Islam Ata-Ana bilen Perzent Munasiwitige Qandaq Qaraydu?

Erkin Sidiq

2014-yili 6-ayning 6-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/forum.php?mod=viewthread&tid=58671#lastpost

Ata-anilar üchün bir balini béqip chong qilish intayin müshkül ish. Bu ishning müshküllüki shundaq bir derijige yétip bariduki, uni bir yash toy qilip, birer perzentlik bolmighuche toluq chüshinip yételishi asasen mumkin emes. Shundaq bolghachqa, balining ata-anigha qilghan bezi eskilikliri ata-anigha nahayiti éghir kélidu. Mesilen, Amérikida chong bolghan balilarning kochilarda yaki mektep qorusi ichide dadisi yaki apisi bilen bille méngishtin nomus qilidighan bolup qalidighan bir mezgili bar. Bundaq ehwalni balining sawaqdashlirining «téxiche ata-anangning yénidin kételmey yüremsen?» dégendek bashqilarni zangliq qilidighan gepliri keltürüp chiqiridighan bolup, ashundaq ehwalgha bizmu duch kelduq. Yeni, bizning balimizningmu kochida biz bilen bille méngishtin nomus qilghan waqti bolghan bolup, undaq mezgil her bir balimiz bilen bir-ikki yil dawam etti. Shu mezgilde biz balilirimiz bilen bazargha chiqqanda, biz ulardin 2-3 métir aldida yaki 2-3 métir keynide mangduq. Buninggha könglimiz intayin yérim boldi. Bezide «Shunche japalar bilen balini mushunchilik qilip, ballirimizni dep wetendinmu ayrilip, emdi biz balimizning aldida chanidighan bolup qalduqma?» dep oylighan waqtimizmu boldi.

Men yéqinqi birer yil waqitning mabeynide Uyghur diyarida yüz bériwatqan bir qisim ishlarni anglidim. U ishlarning échinishliq derijisini biz duch kelgen ehwallar bilen sélishturush mumkin emes. Mesilen, bezi yashlar özliri «toluq Musulman» bolup, öyidiki bir qérindishi «toluq Musulman» emes bolghanliqi üchün uninggha düshmen qatarida mu’amile qilidighan bolup qalghan. Men bu ehwalni hazir ashundaq bir ehwal ichide yashawatqan kishilerning öz aghzidin anglidim. Bezi yashlar özliri «toluq Musulman», emma ata-anisi «Musulman emes» bolghanliqi, yaki Musulmanliqning perzlirini toluq ada qilmighanliqi üchün, ular ata-anisining öyige kelgili unimaydiken. Kelsimu ata-anisi etken tamaqlarni yégili unimaydiken. Men bu ishlarni ashundaq ehwalni öz közi bilen körgen kishilerdin anglidim. Bezilirini tordiki yazmilardin bildim. Bezi yashlar ata-anisining iradisige xilap halda öydin chiqip kétip, yoqap kétiptu. Beziliri shu yoqighan boyiche chet eldiki bezi Musulman ellirige kétiptu. Men nechche ayning aldida ashundaq yashtin birining iz-dérikini bilish üchün chet eldiki tonushlirimni seperwer qilip, uchur topliship berdim. Yéqinda ashundaq bir yashining chet eldiki turuwatqan yéride ölüp ketkenlikini anglidim.

Bundaq xewerler méni qattiq échinduridu. Méning yürikimni ézidu. Biri, menmu bir dada bolghachqa, öz perzentliridin ashundaq ayrilip qalghan ata-anilarning buningdin kéyinki hayatining qandaq bolidighanliqini xéli toluq tesewwur qilalaymen. Yene biri, «Uyghurlar nege qarap kétiwatidu?» dep oylaymen.

Méning teqwadar qérindashlargha intayin chongqur hörmitim bar. Bundaq hörmitimning küchlüklük derijisi ularning teqwadarliqining qattiqliq derijisige ong tanasip. Emma könglümni bezide ziddiyetlik oy-pikirler qapliwalidu: Ata-anisi we bir tughqan qérindashliridin waz kéchip, öyidin chiqip ketken yashlarni qandaq chüshinish kérek? Ularning qiliwatqini toghrimu-xatamu? Méning eng deslipide hés qilghinim, ularning qiliwatqini normal emes, dégendin ibaret idi. Hazir bolsa, ularning qiliwatqini toghra emesken, dégenni bildim.

Yeni, men yéqinda Yasir Qazining bir Musulman yashning Musulman emes ata-anisigha qandaq mu’amile qilishi kérekliki heqqidiki bir 3 minutluq nutqini uchritip qaldim. Bu manga xuddi men bir göher tépiwalghandek tuyuldi. Qolumgha qelem élip, bu 3 minutluq nutuqni Uyghurchilashturup yézish jeryanida, bezi In’glizche sözlerning menisini tordin izdidim. Shu jeryanda Yasir Qazining bashqa bir ikki qétimliq xutbide sözligen nutqining söz tékistini uchritip qaldim. Ashu ikki qétimliq xutbidimu Yasir Qazi Islamning ata-anilar bilen perzentler otturisidiki munasiwitige qandaq qaraydighanliqini bayan qiliptu. Men mezkur maqalida Yasir Qazining ashu ikki nutqining mezmunini tonushturimen. Yasir Qazining bu nutqi torgha 2008-yili 9-ayning 6-küni qoyulghan iken [1].

Töwendikisi Yasir Qazining nutqining mezmuni. Eger men öz pikrimni qoshup qoyushqa toghra kelse, uni «Ilawe» sheklide kirgüzimen.

1. Abdullah Ibin Ömerning Hékayisi

Bizning tarix we riwayetlerni mezmun qilghan klassik kitablirimizning biride, mundaq bir riwayet bar: Peyghember Eleyhissalam wapat bolup köp yillar ötken bir küni, yashinip qalghan Abdullah Ibin Ömer kebining etrapida tawap qilidu. Shu chaghda u yene bir erning bir momayni yüdüp Kebini aylinip tawap qiliwatqanliqini köridu. U ermu Ibin Ömerni körüp, uni tonup, derhal uning qéshigha kélip mundaq deydu: «Hezriti Ibin Ömer, dümbemdiki méning apam bolidu. U hej qilghili bérishni arzu qildi. Men pokuni ölkide yashaymen (U Musulmanlar zéminidiki bir yiraq ölkining ismini ataydu). Men apamni kötürüp kélishtin bashqigha chiqinalmidim. Shunga men apamni kötürüp, bu yerge méngip keldim. Hezriti Ibin Ömer, men apamning oghli bolush burchumni ada qilghan bolimenmu?» Uning bilmekchi bolghini anisining özini béqip chong qilish üchün singdürgen ejri bilen özining anisi üchün qilghan mushu ishi teng kélemdu, mushu ish bilen u anisining heqqini layiqida qayturghan bolamdu, dégendin ibaret idi. Ibin Ömer mundaq dep jawab béridu: «Sen apangning ejrini zadila qayturmapsen.» Bu sözning menisi mundaq: «Sen mushu ishing üchün özüngdin pexirlinip, özüngche maxtinip kettingma? Sen téxi héch ish qilmapsen, sen apang üchün qilghan ish apang sen üchün qilghan ishlar aldida héch némige erzimeydu. Sen apang sen üchün qilghan ishlarning kölimini özüngning apang üchün qilghan ishining kölimi bilen sélishturuwatamsen?» Ibin Ömer mundaq deydu: «Sen téxi apangning ejirliridin héch némini qayturmapsen. Emma sen yaxshi ishtin birni qilipsen, shunga Allah buning üchün séni mukapatlaydu.»

U adem mundaq deydu: «Oh Ibin Ömer, men palani yerdin keldim, shunche yiraqtin keldim. Siz némishqa méni héch ish qilmapsen, deysiz? Men shunche yiraqtin apamni dümbemde kötürüp, méngip kelsem, siz méni yene héch ish qilmapsen, demsiz?»

Ibin Ömer mundaq deydu: «Sen téxi héch ish qilmiding. Chünki, apang sen üchün özining barliqini qurban qilghanda, apang sen üchün qilghan ashu ishlarning hemmisini sanga qilghanda, u özining waqtidin waz kechken, özining köngül échish ishliridin waz kechken, özining salametlikidin waz kechken. Apang özining hemme nersiliridin waz kéchip, séni béqip, séni hazirqidek qatargha qoshti. Apang bu ishlarni peqet özining sanga bolghan köyünüshi we sendin alghan xushalliqi asasida qilghan. Apangning istigini séning ronaq tépishingdur, séning chong bolup, bir mukemmel we saghlam hayat kechürüshingdur. Apang hemme ishni séning hayating üchün qilghan. Hazir sen emdi bu ishni apangning yaxshiliqini qayturush üchün qilisen, hemde apangning alemdin ötüshini saqlap turuwatisen. Sen bu ishni apanggha ich aghritish yüzisidin qiliwatisen, apangning yaxshiliqini yandurush üchün qiliwatisen. Sen bu ishni apangning ronaq tépip, uzun ömür körüshi üchün qiliwatmaysen. Sen bu ishni apanggha qerzdar bolup qalghanliq tuyghusini chiqish qilip turup qiliwatisen. Mushu ish arqiliq apangning sanga qilghan yaxshiliqlirini yandurmaqchi boluwatisen, hemde sen apangning alemdin ötüshini, shu arqiliq özüngning bir yüktin xali bolushini saqlawatisen. » Ibin Ömerning bu sözliri bir psixologqa xas, chongqur menilik söz bolup, silerdin bu sözlerning menisini toluq chüshinip, uni özünglarning künlük turmushunglargha tetbiqlishinglarni ümid qilimen.

Ata-ana bir balini béqip chong qilghanda, balisigha özliride bar bolghan barliq nersilerni, yeni, özlirining pulini, özlirining salametlikini, özlirining dunyasini, özlirining mewjutluqini, özliridiki hemme nersini bergende, ular meqset qilghan nerse (motivation) néme? Ata-anining isteydighini peqetla balining ronaq tépishi we hayatidin ibaret! Ata-ana ashu balining hayati üchün özlirining jénini béridu.

Emma bala chong bolup, uninggha özining ata-anisidin xewer élish wezipisi yüklen’gende, balida ata-anigha nisbeten yuqiriqidek héssiyat mewjut bolmaydu. Ata-ana bala üchün namayan qilghan chidamliq, méhribanliq we yumranliq balida azraqmu mewjut bolmaydu. Mushu sewebtin, Ibin Ömer mundaq dégen: «Sen bu ikkisini sélishturalmaysen.»

Ilawe: Yasir Qazi léksiyiliride her qétim Allahni tilgha alghanda, uni «Allah ezze wejel» dep ataydu. Shundaqla her qétim Muhemmed Eleyhissalamni tilgha alghanda, uni «Muhemmed sellelahu eleyhi wesellem» dep ataydu.

2. Islamdiki Ata-Anilarning Hoquqi

Qedirlik Musulmanlar, biz ata-anilarning Islamdiki hoquqliri bilen salahiyitini köpligen xutbilerde angliduq. Mushu nahayiti muhim munasiwet üstide sözleydighan nurghun ayet we hedisler bar. Biz ularni dawamliq anglap turduq. Emma biz ulargha emel qilip baqtuqmu? Biz ata-anilarning ornini we Allah ulargha bergen salahiyetni heqiqiy türde chüshinip baqtuqmu? Bu ish yalghuz bizning dinimizdila shundaq emes, yalghuz bizge peyghember Muhemmed Eleyhissalamning chüshürülüshi bilenla shundaq bolghan emes. Allah Qur’anda mundaq deydu:

«Öz waqtida biz Isra’il ewladidin Allahdin bashqigha ibadet qilmasliqqa, ata-anigha, xish-eqribalargha, yétimlerge, miskinlerge yaxshiliq qilishqa, kishilerge yaxshi söz qilishqa, namaz öteshke, zakat bérishke ehde alduq. Aranglardiki azghina kishidin bashqinglar ehdidin yéniwaldinglar, siler hemishe (ehdenglardin) yéniwalisiler (2:83).» (Qur’anning Uyghurche terjimisidiki 2-süre 83-ayetning toluq tékisti)

Öz waqtida Allah eng qedimki medeniyet kishiliri (most ancient civilizations) bolghan Isra’il ewladidin ehde alghanda, «Allahdin bashqigha ibadet qilmasliqqa, we ata-anigha yaxshiliq qilishqa ehde alghan (2:83).» (Bu mezkur ayetning Yasir Qazi tilgha alghan qismi bolup, uning In’glizchisi: When Allāh took a meethaaq from the children of Israeel – from the most ancient civilizations, «Worship none but Allāh, and show ihsaan to your parents»)

Bu yerde ishlitilgen «meethaaq» dégen söz eng yuqiri derijidiki «toxtam» yaki «pütüm» din ibarettur. Qarshi turushqa yaki xilapliq qilishqa qet’iy bolmaydighan kélishimdur. U Allah bilen insanlar otturisidiki bir kélishimdur. Undaqta bu kélishimning shertliri néme? Allah Qur’anda uning shertliridin xéli köpini tilgha alghan. Emma her qétim ashu shertler heqqide sözligende, Allah birinchi bolup tilgha alidighini «Allahqa ibadet qil», ikkinchi bolup tilgha alidighini «Ata-ananggha yaxshiliq qil» din ibaret.

«Perwerdigaring peqet uning özigila ibadet qilishinglarni we ata-ananglargha yaxshiliq qilishinglarni tewsiye qildi, ularning biri, ya ikkilisi séning qol astingda bolup yashinip qalsa, ulargha ohoy démigin (yeni malalliqni bildüridighan shunchilik söznimu qilmighin), ularni düshkelimigin, ulargha hörmet bilen yumshaq söz qilghin (17:23)» (Your Lord has decreed that you shall worship none but Him and that you have ihsaan to your parents. If either of them or both of them reach old age, don't say uf to them, and don't speak to them in a harsh manner.)

Ilawe: Yasir Qazi bu ayetning her bir jümlisini ayrim-ayrim tilgha élip, ayrim-ayrim chüshendüridu. Men bu ayetni aldi bilen toluq bérip, andin biraqla chüshendürüsh sheklini qollandim. Uningdin bashqa, bu ayetning Uyghurche terjimiside ishlitilgen bezi sözler bilen Yasir Qazi ishletken In’glizche sözde chong perqler bar bolghachqa, oqurmenlerge Yasir Qazi léksiyisining mezmunini eynen yetküzüsh meqsitide, men bu ayetning In’glizchisinimu qoshup yézip qoydum. Mesilen, In’glizche «decree» dégen sözning menisi «buyruq bérish» bolup, Uyghurche Qur’anda bu söz «tewsiye qilish» dep élin’ghan. Yene bir ish, men buningdin kéyin «17-süre 23-ayet» dégenni qisqartip «17:23» dep yazimen. In’glizche matériyallar köpinche ehwalda mushu shekilni qollinidu.

Peqet Allahqila ibadet qilish, we ata-anigha yaxshiliq qilish Allaning buyruqidur, Allaning menggülük buyruqidur. «Ata-anigha yaxshiliq qilish» mesiliside Allah ishletken söz «éhsan» (Ihsaan) din ibaret bolup, u sözning menisi «eng yuqiri derijilik yaxshiliq» tur. Ereb tilida, «éhsan» dégen söz bilen oxshash derijini körsitidighan we uninggha menidash bolidighan bashqa bir söz yoq. Intayin dangliq Ereb tili alimi Elraghib El-asfahani (al-Raaghib al-Asfahaani) mundaq dégen: «éhsan dégen bir halet.» U bir ish-heriket emes, u bir qiliq emes, u qelbning bir haliti, u munasiwetning bir shekli bolup, ashundaq bir munasiwetning ichige kirgende siz bashqilargha eng yuqiri derijide köp nerse bérisiz, hemde bashqilardin eng yuqiri derijide az nerse telep qilisiz. «éhsan» ning menisi özingizdikini bashqilargha eng yuqiri derijide bérishtin ibarettur. Siz bashqilargha jismaniy jehettin, diniy jehettin, we rohiy jehettin özingiz qilip béreleydighan ishlarni eng yuqiri derijide qilip bérisiz. Uning bedilige siz bashqilardin némini telep qilisiz? Eng az nersini telep qilisiz, yeni héchnémini telep qilmaysiz. «éhsan» dégen ene shu.

Sizge bérilidighan mukapat ata-aningizdin kelmeydu. Sizning ata-aningiz sizning yaxshiliqingizni qayturalmaydu. Siz özingiz qilalighan ishlarni qilisiz, ata-aningizgha eng yuqiri imkaniyitingiz boyiche yaxshiliq qilisiz, hemde ulardin eng az nerse tama qilisiz. Eger «éhsan» din yuqiriraq turidighan bir söz bolghan bolsa, Allah ashu sözni ishletken bolatti.

Siler mawu ayetni nahayiti köp qétim anglighan: «Ularning biri, ya ikkilisi séning qol astingda bolup yashinip qalsa, ulargha ohoy démigin (yeni malalliqni bildüridighan shunchilik söznimu qilmighin), ularni düshkelimigin, ulargha hörmet bilen yumshaq söz qilghin (17:23).» Ularning yashinip qalghanliqi we sizning hayat bolghiningiz Allaning rehmitidur. Siz ulardin xewer éliwatqanda ata-aningizning biri yaki her ikkisining hayat bolushi Allaning rehmiti bolup, nurghun kishiler Allaning bundaq rehmitige érishelmeydu. Allah « ulargha ohoy démigin» deydu. «Ohoy» (uf) Erebchidiki ikki herplik, eng qisqa söz bolup, u sizning oghingiz qaynap ketkenlikini bildüridu. Sizning oghingiz qaynap ketkenlikining kichikkine ipadisi yaki azraq ipadisi mushu «ohoy» dégen söz bilen namayan bolidu. Tepsir ölimalirining déyishiche, eger «ohoy» dégendinmu töwen turidighan bir söz bar bolghan bolsa, Allah ashu sözni ishletken bolatti.

Démek, birinchi ayet «buyruq (ihsaan)» ni ishlitip, ikkinchi ayet «ohoy (uf)» ni ishletken. «Buyruq» ning derijisi eng yuqiri bolidu, «ohoy» ning derijisi bolsa eng töwen bolidu. Qérindashlar, oylap béqinglar: Allah «Ulargha ohoy démenglar» deydu. Buning menisi, ich pushuqunglar we achchiqinglarni bilindürmenglar hem démenglar, dégendin ibaret.

Eger Allah bizge «oghinglar qaynap ketmisun, achchiqinglar kelmisun, ichinglar pushmisun» dégen bolsa, u bizdin özimiz chidashliq bérelmeydighan ishlarni telep qilghan bolatti. Ichi pushush, bolupmu yashan’ghan kishilerge qarita ichi pushush, insanlarning tebi’iti. Achchiqi kélish we oghisi qaynash insanlarning tebi’iti. Allah buni bilidu. Shunglashqa Allah bizdin achchiqimiz kelmeslik, ichimiz pushmasliq we oghimiz qaynimasliqni telep qilmighan. U bizdin özimizning qolidin asanla kélidighan ishtin birini telep qilghan. U bolsimu, özimizning oghisi qaynighanliqini démeslik, namayan qilmasliq, körsetmeslik, we sirtqa nisbeten ashundaq tesir bermesliktur. Könglingizde qandaq héssiyatta bolsingiz boluwéring, peqet bir erkektek uni kontrol qilip, « ulargha hörmet bilen yumshaq söz qiling.» Shuninggha diqqet qilish kérekki, Allah bizni yaratqan, shunga u balilardin xewer élishning qanchilik qiyinliqini, we ata-anilardin xewer élishning qanchilik qiyinliqini bilidu. Shunglashqa Allah biz üchün özimizning qolidin kélidighan bir shert bilen bir qa’idini turghuzup bergen: Qandaq héssiyatta bolsingiz boluwéring, emma uni namayan qilmang, uni sirtqa ashkarilimang, uni ata-aningizgha körsetmeng, ulargha güzel we séxiy sözlerni qiling. Ulargha tatliq sözlerni qiling.

«Eger sen perwerdigaringdin kütüwatqan merhemet nazil bolghandin kéyin andin ulargha xeyr-saxawet qilmaqchi bolsang (yeni qolungda ulargha béridighan bir nerse bolmisa), ulargha chirayliq gep qilghin (17:28)» (If they ask you for more that you can give, give them optimistic phrases.) Allah deyduki, ege ular sizde yoq nersilerni sorisa, «Insha’allah, men tiriship baqay», «Insha’allah, men shundaq qilimen», deng, ulargha ümid béring, ulargha medet béring. Ular sizdin özingizde bar bolghan nersilerdin köprek nerse sorighan teqdirdimu, oghingiz qaynimisun, achchiqingiz kelmisun, xuddi ularning siz kichik waqtingizda sizge qilghinigha oxshash, ulargha yaxshi sözlerni qiling, ulargha ümid béring, ularning könglini xushalliqqa toldurung.

«Ulargha kamali méhribanliqtin nahayiti kemter mu’amilide bolghin we: «I perwerdigarim! Ular méni kichiklikimde terbiyiliginidek ulargha merhemet qilghin» dégin (17:24).» Bu Allahning nahayiti köp muhim menalargha ige bolghan güzel sözliridur: Ata-anam méni béqip chong qilghan, xuddi shuninggha oxshash, ular méni béqip chong qilghanliqi üchün, I Allah ulargha méhribanliq (mercy) qiling.

3. Ata-Ana we Bala Otturisidiki Muhebbet

Qedirlik Musulmanlar, Qur’an we Peyghember Eleyhissalamning hedisidiki ata-anilargha qandaq mu’amile qilish kérekliki heqqidiki mezmunlar toghrisida yene uzun sözliyeleymiz. Emma men bu yerde silerge özünglar burun qedrini toluq tonup yételmigen bir teripini sözlep bérimen. U bolsimu psixologiyilik teripi bolup, men uni peqet bir dada bolghandin kéyinla andin tonup yételidim. Shunglashqa men bu mezmunni asasliqi téxi bir dada yaki ana bolmighan, yaki yéngidinla dada yaki ana bolghan yashlargha qaritimen.

Méning deydighinim mundaq: Ata-aningizning sizge bolghan muhebbitini peqet siz özingiz perzentlik bolghandin kéyinla andin chüshinip yételeysiz. «Bir ademge köyüsh» ning qandaq bolidighanliqini siz bir dada yaki ana bolmighuche hergizmu chüshinip yételmeysiz. Sizning oghlingiz yaki qizingizgha bolghan köyümchanliq bashqa bir munasiwette, bashqa bir insan’gha bolghan héssiyatta körülüshi mumkin emes. Qarshi terepning kim bolushidin qet’iynezer, siz uninggha siz öz perzentingiz üchün körsetken köyümchanliqni körsitelmeysiz. Köpinchinglar téxi yash bolup, yene bir jinsliq kishini söyüsh we uning bilen toy qilish ishida silerde bir xil ghayiwi chüshenche bar. Emdi siler ashundaq bir basquchni öz béshidin ötküzüp bolghan her qandaq bir kishidin sorap béqinglar. Ashu heqiqetni bilidighan her qandaq bir ademdin sorap béqinglar. U muhebbet bir alahide muhebbet, shexsiyetchilik asasigha qurulghan muhebbet. Néme üchün shexsiyetchilik üstige qurulghan bolidu? Chünki siz qarshi terepke yaxshiliq qilghanda, siz uningdin bir nerse qaytip kélishni tama qilisiz. Sizning muhebbitingiz bérip-élish muhebbiti. Uning yaxshi teripimu bar, yaman teripimu bar. Siz eng azabliq peytliringiz bilen eng tatliq peytliringizni özingizning hemrahi bilen bille ötküzisiz. Bu turmushning bir qismi bolidu.

Emma, anining köyümi we dadining köyümide shexsiyetchilik bolmaydu, we ularda chek bolmaydu. Siz balingizning yüzide bir külümsirigen haletni wujudqa keltürüsh üchün özingizdiki hemme nersidin waz kéchishke razi bolisiz. Siz ishqa barisiz, hemde öydiki baliliringizgha yeydighan bir nerse ekélip bérish, ular üchün bir kirimni qolgha keltürüsh üchün sizde qattiq ishlesh istiki hasil bolidu. Siz baliliringizning oqushi üchün özingiz bir ömür yighqan pullarni serp qilisiz. Köyünüsh dégen mana shu! Héch qandaq bir insan yene bir insan üchün bu xildiki köyünüsh tuyghusida bolmaydu. Peqet ata-anila özining balisi üchün ene shundaq muhebbetni namayan qilalaydu. Hemde siz mushundaq ehwal üstide oylap körginingizde, shundaqla dada yaki apiliqni öz béshingizdin ötküzüp baqqiningizda, siz Allahdin yaritilghan nersining küch-qudritini chüshinip yételeysiz. Yeni, men Allah aldida qesem bérimenki, eger ata-anilarda özining balisigha nisbeten ashundaq köyünüsh mewjut bolmighan bolsa, bu yer sharining yüzide birer balining hayat qélishi mumkin emes idi.

Allah sizge bir bala ata qilidu. Allah sizge u balini tapshurup, sizge «Bu séning bowiqing, bu séning balang, sen uninggha mes’ul, sen uningdin xewer almisang bolmaydu», deydu. Shuningdin bashlap, siz özingizning waqtining köp qismini, énérgiyingizning köp qismini, we bayliqingizning köp qismini mushu bala üchün serp qilisiz, sizning hayatingiz mushu baligha baghliq bolup qalidu, hemde mushu bala tüpeylidin sizning pütün turmushingiz özgirip kétidu. Siz töleydighan bedelni söz bilen ölchesh mumkin emes, san bilen ölchesh mumkin emes, hemde qimmet bilen ölcheshmu mumkin emes.

Balilar üchün ata-anilar ene shundaq bedel töleydu. Emma, eger siz téxi chong bolup, bir baliliq bolmighan bolsingiz, ularni chüshenmeysiz. Siz özingizche ishlarni ata-aningizdin yaxshiraq bilidighan hésablap, öydin ayrilip, musteqil yashimaqchi bolisiz. Siz apingizning köyümini chüshenmeysiz, we dadingizning köyüminimu chüshenmeysiz. Siz öydin ayrilghandin kéyin, ishlar burunqigha hergizmu oxshimaydu. Ata-aningiz alemdin ötkendin kéyin bolsa, sizge ularning köyümini chüshinish pursiti ikkinchi kelmeydu.

Ey Musulmanlar, mana bu hayatning güzelliki. Allah bizge shapa’et körsitip, bizge ata-anilarni ata qilidu. Andin bir qismimizgha perzent ata qilidu. Bir qisim perzentler chong bolghanda, bizning ata-animiz biz bilen bille hayat yashawatqan bolidu. Shunga Allah Qur’anda mundaq deydu: «Eger ata-ananglarning biri yaki her ikkisi hayat bolsa, ulardin xewer élinglar (17:23).» Chünki bir qisim perzentler üchün undaq yaxshi purset mewjut bolmaydu.

4. Ata-Ana Jennetke Kirishning Eng Chong Ishiki

Bir dangliq sahabining anisi tügep kétip, u qattiq yighlaydu. Bashqa sahabiler uninggha teselli bérip, mundaq deydu: «Héchqisi yoq, Insha-Allah u choqum jennette bolghay, Allah choqum uning gunahlirini kechürüwetkey.» Anisi tügep ketken sahabe mundaq deydu: «Méni anisi üchün yighlawatidu, dep oylawatamsiler? Apamning ölümige men elwette échinimen, emma méning yighlishimdiki seweb u emes. Méning jennetke kirish ishikim étilip qaldi. Men shuninggha yighlawatimen. Men jennetning ishikidin ötüp boldummu-yoq, bilmeymen.» Yeni, u sahabe mundaq deydu: Apam méning jennetke kirish ishikim idi. Men shuninggha yighlawatimen. Méning jennetke kirish ishikim emdi taqilip qaldi. Men bir yaxshi oghul bolalidimmu-yoq, bilmeymen. Men öz burchlirimni toluq ada qildimmu-yoq, bilmeymen. Men jennetke peqet apam arqiliqla kireleyttim.

Bu sahabining neqil keltürgini Peyghember Eleyhissalamning bir ishenchlik hedisi bolup, uningda mundaq déyilgen: «Ata-ana jennetke kirishning eng chong ishiki, ata-ana jennetke kirishning ottura ishiki, ata-ana jennetke kirishning asasiy ishiki.» Bu bir ishenchlik hedis. Héliqi sahabe buni bilgen. Ata-anilarning birining tügep kétishi yalghuz kishilik yoqitishla emes. U yene diniy yoqitish we ilahiy yoqitish bolup hésablinidu.

Bir adem hezriti Ibin Abbasning aldigha kélip, mundaq deydu: «Men mundaq ishlarni qilghan, andaq ishlarni qilghan.» U özi ötküzgen bir talay gunahlarni tizip chiqip, ulargha hazir töwe qilip, Islamgha qaytip kelgenlikini éytidu, hemde «Men hazir qandaq qilsam bolidu?» dep soraydu. Hezriti Ibin Abbas u ademdin: «Ata-anangning biri hazir hayatmu?» dep soraydu. «Hayat, apam téxi hayat.» Hezriti Ibin Abbas uninggha mundaq deydu: «Bérip apanggha chaplashqin, uning ayighigha özüngni tashla, uning xizmitide bol, özüngning barliqingning hemmisini uninggha ber. Chünki sen ötküzgen gunahlarni yuyalaydighan ishlardin buningdin yaxshiraqining barliqini bilmeymen.» Bu sözning menisi: Bir ömür sadir qilghan gunah we bir ömür bashtin ötküzgen késellerni tazilashta ata-anigha yaxshi mu’amile qilishtin yaxshiraq chare yoq. Apangning qéshigha ketkin, uning qéshigha bérip, özüngning pütün jismi we könglini uninggha bergin, uninggha xushalliq we bextlik yetküzgin. Sen üchün buningdin bashqa ümid yoq.

Hedis Buxarida mundaq bir hedis bar: Bir adem Peyghember Eleyhissalamning aldigha kélip, mundaq deydu: «Ya rasool-Allah, men Erebistanning eng yiraq chétidiki Yemendin siz bilen bille bolush, we sizge egiship jihad qilish üchün qéshingizgha keldim. Men qéshingizgha kélish üchün öydin ayrilghanda méning ata-anam öyde yighlap qaldi. » U Peyghember Eleyhissalamni yoqlash arqiliq özining derijisini östürüp, bir sahabe bolidu. Hemde özining salahiyitini bildürüsh üchün yuqiriqidek geplerni qilidu. Shuning bilen Peyghember Eleyhissalam uningdin soraydu: «Sen jennetke kirishni istemsen?» Bu sözning menisi: «Séning nishaning jennetke kirishmu? Shu arqiliq Allahni xosh qilmaqchimu?» dégendin ibaret. U adem «Shundaq», dep jawab béridu. Shuning bilen Peyghember Eleyhissalam mundaq deydu: «Undaqta sen derhal ularning qéshigha ket. Ularning qéshigha qaytip, xuddi sen ulardin ayrilip ularni yighlatqan’gha oxshash, ularni küldürgin.» Bu sözlerning menisi: «Sen jennetke kirmekchi bolup, mushu ishni qildingma? Sen ata-anangni razi qilmay turup, jennetke kirmekchimu? Séning jennetke kirishing üchün ata-anangni razi qilishtin bashqa yol yoq.»

Qérindashlar, bu adem hemme nersisidin ayrilip, Peyghemberning qéshigha kélidu. U hemme nersisidin ayrilip, Peyghember Eleyhissalamgha egiship jihad qilmaqchi bolidu. Emma Peyghember Eleyhissalam: « Sen ata-anangning heqqini bilemsen? Sen jennetni istemsen? Undaqta ata-anangning qéshigha qaytip kétip, ular bilen bille bol, hemde xuddi sen ularni yighlatqan’gha oxshash ularni küldürgin! » deydu.

5. Ata-Aningiz Sizge Shertsiz Köyidu

Musulman qérindashlar, ata-anining salahiyiti hetta dindinmu üstün turidu. Adette, eger bir adem Islamni depsende qilsa, Allah we uning elchisini eyiblise, biz uni özige qoyup bérip, uning bilen arilashmaymiz. Peqet birla ehwal astida biz undaq qilmaymiz. U bolsimu, biz ata-animizgha nisbeten undaq qilmaymiz.

Allah Qur’anda mundaq deydu: «Eger ata-anang séni sen bilmeydighan nersini manga shérik keltürüshke zorlisa, ulargha ita’et qilmighin, ulargha dunyada yaxshi mu’amilide bolghin (yeni dininggha ziyan yetmeydighan asasta yaxshiliq qilghin), manga ta’et bilen qaytqan ademning yoligha egeshkin, andin méning dergahimgha qaytisiler, silerge qilmishinglarni éytip bérimen. (31:15)»

Yeni, Allah mundaq deydu: Ata-ananglar silerni butqa ishinishke zorlisa, silerni bir butning aldigha ekélip mejburi yükündürse, héssiyat we rohiy jehette silerni aldisa, yeni silerge qarita jihad élip barsa, shu arqiliq silerni shériklik sadir qilishqa qistisa, ulargha boysunmanglar. Siler «Allahtin bashqa ibadet qilishqa erziydighan ilah yoq» dégen birinchi prinsipqa xilapliq qilsanglar bolmaydu. Emma, bu dunyada ata-ananglarning ishini Allahqa tapshurup, ulargha choqum yaxshiliq qilinglar. Ulargha mulayimliq we adilliq bilen mu’amile qilinglar. Silerning ata-ananglar butqa ishinidighanlardin bolsimu, ular mushriklardin bolsimu, we silerni Islamdin ayrilishqa qistisimu, silerning ulargha qopalliq qilish hoququnglar yoq.

Qérindashlar, özünglarning turmushigha qarap béqinglar. Siler qachan ata-ananglargha qopalliq qilip baqtinglar? Ular silerge qachan köyümchanliq körsitidu?

Ukilar, méning sözümni anglanglar. Yaxshi anglanglar. Apanglar we dadanglarning silerge bolghan köyünüshini siler özünglar perzentlik bolmighuche hergizmu chüshinelmeysiler. Siler ata-ananglarning oyidin ayrilghandin kéyin, siler a’ile tüzümi we qa’idiliri tüpeylidin déminglar siqilghan héliqi tuyghuni intayin qattiq séghinisiler. Waqti kelgende siler özünglarning balilirigha uningdinmu qattiq bolup kétisiler.

Özünglarni exmeq qilmanglar. Siler ata-ananglarning özünglargha qanchilik köyidighanliqini chüshenmeysiler. Siler üchün tüzülgen her bir tüzüm we qa’idilerni ata-ananglar silerge köygenliki üchün tüzgen. Ular qaysi ish siler üchün eng yaxshi bolsa shu ishni qilidu. Silerge chiqarghan her bir tüzüm, her bir qa’ide, her bir telep we her bir arzularning hemmisini silerge paydiliq dep chiqarghan, hergizmu silerge qarshi ish qilish yüzisidin chiqarghan emes. Siler buni hazirche chüshenmeysiler. Bu ishlar silerge hazirche peqet bir qisim sözlerdekla tuyulidu. Emma silerning öz perzentliringlar bar bolup, ularni özünglarning köz aldida chong qilip, ular bir yash yigit yaki yash qiz bolup yétilgende, siler ulargha özünglarning ata-anisigha qarighandimu bekrek qattiq bolup kétisiler. Némishqa, chünki siler özünglar mushu jem’iyette yashaysiler. Bu dunyada yashashning qandaq bolidighanliqini siler obdan bilisiler. Siler némining yaxshi, némining yaman ikenlikini bilisiler. Shunglashqa ata-ananglar silerni qoghdighan’gha qarighanda, siler öz perzentliringlarni téximu bek qoghdaydighan bolup kétisiler.

Buni chüshinip, obdan oylinip béqinglar. Ata-ananglar peqet silerge köygenliki üchünla silerni ashundaq bashquridu. Téximu muhim yene bir terepmu bar bolup, siler uni chong bolmighuche chüshinelmeysiler. U bolsimu, siler ata-ananglarni néme dep oylisanglar oylanglar, bu dunya heqqidiki bilim bolsun, bu jem’iyetning medeniyiti heqqidiki bilim bolsun, yaki medeniyetlishish heqqidiki bilim bolsun, ularda silerde yoq nersidin biri bar. U bolsimu tejribe-sawaq, eqil, yaki yashtiki chongluq. Siler ularda bar nersiler yaki yoq nersiler sewebidin ularni qanchilik töwen körsenglar körünglar, ularda silerde yoq nersidin yuqiriqidek bir nerse bar. Tejribe-sawaq bilen eqilni kitabtin ögen’gili bolmaydu. Siler uni öginish qilish arqiliq öginelmeysiler. Ularni peqet emeliy turmushta yashash arqiliqla igiligili bolidu.

Eger siz bir 17 yashlar etrapidiki yash bolsingiz, tejribe-sawaqning néme ikenlikini, eqilning néme ikenlikini siz hazirche téxi bilmeysiz. Sizning apingiz bilen dadingiz emeliy turmushni öz béshidin ötküzüp baqqan, shunga ular yashashning néme ikenlikini obdan bilidu. Shunglashqa, gerche ular gepni yaxshi qilalmisimu, we silerge qalaqliqtek tuyulidighan ishlarni qilip qoysimu, insan hayatining méxanizmi jehette ular silerge qarighanda köp bilimlik kélidu. Ular keypiyatni silerdin yaxshiraq chüshinidu. Ular insanlar arisida yashashning néme ikenlikini obdan bilidu, chünki, ular ashundaq turmushni öz béshidin ötküzüp baqqan, emma siler téxi ötküzüp baqmighan. Shundaq bir waqit kéliduki, u chaghda siler «ata-anamning gépige némishqa kirmigen bolghiyttim?» dep pushayman qilisiler.

Siler hazir yash bolghachqa, ata-ananglarning meslihetlirige bir adettiki ishtek mu’amile qilisiler. Siler «ata-anam héchnémini bilmeydu», dep oylaysiler. Özünglarche, siler 17 yashta turup hemme ishni bilip, ular 50-60 yashqa kiripmu héch némini bilmeydu, dep oylaysiler. Shundaq bir waqit kéliduki, u waqitta siler «ata-anam hazirmu hayat bolsa, men ulargha téléfon qilip, ulardin meslihet sorighan bolsam néme dégen yaxshi bolatti-he?», dep oylaysiler. Shundaq bir waqit kéliduki, u waqitta siler «ata-anam heqiqetenmu bu ishni eng yaxshi bilidikenduq», dep chüshinip qalisiler.

Siler özünglar üchünmu ashundaq bir waqitning kélishini tilep Allahqa du’a qilsanglar bolidu. Chünki, Allaning mundaq bir sünniti bar, u bolsimu, balilar chong bolidu, hemde ata-anilar balliridin burun ölüp kétidu. Ata-animiz bu dunyadin ayrilghanda, ularning bizdin xushal bolup ayrilishi, bizdin razi bolup ayrilishi, we biz ular üchün qilalaydighan ishlarning hemmisini qilghinimizni bilip ayrilishi üchün biz barliq tirishchanliqlarni körsitishimiz kérek.

Chünki, sizning ata-aningizning biri ölüp ketkende, siz téxi özingizning uning aldidiki burchini toluq ada qilmighan bolushingiz, siz adaletlik körsetmigen bolushingiz pütünley mumkin. Eger shundaq ish yüz béridiken, siz sa’etning istrélkisini hergizmu arqigha yanduralmaysiz. Siz ularni hergizmu bu dunyagha qayturup ekilelmeysiz. Siz ömringizning qalghan qismini pushayman yéyish we ökünüsh ichide ötküzisiz. Chünki, sizning jennetke kirish ishikingiz taqilip ketken bolup, siz u ishiktin kirip boldingizmu-yoq, uni téxi bilmeysiz.

6. Biz Ata-Animizgha Néme Ish Qilip Béreleymiz?

Biz ata-animizgha néme ish qilip béreleymiz? Biz ularni bextlik qilish üchün néme ish qilalaymiz? Eger sizning ata-aningiz hazirmu hayat bolidiken, sizge mushundaq purset ata qilin’ghanliqi üchün Allahqa rehmet éyting. Uninggha rehmet éytip, siz üchün purset we ümid téxiche barliqi üchün xushal bolung. Allaning shapa’iti bilen, siz bir chong adem bolghandimu ata-aningizning téxiche hayat turghanliqi üchün Allahqa rehmet éyting. Hemde ata-aningiz üchün bir insan qilalaydighan ishlarning hemmisini qiling.

Nurghun kishiler iqtisadiy jehette ayali yaki baliliri ata-anining aldida turidu, dep oylaydu. Emeliyette undaq emes. Islam nuqtisidin élip éytqanda, ata-ana birinchi orunda, ayali bilen baliliri bolsa ikkinchi orunda turidu. Bir er bolush süpitimiz bilen biz ularning hemmisidin xewer élishimiz, nurghun kishilerdin xewer élishimiz kérek. Emma biz xewer alidighan kishilerning tizimlikide 1-orunda turidighini apimiz bilen dadimiz bolidu.

Bir qétim bir adem Peyghember Eleyhissalamning aldigha kélip, «Ya Resulullah, dadam méning bu nersemni éliwaldi, u nersemni éliwaldi» dep shikayet qilidu. Dadisi bu adem üchün shunche jiq ishlarni qilghan, özining barliq pul-melini, waqtini, ejrini we terlirini mushu balisi üchün serp qilghan bolsimu, bu adem dadisining özining bayliqidin anche-munche éliwalghanliqi toghrisida shikayet qilidu: «Dadam méning pulumni mendin sorimay éliwalsa bolamdu?» Resulullah sellelahu eleyhi wesellemning uninggha néme dep jawab bergenlikini bilemsiz? «Sen we séning bayliqingning hemmisi séning dadanggha mensup.» Peyghember Eleyhissalamning sözining menisi mundaq: Dadang séning pulungdin 100 dollar, yaki 1000 dollar éliwalghan’gha sen xapa boluwatamsen? Dadang sen üchün shunche köp ishlarni qilghan bolsimu, sen mushunchilik ishqa xapa boluwatamsen? Sende bar nersilerning hemmisi séning dadanggha mensup. Dadang séning nersengdin kichikkine élip qoyghan’gha, bu yerge kélip naraziliq bildüridighan’gha sen kimting?

Mushu ishqa asasen, fiqh (qanun) ölimaliri nurghun tüzümlerni chiqardi. Ularning beziliride «Oghlining hemme mülki dadisigha mensup» déyilidu. Bashqilar bu tüzümge qoshulmidi.

Eger ata-aningiz hayat bolidiken, iqtisadiy jehette ular 1-orunda turidu. Shunga siz ulardin küchingizning yétishiche xewer éling. Rohiy jehette, ular üchün du’a qiling. Ulargha özingizning köyümini körsitish üchün qilalighan ishlarning hemmisini qiling. Eger ular siz bilen bille yashawatqan bolsa, elhemdulillah (alḥamdulillāh). Eger ular bashqa dölette bolidiken, ulardin xewer alidighan kishilerning bar bolushigha kapaletlik qiling. Ulargha téléfon qilip turung. Siz qilghan bir téléfonning ulargha qanchilik xushalliq élip kélidighanliqini hergizmu töwen mölcherlep qalmang. Apingizgha pat-pat téléfon qilip tursingiz, u özini intayin bextlik hésablaydu. Bir qétimliq paranglishish, dawamliq alaqiliship turushning küchini hergizmu töwen chaghlimang. Biz hemmimiz melum bir medeniyet ichidin kelgen bolup, biz ata-anigha hörmet bildürüsh üchün qilidighan, ashu medeniyetke tewe ishlar bar. Ashu ishlarni qilip turung. Bu sizning diningizning bir qismi, sizning Allah aldidiki mejburiyitingizning bir qismi.

Eger ata-aningiz wapat bolup ketken bolsimu, siz qilalaydighan ishlar bar. Ularning ichidiki eng muhim ish, ular üchün du’a qilish. Peyghember Eleyhissalam bizge mundaq dégen: «Bir adem ölüp ketkende biz u kishi üchün qilip béreleydighan eng yaxshi ish ashu kishi üchün du’a qilish.» Ata-animizning biri ölüp ketkende, biz uninggha du’a qilimiz. Allah Qur’anda bizge «Ulargha du’a qilinglar», dep buyrughan. Nuh Eleyhissalam özining ata-anisi üchün du’a qilghan. Ibrahim Eleyhissalam özining ata-anisi üchün du’a qilghan. Bularning hemmisi Qur’anda bar.

Siz qilalaydighan yene bir ish ularning namida pul yaki mal sediqe qilish. Siz pul i’ane qilip, andin: «Ah Allah, buning rehmiti apam bilen dadamgha bolsun», deng. Hejge béring, hemde «Buning rehmiti apam bilen dadamgha bolsun», deng. Bir nersini qurbanliq qiling, hemde «Buning rehmiti apam bilen dadamgha bolsun», deng. Siz özingiz qilalighan ishlarni qilip, uning rehmiti özingizge emes, ata-aningizgha bolushni tileng.

Shundaqla, siz ata-aningizning tughqanlirini, hemde ata-aningizning özliri hayat waqtida arilashqan dostlirini yoqlang. Bu ata-aningizning tughqanliri we dostlirigha ata-aningizni eslitidu. Shundaqla siz ular bilen körüshkende qilishidighan paranglar asasen ata-aningiz üstide bolidu. Shuning bilen siz ata-aningiz heqqidiki yaxshi ishlarni eslep, ular üchün du’a qilisiz. Shunglashqa bumu bir mes’uliyetchan oghulning qilidighan ishlirining bir qismi bolup hésablinidu.

Men bu xutbini Peyghember Eleyhissalamning bir hedisi bilen xulasileymen. U hediste mundaq déyilidu: Peyghember Eleyhissalam bir pelempeyge chiqip, eng üstünki pelempeyge chiqqanda, u «amin», deydu. Sahabiler uningdin: «Siz némishqa amin deysiz?» dep sorighinida, u mundaq dep jawab béridu: «Jibri’il méning qéshimgha kélip, mundaq dédi: Eger bir adem qérighanda uning ata-anisimu téxiche hayat bolup, u adem özining gunahlirining kechürüm qilinishini téxiche qolgha keltürüp bolalmighan bolsa, uning menggü kechürüm qilinmasliqi üchün du’a qiling.» Buning menisi mundaq: Eger bir adem ata-anisi bilen qérighiche yashapmu Allahning kechürüm qilishigha érishmigen bolsa, u ademning gunahlirining kechürüm qilinishidin ümid yoq. Eger siz bir yaxshi oghul bolalmisingiz, sizning bir yaxshi Musulman bolalishingiz mumkin emes. Bu ish mushunchilikla addiy.

Yasir Qazining mezkur xutbe léksiyisi mushu yerde axirlashti. Yasir Qazi bashqa bir yerde léksiye sözlep, léksiyining axirida anglighuchilar sorighan so’allargha jawab bergende, ata-ana bilen bala otturisidiki munasiwet heqqide bir az toxtalghan bolup, men töwende ashu mezmunni bayan qilimen. Men maqalining bu qismida paydilan’ghan sin höjjiti 2010-yili 23-Yanwar küni torgha qoyulghan iken [2].

7. Ata-Anining Hoquqi Peqet Allahtinla Kéyin Turidu

Qur’anda ata-anining hoquqi intayin küchlük derijide tekitlen’gen bolup, ata-anining hoquqi peqet Allahtinla kéyin turidu. Bundaq hoquq ata-animiz Musulman bolmighan ehwaldimu oxshash. Biz choqum ulargha hörmet qilishimiz, ularning hoquqigha imkaniyitimizning bariche boysunushimiz kérek.

8. Axirqi Söz

Men hazirghiche körgen, ata-ana bilen perzent otturisidiki munasiwet heqqide toxtalghan matériyallar ichide, bu ishni Yasir Qazidek chüshendürgen birer mezmunni uchritip baqmidim. Yasir Qazining mezkur nutqining tékistini oqughandin kéyin, men Islamning ata-ana bilen perzent munasiwitige qandaq qaraydighanliqini Islamning ulugh din ikenlikining namayendilirining biri, dep qarisa bolidiken, dégen tonushqa keldim. Shuning bilen bille, özini Musulman hésablaydighan Uyghur xelqining ichidiki bir qisim ata-anilar bilen balilar otturisida yéqinqi yillarda yüz bérip kéliwatqan bezi ishlargha qarap, özimizge, bolupmu bir qisim yashlirimizgha intayin qattiq échindim. Yéqinqi 6 ayning mabeynide özining oyidin chiqip ketken ukisini yaki oghlini izdeydighan qérindashlardin 3 kishi yardem sorap méni izdep boldi. Anglishimche Uyghur diyarida ata-anisini «heqiqiy Musulman emes» dep, ata-anisining öyige kelgili unimaydighan, öyige kelsimu ata-anisining tamiqini yégili unimaydighan yashlar bar iken. Aq chékimlik élish üchün ata-anisining pulini yaki mülkini bulap ketken, ashundaq ishlarni qilip, ata-anisini iqtisadiy jehettin weyran qiliwetken yashlar bar iken. Aq chékimlik bilen késel bolup, ata-anisini zar-zar qaqshatqan, yaman ishlarni qilip, özige Eydiz késilini yuqturuwélip, ata-anisini zar-zar qaqshatqan yashlar bar iken. Ashundaq sewebler bilen yashla tügep kétip, ata-anisining yürikini pare-pare qiliwetken yashlar bar iken. Yashlarning ata-anisini zar-zar qaqshitip, ularning tosushigha perwa qilmay, öydin chiqip kétip, her tereplerge kétiwatqan ehwallar Uyghur diyarida hazirmu xéli éghir iken. Islam dinidek bir ulugh din’gha ige bolghan bir xelqning ichide ashundaq ishlarning ashundaq bir derijide yüz bérishi méning kallamdin ötmeydu. Ata-anilargha yuqiriqidek mu’amile qilishni telep qilidighan bir Musulman xelqning ichide ashundaq ishlarning körülüshi méning kallamdin ötmeydu. Men hazir özümning könglini söz bilen qandaq ipadileshte sel qiyniliwatimen. Méning bu yerde ümid qilidighinim, ata-anisini narazi qiliwatqan barliq qérindashlar mezkur maqalini bir qétim oqup baqqan bolsa. Diniy jehette yéteklesh rolini oynawatqan barliq qérindashlar we ata-anilar yashlargha Islam dinigha tewe bolghan mezkur mezmunni yetküzüp qoyghan bolsa.

Yéngi Xewerler

--Yasir Qazi 2014-yili 13-Iyundin 20-Iyun’ghiche En’gliye London shehirige bérip, 8 meydan léksiye sözleydiken. Bu ishqa qiziqidighan we imkaniyiti bar qérindashlarning bu pursettin yaxshi paydilinishini ümid qilimen. U léksiyilerning konkrét orunlirini bilish üchün Yasir Qazining Féyisbuk (Facebook) ini ziyaret qiling.

--Amérikida chiqidighan «Washin’gton Post» (Washington Post)  géziti 2014-yili 4-Iyun küni xewer qilishiche,  hazir Amérikining ottura-gherb we jenubiy shtatliri ichidiki 20 shtatta, Islam dini Xristian dinidin kéyinki ikkinchi orun’gha chiqqan [3]. 

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish matériyalliri:

[1] Uncomparable Love – Transcript of Yasir Qadhi’s Khutbah

http://muslimmatters.org/2008/09/06/uncomparable-love-transcript-of-yasir-qadhis-khutbah/

[2] Yasir Qadhi answering questions

https://www.youtube.com/watch?v=vGPQZLKT2Xw

[3] The second-largest religion in each state (2014-6-4)

http://www.washingtonpost.com/blogs/govbeat/wp/2014/06/04/the-second-largest-religion-in-each-state/

1-resim: 2014-yili 20-Iyun küni Londonda öktüzülidighan diniy doklat paaliyitining teshwiqat wariqi

2-resim: Amérikidiki Xristian dinidin kéyinki 2-dinning tarqilish ehwali.  Xristian dinidin bashqa dinlar ichide, hazir Musulmanlar eng köp sanni teshkil qilidighan shtatlardin 20 shtat bar bolup, bu san jehette bashqa barliq dinlarning aldida iken. 

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair