Pelestinlikler we Ereb Dunyasi

Erkin Sidiq

2014-yili 8-ayning 15-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.misranim.com/thread-128243-1-1.html

En’gliye «Xufington Pochta Géziti» (Huffington Post UK) ning siyasiy diréktori Mehdi Hesen 2014-yili 8-Awghust küni bir parche maqale élan qilip, Ereb dunyasining hazir Pelestinliklerge qaratqan mu’amilisidiki bir qisim sirlarni échip berdi [1] (Eger siz Mehdi Hesenning kimlikini bilmisingiz, méning «Yasir Qazi bilen Toniy Blayérning munazirisi» dégen maqalemni bir qétim oqup chiqing). Men mezkur maqalida aldi bilen Mehdi Hesenning ashu maqalisining asasiy mezmunini tonushturimen, andin Yasir Qazining yéqinda özining Féyisbuk (Facebook) témigha chiqirip qoyghan [2], Islamda rozini toluqlap tutush qa’idisi heqqidiki bir qisqa yazmisining mezmunini bayan qilip ötimen.

1. Ereb Dunyasining Pelestinliklerge Tutqan Pozitsiyisi

Amérikining sabiq prézidéntliri Klinton bilen Bushqa Ottura Sherq mesiliside meslihetchi bolup ishligen Aron Dawid Millér (Aaron David Miller) 30-Iyul küni «Nyu York Dewr Géziti» de mundaq dédi: «Hazir shunche köp Ereb elliri bir tereptin Gazadiki qirghinchiliq we buzghunchiliqlargha razi bolup, yene bir tereptin Xamasni ikki mushti bilen uruwatidu. Men öz ömrümde bundaq bir ehwalni körüp baqmighan.» U yene mundaq dédi: Ularning sükütining derijisi «hemme ademlerning qulaqliri gas bolup qalghandek bir derijide éghir.»

Emma, ularning sükütte turushi ishning yaman yéri emes bolup, yaman yéri ularning shériklikidur. Ularning Gaza puqraliri kolléktip halda öz béshidin ötküzgen jazani «qamal qilish» dep atishidur. Isra’iliye emeldarliri Amérikiliq emeldarlargha özlirining Gazaning iqtisadini yimirilip chüshüsh girdabigha apirip qoyup, emma hang’gha chüshürüwetmey tutup turghanliqini dep maxtiniwatqan bolushi mumkin. Emma ular bashqilarning yardimisiz Gazani 7 yil bésip turalmaytti.

Isra’iliye Gazaning aran 3 teripini kontrol qilidu. Tötinchi teripini bolsa özini «Ereb dunyasining yüriki» dep atiwalghan Misir kontrol qilidu. Emma Misir Hawa Armiyisining Bash Marshalidin Générallirighiche bolghan emeldarlirining hemmisi Isra’iliyining Gazaliqlarni boghup öltürüshige shérik bolup kéliwatidu. Musulmanlar Qérindashliq Teshkilatining sabiq prézidénti Muhemmed Mursi 2012-2013-yilliri Gazagha qaritilghan qamalliqni yénikleshtürüshni oylashqan bolushi mumkin. Emma bu yil 5-ayda siyasiy özgirish qilip Misirning prézidéntliqini qolgha chüshürgen Sisi bolsa Musulmanlar Qérindashliq Teshkilati bilen ularning bir tarmiqi bolghan Xamasning esheddiy düshminidur.

Yéqinqi bir qanche aydin buyan, Misirliqlar Gaza bilen bolghan chégrini qaytidin taqap, Gazaliqlarning hayat yoli bolghan tonillarni asasen weyran qiliwetti, hemde aran 140 neper yarilan’ghan Pelestinlikning Gaza-Misir chégrisidin ötüp, Misirgha kirishige yol qoydi. Démek, Gazaning qamal qilinishi Isra’iliye bilen Misir teng sadir qilghan jinayettur.

Emdi Se’udi Erebistanning tutqan meydanigha qarap baqayli. «Xufington Pochta Géziti» ning péshqedem chet el muxbiri Dawid Harst (David Hearst) ning «Se’udi Padishahining orunlashturushi bilen Gazagha qarita élip bérilghan hujum» dégen tor maqaliside déyilishiche, Isra’iliye dölet emeldarliri bilen Se’udining jasus organliri emeldarliri dawamliq uchriship turidiken.

Birinchi Awghust küni Se’udi Erebistanning padishahi Abdullah bir bayanat élan qilip, Gazadiki öltürüshlerni «kolléktip qirghinchiliq» dep eyiblidi, emma Isra’iliyini biwasite eyiblimidi, hemde Isra’iliyige qarshi héch qandaq konkrét tedbirlerni otturigha qoymidi. Se’udining bash muftisi bolsa Pelestinliklerni qollash yüzisidin élip bérilidighan namayishlarni «qalaymiqanchiliq tughduridighan ishtin bashqa nerse emes bolup, Pelestinliklerge héch qandaq yardimi bolmaydu», dep cheklidi.

Süriyede bolsa, Esedning shepqetsiz armiyisi Demeshqning chégra rayoni Yarmuk (Yarmouk) tiki Pelestinlik panahlan’ghuchilarni bombardiman qildi, we ashu Pelestinlikler turuwatqan yerlerni bésiwaldi. Hemde ularni müshük we itlarning göshini yep, öz janlirini saqlap qélishqa qistap, urush jinayetlirini sadir qildi.

Qalghan Ereb elliri qilghan yaxshiraq ishlarmu mewjut emes. Liwiyede 400 mingdin artuq Pelestinlik panahlan’ghuchilar bar bolup, ular intayin qorqunchluq shara’it ichide turuwatidu. Liwiye qanuni ularning hökümet organlirida ishlishini, hökümetke qaraydighan doxturxanilarda dawalinishini, hökümet mektepliride oqushni we öy sétiwélishini men’i qilidu.

I’ordaniyidiki étnik xelq Pelestinlikni öch köridu. Yasir Arafat Sadam Hüseyinni qollighanliqi üchün, Kuweytte 1991-yilidiki Pars Qoltuqi Urushidin kéyin 200 ming Pelestinlikler I’ordaniye chégrisidin qoghlap chiqirildi. Töt mingdin artuq Pelestinlikler I’ordaniyining tertipni qoghdighuchi eskerliri teripidin étip öltürüldi.

Bir dangliq tarixshunasning yézishiche, I’ordaniye padishahi Abdullah mexpiy halda Isra’iliye bilen birliship, Pelestinliklerning 1948-yili bir musteqil dölet qurushigha tosqunluq qilghan iken.

1945-yilidin buyan Pelestin mesilisi Ereb Birlikining kün tertipidiki aldinqi orunda turidighan mesile bolup kelgen bolsimu, Pelestin dawasigha bolghan idé’ologiye jehettiki wediler hergizmu ünümlük yardemge aylinip baqmidi.

Hazir Ereb dunyasining mutleq köp sandiki, saylamdin ötmey wujudqa kelgen lidérliri (dölet bashliqliri) Isra’iliye armiyisige qarighanda Musulmanlar Qérindashliq Teshkilati bilen Xamasni öz hökümranliqliri üchün chongraq tehdit, dep hésablaydu. Yalghuz Qatar xelipilikila yuqiriqi ikki guruppa bilen yéqin munasiwet saqlawatqan bolup, qalghan Ereb ellirining dölet emeldarliri bolsa Isra’iliyining Gazadiki Sünniyler bilen Irandiki Shi’elerni teltöküs yoqitip bérishni ümid qilidu.

Shunglashqa, bu mesilidiki heqiqet shuki, Gazadiki Pelestinliklerning kolléktip halda jazagha uchrishini Isra’iliyining yétekchiliki, Misirning ijra qilishi we Se’udi Erebistanning qollishi asasida élip bériliwatqan bir kolléktip heriket keltürüp chiqiriwatidu.

Bichare Pelestinliklerning zémini Yehudiy döliti teripidin bésiwélindi. Ularning dawasi bolsa Ereb dunyasi teripidin pütünley waz kéchildi.

Mehdi Hesenning maqalisidiki mezmunlar mushu yerde axirlashti.

2. Rozini Toluqlap Tutush Qa’idisi

Yéqinda chet eldiki bir Musulman Yasir Qazidin Islamdiki rozini toluqlap tutush heqqide bir so’al sorighan bolup, Yasir Qazi uninggha özining Féyisbuk (Facebook) témida 2014-yili 5-Awghust küni jawab berdi. Men töwende ashu jawabning mezmunini bayan qilip ötimen.

Islam kaléndarining 10-éyi «Shewwal» (Shawwal) dep atilidu. Bu Erebche sözning menisi «kötürüsh» bolup, chishi töge (she-camels) ler her yilning mushu mezgilide boghaz bolidighanliqi üchün 10-aygha ashundaq nam bérilip qalghan [3]. 2014-yilining Shewwal éyi 28-Iyul küni bashlinip, 26-Awghust küni axirlishidu. Bir qisim Musulmanlar Roza Héytining etisidin bashlinidighan Shewwal éyida ashu 6 künlük rozini tutidu. Ramizan éyining hemmiside roza tutup, andin mushu 6 künlük rozinimu tutush pütün bir yil roza tutqanliq bilen barawer bolidu. Mushundaq bir Islam en’enisining mewjut bolushidiki seweb, bir adem qilghan her bir yaxshiliqqa Allah 10 hesse mukapat béridu. Ramizanda 30 kün roza tutup, andin bu 6 künlük Shewwal rozisinimu tutqanda, Musulmanlar pütün bir yil roza tutqan bilen barawer mukapatqa érishidu [3].

Yasir Qazidin soralghan so’al mundaq:

Sheyx, men Ramizanning bir qisim rozilirini toluqlap tutmisam bolmaytti, emma méning Shewwalning 6 künlük rozisinimu tutqum bar. Men Shewwalning 6 künlük rozisini tutushtin burun Ramizanda tutalmighan rozini aldi bilen toluqlap tutuwétishim kérekmu?

Töwendikisi Yasir Qazining jawabi:

Ölimalarning bu mesile üstidiki pikirlirini ikki chong türge ayrishqa bolidu. Xanahi, Shafi’I we Maliki (Hanafi, Shafi’i and Maliki) mez’hepliridiki ölimalar 6 künlük Shewwal rozisini aldida tutup, toluqlap tutulidighan Ramizan rozilirini bashqa bir waqitta toluqlashqa yol qoyidu. Ularning qarishiche, Ramizanda tutalmay qalghan rozilarni toluqlashqa mexsus belgilep bérilgen waqit yoq. Shundaq bolghachqa, bir adem aldi bilen 6 künlük Shewwal rozisini tutup, Ramizan rozisini ashu bir yilning ichidiki kéyinkirek waqitlarda toluqlap tutuwalsa boluwéridu.

Shunglashqa, ölimalarning köpinchisi 6 künlük Shewwal rozisini aldida tutup, andin tutalmay qalghan Ramizan rozisini tutsa bolidu, dep qaraydu, dések xatalashmaymiz.

Yene bir tereptin, Henbeli (Hanbali) mez’hipining ölchemlik meydani «Roza tutalmighan Ramizan künlirining rozilirini toluqliwetmey turup, 6 künlük Shewwal rozisini tutsa bolmaydu» dégendin ibaret (Henbeli guruhidiki az sanliq kishiler bu köz-qarashqa qoshulmaydu). Ular bu chüshenchini töwendiki hedistin keltürüp chiqarghan: «Ramizan rozisini tutup, andin kéyin 6 künlük Shewwal rozisini tutqanlar xuddi pütün bir yil roza tutqandek (mukapatlinidu).» Ularning chüshendürüshige asaslan’ghanda, «Ramizan éyidiki bezi künlerde roza tutalmighanlar pütün Ramizan éyida rozini toluq tutmighan bolidu, shunglashqa undaq adem Ramizan rozisini toluqlimighiche yuqiridiki hedis uninggha uyghun kelmeydu.»

Shunglashqa, yuqiridiki ikki xil köz-qarashning her ikkisining orunluq terepliri bar. Emma, nahayiti roshenki, bundaq ehwalda mejburiyetni 1-orun’gha qoyup, tutalmay qalghan rozini aldida toluqlash, Sünnetke asasen 6 künlük Shewwal rozisini tutushtin yaxshiraqtur.

Ilawe: Bu yerde Yasir Qazi Henbeli guruhining köz-qarishigha qoshulidiken.

Shundaqla, shunimu tonup yétish kérekki, 6 künlük Shewwal rozisini bir-birining keynige ulap tutup tügitish shert emes. U 6 künlük rozini Shewwal éyining ichidiki qaysi künde tutsa boluwéridu.

Hemmini bilgüchi Allahtur.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish matériyalliri:

[1] From Egypt to Saudi Arabia, the Arab World Has Abandoned the Palestinians

http://www.huffingtonpost.co.uk/mehdi-hasan/from-egypt-to-saudi-arabi_b_5662098.html?1407511876&ncid=tweetlnkushpmg00000067

[2] Yasir Qazining Féyisbuk témi (2014-8-5): https://www.facebook.com/yasir.qadhi

[3] Shawwal:  http://en.wikipedia.org/wiki/Shawwal

1-resim: Mehdi Hesen Féyisbuk (Facebook) deptirining bash-bet körünüshi

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair