Qur’an Néme Üchün Ereb Zéminigha Chüshürülgen?

Erkin Sidiq

2014-yili 9-ayning 22-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-59953-1-1.html

Nurghun oqurmenlerge oxshash, menmu uzundin buyan Allahning néme üchün Qur’anni wehiy qilip chüshürüshte Ereb zémini bilen Ereb millitidin bolghan Muhemmed eleyhissalamni tallighanliqini biliwélishni oylap kelgen idim.  Yeni, miladiydin kéyinki 600-yilliri Ereb zémini we u yerde yashawatqan Erebler bilim jehette, siyasiy jehette, jem’iyet tereqqiyati jehette, iqtisad jehette, we din jehette bir arqida qalghan zémin we millet idi.  Erebler u waqitta meniwiy we exlaqiy jehette rohiy tashtek qétip ketken tash-yürek insanlargha aylinip ketkenidi.  Shundaq tursimu, néme üchün Allah eng axirqi we eng muhim heq bolghan Islamni wehiy qilish üchün yer yüzidiki bashqa bir dölet yaki bashqa bir jem’iyetni tallimay, mushu Ereb zéminini tallaydu?  Allah néme üchün bashqa bir téximu medeniyetleshken we téximu güllen’gen zéminni tallimaydu?  Eger ashundaq bir zéminni tallighan bolsa u zémin Islamni tarqitishqa téximu yaxshiraq mas kelgen bolmamti?  Mesilen, ashu dewrde Sherqiy Asiyada Junggo bar idi.  Jenubiy we ottura Asiyada Hindistan elliri bar idi.  Ottura we Sherqiy Asiyada Périsiyilikler bar idi.  Shimaliy Asiyada Ruslar bar idi.  Uningdin bashqa yene Yawropaliqlar, aq-tenlikler elliri, Afriqa elliri, Rim Impériyisi, we Grétsiye qatarliqlarmu bar idi.  Ashu ellerning hemmisi Islamni tarqitishtin ibaret bu bir ulughwar dawani élip bérishta Ereblerge qarighanda téximu küchlük, insanlar ölchimi boyiche téximu muwapiq, hemde mezkur sherepke téximu munasip emesmidi?  Shundaq turuqluq mezkur sherep bilen mezkur alahide imtiyazni Allah néme üchün hemme jehettiki tereqqiyatliri yuqiridiki ellerdin köp arqida qalghan Ereblerge ata qilidu [1]? 

Sheyx we doktur Yasir Qazi [2] sherq elliri bilen gherb ellirining her ikkiside 20 yil waqit serp qilip, Islam dini üstide öginish, izdinish we ilmiy tetqiqat élip bérish jeryanida yuqiridiki soallargha jawab tapqan bolup, u özining ashu jawablirini «Muhemmed Peyghemberning Terjimihali» dégen 130 nechche qisimliq léksiyilirining ichidiki 5-qisimda qisqiche xulasilap otturigha qoyidu [3].  Yasir Qazi bu léksiyiler Amérikidiki «Elmeghrip Instituti» [4] dep atilidighan aliy mektepte ders qilip sözlewatqan bolup, u hazir mezkur léksiyilerning 80 nechchinchi qismigha keldi.  Yasir Qazi bu In’glizche léksiyilerning neq meydan körünüshining sin höjjetlirini tor arqiliq pütün dunyagha tarqitiwatidu.  Men mezkur maqalida yuqiridiki soallarning Yasir Qazi yekünlep chiqqan jawablirini qisqiche tonushturup ötimen. 

Töwendikisi Yasir Qazining dégenliri.  Eger men özemning oylighanlirini qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide qoshup qoyimen.

Qur’an we Islam dinini wehiy qilip chüshürüshte, we axirqi peyghemberni chüshürüshte, Allah néme üchün Ereb zémini bilen bir Ereb millitidin bolghan Muhemmed eleyhissalamni tallighan?

1. Ereb Zéminining Jughrapiyilik Orni

Erebler bilen Ereb zémini eyni waqittiki ikki derijidin tashqiri chong döletning otturisigha jaylashqan.  Ularning biri Sassanid (Sassanid) Impériyisi, yene biri bolsa Bizantin (Byzantine) Impériyisi bolup, ularning namliri kéyinche Pérsiye Impériyisi bilen Rim Impériyisige özgertilgen.  Eyni waqitta Sassanid bilen Bizantin otturisida qattiq urush boliwatqan bolup, bu urushlar dawamlashqili 400 yil bolghanidi.  Ereb zémini bu ikki derijidin tashqiri küchlerning zémini bilen tutushup turghan, emma bir ayrim zémin bolup mewjut bolup turiwatqanidi.  Allah Ereb zéminigha Muhemmed peyghember arqiliq Islam dinini chüshürüp, 30-40 yil ötkendin kéyin, Erebler bu ikki derijidin tashqiri Impériyilerni özlirige boy sunduridu.  Eger Erebistan Junggogha jaylashqan bolsa, bu ikki derijidin tashqiri küchlük Impériyilerni boy sunduralmighan bolatti.  Ereblerning bu ikki Impériyiler bilen tutushup turushi, hemde Allahning buyrishi bilen Erebler kéyinki 30-40 yil ichide bu ikki Impériyilerni özlirige boysunduriwalidu. 

2. Ereblerning Bashqilarning Zéminini Bésiwalidighan Aditi Yoq Idi

Ashu waqitqiche Erebler peqet öz-ara urush qilghan bolup, hergizmu Rimgha yaki Périsiyige jeng élan qilip baqmighan.  Shunglashqa, Ereblerge Islam wehiy qilinip, Erebler qoshun teshkillep, tunji qétim Rim bilen Périsiyige qarshi jengge atlan’ghanda, u ikki zémindiki kishiler Ereblerni zangliq qilidu.  Sassanid hökümiti Ereblerge kichik balilargha muamile qilghandek muamile qilidu.  Ular Ereblerge «Siler sarang bolup qaldinglarmu?  Siler bizge hujum qilmaqchima?  Biz silerge azraq pul béreyli, siler kishini aware qilmay qaytip kétinglar», deydu.  Ereblerning Rim bilen Pérsiyige hujum bashlishi ular üchün bir kishini hang-tang qalduridighan, özining közi bilen özining quliqigha ishenmeydighan ish bolup tuyulidu. 

3. Erebler Bir Medeniyetleshmey, Arqida Qalghan Halette Turghan

Bu yerdiki «medeniyetleshmigen» dégen söz mundaq bir qanche tereplerni öz ichige alidu: (1) Shu chaghqiche birer qétimmu Ereblerning bir birlikke kelgen hökümiti qurulup baqmighan.  Eger bir jem’iyetning bir birlikke kelgen hökümiti bolmaydiken, u jem’iyette qanun bilen tertipmu mewjut bolmaydu.  (2) Ereblerde edebiyat, sen’et, we binakarliq ishliri mewjut bolmighan.  U chaghda Ereblerde shéiriyet ishliri tereqqiy qilghan.  Emma, shéiriyet edebiyattin bir derije töwen turidu.  Mesilen, u chaghda Ereblerde yazma edebiyat yoq idi.  Sewebi, ularda yézish we oqushmu mewjut bolmighan.  Ereblerning chong binalirimu bolmighan.  Ular uzun waqitlarghiche saqlinip turalaydighan binalarni yasap baqmighan.  Allah Islamni wehiy qilip chüshürüshtin 100 yillar burun hazirqi Istanbulda Yawropaliqlar teripidin yasalghan imaretlerning beziliri hazirghiche saqlinip kéliwatidu.  Islamdin burun yasalghan Pérsiye padishah ordilirining bezilirimu hazirghiche saqlinip kéliwatidu.  Emma eyni waqitta Ereblerning undaq nersiliri mewjut bolup baqmighan.  Ereblerge Islam kélishtin burun ular bir arqida qalghan qalaq halette yashawatqan bolup, Islam ulargha izzet-hörmet élip kelgen.  Allah Qur’anda «Men silerge bir muqeddes kitabni chüshürdüm, uningda silerning abide yaki miras (legacy) liringlar bar» deydu.  Islamning kélishi Ereblerning öz zéminida özige xas bir xil medeniyetni wujutqa keltürüshige seweb boldi.  Bu ishta Erebler medeniyet toqunishigha duch kelmidi.  Yeni, öz medeniyitini héch némisi yoq yerdin tereqqiy qildurdi.  Eger Islam Rimliqlargha chüshken bolsa, ular üchün medeniyet toqunushi bir chong mesile bolup qalghan bolar idi.  Chünki, u chaghda Rimliqlarning nahayiti tereqqiy qilghan, bir mukemmel shekilge kirgen medeniyet qurulmisi mewjut idi.  Eger Islam Rimgha chüshken bolsa, Islam bilen Rimda burun mewjut bolup kelgen nersiler otturisida toqunush yüz béretti.  Mushu nuqtidin qarighanda, Allah Islam dinini bir boshluqqa, bir wakuumgha, soqushmisa bolmaydighan nersiliri mewjut bolmighan bir bosh zémin’gha chüshürgen.  Ashu waqitqiche Erebler birer qétimmu birlikke kélip baqmighan bolup, shu sewebtin Muhemmed eleyhissalam özining deslepki mezgilliride birer chong hökümet bilen küresh qilmisa bolmaydighan ishlarghimu duch kélip baqmighan.  Erebler peqet Islamning astidila tunji qétim toluq birlishishni emelge ashurghan.   

4. Dunya Ereb Zéminida Bir Siyasiy Küchning Wujutqa Kélishidin Qilche Gumanlanmighan

Ereb zéminidiki ichkiy urush we qalaq halet tüpeylidin, Ereb zéminida bir siyasiy küchning bash kötürüp chiqidighanliqini héch kim perez qilip baqmighan.  Erebistanda bir siyasiy küchning peyda bolidighanliqini héch kim aldin mölcherlep baqmighan.   Hazir siz döletning  omumiy kirimi jehette eng töwende turidighan bir döletni körsitip, «mushu dölet yene 5 yilda dunyaning eng aldigha ötidu», désingiz, uninggha héch kim ishenmeydu.  Undaq bir döletni héch kim bir xil tehdit, dep hésablimaydu.  Shunglashqa eyni zamanda Rim bilen Pérsiye Ereblerning özlirini yéqin kelgüside boysunduridighanliqini hergizmu xiyaligha keltürüp baqmighan. 

5. Mexsus Allahgha Ibadet Qilish Üchün Yasalghan 1-Saray Mekkide Yasalghan

Mexsus Allahgha ibadet qilidighan tunji Saray sélin’ghan jay Mekkidur.  Shundaqla Ibrahim eleyhissalam bilen Ismail eleyhissalamning yurtimu Mekkidur.  Shundaq bolghachqa, Islamdin ibaret bir dunyawi din eng desliwide chüshürülgen jay üchün Mekkining tallinishi bir tebiiy ehwal bolup hésablinidu.  Allah wehiy qilip chüshürgen barliq dinlarning ichide peqet Islam dinila bir dunyawi dindur.  Hazir Xristian dini we Judaizm dep atilidighan bashqa dinlarning hemmisi dunyaning melum bir qisim jaylirighila tewe bolghan.  Bizning chüshinishimizche Eysa eleyhissalam pütün dunya üchün kelgen emes, u peqet Israiliyining baliliri üchün kelgen.  Musa peyghembermu pütün dunya üchün kelgen emes, u peqet Yehudilar üchün kelgen.  Muhemmed peyghember bolsa pütün dunya üchün iwertilgen.  Shunglashqa uning kelgen yéri dunyadiki tunji qétimliq ibadet sariyi yasalghan jay  bolushida bir nahayiti küchlük hékmet bar.  Qur’andimu tunji meschit sélin’ghan jayning «Medke»ikenliki heqqide bir ayet bar bolup, u jayning ismi kéyin «Mekke» ge özgertilgen. 

1-resim: Kebening 1731-yilidiki körünüshi.

6. Ereblerde Islamni Qobul Qilish Üchün Zörür Bolghan Bir Qisim Süpetler Yétilgen

Eyni zamanda gerche Erebler bezi süpetlerge ige emes bolsimu, ularda Islamni qobul qilish üchün zörür bolghan bashqa bir qisim süpetler bar bolghan.  U süpetler töwendikilerni öz ichige alidu:  Rohining pak bolushi.  Erebler bashqa dini étiqad teripidin bulghanmighan.  Ular addiy insanlar bolup, undaq bolushning hem yaxshi teripimu, hem yaman teripimu bar.  Uning yaxshi teripi,  eger siz bir addiy insan bolsingiz, aldingizgha heq kelgen chaghda, uni asanraq qobul qilisiz.  Siz kallingizgha her xil pelsepilik chüshenchilerni qachiliwalghan bolmaysiz.  Kallingizda köpligen gheyri idiyiler mewjut bolmaydu.  Shunglashqa, eyni zamanda Islamni eng deslepte qobul qilghan kishiler semimiy we addiy kishilerdin terkip tapqan. 

7. Erebler Yoqsizliqning Derdini Köp Tartqan

Erebler yoqsizliqning derdini köp tartqan.  Ular uzun yillar su we ashliqning qischiliqida yashighan.  Bu xil ehwal Islamning deslepki mezgilliride Musulmanlar armiyisi üchün bir xil paydiliq ehwal bolup qalghan.  Yeni, u waqitlarda Rim we Pérsiye eskerliri rahetke könüp qalghanidi.  Ular dawamliq yaxshi sharait ichide turmisa urush qilalmaytti.  Emma Ereb eskerliri undaq sharaitni telep qilmaytti.  Ular qumluqlarda uzun waqit yiraq ariliqqa nahayiti az yémeklik we nahayiti az su bilen seper qilishqa könüp ketkenidi.  Musulmanlar eng desliwide bashqa zéminlarni boysundurushta mushundaq eskerlerge muhtaj idi.  Shunglashqa Allah deslepki mezgilde Islamgha paydiliq bolghan kishilerni tallighan. 

8. Erebler Bir Qisim Ésil Xaraktérlerge Ige Bolghan

Eyni zamanda Erebler bir batur,  ghururluq, we semimiy millet idi.  Erebler yalghanchiliqqa bek öch kéletti.  Rastchil we yowash bolush hemme Erebler üchün ortaq idi.  Erebler wediside turidighan kishiler bolup, eger ular birsige wede qilidiken, birsige qesem qilidiken, u öz wediside choqum turatti.  Erebler gépide turidighan xelq idi.  Shunglashqa Islam kelgiche Erebistanda yazma kélishim mewjut bolmighan idi.  Yazma kélishimge héch kim éhtiyajliq bolup baqmighan idi.  Bir adem melum bir ish toghruluq wede qilghan bolsa, u öz wediside choqum turatti.  Wediside turmasliq ular üchün bir xil intayin rezil ish bolup qarilatti. 

9. Erebler At Minishke Nahayiti Usta Kelgen

Eyni zamanda Ereblerning atliri süpet jehette dunyaning eng aldida turghan bolup, bu ehwal hazirghiche dawamliship kéliwatidu.  Erebler at minishkimu intayin usta bolup, Rim we Pérsiye eskerliri bu jehette hergizmu Ereblerge yéqin kelmeytti.  Erebistan atliri toghrisida bir hedismu bar.  Uningda peyghember eleyhissalam dunyadiki atlarning ichidiki eng yaxshisi Erebistan atliri, deydu.  Erebistan atlirini medhiyileydu.  At minishke eng usta milletmu Ereblerdur.  Erebler u zamanlarda ashu zamandiki zamaniwi qorallargha ige emesidi.  Lékin nahayiti yuqiri at minish maharitige ige idi.

10. Ereb Tili Bir Intayin Küchlük Til

Ereb tili menini asas qilidighan yaki sémantik (semantic) til bolup, bundaq tillarning ipadilesh iqtidari intayin küchlük bolidu.  Ereb tilida bir sözni ögensingiz, uningdin yene 200 dek bashqa söz sheklini keltürüp chiqiralaysiz.  Latinche we Yehudi tili qatarliq bashqa nurghun tillar bundaq alahidilikke ige emes.  Yeni, Ereb tili bir intayin küchlük, intayin natiq tildur. 

11. Peyghember Ibrahim Eleyhissalam Erebler Üchün Du’a Qilghan

Ibrahim eleyhissalam bilen uning oghli Isma’il eleyhissalam Kebini yasawatqanda, «Ulugh Allah, biz sendin qewmimizning ichidin bir peyghember iwertip bérishni tilep, sanga du’a qilimiz.  U peyghember ularning arisigha kélip, ulargha séning alametliringni we séning ayetliringni qiraet qilsun.  Ularni paklashtursun.  Ularni tazlisun.  Ulargha muqeddes kitab bilet hékmetlerni ögetsun.» dep du’a qilidu.  Bizning qarishimizche, Ibrahim eleyhissalamdin kéyin we Muhemmed eleyhissalamdin burun kelgen peyghemberlerning hemmisi Is’haq eleyhissalamning ewladliridin bolghan.  Yeni Allah Is’haq eleyhissalamning ewladlirigha ashundaq alahide imtiyazni ata qilghan.  Ibrahim eleyhissalam bilen Isma’il eleyhissalamdin kéyin Is’haq eleyhissalamning qewmige tewe emes peyghemberdin peqet birsila kelgen bolup, u Muhemmed eleyhissalamdur.  Isma’il eleyhissalamning baliliri Erebler bolup, Allah Ibrahim eleyhissalamning du’asini qobul qilip, uning tiliginini bergen.  Démek, Allahning axirqi peyghember üchün bir Erebni tallishidiki eng muhim seweb, Ibrahim eleyhissalam qilghan ashu du’adin ibarettur.  Shunglashqa bir küchlük hediste peyghember eleyhissalam « Ibrahim atamning du’asigha qayturulghan inkas men shu.  Eysa peyghember aldin bisharet qilghan yaxshi xewer men shu.» deydu. 

Bashqa dini ölimalarning tizimliki yuqiriqigha azraq oxshimasliqi, ularda yuqirida tilgha élinmighan amillarmu bar bolushi mumkin.  Emma méning tilgha élip ötmekchi bolghunum yuqarqilardin ibaret.

Men bu qétim oqurmenlerge tonushturmaqchi bolghan mezmun mushu yerde axirlashti.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] The Quran-Why was it revealed in the Arab nation?

http://www.anwarulhedaya.com/The%20Quran-Why%20in%20the%20Arab%20Nation_in%20English.htm

[2] Bilimxumar: « Din we zamaniwiliq »

http://www.meripet.com/Sohbet1/20140314_islam.htm

 [3] Seerah of Prophet Muhammed 5 - The Birth of Prophet Muhammed & Why Arabia? - Yasir Qadhi | June 2011

https://www.youtube.com/watch?v=Aln07CIO_BM

[4] Almaghrib Institute

http://almaghrib.org/

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair