Erkin Sidiq: Isra-Mi’raj Weqesi we Köp Ka’inat Perezliri

Isra-Mi’raj Weqesi we Köp Ka’inat Perezliri

Erkin Sidiq

2014-yili 7-ayning 18-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/thread-59156-1-1.html

[PDF Nusxisi]

(Bu maqalini doktor aspirant Abduraxman Jamal Kashigheri Ez’heri ependi bir qétim közdin kechürgen)

Qur’anda mundaq déyilidu: «Allah yette asmanni yaratti, zéminnimu asmanlargha oxshash (yeni yette qilip) yaratti, Allahning emri ularning arisida jari bolup turidu, (silerge buni bildürüshüm) Allahning hemmige qadir ikenlikini we Allahning hemme nersini toluq bilidighanliqini bilishinglar üchündur (65:12)» [1].

Qur’anda yene mundaq déyilidu: «Yette asman-zémin we ulardiki mexluqlar Allahni pak dep bilidu, (ka’inattiki) qandaqliki nerse bolmisun, Allahni pak dep medhiyileydu (yeni Allahning ulughluqini sözleydu), lékin siler (tilinglar oxshash bolmighanliqi üchün) ularning medhiyisini sezmeysiler, Allah heqiqeten (bendilirige) helimdur (yeni asiyliq qilghanlarni jazalashqa aldirap ketmeydu), (tewbe qilghuchilarni) meghpiret qilghuchidur. (17:44)»

Qérindashlarning hemmisi dégüdek, ölgen ademler yaki jennetke we yaki dozaxqa baridighanliqini bilidu. Yeni, axirette «jennet» we «dozax» dep atilidighan ikki jayning barliqini bilidu. Emma méning perizimche köpinche qérindashlar jennetning nede ikenlikini anglap baqmighan bolushi mumkin. Men hazir doktor Yasir Qazining Muhemmed Eleyhissalamning hayatini tonushturidighan Siyret (Seerah) léksiyilirini anglawatqan bolup, u öz léksiyisining 20-, 21- we 22-qisimlirida jennetning orni heqqide toxtaldi [2-4]. Men mezkur yazmida Yasir Qazining léksiyisining jennetning orni heqqidiki mezmuni we men özüm körgen ka’inatning tüzülüshi heqqidiki bezi ilmiy perezlerni qisqiche tonushturup ötimen.

Yasir Qazining Siyret léksiyisidin hazirghiche texminen 90 qismi sözlen’gen bolup, Yasir Qazining déyishiche bu léksiyidin yene 30 qisimdek bar iken. Adette her bir léksiyining uzunluqi bir yérim sa’et etrapida bolup, Yasir Qazi bu léksiyilerni hazir özi ishlewatqan El-Meghrib Instituti [5] da sözlep, andin uning sin höjjitini yutyub (YouTube) arqiliq torlargha chiqirip qoyidiken.

Yasir Qazining Siyret léksiyisi 20-qismining témisi «Kéchilik seper we kökke chiqish – Birinchi qisim» (isra we mi’raj weqesi) bolup, u Yutyubta 2012-yili 8-Awghust küni élan qilin’ghan iken. Mezkur maqalida tonushturulidighini ashu 3 qisimliq léksiyining qisqartilmisi bolup, bu léksiyilerning témisi In’glizche «Al Isra’a and Al-M’iraaj incident» dep atilidiken. Aldinqi bir qisim léksiyilerde Yasir Qazi Muhemmed Eleyhissalam dewetni yéngi bashlighan mezgillerde duch kelgen qatmu-qat qarshiliq we uningdin kélip chiqqan échinishliq weqeler üstide toxtalghan bolup, Yasir Qazining déyishiche ashu mezgil Muhemmed Eleyhissalamning hayatidiki eng japaliq hemde eng köp yoqitishqa uchrighan mezgilge toghra kélidiken. Allah adette bir ademni eng qiyin ishlar bilen sinap, undaq sinashlar axirlashqandin kéyin, uni eng yaxshi ishlar bilen mukapatlaydighan bolup, Muhemmed Eleyhissalamning kökke chiqish weqesi yaki «El-isra we El-mi’raj weqesi» (The incident of Al Isra’a and Al-M’iraaj) uning eng yaxshi mukapatlan’ghan chaghlirining biri, yaki Allahdin uninggha ata qilin’ghan eng chong möjizilerning biri bolup hésablinidiken.

Yasir Qazi bu léksiyilerni Qur’andiki mezmunlar, teswirler, we küchlük hedislerge asasen tüzüp chiqqan.

In’glizchida jennetni «Jannah» we «Paradise» dep ataydighan bolup, Xristi’an dinidikiler uni «heaven» dep ataydu. Bu yerde sözlinidighan riwayette Muhemmed Eleyhissalam perishte Jibiri’il bilen bille 7 qat asman yaki 7 qewet kökning üstige chiqqan bolup, Yasir Qazi bu yerdiki «asman» we «kök» dégen söz üchün In’glizche «heaven» dégen sözni ishletti. Yuqiridiki ikki ayetning In’glizchisidimu «heaven» dégen söz ishlitilgen. Yulghun tor lughitide «heaven» dégen In’glizche söz «asman, kök, pelek, xushalliq, güzel jay, jennet, béhish» dep izahlan’ghan. Yasir Qazining déyishiche bu yerdiki «heaven» bilen jennet bashqa-bashqa orunni körsitidighan bolup, u mezkur léksiyide «jennet» ning «heaven» ning qeyirige jaylashqanliqini chüshendüridu.

Töwendikisi Yasir Qazining dégenliri. Yuqirida tilgha alghinimdek, bu yerdiki mezmun töt yérim sa’etlik léksiyidin zor derijide qisqartip élindi. Men In’glizche bilidighan qérindashlargha eslidiki 3 qisimliq léksiyini bir qétim toluq anglap béqishni tewsiye qilimen.

1. El-isra we El-Mi’raj Weqesi

«El-isra we El-mi’raj weqesi» ni Allah Qur’anning ikki yéride tilgha alidu. Yeni 17-süride «isra» ni, 53-süride bolsa «mi’raj» ni tilgha alidu. «El-isra» ning menisi «Axshimi yüz bergen seper» bolup, u Muhemmed Eleyhissalam Mekkidin Yérusalémgha (Beytulmeqdis-Pelestin’ge) barghan bir qétimliq kéchilik seperge qaritilghan. «El-mi’raj» ning menisi bolsa «kökke kötürülüsh méxanizmi» bolup, u Allah yaratqan bir türlük ilahiy méxanizmni, yeni bir ademni yer yüzidin kökke chiqiridighan méxanizmni körsitidu. Gerche «El-mi’raj» ning söz menisi kökke chiqirish méxanizmi yaki qorali bolsimu, biz uni Muhemmed Eleyhissalamning kökke chiqish weqesining özi, dep chüshinimiz. Qisqisi, «El-isra» Muhemmed Eleyhissalamning Mekkidin Yérusalémghiche bolghan sepirini, «El-mi’raj» bolsa peyghembirimizning Yérusalémdin kökke chiqish weqesini körsitidu.

Allah Qur’anda «Isra» üchün bir pütün sürini ajratqan bolup, u süre «Suretul Isra» (17-süre), dep atilidu. Uning 1-ayitide mundaq déyilgen: «Allah (barche nuqsandin) paktur, u (Muhemmed Eleyhissalamgha) qudritimizning delillirini körsitish üchün, bendisini (yeni Muhemmed Eleyhissalamni) bir kéchide Mesjidi Heramdin etrapini beriketlik qilghan Mesjidi Eqsagha élip keldi. Heqiqeten Allah hemmini anglap turghuchidur, hemmini körüp turghuchidur. (17:1)»

Hezriti A’ishe riwayet qilghan bir küchlük hediske asaslan’ghanda, «El-isra we El-mi’raj weqesi» Muhemmed Eleyhissalamning birinchi ayali Xediche (Khadijah bint Khuwaylid) 619-yili wapat bolghandin kéyin, yeni Mekke dewrining axirqi bir yérim yili jeryanida yüz bergen. Muhemmed Eleyhissalamning eng yaxshi köridighan ayali Xediche bilen uning taghisi (dadisining inisi) Ebu Talip 619-yili wapat bolghan bolup, Islamning en’enisi boyiche bu yil «Qayghu-hesretlik bir yil» (the year of sorrow) dep atilidu.

2. Muhemmed Eleyhissalamning 7 Qat Asman’gha Chiqishi

Hezriti Xediche wapat bolghandin kéyinki bir axshimi perishte Jibiri’il kélip, Muhemmed Eleyhissalamgha ikki qacha (utensil) da ikki xil ichimlikni sunup, «Ümmetliring üchün buningdin birini tallang» deydu. Bir qachidikisi haywanlar süti, yene bir qachidikisi bolsa üzüm hariqi (wine) bolup, Muhemmed Eleyhissalam sütni tallaydu. Bu ishtin kéyin Muhemmed Eleyhissalam perishte Jibiri’il bilen bille bir Buraq (Duldul) (Buraq, winged steed) qa minip, Mekkidiki Meschit Heramdin Yérusalémdiki Meschit Eqsagha kélidu. Buraqning méngish sür’iti intayin téz bolup, u her bir taqlishida insanning közi yetküdek ariliqqa mangidiken. Yeni, hawa süzük künliri adem bir qanche on kilométir ariliqni köreleydighan bolghachqa, Buraq her bir taqlishida bir qanche on kilométir ariliqqa yürüydiken. Mekkidin Yérusalémgha bérish üchün töge bilen mangghanda bir ay waqit kétidiken. Emma, bu yerde bayan qilinidighan weqelerning hemmisi bir kéchide yüz béridu. Bir hediste riwayet qilinishiche, Jibiri’il Muhemmed Eleyhissalamni Mekkidiki öyidiki uxlawatqan yéridin oyghitip, ikkisi öydin Heremge, Heremdin Yérusalémgha bérip, we Yérusalémdin 7 qat asman’gha chiqip, u yerde Allah bilen uchriship, 7 qat asmandin Yérusalémgha qaytip chüshüp, andin Yérusalémdin Mekkige qaytip kelgende, özi yatqan körpe téxiche issiq turghanliqini bayqaydu.

Ilawe: Qérindashlarning xewiride bolghinidek, ilim-pen nuqtisidin qarighanda, chong partilash yüz bérip, ka’inat wujutqa kelgili hazir 13.7 milyard yil boldi. Shunglashqa ka’inatning diyamétiri hazir texminen 28 milyard nur yili kélidu. Yeni, eger biz mushu ka’inatning eng otturisida bolup, uning sirtigha chiqmaqchi bolup, nur tézlikide mangsaqmu, uningdin chiqip bolushqa 14 milyard yildek waqit kétidu. Ashundaq bolghachqa, mezkur maqalide tonushturulidighan weqelerni biz bilidighan fizikiliq qanuniyetler bilen chüshen’gili bolmaydu. Shu sewebtin, Yasir Qazi nahayiti qattiq tekitleydighan bir ish shuki, insanlar axirettiki, yaki yene bir dunyadiki gheybi (métafizika) ishlarni insanlargha melum bolghan fizikiliq qanuniyetler bilen chüshinishke urunmasliqi kérek. Buning sewebi, insanlar Allah bergen eqil bilen Allahning mahiyitini, shundaqla yene bir dunyadiki héch qandaq gheybi ishlarni chüshinelmeydu. Mezkur maqalini oqughanda, men qérindashlarning mushu nuqtini este dawamliq ching saqlishni ümid qilimen.

Muhemmed Eleyhissalam Yérusalémgha yétip barghandin kéyin, Buraqni bir tüwrükke baghlap qoyidu. Uningdin kéyin perishte Jibiri’il uni 7 qat asman (seven heaven) gha qarap élip mangidu. Mana bu «mi’raj» ning bashlinishidur.

Ilawe: Bezi menbelerde déyilishiche [6], Meschit Eqsagha yandash kelgen «Tash Gümbez» (Dome of the Rock) Muhemmed Eleyhissalam kökke qarap kötürülgen jay iken.

Jibiri’il Eleyhissalam bilen Muhemmed Eleyhissalam kökke qarap méngip, eng aldi bilen birinchi qewet asmanning ishikige kélidu. Jibiri’il bu ishikning échilishigha ijazet soraydu. Ishikning yene bir teripidiki bir ishik baqquchi «Siz kim?» dep soraydu. Jibiri’il «Men Jibiri’il» dep jawab béridu. Ishik baqquchi «Siz bilen kelgen bashqa biri barmu?» dep soraydu. Jibiri’il «Bar, Muhemmed Eleyhissalam men bilen bille keldi» dep jawab béridu. Ishik baqquchi «Uni Allah mangdurghanmu?» dep soraydu. Jibiri’il «Shundaq» dep jawab béridu. Shuning bilen ishik échilidu. Démek, biz buningdin her bir qat asmanda birdin ishik barliqini, u ishikning bir xil alahide yasalghan qulup bilen quluplinip turidighanliqini, uni bir ishik baqquchi béqip turidighanliqini, hemde uningdin peqet Allah ijazet qilghan adem we perishtilerla öteleydighanliqini biliwalalaymiz.

Yeni, yette qat asmanning hemmiside ishik baqquchilar Jibri’ildin mundaq oxshash 3 so’alni soraydu:

--Siz kim?

--Siz bilen kelgen bashqa biri barmu?

--Uninggha Allah ijazet bergenmu?

Jibiri’il Eleyhissalam bu so’allargha yuqiriqidek jawab bergendin kéyin, u ishikler échilidu.

«Yette qat asman bilen zémin» Erebchide «Samawat» we «sama» dep atilidighan bolup, u yer shari, ka’inat we ka’inattiki yultuz qatarliq Allah yaratqan hemme jisimlarni öz ichige alidu. Nurghun kishiler «asman» (heaven) bilen «jennet» ni arilashturup qoyidu. Allah Qur’anda «Allah biri yene birsining üstige jaylashqan yette qewet samawatni yaratti» deydu. Démek, samawat déginimiz bizning üstimizdiki fizikiliq asman yaki samawat (heaven) lardin ibarettur. Ka’inatta bizge körünüp turghan pütün ka’inat, uningdiki nechche yüz milyard yultuzlar toplimi yaki galaksilar, we ashu galaksilardiki barliq yultuzlarning hemmisi «birinchi qewettiki samawat» qa tewedur (Eskertish: Bu Yasir Qazining shexsiy köz qarishi iken). Yeni, u Qur’anda «dunya» dep élin’ghan jay bolup, u 7 qat samawatning eng töwenki qewitige jaylashqan. Bu samawatning üstide yene 6 qat samawat bar. Ikkinchi samawatning üstide yene 5 qat samawat bar. Bizning bundaq déyishimizdiki seweb, Allah Qur’anda «Biz samawat dunyani nurlar we chiraghlar (yeni yultuzlar) bilen güzel qilip yarattuq» deydu.

Ilawe: «Sama» bilen «Samawat» dégen sözler Qur’anda 300 qétimdin köprek jayda uchraydu [7].

3. Jennet Qeyerge Jaylashqan?

Undaqta «jennet» dégen néme? Jennet allahqa ishen’güchilerge wede qilin’ghan jay bolup, u asmandin perqlinidu. Undaqta jennet qeyerge jaylashqan? Bu heqte hazir ikki xil köz qarash mewjut. Uning biri, jennetning hemmisi 7-qewettiki asmanning üstige jaylashqan, dep qaraydu. Yeni, jennetmu yüzligen we minglighan qewetlerge bölün’gen bolup, ularning hemmisi 7-qewet asmanning üstige jaylashqan. Ikkinchi köz qarashtikiler jennet 6-qewettiki asmandin bashlinip, 7-qewettiki asmanning ichide axirlishidu, dep qaraydu. Bu ikki xil köz-qarashlarning öz-aldigha ayrim-ayrim delilliri bar. Qisqisi, jennet samawatning üstide, Allah turidighan ersh bolsa barliq jennetlerning üstide bolup, biz hedislerdin mushundaq bir uchurgha érisheleymiz.

4. Muhemmed Eleyhissalamning Burunqi Peyghemberler Bilen Uchrishishi

Muhemmed Eleyhissalam ashu qétim kökke chiqip, birinchi ishiktin ötkende bir yoghan ademning öre turghinini köridu. Jibiri’il Muhemmed Eleyhissalamgha «Bu sizning Adem atingiz. Uninggha salam béring» deydu. Muhemmed Eleyhissalam Adem Eleyhissalamgha «essalamu eleykum!» deydu. Adem Eleyhissalam bolsa «Ulugh oghlum, ulugh peyghembirim, sizni qarshi alimen» (Welcome, Oh noble son and Oh noble prophet!) dep jawab qayturidu.

Buningdin kéyin Muhemmed Eleyhissalam 2-qewettiki samaning ishikidin ötkende yene mushuninggha oxshash ishqa duch kélidu. Bu weqeler hedis Buxarida riwayet qilin’ghan bolup, u bir intayin uzun riwayettur. Ikkinchi qewette Meryemning oghli Eysa Eleyhissalam bilen uning singlisining oghli Yehya Eleyhissalamni uchritidu. Jibiri’il Muhemmed Eleyhissalamgha «Bular Yehya bilen Eysa. Ulargha salam béring» deydu. Muhemmed Eleyhissalam ulargha «essalamu eleykum!» deydu. Ular bolsa «Ulugh uka, ulugh peyghember, sizni qarshi alimiz!» (Welcome, Oh noble brother and Oh noble prophet!) dep jawab qayturidu.

3-qewettiki samada Muhemmed Eleyhissalam Yüsüp Eleyhissalamni uchritidu. Yüsüp Eleyhissalam Muhemmed Eleyhissalamni «ulugh uka, we ulugh peyghember» dep chaqiridu. Mushu qétim Muhemmed Eleyhissalam nurghun kishiler bilidighan, Yüsüp Eleyhissalam heqqidiki mundaq bir dangliq sözni qilidu: «Yüsüp Eleyhissalamni körüp, xuddi dunyadiki barliq güzelliklerning yérimi uningghila ata qilin’ghandek hés qildim.» Muhemmed Eleyhissalam Yüsüp Eleyhissalamni peqet bir qétimla körgen bolup, u mushu qétimdin ibarettur.

4-qewetke chiqqanda Muhemmed Eleyhissalam hezriti Idrisni uchritip, bu qétimmu «ulugh uka, we ulugh peyghember» dep chaqirilidu.

5-qewette Harunni uchritip, yenila «ulugh uka, we ulugh peyghember» dep chaqirilidu.

6-qewette Musa Eleyhissalamni uchritidu. Muhemmed Eleyhissalam Musa peyghemberdin ayrilip yuqirigha örlimekchi bolghanda, Musa peyghember yighlaydu. Uningdin némishqa yighlaydighanliqini sorighanda, Musa peyghember mundaq dep jawab béridu: «Bu yash mendin kéyin peyghember qilip chüshürülgen bolsimu, uning egeshküchiliri méningkidin köp bolup, uning Ümmetlirining hemmisi jennetke kiridu.» Bu chaghda Muhemmed Eleyhissalam 52 yashqa kirgen bolup, Musa Eleyhissalam 130 yashlarda alemdin ötken. Shunga Musa peyghember Muhemmed Eleyhissalamni «yash» (Ghulam) dep ataydu. Gerche uning sözidin bir xil hesetxorluq chiqip tursimu, bu bir xil dostane yaki yaxshi hesetxorluqtin ibarettur.

7-qewette Muhemmed Eleyhissalam Ibrahim (Ibrahim) Eleyhissalamni köridu. Hemde Jibiri’il uninggha «Bu Ibrahim atingiz. Uninggha salam béring» deydu. Salamdin kéyin Ibrahim Eleyhissalam Muhemmed peyghembirimizge Adem Eleyhissalam bilen oxshash sözlerni ishlitip jawab qayturidu. Yeni, Muhemmed Eleyhissalam 1-qewet bilen 7-qewette oxshash sözlerni anglaydu.

Bir diqqet qilishqa tégishlik ish shuki, yuqiridiki uchrishishning héch qaysisi jennette yüz bergen emes. Yeni, Adem Eleyhissalam jennettin ayrilghandin kéyin héch kim jennette turup baqmighan bolup, zaman axiri bolmighuche héch kim jennetke kirmeydu. Zaman axiri bolghuche yaki qiyamet künigiche burun ölüp ketken peyghemberlerning hemmisi özining göride öre turup ibadet qilip turidighan bolup, Qur’anda déyilishiche Allah peqet Eysa peyghembernila özining yénigha élip kéliwalghan. Shunglashqa bu qétim Eysa peyghember Allahning yénidin kélip, Muhemmed Eleyhissalamni qarshi alghan. Eysa peyghember hazirqi jayidin zaman axiri bolghanda yene bir qétim chüshüp, özining Ümmetliri bilen körüshidu. Eysa Peyghember hazirqi jayidin zaman axiri bolghanda yene bir qétim chüshüp, mesih dejjalni öltürüsh wezipisini orunlaydu.

Allah öziningki bilen oxshash derijilik orun’gha kötürgen peyghemberlerdin peqet ikkisila bar bolup, uning biri Ibrahim Eleyhissalam, yene biri bolsa Muhemmed Eleyhissalamdur.

Muhemmed Eleyhissalam Ibrahim Peyghemberni körgende, u Elbeytul-Mamur (al-Baytul-Ma’mur) gha dümbisini qilip olturghan. Allah Qur’anda Elbeytul-Mamurni tilgha alghan bolup, u toghruluq peqet birla hedis bar. Bu hedisning bir qanche nusxisi bar bolup, uning biride déyilishiche, Elbeytul-Mamur Kebining samawattiki nusxisi iken. U hedisning yene bir nusxisida déyilishiche, Elbeytul-Mamur del Kebining üstige toghra kélidighan bolup, eger u samawattin chüshüp kétidighan ish bolsa, u choqum Kebining üstige chüshidiken. Allah barliq yaritilghuchilarni yaratqan kündin, yeni zaman béshidin bashlap her küni 70000 perishtiler Elbeytul-Mamurgha kirip, u yerde ibadet qilip chiqip kétidiken. Hemde bir qétim uninggha kirip baqqan perishtiler uninggha hergizmu qayta kirmeydiken. Buningdin perishtilerning sanining neqeder köp ikenlikini biliwalalaymiz. Ibrahim Eleyhissalam Mekkidiki Kebini yasighan bolup, uning Muhemmed Eleyhissalam samawatqa chiqqanda Elbeytul-Mamurda turushi uning shu waqitta Elbeytul-Mamur bilen bir alahide munasiwiti barliqidin dérek béridu.

Mushu qétimliq seperde Muhemmed Eleyhissalam jennet bilen dozaxnimu köridu. Diniy ziyaliylar hedislerdiki riwayetlerge asasen, Muhemmed Eleyhissalamning jennetni körüshi heqqide mundaq ikki xil yekün chiqarghan. Uning biri, Muhemmed Eleyhissalam jennetke bir qétim kirip, uning ichini körüp, andin yénip chiqqan. Yene biri bolsa, u jennetke kirmey, uni sirttin közetken. Eqidishunasliq nuqtisidin bu ikki yekünning her ikkisini qobul qilishqa bolidu. Yeni, 1-xil ehwalda, adette jennetke kirgen adem u yerdin yénip chiqmaydighan bolsimu, Allah Muhemmed Eleyhissalamgha alahide mu’amile qilip, uning jennetke bir qétim kirip, andin yénip chiqishigha yol qoyghan bolushi mumkin. 2-xil ehwal Muhemmed Eleyhissalamning nurghunlighan hedislerde riwayet qilin’ghan, dozaxta körgen ishliri we weqeliri bilen birdektur. Yeni u dozaxqa kirmey, dozaxta boluwatqan ishlarni sirttin közetken.

Shu qétim Allahtin uninggha bir emrimerup yaki buyruq biwasite chüshken bolup, u namaz toghrisidiki wehiydur. Yeni, Muhemmed Eleyhissalamgha chüshken bashqa barliq wehiyler uninggha Allahtin biwasite chüshken emes bolup, peqet namaz toghrisidiki birla wehiyni Allah uninggha biwasite yetküzgen. Shu qétim Muhemmed Eleyhissalam Allah terepke bir qétim qarighan bolup, u peqet bir intayin küchlük nurnila köreligen. Muhemmed Eleyhissalam kéyin yer yüzige chüshkendin kéyin özige qarshiliq körsitiwatqan Qureyshning ademlirige dep bérishiche, Allah bir perde arqisida (veil) xitab qilghan. Yeni Allah bir xil nur bolup, biz u nurning qandaq nur ikenlikini sorashqa heqliq emesmiz. Muhemmed eleyhissalam shu qétim Allah terepke qarighanda körgen küchlük nur Allah özini perdiligen perde arqisidin chiqqaniken. Qisqisi, muhemmed eleyhissalam Allah bilen uchriship, Allah bilen perde arqisida turup wehiy qobul qilghan. Mushu nuqtidin qarighanda muhemmed eleyhissalamgha jibri’ilgha bérilmigen yuqiri orun bérilgen bolup, peyghembirimiz allahning qéshighiche bérip baqqan. Bu heqte qur’andiki 53-süre 12-18-ayetlerde bir qisim mezmunlar bar.

Allah bilen uchrishishtin burun, Muhemmed Eleyhissalam Jibiri’il Eleyhissalam bilen intayin yéqin ariliqta uchrishidighan bolup, shu qétim Peyghembirimiz Jibri’ilning esli qiyapitini ikkinchi qétim köridu.

«Isra we Mi’raj weqesi» Qur’anda tilgha élin’ghan, hemde 40-50 hediste riwayet qilin’ghan bolup, heqiqiy Musulmanlar bu weqedin gumanlanmaydu.

Allah bilen uchriship, jennet bilen dozaxni körüp bolghandin kéyin, Muhemmed Eleyhissalam Yérusalémgha yénip chüshidu. Andin héliqi tüwrükke baghlap qoyulghan Buraqni yéship, uninggha minip, Mekkige qaytip kélidu. Muhemmed Eleyhissalamning samawattin qaytip chüshüsh jeryanidiki weqeler asasen riwayet süpitide xatirilenmigen.

5. Köp Sanliq Ka’inat Heqqidiki Astronomiye Bilimliri

Bizning bash idarimiz bolghan Kaliforniye Téxnologiye Institutining nezeriye fizika alimi, doktor Sin Karol (Sean Carroll) 2010- we 2011-yilliri bizning idarimiz «JPL» gha kélip, ikki qétim ilmiy doklat berdi (1-resimge qarang). U doklatlarning témisi «Waqit Istrélkisi» bolup, bu nezeriyini Sin Karol özi keship qilghan iken. Men ashu doklatta tunji qétim «köp sanliq ka’inat perizi» dégen uqumni anglidim. Kéyin torlarni izdep körüp, «köp sanliq ka’inat nezeriyisi» nezeriyiwi fizika we astronomiye ilimliridiki bir chong sahe bolup, u heqte yézilghan xéli köp In’glizche kitablarmu barliqini bayqidim. U kitablarni yazghan we bu xil nezeriye üstide izdiniwatqanlarning mutleq köp qismi ishtin sirtqi heweskarlar bolmastin, belki Stiwén Xawking (Stephen Hawking) gha oxshash dunyagha tonulghan kesip ehliliri, mutexessisler we alimlar iken. Men bu qétim Yasir Qazi léksiyisidiki 7 qat samawat we jennetning orni heqqidiki mezmunni anglighan haman ésimge «köp sanliq ka’inat nezeriyisi» keldi. Shuning bilen qérindashlargha bu heqte qisqiche chüshenche bérip qoyushni muwapiq körüp, mezkur yazmini teyyarlidim.

«Köp sanliq ka’inat nezeriyisi» bir chong hem murekkep ilmiy sahe bolup, ka’inat nezeriyisi, fizika, astronomiye, din, pelsepe, psixologiye we toqulma hékaye sahelirining hemmiside köp sanliq ka’inat perezliri otturigha qoyuluptu.

Köp sanliq ka’inat In’glizche qisqartilip «multiverse» dep atilidighan bolup, u kishiler perez qilghan cheksiz yaki cheklik sandiki mewjut bolush éhtimalliqi bar bolghan ka’inatlarni körsitidu. «Ka’inat» dégen sözni In’glizchida «universe» dep ataydighan bolup, Uyghurchidiki «uniwérsal» dégen söz In’glizchidiki «universal» dégen sözge toghra kélidu. Bu yerdiki «uni» dégen söz boghumi In’glizchida «bir» dégen menini bildüridighan bolup, yuqiridiki In’glizche «multi» dégen söz bolsa «köp» dégen menini bildüridu. Yeni, In’glizchidiki «universe» dégen söz «bir ka’inat» dégenni bildürse, «multiverse» dégen söz «köp ka’inat» dégen menini bildüridu. Bu «köp ka’inatlar» ning hemmisi birlikte hazir mewjut bolup turghan barliq nersilerni, yeni boshluq, waqit, madda, énérgiye, fizikiliq qanuniyetler, we fizikiliq turaqliq qimmetlerni öz ichige alidu. Köp ka’inatning ichidiki her xil ka’inatlar bezide «parallél ka’inatlar» (parallel universe) dep atilidu.

Men «parallél ka’inatlar» chüshenchisi Yasir Qazi chüshendürgen Qur’andiki 7 qat samawat uqumi bilen oxshiship kétidighandek hés qildim. Bügün torni izdep, torlarda köp ka’inatlarni teswirleydighan resimler intayin köp ikenlikini bayqidim. Ularning ichidiki bir resimde, «maghzap ka’inatlar» (Bubble Universes) uqumi bir parche 7 qat parallél ka’inatlarning resimi arqiliq chüshendürülüptu. Men u resimni maqalining axirigha «2-resim» qilip kirgüzüp qoydum. Bu resimning Yasir Qazi léksiyisidiki 7 qat samawat uqumi bilen bolghan bir perqi, bu resimde biz hazir yashawatqan ka’inat eng üstide bolup, Yasir Qazi léksiyiside bolsa biz yashawatqan ka’inat 7 qat samawatning eng astida.

«Parallél ka’inatlar» perizini otturigha qoyghan kishilerning ichide Amérikidiki dangliq mekteplerning biri bolghan Prinsiton Uniwérsitéti (Princeton University) ning proféssori, ka’inat nezeriyisi alimi Pol Stenhard (Paul Stainhardt) bilen En’gliye Kembrij Uniwérsitéti (Cambridge University) proféssori Ne’il Turok (Neil Turok) larmu bar bolup, ular «tekrarlinip turidighan ka’inatlar» (repetitive universes) nezeriyisini otturigha qoyghan. Bu nezeriyining mezmuni mundaq (3-resimge qarang) [8]:

--Ka’inat peyda bolup, yoqilip, qayta peyda bolushni sansiz qétim tekrarlap turidu

--Köpligen ka’inatlar bir chong hejimning ichidiki cheksizlikke sozulghan yaltiraqlardin terkib tapqan bolup, her bir yaltiraq bir ka’inatni teshkil qilidu

--Népiz qeghezler shamalda bir-biri bilen soqushqan’gha oxshash, bashqa-bashqa 3-ölchemlik ka’inatlar bezide bir-biri bilen soqushidu

--Her bir soqushushtin kéyin énérgiye maddilarni peyda qilip, bizge tonushluq bolghan bir ka’inat, yeni Galaksi, yultuz we planétilar barliqqa kélidu

--Bu xil ehwal texminen her bir tirilyon yilda bir qétim yüz béridu (mushu perez toghra bolsa, bizning ka’inatning yene 99.9 pirsent ömri bar bolidu)

--Bundaq chong partilash waqit bilen boshluqning bashlinish nuqtisi bolmaydu.

Sin Karol mundaq deydu (1-resim) [10]: Boshluqning yönilishi yoq bolup, waqitning yönilishi bar bolidu. Ka’inat yéngi barliqqa kelgende, uning tekshiligi nahayiti töwen idi. Waqitning ötüshi bilen uning tekshilik derijisimu ösüp méngip, eng axiri bir xil «tengpungluq» haletke kelgen. Yéngi barliqqa kelgen ka’inat bir «yel urulghan shar» dek téz chongiyish (inflation) basquchini öz béshidin ötküzidu. «qarangghu énérgiye» ge ige bolghan boshluqta ashundaq «chongiyish» yüz bérip, köpligen yéngi ka’inatlar berpa bolishi mumkin. Bu ka’inatlarning beziliri kichiklep, qara-öngkürge aylinip, tuzup kétidu. Qalghanliri bolsa menggü kéngiyip mangidu. Shuning bilen yéngi «boshluq» hasil qilip, yéngi ka’inatlarni barliqqa keltüridighan shara’itni hazirlaydu. Bizningkingdin bashqa chong-partilashlarmu yüz bérip, ularning waqti bizningkige qarimu-qarshi yönilishke mangghan bolishimu mumkin. Ka’inatlar burundin tartip mewjut bolghan, bundin kéyinmu shundaq bolidu.

Xuddi köp ka’inatlar perezlirini otturigha qoyghan kishilerning intayin köp bolghinidek, u perezlerni ret qilidighan we ulargha qarshi turidighan kishilermu intayin köp bolup, bu perezlerning bezi amilliri hazirghiche ilmiy tetqiqatta ispatlinip boluptu. Lékin, u perezlerning köpligen terepliri hazirmu téxi bir tetqiqat basquchida iken.

Men bu maqalining axirigha bu qétim tordin tapqan, köp ka’inatlar perizige a’it bir qanche parche resimlerni kirgüzüp qoydum.

6. Axirqi Söz

Men mezkur maqalida Yasir Qazining 3 qétimliq Siyret léksiyisidiki mezmun’gha asasen, Islam dinida jennet jaylashqan orun heqqide qandaq chüshenche barliqini tonushturup öttüm. Hemde hazirqi zaman astronomiye bilimliridiki köp sanliq ka’inat heqqidiki ilmiy perezler heqqide qisqiche chüshenche berdim. Yasir Qazining Siyret léksiyiliri intayin tepsiliy teyyarlan’ghan bolup, «Isra we Mi’raj weqesi» mu jem’iy 3 léksiyide tepsiliy bayan qilin’ghan. U 3 léksiyining jem’iy uzunluqi 4 yérim sa’et kélidiken. Yasir Qazi uningda Qur’andiki «Isra we Mi’raj weqesi» ge a’it ayetler, shundaqla u özi uzun muddetlik izdinish arqiliq toplighan ashu ayetlerge munasiwetlik bolghan eqide, tepsir, hedis, fiqhi we siyretlerdiki mezmunlarni waqit tertipi boyiche tepsiliy chüshendürgen. Méning mezkur maqalida tonushturghinim ashu 3 léksiyining intayin az bir qismidinla ibaret. Eger bizning diniy ziyaliylirimiz burun mushu maqalida tonushturulghan mezmunni kéngeytip chüshendüridighan maqalilerni teyyarlap torgha yollighan bolsa, yaki kitabche qilip tarqatqan bolsa, bilidighan qérindashlarning ashu uchurlarni mushu yazmining axirigha inkas sheklide yézip qoyushini ümid qilimen.

Men burunqi yazmilirimning biride tordashlardin Qur’anni ünümlük öginishning yaxshi usul we tejribe-sawaqlirini tonushturup bérishni ötün’gen idim. Yéqinda men Yasir Qazining Siyret léksiyilirini anglash jeryanida, ashundaq ünümlük usulning biri aldi bilen Yasir Qazining Siyret léksiyisige oxshash bir matériyalni anglash yaki oqush ikenlikini hés qildim. Yasir Qazining Siyret léksiyisi jem’iy 130 qisim bolup, her biri bir yérim sa’et kélidiken. Eger bir adem ashu mezmunlarni Uyghurchilashturup tonushturmaqchi bolup, her heptide bir qisimdin tonushtursimu jem’iy 3 yildek waqit kétidiken. Men imkaniyiti yar béridighan qérindashlarning bu ish üstide bir az oylinip béqishini ümid qilimen.

Men bu maqalini Yasir Qazining Siyret léksiyisi 22-qismining axiridiki bir abzas sözi bilen axirlashturimen:

«Héch qandaq nerse bikargha kelmeydu. Bir nishan’gha yétish üchün siz choqum shuninggha chushluq tirishchanliq körsitishingiz kérek. Bashqiche qilip éytsaq, siz öyingizde olturup tewekküllük qilsingiz, bir ishni Allah siz üchün qilip bermeydu. Uning eksiche, siz bir nishanni emelge ashurush üchün, choqum özingiz tirishchanliq körsitishingiz kérek. Allah sizge birer möjizini ata qilghan, yaki sizni birer möjize bilen mukapatlighan teqdirdimu, siz ashu möjizini qolgha chüshürüsh üchün choqum özingiz yéterlik derijide tirishchanliq körsitishingiz kérek. Mesilen, Muhemmed Eleyhissalam özi minidighan buraqni özi jabduydu. Buraqqa minip, Yérusalémgha özi baridu. Yérusalémgha yétip barghandin kéyin bolsa buraqni bir tal tüwrükke özi baghlap qoyidu. Allah Qur’anda bir qisim kichik ishlardimu Allah sizge ata qilghan nersilerni siz özingiz tirishchanliq körsitip qolgha chüshürüshingiz kéreklikini otturigha qoyidu. Bu ehwal yalghuz möjiziler üchünla shundaq bolup qalmastin, kündilik turmushtiki hemme ishlar üchünmu oxshash. Siz choqum özingiz tirishishingiz kérek. Choqum özingizning barliqini melum bir nishanni emelge ashurushqa atishingiz kérek. Ashu nishanni emelge ashurush üchün qattiq tirishishingiz kérek. Eger sizge pul kérek bolsa, siz uning üchün ishlishingiz kérek. Shu chaghda Allah uni sizge béridu. Eger aghrip qalsingiz, siz bérip doxturgha körünüshingiz, hemde uningdin dora élishingiz kérek. Shu chaghda Allah sizge shipaliq ata qilidu. Siz arzu qilidighan her bir nerse üchün Allah u nersige érishishning amalini yaratqan. Möjizilerning ehwalimu shuninggha oxshash. Musa peyghember qizil déngizni ikki parche qiliwetkende, Allah uninggha «sen jim turup ber» dep, déngizni özi ikki parche qilip bergen emes. Belki, Allah uninggha hasisi bilen déngiz süyini urushqa buyrughan, déngiz süyi shuningdin kéyin andin ikki parchigha bölünüp, Musa peyghemberge bir yol échilghan. Qisqisi, Allah her bir nishanni emelge ashurushning sewebi yaki ejrini yaritip bergen. Siz peqet ashu sewebni qilghandila, yaki ashu ejrini körsetkendila andin u nishan’gha yételeysiz.»

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish matériyalliri:

[1] Qur’an Kerim Uyghurche Terjimisi. Terjime qilghuchi: Muhemmed Salih. 560-bet.

[2] Seerah of Prophet Muhammed 20 - Night Journey & Ascension to Heavens 1 - Yasir Qadhi | January 2012

https://www.youtube.com/watch?v=lNBtUF7-uhQ

[3] 2012-02-01 Seerah pt.21 - Isra wa Mi’raj, the night journey & ascension to Heaven 2- Yasir Qadhi

https://www.youtube.com/watch?v=T5uhfYFAJzM

[4] Seerah of Prophet Muhammed 22 - Night Journey & Ascension to Heavens 3 - Yasir Qadhi | February 2012

https://www.youtube.com/watch?v=YrotFQRti0k

[5] Al-Maghrib Institute. http://almaghrib.org/

[6] Muhammad

http://en.wikipedia.org/wiki/Muhammad

[7] Samawat: - Heavens, skies