Her Qandaq Ishni Qilghili Bolidu

-- Bizning Guruppidin Alem Uchquchisi Bolghan Bir Xadim Heqqide --

Erkin Sidiq

2014-yili 8-ayning 22-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/forum.php?mod=viewthread&tid=59576#lastpost

Men aldinqi hepte torlargha chiqarghan «Manga yéngidin bérilgen mukapatlar heqqide» dégen yazmigha yézilghan inkaslarning ichide bir qérindishimiz mendin özgiche bir so’alni soraptu. Yeni u mendin «Siz alem boshluqigha chiqip baqtingizmu? Eger chiqip baqqan bolsingiz qanchilik égizlikkiche chiqip baqtingiz?» dégendek bir so’alni soraptu. Bu qérindishimizning so’alidin uning alem uchquchisi bolushning jeryanliridin anche xewiri yoq ikenliki bilinip turidu. Méningche mushu xil ehwaldiki qérindashlarning sani anche az bolmasliqi mumkin. Bolupmu méning perizimche xéli köp qérindashlar «Uyghurlarmu alem uchquchisi bolalamdu? Eger bolalisa, Uyghurlar qandaq yol bilen shundaq bolalaydu?» dégen so’alning jawabigha qiziqishi mumkin. Men mezkur yazmida asasliqi men NASA gha xizmetke kirishtin burun, men xizmetke kirgen guruppidiki bir yashning qandaq yollar bilen alem uchquchisi bolalighanliqini qisqiche tonushturup bérimen. Uningdin bashqa yene «her qandaq ishni qilghili bolidu» dégen bir uqum üstidimu azraq toxtilimen.

Men Amérikigha 30 yashqa kirgende kélip, fizika kespide magistirliq unwani, éléktr inzhénérliqi kespide doktorluq unwani élip, andin optika kespi boyiche doktor ashtiliqni tamamlap, uningdin kéyin resmiy xizmetke kirdim. Oqushlarning hemmisini tamamlighandin kéyin, yuqiri téxnologiye shirketliridin 3 shirkette 7 yildin uzunraq waqit ishlep, andin men NASA gha 46 yashqa kirgende xizmetke kirdim. Menmu bir alem uchquchisi bolushni nahayitimu xalayttim. Lékin, Junggoda «medeniyet zor inqilabi» ni bashtin kechürüp, toluq otturini püttürüp bolup ikki yil yézigha «qayta terbiye» ge chüshüp, andin aliy mektepke kirgen, hemde uningdin kéyin yene nurghun egri-toqay yollarni bésip andin NASA gha kirgen men üchün alem uchquchisi bolush nésip bolmidi. Bu ish üchün men sel kéchikip qaldim. Lékin, Uyghurlarning buningdin kéyinki ewladliri üchün bu ish pütünley mumkin. Men özi yaki balisining bir alem uchquchisi bolushini isteydighan barliq qérindashlarning ümidwar bolushini, öz kallisida «her qandaq ishni qilghili bolidu» deydighan idiyini turghuzuwélishini, andin ashundaq bir nishanni emelge ashurush üchün qattiq tirishishini ümid qilimen.

Amérika yeslidin bashlapla balilarning kallisigha «Her qandaq ishni qilghili bolidu» (Anything is possible) dégen uqumni singdürüwétidu. Eger bir adem melum bir ishqa alahide qiziqidiken, hemde öz ömrini ashu ish bilen shughullinip ötküzüshni isteydiken, mektep, jem’iyet we xizmet orni qatarliqlarning hemmisi u ademni qollap, u kishining öz arzusini emelge ashuruwélishigha imkanqeder shara’it yaritip béridu. Bu ehwal NASA da téximu shundaq. NASA hemme ademni imkanqeder özi arzu qilidighan sahede ishleshke shara’it yaritip béridu. Men töwende tonushturup ötidighan kishi shuning bir misali.

1. Bizning Guruppidin Alem Uchquchisi Bolghan Stanléy Law (Stanley G. Love)

Méni NASA gha xizmetke élishta asasliq rol oynighan kishi méning burunqi bashliqim Dawid Redding (David Redding) dégen kishi bolidu. Bu kishi 1990-yili «Xabul Alem Téléskopi» (Hubble Space Telescope) ni yer shari orbitisigha chiqirip, uning normal ishlishini emelge ashurush ishlirida xéli chong rol oynighan kishilerning biri bolidu. Bu kishining guruppisigha 1997-yili 32 yashliq bir yéngi xizmetchi qobul qilinidu. Bu xizmetchining ismi Stanléy Law (Stanley G. Love) [1] bolup, u bizning idarige kiripla özining bir alem uchquchisi bolghusi barliqini bashliqlargha éytidu. Uning arzusi we telipi intayin küchlük bolghachqa, idaridikiler uning telipige maqul bolidu. Shuning bilen u bir tereptin bizning idaridiki normal xizmitini dawamlashturup, yene bir tereptin 1998-yilining axirdin bashlap mexsus terbiyilinishni bashlaydu. Ariliqta 10 yil ötkendin kéyin, yeni 2008-yili 122-qétimliq Xelq’ara Alem Ponkitigha qilin’ghan seperge qatniship, u yerde 12 kün ishleydu. Bu jeryanda ikki qétim Xelq’ara Alem Ponkitining sirtida alem boshluqida méngip (spacewalk) meshghulat élip baridu. Bu seper 2008-yili 2-ayning 7-küni bashlinip, 2-ayning 20-küni axirlishidu.

1-resim: Bizning guruppidin chiqip alem uchquchisi bolghan Stanléy Law (Stanley G. Love)

2-resim: Stanléy Law Xelq’ara Alem Ponkitida ishlewatqan bir körünüsh

3-resim: Men özümning burunqi bashliqi Dawid Redding (David Redding) bilen bille. Bu kishi hazir JPL ning «Tetqiqat Türlirini Bashqurush Ishxanisi» gha bashliq bolup ösüp ketti.

Ikki yilning aldida Stanléy Law bizning idarige kélip, özi Xelq’ara Alem Ponkitida ishligen waqitta tartiwalghan bir qisim widi’o filimlirini qoyup berdi, hemde shuninggha birleshtürüp nahayiti qiziqarliq doklattin birni berdi.

Yer yüzide yashap adetlinip qalghan kishiler üchün Xelq’ara Alem Ponkitidiki xizmet we turmushning qandaqliqini tesewwur qilish anche asan emes. Biz yer yüzide yer sharining tartish küchi sewebidin choqum birer nersige dessep mangimiz. Bir üstelning üstige bir texse leghmen bilen bir piyale chayni qoyup, bir orunduqta olturup, leghmen bilen chayning qaysi terepke méngishini özimiz kontrol qilip, tamaqtin bexiraman huzurlinimiz. Munchida yuyunsaq, su yuqiridin peske aqidu. Hajetxanigha kirip teret qilsaqmu, teritimiz biz bilidighan we arzu qilidighan terepke qarap mangidu.

Emma, Xelq’ara Alem Ponkitida tartish küchi yoq. Shunga siz bir nersige dessep mangmaysiz, belki bu Xelq’ara Alem Ponkitini teshkil qilghuchi yoghan turubining ichide bir yerdin yene bir yerge uchisiz. Uning ichide siz bir qolingizda bir mashinini kötürüp, bir yerdin yene bir yerge apiralaysiz. Texsidiki leghmen texsining ichide turmay, uchup yürüydu. Piyalidiki chay piyalining ichide turmay uchup yürüydu. Siz uchup yürgen leghmen chöplirini qoghlap yürüp shümürüp yeysiz. Uchup yürgen chayni qoghlap yürüp shümürüp ichisiz. Bular turmushning eng tes qismi emes. Turmushning eng tes qismi, siz yuyun’ghanda suni bir chong xaltining ichige sulap, özingiz ashu xaltining ichige kirip turup yuyunisiz. Teret qilidighandimu héliqi yerge bir tal xaltini mehkem baghlap qoyisiz. Undaq qilmisingiz néme ish bolidighanliqini méningche siz hazir perez qilip boldingiz. Uxlighanda siz özingizni kariwatqa mehkem baghlap qoyisiz. Undaq qilmisingiz siz etisi etigende «özingizni tapalmaysiz». Stanléy Law doklatida bizge ene shundaq körünüshlerni qoyup berdi. Elwette, Stanléy Law u yerde leghmen yémey, ular üchün mexsus yasalghan tamaqlarni yégen. Hemde piyalide chay ichmey, botulkiliq su ichken. Bir yerde éghzi échiwétilgen bir botulka suni leylitip qoyghanidi, su botulkidin chiqip uchup yürdi. Shu chaghda Stanléy Law bir parche suni qoghlap yürüp yutuwaldi. Men bu yerlirini azraq «Uyghurchilashturdum».

4-resim: Xelq’ara Alem Ponkitining ichide tamaq yéyish

5-resim: Xelq’ara Alem Ponkitining ichide uxlash

6-resim: Xelq’ara Alem Ponkitining ichide yol méngish

2. Stanléy Law Alem Uchquchisi Bolush Üchün Qandaq Yollarni Basqan?

Stanléy Lawning basqan yolliri asasen bir normal yol bolup, uning bashqa nurghun kishilerdin anche perqi yoq. U Amérikining Kaliforniye Shtatida 1965-yili tughulghan. Toluq ottura mektepni Amérikidiki adettiki shtatlarning biri bolghan Orégon (Oregon) shtatida püttürgen. Kaliforniyediki bir adettiki mektep bolghan Harwéy Mad Instituti (Harvey Mudd College) da fizika kespi boyiche baklawur unwani alghan. Washin’gton Shtatining Sé’atul (Seattle) shehirige jaylashqan Washin’gton Uniwérsitéti (University of Washington, Seattle) da Astronomiye kespi boyiche magistirliq we doktorluq unwanlirini alghan. Bu mektep töwendiki 2-menbede bérilgen dunyadiki eng aldida turidighan 50 aliy mektepning ichide 25-orunda turidiken [2]. Stanléy Law 1993-yili doktorluq unwanini élip, bir yil doktor-ashti bolup tetqiqat ishliri bilen shughullan’ghandin kéyin, 1994-yili bizning bash idarimiz bolghan Kaliforniye Téxnologiye Instituti (California Institute of Technology, Caltech) din bir doktor-ashti mukapatigha ériship, tetqiqat bilen shughullan’ghan. Andin 1997-yili bizning idarimiz JPL diki Dawid Redding guruppisigha bir inzhénér bolup xizmetke kirgen.

7-resim: Dunyadiki eng aldinqi 25 aliy mektepning tizimliki

Démek, Stanléy Law fizikida baklawurliq, hemde astronomiye kespide magistirliq we doktorluq unwanlirini alghan. Kelgüside alem uchquchisi bolushni isteydighan ukilar yuqiriqidek kesiplerni tallap oqusa bolidu. Fizika we astronomiye kespide oqush birdin-bir yol emes. Emma alem uchquchisi bolghan kishilerning xéli köp qismi mushundaq kesiplerde oqughan.

Kelgüside NASA gha kirip ishleshni nishan qilip tirishiwatqan Uyghur ukilar hazir xéli köp. NASA da fizika bilen astronomiyidin bashqa, yene xéli köp kesiplermu ishleydu. Mesilen, sistéma inzhénérliqi, éléktr inzhénérliqi, méxanika inzhénérliqi, ximiye inzhénérliqi qatarliqlar. Bularning ichide NASA ning éhtiyaji eng küchlük bolghan kesip sistéma inzhénérliqi bolup, bu kesip aliy mekteplerde yoq iken. Shunga uni choqum xizmetke chiqip bolghandin kéyin xizmet ornida öginishke toghra kélidiken. Shunglashqa men Uyghur ukilarning bu ishqa diqqet qilip qoyushini ümid qilimen. Kelgüside NASA gha kirishni arzulaydighan ukilar aliy mektep kespini tallash waqtida men bilen alaqileshsenglar, men qolumdin kélishiche meslihet bérimen.

Qirghizistanda tughulup ösüp alem uchquchisi bolghan, Özbék millitidin bolghan Salijan Sharip (Salizhan Sharipov) 1987-yili Sowét Hawa Armiye Uchquchilar mektipini püttürgen bolup, 1994-yili Moskwa Shtat Uniwérsitétida xeritishunasliq kespi boyiche baklawur unwani alghan. U 1998-yilidin bashlap Xelq’ara Alem Ponkitigha köp qétim chiqqan bolup, uning alem boshluqida mangghan (spacewalk) waqti 10 sa’et 34 minut kélidiken [3].

8-resim: Alem uchquchisi Salijan Sharip (Milliti Özbék, Qirghizistanda tughulup ösken)

9-resim: Alem uchquchisi Salijan Sharip (Milliti Özbék, Qirghizistanda tughulup ösken)

3. Her Qandaq Ishni Qilghili Bolidu

Men yuqirida dep ötkinimdek, Amérika balilarning kallisigha kichik waqtidin bashlapla «her qandaq ishni qilghili bolidu» dégen uqumni singdürüwétidu. Hemde kishilerning özi qiziqidighan yaki özi yaxshi qilalaydighan kesip bilen shughullinip, shu arqiliq özlirining yoshurun küchlirini eng yuqiri derijide jari qildurushqa adilliq we barawerlik asasida yüksek derijide shert-shara’it yaritip béridu. Shunglashqa Amérika pütün dunyadiki talant igilirini özige jelp qilidu. Amérikida Amérikigha kelgen talant igilirini tutup qalidighan birer qanun yoq. Emma, bu yerde turup qalghan kishilerning hemmisi öz ixtiyarliqi bilen shundaq qilidu.

«Her qandaq ishni qilghili bolidu» dégen söz kishilerning iradisi we imkaniyiti da’irisi ichidiki ishlargha qaritilghan bolup, ularning sirtidiki ishlarni bolsa elwette qilghili bolmaydu. Mesilen, siz ikki qolingizni égiz-pes heriketlendürüp, qushlargha oxshash uchalmaysiz. Bir atni bir éshekke özgertelmeysiz. Dostingiz bilen beden almashturalmaysiz.

Emma, biz qilalaydighan nurghunlighan qiyin ishlar bar. Ularning bir qismi biz burun «mumkin emes» dep oylighan ishlar.

Mesilen, bir yérim kilométir ariliqni 4 minutta yügürüp bolghili bolidu. Ayropilandin éghirraq nersilerni asmanda uchurghili bolidu. Aygha chiqip, uning üstide mangghili bolidu. Chirayingizni pütünley bashqa bir chiraygha özgertiwetkili bolidu. Bir adem qara tenlik bolup tughulghan turupmu Amérikigha prézidént bolghili bolidu.

Kishiler her küni beziler «qilghili bolmaydu» dep oylaydighan ishlarni qilip turidu. Eger biz özimizge ishensek, hemde aqilanilik asasida tewekkülchilik qilsaq, bashqilar qilalighan ishni bizmu qilalaymiz. Eger siz hazirghiche chet elge chiqip, baklawur, magistir we doktorluq unwani alghuche oqup baqqan her qandaq bir Uyghurdin sorap baqsingiz, ularning her biri sizge öz béshidin ötküzgen, «her qandaq ishni qilghili bolidu» dégen sözge misal bolalaydighan ishlardin bir qanchini sözlep béreleydu. Eger siz hazirghiche Uyghur diyarida öz aldigha shirket qurup mangduruwatqan her qandaq bir Uyghurdin sorap baqsingiz, ularning her birimu sizge öz béshidin ötküzgen, «her qandaq ishni qilghili bolidu» dégen sözge misal bolalaydighan ishlardin bir qanchini sözlep béreleydu. Sizning jismaniy jehettin birer nersingiz kem bolushi mumkin, emma siz ashundaq bolup qélish sewebidin özingizge bir yéngi yol achalishingiz mumkin.

Eger siz hazir «men qandaq ishlarni qilalaymen» dégen mesile üstide chongqur oyliniwatqan bolsingiz, mundaq bir nersini este ching tutung: Eger siz bahane tépishni toxtitip, özingizning cheklimiliridin bösüp ötüp béqishqa intilsingiz, siz choqum özingiz tesewwur qilghandinmu köprek ishlarni qilalaysiz.

Kishiler her xil yaritilghan. Bir qisim kishiler bayliq yaki muweppeqiyettin özini bextlik hés qilalmaydu, belki ular peqet taki ölgüche özining yoshurun küchini eng zor derijide jari qilduralighandila, andin özini bextlik hésabliyalaydu.

Qoshumche: Bizning Guruppidiki Bir Yash Inzhénér Mashina Musabiqisige Qatniship Mukapatlandi

Men bilen bir guruppida ishleydighan, JPL gha magistirliq unwanini élip bolupla kirgen, In’glizche ismi «Siddarayappa Bikkannavar» dep atilidighan bir yash bala bar. Biz uni adette qisqartip «Sidd» depla chaqirimiz. Uning esli memlikiti Hindistan bolup, u hazir optika sahesidiki ishlar bilen shughullinidu. Uning bir qiziqishi téz sür’etlik musabiqe mashinisi heydesh bolup, u ötken hepte Yapon’gha bérip, ashundaq musabiqidin birsige qatnashti. Hemde u musabiqide yene bir Yaponluq yigit bilen bille üchinchi bolup, mukapatqa érishti. Töwendiki 2 parche resim ashu pa’aliyetning körünüshlirini körsitidu.

10-resim: Bizning guruppidiki «Sidd» we u heydep musabiqige qatnashqan, quyash nuri bilen mangidighan téz sür’etlik mashina. Bu musabiqe 2014-yili 8-ayda Yaponda ötküzülgen.

11-resim: Sidd bilen yene bir Yaponluq yigit bu qétimqi musabiqide 3-bolup, mukapatlan’ghan.

Mendin burun bir qanche ukilar néme üchün quyash énérgiyisidin paydilinip mangidighan mashina ishlitilmeydighanliqini sorighan idi. Yuqiridiki resimdin körginimizdek, hazir quyash énérgiyisi bilen mangidighan mashina yasiliptu. Emma, méning perizimche bundaq mashinilarning keng kölemde ishlitilmeslikining kem dégende mundaq ikki sewebi bar: (1) Zörür bolghan quyash nuridin tok chiqiridighan taxtay bek chong bolup, bundaq mashinilar adettiki yollargha layiq kelmeydu. (2) Bundaq mashinilarning tennerxi adettiki mashinilardin üstün bolup, kishiler bundaq mashinilarni almaydu.

Men yéqinda bir Uyghurche torda bir Uyghur déhqan yasighan, quyash nuri bilen mangidighan bir mashinini körgen idim. Bügün tordin u témini izdep tapalmidim. Men u déhqan qérindishimizgha chin könglümdin apirin oqudum.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Tiny Wisdom: You Can Do More Than You Think

http://tinybuddha.com/quotes/tiny-wisdom-you-can-do-more-than-you-think/

[2] Times Higher Education World University Rankings

http://en.wikipedia.org/wiki/Times_Higher_Education_World_University_Rankings

[3] Salizhan Sharipov

http://en.wikipedia.org/wiki/Salizhan_Sharipov

Nishan we Muweppeqiyet Heqqide Men Burun Teyyarlighan Témilar:

(Bu maqalilar baghdash, izdinish we misranim torlirida bar)

1. Muweppeqiyetning Yéngi Tenglimisi

2. Nishan Tikleshte Bilishke Tégishlik Ishlar 

3. Ghaye Tikleshning 10 Ölchimi

4. Ghayini Ré'alliqqa Aylandurushning Sirliq Qanuniyiti  

5. Özingizdiki Barliq Talantlarni Bayqiwéling 

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair