© Copyright 2014 Uyghur
Meripet Torbéti
Ikki-Üch Yashliq Balilar Terbiyisi
Erkin Sidiq
2014-yili 7-ayning 11-küni
Kona
yéziq nusxisi
http://bbs.izdinix.com/thread-59080-1-1.html
Men
özümning
aldinqi ikki parche maqaliside 45 yilliq tarixqa ige, balilar
terbiyisi mutexessisliridin teshkil tapqan «Deslepki
mezgiller»
[1] guruppisining tor bétidiki
bir qisim
uchurlarni tonushturdum. Mezkur maqale aldinqi qétimliq
maqalilerning dawami
bolup, men bu qétim ikki yashtin üch yashqiche bolghan
ariliqtiki balilar
terbiyisi heqqidiki tewsiyilerni tonushturimen.
1.
Ikki-Üch Yashliq Balilargha
Kitab Oqup Bérishning Paydiliri
Ikki
yashtin
üch yashqiche bolghan ariliqta balilar este qaldurghan
sözlüklerning
sani shiddet bilen köpiyip mangidu. Gerche balingiz öz-ara
sözleshkende u
sözlüklerning hemmisini toluq ishlitip ketmisimu, u 3 yashqa
toshqan waqitta
400 giche bolghan sözlükni chüshinidighan bolidu. Bu yashtiki
balilarning
sözlesh iqtidarida nahayiti zor perqler bar bolidu. Yeni nurghun
balilar bir
qétimda chonglargha bir-ikki tal söz bilen jawab qayturidighan
bolsimu, bezi
balilar qisqa jümlilerni qurashturushqa, hemde birlik we
köplükni bildüridighan
sözlerni, burun, hazir we kelgüsini ipadileydighan sözlerni, we
almashlarni
toghra ishlitishke bashlaydu.
Bu
mezgilde
baligha kitab oqup bérip, uning til qabiliyitini yétildürüsh
burunqi
waqitlargha qarighanda nechche hesse muhim orun’gha ötidu.
Balining tepekkur
qilish da’irisining kéngiyishige egiship, bala hékayining
konkrét mezmunigha
téximu qiziqidighan we kiriship kétidighan bolidu, hemde
kitabtiki resimlerni
chüshinidighan, özi yaxshi köridighan qapiyidash söz we
söz-ibarilerni
yadliwalidighan bolidu. Balingiz 3 yashqa toshqan waqitta, u
da’im élip
baridighan yéngiliqlarni bayqash jeryanidin waqitliq aram élip,
siz bilen bille
bir orunduqta olturup, kitab oquydighan bolidu. Hemde
balingizgha bundaq kitab
oqush ishi bir xil huzurlinarliq ish bolup tuyulup, bu ish siz
bilen balingiz
otturisidiki baghlinishni yenimu kücheytidu.
2.
Ikki-Üch Yashliq Balilar
Terbiyisi Heqqide Tewsiyiler
Balilar
terbiyisi
mutexessislirining déyishiche, balilarning élipbe herpliri
heqqidiki
bilimliri ularning eng muhim iqtidarlirining biri bolup, u
balilarning kitab
oqushni öginishining asasi bolup hésablinidu. Ikki yashliq
balingizni özining
ana tilini teshkil qilidighan herpler bilen uchrashturush,
balingizning
sawatini kichik waqtidila chiqirishtiki eng muhim éléménttin
ibarettur.
(1)
Aktipliq
Bilen Anglash
Balingiz
resim
we herplerge xélila qiziqidighan bolghanda, siz balingizni bu
ishlardin
tosmay, uning bir hékaye éytquchi bolushigha yol qoyung.
Shundaqla siz
balingizning bir aktip anglighuchisi bolup béring. Uning
hékayisini anglash
bilen bille toxtimay uningdin so’al sorap, qiziqarliq jaylirini
körsitip bérip,
kitabtiki weqeliklerge her xil qiliqlar bilen inkas qayturung.
Balingizning
hékaye éytquchi we sizning hékaye anglighuchi bolushingiz, hemde
balingizni
dawamliq righbetlendürüp turushingiz bilen, balingizning özige
bolghan ishenchi
tedrijiy küchiyip, axirida u siz démisingizmu özlükidin kitab
oqushni eng
yaxshi köridighan ishlar qatarida qilidighan bolidu.
(2)
Emeliy
Ishlarni Chüshendüridighan Resimlik Kitablar
Ikki
yashtin
üch yashqiche bolghan ariliqta balingiz öz aldigha musteqil ish
qilish
iqtidarlirini öginishke bashlaydu. Qolini özi yuyush, muncha
süyini özi échish,
chéchini özi tarash, kiyimini özi tallash we özi kiyish qatarliq
kishiler her
küni qilidighan ishlargha intayin qiziqishqa bashlaydu. Mushu
mezgilde
balingizgha ashundaq ishlarni ögitidighan resimlik kitablarni
oqup bérish
arqiliq, uning musteqil ish qilish qabiliyitini yenimu
kücheyting.
(3)
Bir
Kitabni Tekrarlap Oqush
Ikki
yashliq
bala oxshash bir ishni qaytilap qilishni nahayiti yaxshi köridu.
Eger
balingiz oxshash ikki-üch kitabni qayta-qayta oqushta ching
turuwalsa, uninggha
hergizmu heyran qalmang. Balingizni bashqa kitablarni oqushqa
zorlimay, uning
qizghinliqigha yol qoyung. Gerche siz oxshash kitabni
qayta-qayta oqushtin
zérikip qalidighan bolsingizmu, balingiz üchün ish uning del
eksiche bolidu.
Gerche balingiz bir hékayini burun 20 qétim anglap bolghan
bolsimu, uni her
qétim qaytilap oqughinida uningda yene yéngi we hayajanlinarliq
nersilerni
bayqaydu. Hemde balingiz uzun ötmey hékayidiki qapiyilik sözler
we
söz-ibarilerni este qaldurup, kitabni siz bilen bille oqushqa
bashlaydu. Bu
yéngidin bashlan’ghan sawat chiqirish hemde öz-özige bolghan
ishenchini
kücheytish jeryanidur.
(4)
Passip
Anglighuchi
Bezide
sizning
ikki yashliq balingiz siz oqup bériwatqan kitabqa qulaq
salmaywatqandek
tuyulsimu, emeliyette u kitabtiki mezmunni siz oylighandin jiq
yaxshi qobul
qiliwatqan bolidu. Nurghun balilar oqup bériliwatqan kitabni
bashqa bir ish
bilen shughullinip turup anglisa, uningdiki mezmunni yaxshiraq
qobul qilalaydu.
Eger balingiz bir qétimliq kitab oqush waqtida kitabqa zéhnini
yighalmisa,
uninggha bir boyaq bilen bir parche qeghez bérip, siz kitab
oquwatqanda uninggha
resim boyiting. Shu chaghda siz uning kitabqa közining quyruqida
qarap,
kitabtiki mezmunlar heqqide so’al sorawatqanliqini bayqaysiz.
3.
Sawat Chiqirishini Tézlitish
Ikki-üch
yashliq
bala bir bowaq emes, u her bir künning ötüshi bilen öz aldigha
musteqil
idiyige, héssiyatqa we qabiliyetke ige bolghan bir musteqil we
öz-özige
ishen’gen kishi bolushqa qarap tereqqiy qilidu. Sizning qandaq
kitablarni
tallishingizdin qet’iynezer, baligha kitab oqup bérish
balingizning saghlam
ösüp yétilishidiki kem bolsa bolmaydighan amildur.
Ikki
yashtin
üch yashqiche bolghan baligha kitab tallashta, töwendikilerge
ehmiyet
béring:
(1)
Jüplesh
we türge ayrish: Balingiz asasiy
shekiller we rengler bilen tonushup
bolghan bolsa, u emdi ashu qabiliyetlerni ishqa sélip,
oxshimighan shekillerni
jüpleshtürüsh, türge ayrish we qarimu-qarshisini tépish
ishliridin nahayiti
huzurlinidu.
(2)
Tépishmaq
kitabliri: Tépishmaq
tépish
iqtidari eng küchlük bolghan qorallarning biri bolup, u
balilarda
qol-köz hemkarliqini ashurush, shekil we renglerni tonush, we
küchlük
derijidiki mesile hel qilish iqtidarini yétildürüsh qatarliq
jehetlerde intayin
ünümlük rol oynaydighanliqi bayqalghan.
(3)
Herp
bilen sanlar:Siz
aldinqi yili bashlighan herp we san heqqidiki dersler ikki
yashtin üch
yashqiche bolghan ariliqtiki balilar üchünmu dawamlashturulidu.
Bala üch yashqa
yéqinlashqanda, u herpler bilen téximu yaxshi tonushup, ularni
özining
sözliridimu ishlitidighan bolidu. U élipbe herplirini bashtin
axirghiche dep
bérelishi, hemde birdin 10 ghiche sanap bérelishimu mumkin.
(4)
Bedenning
tüzülüshi:Sizning
ikki yashliq balingiz özining bedinige nisbeten intayin küchlük
qiziqishini namayan qilishi, özining burni, quliqi, közi we
éghzini körsitip
bérish bilen intayin xushal bolushi mumkin. Balingizning
mushundaq bilimlirini
kücheytidighan we kéngeytidighan kitablarni tallang. Balilar
kitabi yazghuchisi
El Pérkinz (Al Perkins) yazghan
bir qisim
ashundaq kitablar bar.
(5)
Teng
paydilinish:Ikki-üch
yashliq balilar üchün qiyin ötkellerning biri bashqa balilar
bilen
yaxshi oynash we nersilerdin teng paydilinishtin ibaret. Baligha
mushundaq
chüshenchilerni mezmun qilghan kitablarni oqup bersingiz,
balingiz bashqa
balilar bilen munasiwet qilishqanda qa’ide-yosunluq bolidighan
bolidu.
(6)
Oburni
ishlitishni ögitish: Gerche oxshimighan
balilarning yétilish sür’iti
oxshash bolmisimu, köp sandiki balilar ikki yashtin üch
yashqiche bolghan
ariliqta oburnini ishlitish uqumini chüshinidighan bolidu.
Mutexessisler
balilarning tereqqiyat ehwaligha asasen, oburnini ishlitishni
balilar
özlirining sür’iti boyiche öginishni tewsiye qilidu. Emma
balingizni oburnini
qandaq ishlitidighanliqi heqqidiki kitablar bilen
uchrashtursingiz, balingiz
bundaq bir yéngiliqtin ganggirap qalmaydighan bolidu.
Bu
maqalini
héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq
torgha
chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde
ishletsingiz
boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.
Paydilinish
matériyalliri:
[1]
Literacy
Skills: Ages 2-3
© Copyright 2014 Uyghur
Meripet Torbéti