayiti japaliq we acharchiliq ichide ötti. Köp waqitlarda ach qorsaq yürüshke mejburi bolduq. Yeni u chaghda ash normiliq, bizning yézilardin kélidighan tughqanlirimiz köp bolghachqa, ashliq normimiz özimizge zadila yétishmeytti. Shunglashqa men nahayiti kichik waqtimdin bashlapla qattiq tirishidighan, we köp oylinidighan adetlerni yétildürüwalghan idim. Men ottura mektepte oquwatqan mezgilde, pütün Junggo boyiche «bilimning kériki yoq» dégen bir sepsete keng türde teshwiq qilinip yürgende, men «bilim choqum esqatidu» dégen idiyini teshwiq qilip yürgen, hemde sinipimizdiki balilardin pul yighip, uninggha shu chaghda yéngidin chiqqan Uyghurche kitablirini sétiwélip ekélip, balilargha tarqitip bérip yürgen idim. 1972-1973-yilliri bolsa kérek, men Aqsu 1-Ottura Mektepte toluqsizda oquwatqan waqtimda özüm üchün mundaq 3 chong nishan tüzdüm:

(1)Eng yuqiri pelligiche oqush

(2) Özümning iqtisadiy teqdirini özgertish

(3) Bir bextlik a’ile qurush

U chaghda men oqushtiki eng yuqiri pellining néme ikenlikini bilmeyttim. Emma men u chaghda bilimning intayin muhim we paydiliq nerse ikenlikini tonup yetken idim. Méning qisqiche terjimihalim we men bilen ötküzülgen yazma söhbetning xatiriside bu heqte téximu köp mezmunlar bar [2]. Nechche yilning aldida oylisam, men eyni waqitta tüzgen yuqiridiki 3 nishan mahiyet jehettin Abdushükür mu’ellim manga 1986-yili dégen «erler üchün eng muhim bolghan 3 nerse» bilen asasen oxshash iken. Yeni, men ashu 3 nersige érishishni özüm üchün asasiy nishan qilip tikligen ikenmen. Bu baghlinishni bayqighandin kéyin, men hem heyran boldum, hem xushal boldum. Abdushükür mu’ellim Yaponda paranglishish jeryanida manga dégen, hemde men üchün eng muhim söz bolup tuyulup, méning ésimde hazirghiche saqlinip kelgen sözler mushu bolghachqa, men uni bu yerge qisturup qoydum.

U qétimqi paranglar jeryanida mu’ellim qizlar üchün néme eng muhim ikenliki toghrisida bir nerse démidi. Shunglashqa bu yerde u toghruluq bir nerse yazalmidim. Buning üchün singillar we xanimlardin epu soraymen.

Men yéqinda Imam we doktor Yasir Qazining bir qétimliq Amérika Musulman Oqughuchilar Uyushmisi (Muslim Students Association) yighinida sözligen nutqini anglidim [3]. Bu qétimqi doklatta Yasir Qazi nöwette Islam dini duch kelgen bir qisim qiyin mesililer üstide toxtalghan bolup, doklatining eng béshida u insanlar üchün zörür bolghan 3 asasliq nersini tilgha élip, mundaq dédi: «Allah bizni 3 asasliq éhtiyaj bilen bille yaratqan. Ular maddiy (physical) éhtiyaj, meniwi (spiritual) éhtiyaj, we bilim (intellectual) éhtiyajliridin ibaret. Bu yerdiki 1-éhtiyaj maddiy éhtiyaj bolup, biz yémisek bolmaydu, ichmisek bolmaydu, hawa bilen nepes almisaq bolmaydu. Eger bizde bu nersiler bolmaydiken, biz ölimiz. Ikkinchisi, bizning meniwi éhtiyajimizmu bar. Bu meniwi éhtiyajimizmu qana’etlendürülüshi kérek. Eger u qana’etlendürelmeydiken, néme bolidu? Eger u qana’etlendürelmeydiken, nurghun ishlar yüz béridu. Uning birinchisi we eng muhimi, chüshkünlishish kélip chiqidu. Ikkinchisi hayatning menisizliki kélip chiqidu. Siz hayatingizning nahayiti quruq ikenlikini, peqet kün ötküzüp yashawatqanliqingizni, hayatingizda bir yuqiri nishanning yoqluqini hés qilisiz. Shunglashqa eger sizde bir yuqiri nishan bolmaydiken, siz özingiz üchün bir nishanni wujudqa keltürüp, uni özingiz üchün eng yuqiridiki nishan qilip tikleysiz. Kishiler özining hayatini ataydighan bir yuqiri nishan’gha éhtiyajliq bolidighan bolup, Allah insanlarni ene shundaq yaratqan. Insanlarning 3-éhtiyaji bolsa bilim jehettiki yaki eqliy éhtiyajdin ibaret. Siz özingizning eqlini, we özingizning hewisini qana’etlendürüshkimu éhtiyajliq bolisiz. Islam sizge mushu 3 jehettiki éhtiyajlarning hemmisini teng qandurush üchün qandaq yashishingiz kéreklikini ögitidu.»

Yuqirida Yasir Qazi tilgha alghan Islam chüshenchisidiki insanlarning 3 chong éhtiyajining ikkisi Abdushükür mu’ellim «erler üchün eng muhim» dep qarighan 3 nersining ikkisi bilen oxshash iken.

Men toluq otturining yuqiri yilliqidin bashlap muhebbetning derdini xéli obdan tarttim. Shuning bilen «Ademni sarang qilip qoyidighan bu muhebbet dégen nerse zadi néme?» dégen so’algha jawab tépish üstide yézida qayta terbiye alghan waqtimdin tartip aliy mektepning 2- yaki 3-yilliqlirigha chiqquche izdendim. Netijide mundaq nersini, yeni «Turmushning Junggoche éniqlimisi» ni biliwaldim: Kishilik turmush 3 qisimdin terkib tapidu. Ular maddiy turmush, meniwi turmush, we ijadiyet turmushi (yeni xizmet). Muhebbet meniwi turmushning bir qismi bolup, uning ornini bashqa héch qandaq bir nerse bilen toldurghili bolmaydu. Uni bashqa bir nerse bilen almashturghili bolmaydu. Men eslide muhebbetni bashqa bir nerse bilen almashturghili bolsa, özümning uning üchün serp qilishqa mejburi bolghan waqtim bilen zéhnimni özümning öginishi we xizmitige serp qilishni oylighan idim. Izdinishim netijiside undaq qilishqa bolmaydighanliqini biliwaldim (Éhtimal bezi kishiler üchün u mumkindur, lékin manga undaq bolmidi).

Yuqirida bayan qilin’ghan mezmunlarni birleshtürüsh arqiliq, insanlar yaritilghanda ularning ichige sélip qoyulghan asasliq éhtiyajlar bilen insanlar, jümlidin erler üchün eng muhim bolghan nersiler heqqide xéli toluq chüshenchilerge ige bolush mumkin.

Men özümning «Buyrulghan yardem we tirishchanliq—Bedri urushidin oylighanlirim» dégen maqaliside, özüm hés qilghan, Allah buyrughan yardemni qolgha keltürmekchi bolghan bir qowm emel qilishqa tégishlik bolghan bir «qanuniyet» ni chüshendürüp öttüm. Qisqartip éytqanda, u qanuniyetning mezmuni mundaq: Eger bir qowm Allah buyrughan yardemge érishmekchi bolidiken, u choqum tashtek uyushup, toghra ishlarni tallap, janni tikip, özining barliqini atap, qattiq tirishishi kérek. Hazirqi zaman’gha mas kélidighan «toghra ishlar» üchün men Amérika ma’aripida hazir yolgha qoyuluwatqan «tebi’iy-pen, téxnologiye, inzhénérliq, we matématika programmisi» ni tewsiye qildim. Men yekünlep chiqqan xulase shu boldiki, eger bir qowm yuqiridiki qanuniyet boyiche ish qilidiken, u qowmning dinchi bolush-bolmasliqi, eger dinchi bolsa qaysi din’gha étiqad qilidighanliqidin qet’iynezer, Allah özi xalighan yardemni ashu qowmgha yetküzidu. Bu qanuniyet her bir indiwidu’algha yaki her bir shexskimu mas kélidu. Men özümning «Mikro-bashqurush we uning ziyanliri» [1] dégen maqaliside öz hayatimda yüz bergen, yuqiridiki qanuniyetke ispat bolalaydighan ishlardin birini teswirlidim. Emeliyette méning pütün hayatim ashundaq ishlar bilen tolghan bolup, men hazirghiche mangghan egri yol tüz yoldin xélila köp.

Yalghuz qowm da’irisidila emes, shexslerning ayrim-ayrim muweppeqiyetlik bolalishi, we chong-chong ishlarni qilalishida emel qilishqa tégishlik bir qisim tebi’iy qanuniyetlermu bar. Undaq qanuniyetlerni kishiler 100 yildin köprek waqit ilmiy tetqiqat élip bérish netijiside yekünlep chiqqan. Men hazirghiche bu jehette Islam dinida bar bolghan idiyilerni téxi uchritip baqmidim. Emma penniy jehettiki bir qisim nezeriyiler «Napoliyon Xilning chüshendürüshidiki özige tartishning sirliq qanuniyiti» dégen dangliq In’glizche kitabta bayan qilin’ghan bolup, men ashu kitabning mezmunini ixchamlap, Uyghurchilashturup, «Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen témida bir uzun maqale qilip yézip chiqip, uni 2011-yili 15-Yanwar küni torlargha chiqirip boldum. Biraq, bu maqalining nezeriyiwi sewiyisi yuqiri, we sel abstrakt bolushidek bezi sewebler tüpeylidin, u maqale oqurmenlerni dégendek yaxshi jelp qilalmidi. Men töwende ashu maqalining ikki kichik qismini bayan qilimen. Méning oqurmenlerdin kütidighan ümidim, siz yuqiridiki 3-resimdiki Abdushükür mu’ellim sayahet jeryanida qolida kötürüp yürgen xatire depterni köz aldingizgha keltürüp turup, we mu’ellimning men yuqirida bayan qilghan aditini eslep turup, töwendiki mezmunni bir qétim oqup béqing. Éhtimal bu qétim u mezmundin yaxshi ünüm hasil qilalishingiz mumkin.

Men özümning aldinqi bir maqaliside Yaponlar, Gérmanlar we Yehudiylarning anche külmeydighanliqini, anche oynimaydighanliqini, we köp oylaydighanliqini tilgha aldim. Abdushükür mu’ellimdimu ene shundaq xaraktérler bar idi. Bir qisim oqurmenler éhtimal ashu xaraktér yuqiridiki 3 parche resimdimu namayan bolup turghanliqigha diqqet qilghan bolushi mumkin. Méning bilishimche, eyni waqitta Abdushükür mu’ellimni tenqid, hujum we haqaretlerge duchar qilghan nersilerning ichidiki biri, uning sorunlargha, yeni toy-nezir qatarliq yighilishlargha anche qatniship ketmesliki idi. Adem bir aliyjanab meqset üchün yashighanda, waqittin eng yuqiri derijide obdan paydilinish üchün, huzurlinish we köngül échishqa yatidighan nurghun ishlardin waz kéchishke mejburi bolidu. Éhtimal eyni waqitta mu’ellimning salametlik ehwali özige nahayiti ayding bolup, özining qélip qalghan cheklik waqtida millet üchün köprek ish qilip bérishni oylap, sorunlargha barmighan bolushi mumkin. Emma beziler mu’ellimni toghra chüshinishke urunup béqishning ornigha, uninggha nahayiti köp azablarni peyda qilip berdi. Burunqi nurghun waqitlarda millet üchün töhpe yaritishta közge körün’gen eyiblen’güchiler özining birer ishtiki kemtüklüki yaki xataliqi üchün eyiblen’gen bolmastin, belki bashqa bir qisim «ziyaliy» atalghan kishilerning hesetxorluqi, körelmesliki, we abruy bilen orun talishishi tüpeylidin ashundaq eyiblinishke, éghir derijidiki azablinishqa, we özining bir qisim qimmetlik waqtini tashqi hujumlargha taqabil turush üchün serp qilishqa mejburi bolghan idi. Bizning Abdushükür mu’ellimdin bek baldurla ayrilip qélishimizgha sewebchi bolghan ishlarning birimu mushu bolushi mumkin. Xuddi nurghunlirimiz körüp turghinimizdek, Abdushükür mu’ellim duch kelgen, eyni waqitta yüz bergen bir qisim yaman ishlar Uyghur ziyaliyliri arisida hazirmu oxshimighan derijide dawamlishiwatidu. Beziler hazirmu mu’ellim duch kelgen, millet üchün xalisane xizmet qilish yolida hujumgha we haqaretleshlerge uchrashtek teqdirlerge uchrap qéliwatidu. Eyni waqitta Abdushükür mu’ellimde nam-abruy we pul-dunya yéterlik bar idi. Uning téximu köp nam-abruygha we pul-dunyagha éhtiyaji yoq idi. Uning ashundaq bir yaxshi shara’itqa ériship bolghandin kéyinmu toxtawsiz halda özining jénini tatliq bilmey qattiq tirishishi peqet millet üchünla idi. Emma bir qisim nadanlar uni chüshenmidi. Méning ésimde qélishiche, ziyaliy qérindashlardin beziliri Abdushükür mu’ellim öz hayatining axirqi basquchida duch kelgen nachar mu’amililer heqqide burun nahayiti tepsiliy we nahayiti süpetlik maqalilerni yézip élan qildi. Shunglashqa men bu yerde ashundaq ehwallar üstide buningdin köp toxtalmaymen.

Töwende bayan qilidighinim méning «Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen maqalemdiki ikki bölümdin ibaret [4].

3. Istek Yaki Intayin Éniq Asasiy Nishan

(Bu qisimdiki bir qisim mezmunlar qisqartildi.) Xiyalni ré’alliqqa aylandurushning birinchi qedimi siz érishmekchi bolghan nersining néme ikenliki heqqide oylap chiqqan intayin éniq idiye bolushtin ibaret. Buni Napoliyon özining 1-kitabida «Intayin éniq asasiy nishan» (In’glizche «definite chief aim»), dep atap, ikkinchi kitabida bolsa «Istek» dep atighan bolup, Napoliyonning «Muweppeqiyet qanuniyiti» dégen kitabidiki 1-prinsip mana mushu uqumdin ibaret bolghan. «Istek» dégen söz üchün ishlitilgen In’glizche söz «desire» bolup, Yulghun lughitide bu sözning menisi «arzu, ümid, istek, tilek» dep élin’ghan. Lékin, In’glizchida «arzu» üchün «wish», «ümid» üchün «hope» ishlitilidighan bolup, Napoliyonning kitabidiki «desire» dégen söz peqet «istek» dégen menidila ishlitilgen. Bu sözning özige tartish qanuniyitide oynaydighan roli bek muhim bolghachqa, men bu yerde azraq alahide eskertish bérip qoydum.

Siz meyli bir chong nersini arzu qiling, yaki bir kichik nersini arzu qiling, uning choqum bir asasiy meqsiti bar bolup, bu meqset sizning könglingizde intayin éniq we konkrét bolushi kérek. Sizning istikingiz yaki intayin éniq asasiy nishaningiz bir konkrét nishan bolushi, bir chongraq obyéktip bolushi, yaki sizning pütün hayatingizgha yétekchilik qilidighan bir pelsepiwilik hékmetlik söz bolushimu mumkin. Eger siz uni bir xiyaldin ré’alliqqa aylandurmaqchi bolidikensiz, uning namayendisining qandaq bolidighanliqini choqum intayin éniq bilishingiz kérek.

Psixologiyilik prinsiplar mundaq deydu:

Birinchi, insan bedinining her bir ixtiyari herikitini insanning xiyali keltürüp chiqiridu, kontrol qilidu, we yétekleydu. Bundaq jeryan köngülning roli arqiliq emelge ashurulidu.

Ikkinchi, sizning éngingizda melum bir xiyal yaki idiyining mewjut bolup turushi shuninggha mas kélidighan bir xil héssiyatni wujudqa keltürüp, sizni ashu héssiyatni shuninggha mas kélidighan beden herikitige aylandurushqa qistaydu. Bu heriket sizning xiyalingizgha teltöküs uyghunlashqan bolidu.

Bu prinsipni bashqichirek bayan qilsaq, siz bir nahayiti éniq meqsetni tallap, ashu meqsetni emelge ashurushqa qet’iy irade baghlisingiz, ashu tallashni qilghan peyttin bashlapla, bu meqset sizning éngingizdiki hökümran orunda turidighan xiyalgha aylinidu. Shuning bilen siz ashu meqsetni emelge ashurush üchün zörür bolghan heqiqiy ehwallargha, uchurlargha, we bilimlerge sezgür bolup turisiz. Siz könglingizge bir intayin éniq meqsetni ornatqan peyttin bashlapla, sizning könglingiz angliq we angsiz halda ashu meqsetni emelge ashurush üchün zörür bolghan matériyallarni yighidu, we ularni özide saqlaydu.

Istek sizning hayatingizning éniq meqsitining néme ikenlikini belgileydighan amildur. Sizning asasiy istikingizning néme ikenlikini bashqa héch kim belgilep bermeydu. Uni siz özingiz tallighan haman, u sizning intayin éniq asasiy nishaningizgha aylinip, u bir ré’alliqqa aylinip bolghuche sizning könglingizning diqqet merkizide turidu. Bashqa bir ziddiyetlik istek könglingizge kirmigüche, eslidiki istek öz ornini boshatmaydu.

Eger siz öz hayatingiz üchün bir intayin éniq asasiy nishanni tallimaydikensiz, siz öz énérgiyingiz bilen öz tepekkuringizni intayin köp ishlargha we her xil yönilishlerge chéchiwétip, küchingizni bir yerge yighalmaysiz, hemde qararsiz we ajiz halette yashaysiz. Bu xuddi bir chongaytquchi eynek yaki lénzigha oxshash. Siz kün nurini ashundaq bir eynek bilen bir nuqtigha intayin küchlük halda yighish arqiliq, bir penni (yaki yaghach taxtayni) köydürüp, uni téshiwételeysiz. Intayin éniq meqsetning roli ene shu chongaytquchi eynekningki bilen oxshash. Eger siz u eynekni éliwétip, oxshash miqdardiki kün nurini héliqi pen’ge birer milyon yil chüshürsingizmu, uni hergiz köydürelmeysiz.

Siz özingizning istikini intayin estayidilliq bilen tallishingiz, hemde uni tallap bolghandin kéyin, uni bir waraq qeghezge yézip, her küni kem dégende bir qétim körüp turalaydighan bir jaygha chaplap qoyushingiz kérek. Bundaq qilishning psixologiyilik asasi bar. Yeni, mushundaq qilishtiki seweb, bu meqsetni özingizning yoshurun éngigha intayin qattiq ornitip, uni yoshurun éngingizgha bir adet yaki bir layihe süpitide qobul qildurup, shu arqiliq öz hayatingizdiki ish-pa’aliyetliringizge ashu meqset hökümranliq qilidighan, sizni ashu meqsetning ichige yoshurulghan nersige qedemmu-qedem yétekleydighan bir ehwalni wujudqa keltürüshtin ibaret.

Sizning öz istikingizni özingizning yoshurun éngigha intayin qattiq ornitalishingizning psixologiyilik prinsipi «aptomatik teklip» tin ibaret. U siz öz-özingizge qayta-qayta béridighan tekliptur. Aptomatik teklip prinsipini ilim-pen toluq ispatlighan bolup, shuninggha asaslan’ghanda, sizning könglingizge intayin chongqur ornap ketken bir istek sizning pütün bediningiz bilen pütün wujudingizni özi bilen toyundurup, könglingizni bir intayin küchlük magnitqa aylanduridu. Sizning isteydighiningiz bir emeliyetke uyghun nersila bolidiken, magnitqa oxshap qalghan könglingiz siz istigen nersilerni özige tartip kélidu. Tomas Édison mana shu prinsiptin paydilinip, özining eslidiki intayin töwen ornidin Amérika wujudqa keltürgen tarixtiki eng dangliq keshpiyatchi bolush ornigha kötürülgen. Barnésmu ashu prinsiptin paydilinip, bir sergerdandin bir chong baygha aylan’ghan. Abraham Linkolnmu ashu prinsiptin paydilinip, bir kembeghelning balisidin Amérikining eng dangliq prézidéntlirining birsige aylan’ghan.

Ilawe: Méning hazirghiche bolghan pütün hayatimda asasiy rol oynighan nersimu del ashu aptomatik teklip prinsipidin ibaret.

Yuqiridiki aptomatik teklip prinsipini toghra chüshinish üchün, sizge mundaq bir misal körsitey. Eger sizning isteydighiningiz bir yéngi aptomobil bolsa, sizning ashundaq bir istikingizning bolghini üchünla u mashina sizning öyingizning aldigha kélip qalmaydu. Emma sizning ashu mashinigha bir köyüp turghan istikingiz bar bolidiken, bu istek sizni ashu mashinini élish üchün kétidighan pulgha érishish yolida qollinidighan toghra heriketlerge yétekleydu.

4. Qizghinliq, Öz-Özini Bashqurush, we Qet’iy Dawamlashturush

(Bu qisimdiki bir qisim mezmunlar qisqartildi)

(1)Qizghinliq

Qizghinliq bir xil kem bolsa bolmaydighan küch bolup, uning qudritini bashqa héch qandaq nersiningki bilen sélishturush mumkin emes. Eger sizning bir intayin éniq asasiy nishaningiz bar bolidiken, sizning hazir uni wujudqa chiqirishqa teyyarlinip bolghan-bolmighanliqingizdin qet’iy nezer, siz ashu asasiy nishaningizgha nisbeten chongqur qizghinliq yétildüreleysiz. Siz öz nishaningizni emelge ashurushtin nahayiti yiraq bolushingiz mumkin, emma siz qelbingizde qizghinliq otini tutashtursingiz, hemde uni toxtitip qoymay köydürüp tursingiz, hazir sizning yolingizni tosup turghan barliq tosalghular xuddi bir séhri küchning tesiridin bolghandekla ghayib bolup, özingiz burun hés qilip baqmighan küch-qudretke ige ikenlikingizni hés qilisiz.

Qizghinliqning qozghitishi bilen qelbingiz bir yuqiri tekrarliqta titrigende, bu titreshni sizning chöringizdiki belgilik bir radi’us ichide turghan kishiler, bolupmu sizge yéqin turghan kishilerning köngli qobul qilidu. Siz bir adem topigha sözlisingiz, sizning qizghinliqingiz tingshighuchilarning qelbige tesir körsitip, ularning qelbimu sözligüchining qelbige maslashqan halda titreydu. Bir adem yene bir adem bilen sodilashqanda, bezide bir sodida kélishishning «psixologiyilik peyti» yétip keldi, dégenni hés qilidu. Emeliyette bolsa bu chaghda satquchining qizghinliqi alghuchining qelbige tesir körsitip, alghuchining qelbini satquchiningkige mayil keltüridu.

Aptomatik teklip prinsipidin paydilinip, hemde intayin éniq asasiy nishanning yardimi bilen, könglingizge choqum muweppeqiyet qazinish arzusini ornitip baqidighan bolsingiz, sizning burunqi kechürmish-tesiratliringizgha derhalla jan kirip, siz üchün xizmet qilishqa bashlaydu. Eger siz qelbingizge bir arzuni intayin chongqur ornatmaqchi bolsingiz, uni choqum merdlerche qizghinliq bilen birleshtürüng. Chünki, qizghinliq arzuning téz sür’ette ösüshige we uning menggü hayat kechürüshige kapaletlik qilidighan oghuttur.

(4) Öz-Özini Bashqurush

Bu sözni Napoliyon In’glizche «self-control» dep alghan bolup, uning uttur menisi «öz-özini kontrol qilish» din ibaret. Lékin, men Napoliyonning kitabidiki mezmun’gha asaslinip, bu sözni «öz-özini bashqurush», dep élishni bekrek muwapiq kördüm.

Insanlargha öz-özini bashqurush iqtidari ata qilin’ghan bolup, bu iqtidar bashqa héch qandaq janliqlargha ata qilinmighan. Yeni, insanlargha hazirghiche bayqalghan, eng yuqiri derijide retlen’gen énérgiye—tepekkur énérgiyisini ishlitish iqtidari ata qilin’ghan. Shundaq éytishqimu boliduki, tepekkur mushu matériyal we fizikiliq nersiler dunyasi bilen Ilahiy (divinity) dunyani öz-ara tutashturup turidighan eng yéqin baghlinishtur.

Siz oylash qabiliyitige ige bolupla qalmastin, uningdin nechche ming hesse muhim bolghan özingizning xiyal-tepekkurini özingiz kontrol qilish, we ularni özingiz üchün xizmet qildurush qabiliyitigimu ige. Bu uqum intayin muhim bolup, bu uqumni muwapiq sewiyide turup chüshendüreleydighan kishiler anche köp emes. Sizning méngingiz bir dinam yaki génératorgha oxshash bolup, u «tepekkur» dep atilidighan bir sirliq énérgiyini barliqqa keltüridu, hemde uni ishqa salidu. Sizning méngingizni ishqa salidighan qozghatquchidin mundaq ikkisi bar. Uning biri aptomatik teklip, yene biri bolsa teklip. Siz bir tepekkurni berpa qilish üchün ishlitidighan matériyalni özingiz tallisingiz boluwéridighan bolup, bu «aptomatik teklip» yaki «öz-özige bérilgen teklip» dep atilidu. Siz özingiz bir tepekkurni wujudqa keltürüsh üchün kétidighan matériyalni bashqilarning tallap bérishige tapshursingizmu boluwéridighan bolup, bu «teklip», dep atilidu.

Ademni uyatlanduridighan bir emeliyet shuki, mutleq köp sandiki tepekkurlar bashqilar teripidin wujudqa keltürülgen. Étirap qilmisaq bolmaydighan téximu bekrek nomusluq ish shuki, köpinchilirimiz ashundaq bashqilar teripidin wujudqa keltürülgen tepekkurlarni héch qandaq tekshürüshtin ötküzmey, yaki ularning toghra-xataliqi heqqide héch qandaq gumanlanmayla eynen qobul qilimiz. Biz künlük gézitni uningda sözlen’gen nersilerning hemmisi heqiqettekla oquymiz. Bashqilarning gheywetlirige we quruq gepdanliqigha xuddi heqiqetke ishen’gendek ishinimiz. Tepekkur biz mutleq halda kontrol qilalaydighan birdin-bir nerse turuqluqmu, biz bashqilarning öz köngül sariyimizgha kirip, «teklip bérish» usuli arqiliq u yerge özlirining chataqlirini, qiyin ehwallirini, kélishmesliklirini, we yalghan sözlirini ekirip qoyushigha yol qoyup, xuddi bizning ishikni taqap ularni kirgüzmeslik qabiliyitimiz yoqtek bir ishni qilimiz.

Siz özingizning könglide hökümranliq ornida turidighan tepekkurni teshkil qilidighan matériyalni özingiz tallash iqtidarigha ige bolup, eger hökümran orundiki ashu tepekkur ijabiy tepekkur bolidiken, u sizni muweppeqiyetke élip baridu. Eger u selbiy tepekkur bolidiken, u sizni meghlubiyetke élip baridu.

Öz-özini bashqurush déginimiz özining tepekkurini bashqurush, dégenliktin ibaret. Bu jümlini ünlük awazda qayta-qayta oqung. Chünki, bu bir jümle söz maqalining mezkur bölümidiki eng muhim mezmun.

Aptomatik teklip prinsipidin paydilinip, qelbingizde özingizning intayin éniq asasiy nishanigha mas kélidighan ijabiy, aktip we paydiliq tepekkurlarni turghuzung. Shundaq qilsingiz sizning könglingiz ashu tepekkurlarni emeliyetke aylandurup, uni sizge bir pütken mehsulat teriqiside ekélip béridu. Mana bu tepekkurni bashqurushtur. Siz könglingizdiki hökümran orunda turidighan tepekkurni meqsetlik halda tallap, tashqi tekliplerni qet’iy ret qilsingiz, öz-özini kontrol qilish usulidin eng yuqiri derijide we eng ünümlük halda paydilan’ghan bolisiz. Insanlar mana mushundaq qilalaydighan birdin-bir janliqlardur.

(5) Qet’iy Dawamlashturush

Siz her waqit ésingizde ching saqlashqa tégishlik yene bir söz «qet’iy dawamlashturush» tin ibaret. Her bir netije bedel telep qilidu. Héchnéme bermey, peqetla élish hergizmu mumkin emes. Birer ishni élip bérip, shu arqiliq bir netijini qolgha keltürüsh xuddi tebi’et bilen eng yuqiri derijide we eng aliyjanab shekilde sodilashqan bilen oxshash. Tebi’etni gollighili we aldighili bolmaydu. Siz peqet tebi’etke tégishlik bedel töligendila, u andin sizge özingiz istigen nersini béridu. Bu yerdiki bedel toxtawsiz, égilmes, we qet’iy rewishte dawamlashturulghan tirishchanliqtin ibaret.

Qiliwatqan ishini qet’iy dawamlashturush aditini yétildürüshning 4 addiy qedem-basquchliri bar. Ular sizdin nahayiti köp eqil we alahide unwan telep qilmaydighan bolup, sizdin peqet azraq waqit bilen azraq tirishchanliqla telep qilidu. Bu qedem-basquchlar töwendikilerdin ibaret:

1) Bir intayin éniq meqset bilen uni emelge ashurush toghrisidiki bir köyüp turghan istekke ige bolush.

2) Toxtawsiz qollinidighan ish-heriketler arqiliq eks ettürülgen bir intayin éniq pilani bar bolush.

3) Tughqanlarning, dostlarning we tonushlarning selbiy tekliplirini, we bashqa barliq selbiy we soghuq su chéchish xaraktéridiki tesirlerni pütünley chekleydighan iradige ige bolush.

4) Öz pilanini ijra qilish jeryanida özige dawamliq medet bérip turidighan bir yaki bir qanche hemkarlashquchiliri (yaki yaxshi dostliri) bar bolush.

Bir ishni qet’iy dawamlashturalaydighan kishilerde her xil qiyinchiliqlarni yéngeleydighan birer sirliq qabiliyet bar bolamdu? Bir ishni qet’iy dawamlashturalaydighan kishilik süpet sizning qelbingizde melum shekildiki rohiy, meniwi, yaki ximiyilik heriketni wujudqa keltürüp, shu arqiliq sizge bezi tebi’ettin tashqiri küchlerni ata qilamdu? Napoliyonning Xénry Ford bilen Tomas Édison üstide élip barghan uzun muddetlik analizining körsitishiche, ularning ashundaq kishini heyran qalduridighan muweppeqiyetlerni qolgha keltürüshide asasliq rol oynighan nerse, ularning qiliwatqan ishini qet’iy dawamlashturush aditidinla ibaret. Eger siz peyghemberler, peylasoplar we diniy lidérlar üstide adil tetqiqat élip baridighan bolsingiz, ular qolgha keltürgen muweppeqiyetlerning asasiy menbeliri ularning qilghan ishini qet’iy dawamlashturush, tirishchanliqni bir nuqtigha merkezleshtürüsh, we intayin éniq meqsetke ige bolush alahidilikliri iken, dégen muqerrer xulasige kélisiz.

5. Axirqi Söz

Men Qur’an we hedislerde bayan qilin’ghan Bedri urushi bilen Ohud urushidiki ehwallargha, hemde Yaponlar, Gérmanlar we Yehudiylarning ehwaligha asasen, bir qowm Allah ata qilghan yardemni qolgha keltürüsh üchün qandaq qilishi kéreklikini chüshendürüp öttüm. Merhum ustazimiz Abdushükür Muhemmet’imin mu’ellimning hayatidiki bezi ishlarni teswirlep, öz hayatini qedirleydighan, öz hayatini ulughwar ishlar üchün teqdim qilidighan bir ademning qandaq yashaydighanliqi, we özining hayattiki tüp meqsitini emelge ashurushi üchün qaysi shekilde tirishidighanliqini bayan qilip öttüm. Bu yerdiki 2-mezmun’gha men «Napoliyon Xilning chüshendürüshidiki özige tartishning sirliq qanuniyiti» dégen In’glizche kitabtiki bir qisim bayanlarnimu qoshup qoydum. Oqurmenler qiziqidighan yene bir muhim mezmun Abdushükür mu’ellimning Yapon’gha qilghan ilim ziyaritidin kéyinki tesiratliri bolup, men bu jehette oqurmenlerni héch qandaq yéngi uchur bilen teminliyelmidim. Sewebi, u uchurlar mende yoq. Méning perizimche, mu’ellimning 1985-yilliri chet ellerge qilghan ziyaretliridin kéyinki tesiratliri we shu waqittiki Uyghur mesililirige bolghan köz-qarashliri Mingchébi bilen Lolulu 1988-yili teyyarlap élan qilghan «Oylinish Ichide Ilgirilesh» dégen maqalida bayan qilin’ghan. Men bu maqalini téxi oqup baqmighan barliq qérindashlargha uni bir qétim oqup béqishni tewsiye qilimen. Qulayliq bolsun üchün men u maqalini mezkur maqalining axirisigha qoshup qoydum.

Men bu maqalini Imam we doktor Yasir Qazi bu yil 5-ayda Amérikida ötküzülgen bir xutbide qilghan nutqidiki bir qanche jümle sözler bilen axirlashturimen [5]: «Qiliwatqan ishingizni üzüldürmey dawamlashturung, we chidamliq bolung. Shu nerse ésingizde bolsunki, siz özingiz körsetken tirishchanliqning netijisini shu waqitning özidila körelmeslikingiz mumkin, emma Allah siz körsetken tirishchanliqlarni körüp turidu. Bizning dinimizda Allah sizni özingiz qolgha keltürgen eng axirqi netijiler asasida bahalimaydu, belki Allah sizni siz öz hayatingizda körsetken tirishchanliqlar asasida bahalaydu. Bu jehette Allah bashqa héch qandaq nersige oxshimaydu. Oqutquchingiz sizni imtihanda alghan nomurgha, we qolgha keltürgen bashqa netijilerge asasen bahalaydu. Emma Allah üchün siz qolgha keltürgen netijilerning sizning qandaq bahalinishingiz bilen héch bir munasiwiti yoq. U sizni peqetla siz körsetken tirishchanliqlargha asasen bahalaydu.»

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Töwendiki adrésning 23-qewitidiki inkas:

http://bbs.misranim.com/thread-131055-3-1.html

[2] Méning burunqi sergüzeshtlirim bir parche qisqa «terjimihal» bilen ikki qisimliq «Biliwal tor béti bilen ötküzülgen yazma söhbet» te teswirlen’gen. Ularni töwendiki ulinishtin tapalaysiz: http://www.menzil.biz/ ge kirip, «élkitab ambiri» ni chéking. Andin «maqaliler» gha kirip, «Erkin Sidiq» ni tallang. Ashu sehipining 2-bétide «Erkin sidiqning qisqiche terjimihali» dégen bir élkitab bar.

[3] Why are Muslims leaving Islam?  Dr. Yasir Qadhi | 29th August 2014

https://www.youtube.com/watch?v=APVCAxF4C8Q

[4] Bilimxumar: « Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti»

http://bbs.misranim.com/thread-90186-1-1.html

[5] Khutbah: The Trials of this Ummah and the Help of Allah. Dr. Yasir Qadhi | 16th May 2014

https://www.youtube.com/watch?v=KGm4mGMB8y4

= =========================================== =

Oylinish Ichide Ilgirilesh

Edebiy Axbarat

Mingchébi (Mongghul)

Lolulu

http://www.meripet.com/maqalem/20141121_oylunush_ichide_ilgirlesh.htm

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair