Mektep Tapshuruqliri Qanchilik Bolsa Eng Muwapiq?

Erkin Sidiq

2014-yili 5-ayning 30-küni

Kona yéziq nusxisi

http://bbs.izdinix.com/forum.php?mod=viewthread&tid=58597#lastpost

Men yéqinda «Amérika bashlan’ghuch mektepliridiki kesip tallash pa’aliyiti» dégen bir yazmini torlargha chiqarghandin kéyin, bezi qérindashlar mendin Amérika mekteplirining tapshuruq bérish ehwalini soridi. Men ashundaq so’algha jawab izdesh jeryanida, Amérika Ma’arip Ministirliqi teripidin 2003-yili 5-ayda teyyarlan’ghan «Ata-anilargha tapshuruq heqqide meslihetler» [1] dégen bir höjjetni uchritip qaldim. Bu höjjette Amérika hökümiti 100 yildin artuq waqit jeryanidiki tejribe-sawaqlarni yekünlep, oxshimighan yilliqlardiki oqughuchilar üchün tapshuruq miqdari qanchilik bolsa eng muwapiq bolidighanliqini mektep we ata-anilargha tewsiye sheklide chüshendürüptu. Men mezkur maqalida ashu höjjetning mezmunini tonushturimen. Shundaqla, maqalining axirida Amérikidiki Xarward Uniwérsitéti bakalawr oqughuchilirini qobul qilish waqtida imtihan netijiliridin bashqa yene némilerge qaraydighanliqini tonushturimen [2]. Amérikida oqughuchilarning dersxanida igileydighan bilimi we iqtidarliri bilen dersxanining sirtida igileydighan bilimi we iqtidarlirigha oxshash derijide ehmiyet béridighan bolup, Xarward Uniwérsitéti köngül bölidighan ishlar arqiliq, Amérika qandaq qilip hazirqidek keshpiyatta dunya boyiche birinchi orunda turidighan bir haletke kelgenlikini chüshiniwalghili bolidu.

Men bu yazmida yuqiridiki menbelerdiki mezmunni imkanqeder eynen bayan qilidighan bolup, eger öz pikrimni qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide kirgüzimen.

Töwendikisi 1-menbediki mezmunlar.

Amérikida resmiy mektepler yolgha qoyulghandin tartip, tapshuruq oqughuchilar hayatining bir qismi bolup keldi. Emma, tapshuruq ma’aripchilar bilen ata-anilar teripidin bezide «toghra ish» dep qobul qilindi, bezide bolsa «xata ish» dep ret qilindi. Bundaq bolushidiki seweb, tapshuruq oqughuchilarning bilim élishi bilen mektepke bolghan pozitsiyisige nisbeten ijabiy tesirmu körsitidu, hemde selbiy tesirmu körsitidu.

1. Tapshuruqning 100 Yilliq Tarixi

Yigirminchi esirning bashlirida, kishiler ademning wujudini rohiy jehettiki chéniqish arqiliq kücheytkili bolidighan muskul, dep hésablidi. Undaq chéniqishni öylerde élip barghili bolghachqa, «tapshuruq yaxshi nerse» dep qaridi. 1940-yilliri, mektepler bilimlerni yadlitishning ornigha mesile yéshishni muhim orun’gha qoyushqa bashlidi. Tapshuruq ishlesh oxshash mezmunlarni tekrarlash jeryani bolghachqa, kishiler uni yaqturmaydighan boldi. 1950-yilliri Amérikiliqlar «ma’arip yéterlik derijide puxta emes, balilar kompyutérgha oxshash yéngi téxnologiyige mas kélidighan qilip terbiyilenmidi», dep ensireshke bashlidi. Hemde tapshuruq bilim élish sür’itini tézlitishi mumkin, dep qaridi.

1960-yilliri ma’aripchilar bilen ata-anilar «tapshuruqlar balilarning ijtima’iy pa’aliyetlerge qatnishish, sirtta köngül échish we ijadiy ish-heriketler bilen shughullinish pursetlirini yoq qiliwetti», dep ensiridi. 1980-yilliri tapshuruq yene kishiler yaqturidighan nersige aylinip, u Amérika ma’aripi yétildürgen kishiler ichide adettiki ademlerning köpiyip kétish dolqunini tosushning bir charisi, dep qaraldi. Ma’arip ölchemlirining üzlüksiz yuqiri kötürülüshige egiship, tapshuruqqa barghanséri bekrek ehmiyet bérish 1990-yillirighiche dawamlashti.

2. Tapshuruq Ishlesh Kérekmu yaki Ishlimeslik Kérekmu?

Tapshuruqning ösmürler üchün köpligen paydisi bar. U mektepte ögen’gen bilimlerni este qaldurush we chüshinishni yaxshilaydu. U oqughuchilarda öginish maharitini yétildürüshke paydiliq bolup, bundaq maharetning oqughuchilar mekteptin ayrilghandin kéyinmu qimmiti bar. Tapshuruq oqughuchilargha öginish peqet siniptila élip bérilidighan ish bolmastin, uni qandaq yerde élip barsa boluwéridighanliqini ögitidu. Tapshuruqning oqughuchilar üchün omumiy jehettimu paydisi bar. U yash ösmürlerde musteqil ish élip bérish we mes’uliyetchanliq qatarliq ijabiy xaraktérlerni yétildüridu. U balilargha waqitni qandaq bashqurushni ögitidu.

Emma, eger tapshuruq muwapiq halda bérilmeydiken we nazaret qilinmaydiken, u balilar üchün selbiy rolmu oynaydu. Ma’aripchilar bilen ata-anilar mundaq bir ishtin ensireydu: Eger oqughuchilardin tapshuruq üchün heddidin artuq waqit serp qilish telep qilinidiken, ular mekteptin zérikip qalidu. Tapshuruq balilargha muhim iqtidarlarni ögitidighan köngül échish we jama’etning ish-pa’aliyetlirige qatnishish waqitlirini igilep kétishi mumkin. Eger tapshuruq ishlesh jeryanida balilar köchürmikeshlik qilidiken yaki uni bashqilargha ishletküzidiken, tapshuruq balilarda nachar xaraktérlerning shekillinishige sewebchi bolup qélishi mumkin.

Ma’aripchilar bilen ata-anilarning aldigha qoyulghan mesile tapshuruqning ijabiy tesirliri yaki selbiy tesirliri ichidiki qaysiliri toghra, dégenni ayrip chiqish emes. Ma’aripchilar bilen ata-anilarning wezipisi tapshuruqning paydisini eng yuqiri derijiside yuqiri kötürüp, uning ziyinini eng zor derijide azaytishtin ibarettur.

3. Qanchilik Tapshuruq Eng Muwapiq Bolidu?

Tapshuruq heqqidiki eng halqiliq mesile, tapshuruq qanchilik bolsa eng muwapiq bolidu, dégendin ibarettur. Mutexessislerning ortaq pikri, tapshuruq miqdarini oqughuchilarning yéshi bilen ularning iqtidarigha asaslinip turup belgileshtur. Amérikining Memliketlik Ata-Anilar we Oqutquchilar Birleshmisi qatarliq nurghunlighan memliketlik oqutquchilar teshkilatlirining teklipi mundaq:

--Yeslidin 3-sinipqa köchkiche bolghan ariliqta, künlük tapshuruq miqdari 10-20 minuttin éship ketmise tapshuruqning ünümi eng yaxshi bolidu.

--Üchinchi siniptin 6-sinipni tamamlighuche künlük tapshuruq miqdari 30-60 minut bolsa eng muwapiq bolidu.

--Toluqsiz we toluq ottura mektep oqughuchilirining tapshuruqliri yuqiriqidin köprek bolsa paydiliq bolup, tapshuruqlar oxshimighan künlerde oxshimaydighan miqdarda bérilse boluwéridu.

Öyide kitab oqush kichik balilar üchün intayin muhim. Özliri nahayiti qiziqidighan kitablarni oqutush tapshuruqliri yuqirida tewsiye qilin’ghan tapshuruqlar waqtidin bashqa waqitlargha orunlashturulsa boluwéridu.

Yuqiridiki tewsiyinamiler tapshuruqning ünümlük bolushi heqqide élip bérilghan nurghunlighan ilmiy tetqiqatlarning yekünliri asasida otturigha qoyulghan. Tetqiqat netijilirining körsitishiche, kichik balilargha tapshuruqning miqdarini azaytip, qétim sanini köpeytse érishidighan ünüm tapshuruqning miqdarini köpeytip, qétim sanini azaytqan’gha qarighanda yaxshiraq bolidu. Bundaq bolushidiki seweb, kichik balilarning diqqitini bir ishqa yighalaydighan waqit mudditi qisqiraq bolup, ular dawamliq türde bir wezipini muweppeqiyetlik halda orunlap bolghan héssiyatqa éhtiyajliq bolidu.

4. Tapshuruqlarning Türliri

Adette oqutquchilar oqughuchilargha tapshuruq bergende, bir yaki bir qanche meqsetlerni közde tutidu. Ularning eng asasliq meqsiti, oqughuchilargha dersxanilarda ötülgen derslerni tekrar qildurushtin ibaret. Omumlashturup éytqanda, tapshuruqlarni mundaq türlerge ayrish mumkin:

(1) Derslerni tekrarlash tapshuruqi: Oqughuchilarni ötülgen derslerni qayta tekrarlap chiqishqa mejburlap, ularning bezi alahide iqtidarlarni igiliwélishigha yardem qilidu.

(2) Teyyarliq qilish tapshuruqi: Buningdin kéyin ötülidighan derslerni aldin tonushturidu. Bu tapshuruq oqughuchilarning dersxanida ötülidighan yéngi mezmunlarni yaxshiraq igiliwélishigha yardem qilidu.

(3) Bilimini kéngeytish tapshuruqi: Bu tapshuruq oqughuchilardin igilep bolghan iqtidarlarni yéngi ehwalgha qollinishni telep qilidu.

(4) Iqtidarlarni birleshtürüsh tapshuruqi: Bundaq tapshuruq oqughuchilardin burun igilep bolghan, bir-birige oxshimaydighan köpligen iqtidarlarni birla ishqa qollinishni telep qilidu. Mesilen, bir kitabni oqup, u toghruluq bir doklat yézish, bir tebi’iy-pen tetqiqat projékti (tetqiqat türi, chong tapshuruq) ishlesh, yaki ijadiy yéziqchiliq qatarliqlar.

Tetqiqat netijilirining körsitishiche, matématika toluqsiz we toluq ottura mekteplerde bekrek muhim bolup, bashlan’ghuch mekteplerde ottura mekteplerdikidek muhim emes. Matématika bashlan’ghuch 4-sinipidin bashlap muhimliqqa ötüp, uning muhimliq derijisi uningdin kéyin tedrijiy halda ösüp mangidu.

5. Ata-Anilarning Tapshuruqtiki Yardimi

Tetqiqat netijilirining körsitishiche, ata-anilarning yardimi tapshuruqning qimmitige bezide ijabiy, we bezide selbiy tesir körsitidu. Ata-anilarning yardimi balilarning öginish sür’itini tézlitishke paydiliq bolidu. Tapshuruq ata-anilarni mektepning oqutush ishlirigha qatnishish imkaniyitige ige qilidu. U ata-anilarning ma’aripning qimmitini tonup yétishini ilgiri süridu. Tapshuruq ata-anilarning mektep ishlirining muweppeqiyetlik bolushigha nisbeten ijabiy pozitsiye namayan qilish pursitini yaritip béridu.

Emma, tapshuruqqa ata-anilarning arilishishi balining bilim élish jeryanigha dexli qilishimu mumkin. Mesilen, ata-anilar ishletken ögitish usuli dersxanida qollan’ghan usulgha oxshimaydiken, balilar ganggirap qélishi mumkin. Eger bala özi ishliyeleydighan tapshuruqni ata-anilar ishlep tamamliwétidiken, u halda bu ata-ana balining bilim élishigha dexli qilghan bolidu.

Ata-anilar balilarning tapshuruqigha köngül bölse, mektep bilen a’ile otturisidiki alaqe küchiyidu. Shu arqiliq ata-anilar mektep baliliridin némini kütidighanliqini aydinglashturuwalalaydu. Ata-anilar tapshuruq arqiliq balilirining mektepte némilerni öginiwatqanliqini, hemde balilirining derslerni özleshtürüwélish ehwalining qandaqliqini biwasite biliwalalaydu.

Tetqiqat netijilirining körsitishiche, eger bir bala tapshuruq ishleshte qiyniliwatqan bolsa, ata-anilar bundaq ehwalgha her waqit diqqet qilip, tapshuruq ishlesh jeryanigha arilishishi kérek. Bundaq ehwalda oqutquchilarmu ata-anilardin téximu köp yardem sorishi mumkin. Eger bir balining mekteptiki oqushi yaxshi bolidiken, ata-anilar diqqitini balining tapshuruq ishleshtiki tallishini qollash terepke yötkishi, balining tapshuruqni musteqil ishlishige arilishiwalmasliqi kérek.

Tapshuruq oqughuchilarning bilim igilesh ünümini östürüshning bir ünümlük wasitisi bolalaydu. Shundaqla ata-anilar özlirining mektepni qedirleydighanliqini balilirigha bildürüshning ünümlük wasitisimu bolalaydu. Tapshuruq arqiliq érishidighan netijige tesir körsitidighan nurghun amillar mewjut bolghachqa, tapshuruqtin kütidighan ümid emeliyetke uyghun bolushi kérek.

Tapshuruq belgilimiliri bilen tapshuruqni ishlesh jeryanliri, oqutquchilar bilen ata-anilargha ularning oqughuchilirining alahide éhtiyaji bilen alahide ehwaligha asasen ish körüsh erkinlikini bérishi kérek. Ashundaq qilghanda, ular tapshuruqning ijabiy tesirini eng zor derijide kücheytip, selbiy tesirini eng zor derijide azaytalaydu.

6. Tapshuruq Heqqide Ata-Anilargha Omumiy Tewsiye

(1) Balingizgha tapshuruq ishleydighan’gha bir jimjit we yoruq jayni hazirlap béring. Balingizning téléwizorni échip qoyup tapshuruq ishlishining, hemde zéhnini chachidighan bashqa ishlar yüz bériwatqan yerde, mesilen, kishiler kirip-chiqiwatqan yerde tapshuruq ishlishining aldini éling.

(2) Balingiz éhtiyajliq bolghan qeghez, qelem we lughet qatarliq matériyallarni toluq hazirlap béring. Balingiz bezi projéktler üchün bezi alahide matériyalgha éhtiyaji barmu-yoq, ulardin sorap, eger lazim bolsa ularni aldin teyyarlap béring.

(3) Tapshuruq üchün her kündiki melum bir muqim waqitni békitip béring. Balingizning tapshuruq ishleshni kéchiktürüp, peqet uxlashning aldidila ishlishige yol qoymang. Eger qilidighan projékt yaki chong tapshuruqlar bar bolidiken, ularni shenbe-yekshenbe künliri chüshtin burun yaki chüshtin kéyinki waqitlargha orunlashturushni oyliship béqing. Undaq tapshuruqlarni bashqa sawaqdashlar bilen bille ishleshke toghra kelse, uninggha shenbe-yekshenbe künliri eng muwapiq bolidu.

(4) Tapshuruqqa nisbeten ijabiy pozitsiye tutung. Balingizgha mektepning neqeder muhimliqini sözlep turung. Sizning tapshuruqlargha tutqan pozitsiyingiz balingizning tapshuruqqa nisbeten shekillinidighan pozitsiyisi üchün ülge bolidu.

(5) Balingizgha ular hazir öginiwatqan qabiliyetler, siz hazir bir chong adem bolush süpitingiz bilen qiliwatqan ishlar bilen zich munasiwetlik ikenlikini körsitip qoyung. Balingiz kitab oqughanda, sizmu kitab oqung. Eger balingiz hésab ishlewatqan bolsa, sizmu uning bilen bille olturup, a’ile hésablirini qiling.

Ilawe: Amérikidiki nurghun idariler her yilidiki bir xizmet künini «Balilarni ishqa ekélish küni» (Take the kids to work day) qilip békitip, shu küni kichik baliliri bar xizmetchilerning hemmisini balilirini ishqa ekélishke righbetlendüridu. Shu küni balilar dadisi yaki apisining bir künlük xizmitining qandaq bolidighanliqini öz közi bilen köridu. Ata-anisining qandaq qattiq ishleydighini, néme ish qilidighini, qandaq bilim we qabiliyetlerni ishqa salidighanliqini, we pulni qandaq teste tapidighanliqini toluq chüshinip yétidu.

(6) Balingiz sizdin yardem sorighanda, siz uninggha yol körsitip bérip, tapshuruqta soralghan so’alning jawabini dep bermeng. Eger jawabini siz dep bersingiz, balingiz tapshuruqta soralghan mezmunni öginelmeydu. Eger balingizgha heddidin artuq yardem bérip ketsingiz, balingizda «men qiynalghan waqtimda bashqilar méning ishimni qilip béridiken», dégen ang shekillinip qalidu.

(7) Eger oqutquchi bezi tapshuruqlarda sizning yardem qilishingizni telep qilidiken, siz choqum yardem qiling. Oqutquchi bilen hemkarlishing. Shundaq qilsingiz, balingiz mektep bilen a’ilining oxshash bir septe turup ish qilidighanliqini biliwalalaydu. Oqutquchining körsetmisi boyiche ish qiling.

(8) Eger bezi tapshuruqlar balingizning öz aldigha musteqil ishlishini telep qilidiken, siz uninggha arilishiwalmang. Eger ata-anilar heddidin ziyade köp arilishiwalidiken, tapshuruq özining ijabiy rolini yoqitip qoyidu. Tapshuruq balilarda musteqil we ömür boyi öginish qilish qabiliyetlirini yétildürüshning eng ünümlük usulidur.

(9) Mekteptiki ishlardin xewerdar bolup turung. Balingizning mu’ellimi bilen sözliship turung. Shu arqiliq tapshuruqning meqsitini, hemde balingizning sinipining tüzümining néme ikenlikini choqum bilip turung.

(10) Balingizgha yardemliship, uninggha némining tes tapshuruq, némining asan tapshuruq ikenlikini aydinglashturup béring. Balingiz tes tapshuruqni aldida ishlisun. Mushundaq qilish balingizgha eng chong qiyin ötkelge duch kelgende eng hoshyar bolushni ögitidu. Balingiz hérip qalghanda asan tapshuruqlarni tézla ishlep bolalaydu.

(11) Balingizdiki oqushni yaxshi élip mangalmasliq we ichi pushush alametlirige diqqet qiling. Eger balingiz zéhnini melum bir mesilige yighalmaydiken, uni bir az teneppus qildurung.

(12) Balingiz tapshuruq ishleshte algha basqanda, uni mukapatlang. Eger balingiz tapshuruq ishleshte nahayiti muweppeqiyetlik bolidiken hemde qattiq tirishidiken, uning muweppeqiyitini birer alahide ish bilen tebriklep, balingizning ijabiy tirishchanliqini yenimu kücheyting. Mesilen, balingizni birer baghchigha apirish, balingiz yaxshi köridighan bir nersini élip bérish qatarliqlar.

7. Kitab Oqush Tapshuruqi Heqqide Ata-Anilargha Tewsiye

(1) Balingiz her küni axshimi sizge ünlük awazda kitab oqup bersun.

(2) Balingizning her küni axshamliq kitab oqush tapshuruqini ishlishi üchün, uninggha zéhinni chachidighan ishlardin xaliy bir jimjit yerni tépip béring.

(3) Balingiz kitab oquwatqanda, uninggha öy, köl we chöl dégendek sözlerning qandaq yézilidighanliqi, we qandaq oqulidighanliqini dep béring.

(4) Eger balingiz sizge ünlük awazda kitab oqup bériwétip bezi yerlerni xata oqup qalidiken, balingizgha xataliqni we uning toghra oqulushini körsitip béring.

(5) Balingiz bir xata oqup qalghan sözni tüzitish üchün toxtap qalghanda, uninggha héliqi bir jümle qisimni bashtin bashlap qayta oqutup, choqum u jümlining menisini toghra chüshiniwélishigha kapaletlik qiling.

(6) Balingizdin hékayining mezmunini özining sözi bilen qaytidin teswirlep bérishni telep qiling.

(7) Balingizning oquwatqan mezmunlarni qanchilik chüshen’genlikini bilip béqish üchün, balingizni pat-pat kitab oqushtin toxtitip, uningdin hékayidiki ademler we weqeler heqqide so’al sorap turung.

(8) Balingizdin hékayidiki bir ademning néme üchün melum bir ishni qilghanliqini sorap, balingiz bergen jawabni hékayidiki uchurlar bilen ispatlap bérishni telep qiling.

(9) Bir hékayini oqup bolushtin burun, balingizdin hékayining kéyinki qismi qandaq chiqidighanliqini, we némishqa shundaq bolidighanliqini sorap turung.

8. Hésab Tapshuruqi Heqqide Ata-Anilargha Tewsiye

(1) Balingizni melum bir «Künlük Hésab Tapshuruqi» kitabini ishlep méngishqa righbetlendürüng.

(2) Balingiz hésabta hasil qiliwatqan ilgirileshni bilip turung. Balingizning her bir künlük hésab tapshuruqini ishlesh ehwalini tekshürüp turung.

(3) Eger balingizning hésab tapshuruqini bilelmey qalsingiz, uning oqutquchisi bilen pat-pat alaqiliship turung.

(4) Eger balingiz hésab dersining tapshuruqida qiynilip qalghan bolsa, oqutquchi bilen alaqiliship, balingizning öginiwatqini özining sinip yilliqigha toghra kélemdu-yoq, balingizning oqushini yaxshilash üchün öyingizde néme ishlarni qilishingiz kérek, dégenlerni sorap béqing.

(5) Eger balingiz heqiqetenmu yardemge éhtiyajliq bolsa, balingizning oqutquchisidin balingizni mekteptin chüshkendin kéyinki ders tekrarlash pa’aliyitige qatnashturushni telep qiling.

(6) Mektep mudiri bilen birlikte, mektepte yuqiri yilliqning oqughuchiliri töwen yilliqqa ders tekrarlap bérish programmisini yolgha qoyush heqqide ish élip béring. Bundaq ders tekrarlash programmiliri nahayiti yaxshi netije bergen bolup, uni balilarmu nahayiti yaxshi köridu.

(7) Öy ichidiki tamaq étish we bir nersilerni rémont qilish qatarliq ishlardin balingizning hésab ishlesh qabiliyitini kücheytidighan purset süpitide paydilining.

(8) Balingizgha hésab dersi qandaq ötülüwatqanliqini biliwélishqa tirishing, hemde balingizgha oqutquchining ders ötüsh métodi bilen ziddiyetlishidighan usullarni ögetmeng. Oqutquchi bilen parangliship, balingizgha qandaq yardem qilsingiz bolidighanliqini sorang. Oqutquchidin intérnétta öyde paydilinishqa bolidighan qandaq yaxshi menbelerning barliqini sorang.

(9) Her yilliq oqushning béshida, sizning balingizgha qandaq yardemlerni bersingiz bolidighanliqi heqqide oqutquchidin sorap, uning tewsiyisini éliwéling.

Amérika Ma’arip Ministirliqi teyyarlighan matériyalning mezmuni mushu yerde axirlashti.

Amérikining tereqqiyat ehwali we dölet tüzümi Junggoningki bilen oxshash bolmighachqa, yuqirida tewsiye qilin’ghan bezi maddilar Uyghur jem’iyitige yüzde-yüz mas kélip ketmesliki mumkin. Shunga ata-anilarning ulardin janliq paydilinishi ümid qilimen.

Kishiler jem’iyette paydilinidighan bilimlerning hemmisini dersxanida öginelmeydu. Shundaq bolghachqa, Amérikidiki dangliq mektepler bakalawr oqughuchi qobul qilish üchün iltimas qilghuchilarning layaqetlik ikenliki yaki emeslikini békitkende, ottura mekteptiki oqush netijisi bilen derstin sirtqi ishliridiki ipadisinimu oxshash derijide muhim orun’gha qoyidu. Mushundaq ishlarning bir misali süpitide, men töwende Amérika Xarward Uniwérsitéti yéngi oqughuchi qobul qilghanda qaysi jehetlerge qaraydighanliqini bayan qilip ötimen. Töwendiki uchurlar Xarward Uniwérsitétining tor bétidin élindi.

9. Xarward Uniwérsitéti Sizning Iltimasingizni Qandaq Bahalaydu?

Biz (yeni Xarward Uniwérsitéti) oqughuchi qobul qilish jeryanida, her bir iltimas qilghuchigha ayrim we estayidil mu’amile qilimiz. Biz bir-biri üchün we özining proféssorliri üchün eng yaxshi ma’aripchi bolalaydighan oqughuchilarni, aliy mekteptiki we uningdin kéyinki hayatida etrapidikilerni righbetlendürüp qozghitalaydighan kishilerni tépishqa tirishimiz.

Ilawe: Amérikidiki Xarward Uniwérsitétigha oxshash dangliq mekteplerning beziliri bakalawr oqughuchisi qobul qilishta her bir iltimas qilghuchi bilen ayrim-ayrim söhbetlishidu. Beziliri bolsa bir qisim so’allarni chiqirip bérip, shu asasta bir parche maqale (Personal Statement) yazghuzidu.

Sizning iltimasingizni közdin köchürgende, biz nurghun nuqtilargha diqqet qilimiz. Ularning bir qismi töwendikidek:

Yuqirigha Örlesh Iqtidaringiz we Yoshurun Küchingiz:

--Oqush we kishilik hayat jehette siz öz iqtidaringizni eng yuqiri chekkiche ishqa salalidingizmu?

--Siz öz iqtidaringizning da’irisidin chiqip ish qilip béqishqa urunup baqtingizmu?

--Siz oqush, pütün künlük xizmet, yaki yérim künlük xizmet jehette öz imkaniyitingizni toluq ishqa sélip ishlep baqtingizmu?

--Sizning téximu köprek ishlarni qilghudek küchingiz barmu?

--Hazirghiche waqittin qandaqraq paydilinip keldingiz?

--Siz bir ishni özingiz oylap chiqalamsiz? Siz özlükingizdin bir ishni bashliyalamsiz? Sizni bir ish qilishqa ündeydighan küch nedin kélidu?

--Sizde bir yönilish barmu? Bolsa, u qaysi? Eger bolmisa, siz hazir köp saheler üstide izdiniwatamsiz?

--Hazirdin bashlap bir yil ötkende, 5 yil ötkende, yaki 25 yil ötkende, siz qandaq bir adem bolisiz? Siz etrapingizdikiler üchün melum töhpe yaritip béremsiz?

--Siz hazir qandaq bir insan? Kelgüside qandaq bir insan bolmaqchi?

Qiziqishingiz we Ish-pa’aliyetliringiz:

--Siz birer sahege, mesilen, eqliy emgekke, derstin sirtqi pa’aliyetlerge, yaki xususiy ishlargha, nahayiti qattiq ehmiyet béremsiz?

--Siz özingizning qiziqishidin némilerni ögendingiz? Siz özingiz qiziqidighan ishlardin qaysilirini qildingiz? Netijilerni qandaq qolgha keltürdingiz? Qandaq muweppeqiyetke érishtingiz, yaki qandaq meghlubiyetke uchridingiz? Ashu muweppeqiyet we meghlubiyetlerdin némilerni ögendingiz?

--Derstin sirtqi pa’aliyetler, tenterbiye, jama’et, yaki a’ile ishlirida siz pursetlerdin toluq paydilandingizmu?

--Sizning ish-heriketliringizning süpiti qandaq? Siz bir ishqa pütün wujudingiz bilen kirishelemsiz, yaki lidérliq (bashliqliq) rolini alalamsiz?

--Eger a’ile ishliri, xizmet, yaki bashqa mes’uliyetler tüpeylidin siz toluq ottura mektepte derstin sirtqi pa’aliyetlerge köp qatniship kételmigen bolsingiz, siz Xarward Uniwérsitétida özingizning erkin waqitlirida néme ishlarni qilishni oylawatisiz?

Kishilik Xaraktéringiz we Mijezingiz:

--Hazirghiche özingiz üchün qandaq tallashlarni aldingiz? Néme üchün?

--Siz sel yashqa chongayghanda andin netije yaritidighan (Late bloomer, [3]) kishilerdinmu?

--Siz yéngi idiye we yéngi kishilerge qandaq mu’amile qilisiz (Ulargha quchaq achamsiz yaki achmamsiz)?

--Sizning piship yétilishingiz, xaraktéringiz, lidérliqingiz, öz-özingizge bolghan ishenchingiz, mijezdiki qizghinliqingiz, yumurluqingiz, küch we iradingiz, bashqilargha köngül bölüshingiz, we bésim astidiki siliqliqingiz (grace) qandaq?

Xarward Uniwérsitéti Jama’itige Töhpe Qoshushingiz:

--Siz aliy mektep hayatining bésimi bilen erkinlikige maslishalamsiz?

--Siz Xarward Uniwérsitéti we sizning sawaqdashliringizgha birer ish qilip béremsiz? Siz Xarward Uniwérsitétidiki sergüzeshtliringizdin payda alalamsiz?

--Bashqa oqughuchilar siz bilen bir yataqta tursa, siz bilen tamaqni teng yéyiship berse, bir léksiyige siz bilen teng qatnashsa, siz bilen bir etrette bolsa, yaki bir derstin sirtqi pa’aliyet guruppisida siz bilen yéqindin hemkarlashsa bolamdu?

10. Axirqi Söz

Men eslide mezkur maqalining «Axirqi Söz» bölümi üchün xéli köp nersilerni oylap qoyghan idim. Kéyin qarisam, u geplerning xéli köp qismi maqalining «Xarward uniwérsitéti sizning iltimasingizni qandaq bahalaydu?» dégen bölümide déyilip boluptu. Shunga men ularni bu yerde qayta tekrarlimaymen.

Insanlarning bi’ologiyilik jehettiki yarilish ehwaligha asasen, dunyadiki köpinche eller chonglarning kündilik xizmet ishlesh waqtini 8 sa’et qilip belgiligen. Gherb elliride bir adem 18 yashqa kirmigüche bir bala hésablinidu. Chonglar künige eng köp bolsa 8 sa’et ishleydighan bolghandikin, balilarning ishleydighan waqti, bolupmu eqliy emgek bilen shughullinidighan, yaki öginish qilidighan we tapshuruq ishleydighan waqti hergizmu 8 sa’ettin éship ketmesliki kérek. Shunglashqa Amérika hökümiti bashlan’ghuch mektep balilirining tapshuruq ishlesh waqtini 2-sinipni püttürgüche 20 minuttin köp qilmasliq, 6-sinipqa barghandimu hergizmu bir sa’ettin köp qilmasliqni tewsiye qilghan.

Men Amérikidiki mekteplerning her xil pa’aliyetlirige qatnishish jeryanida mundaq bir nersini hés qildim: Balilarning dersxanining sirtida öginidighan bilimliri we qabiliyetliri dersxanida öginidighan bilimliri we qabiliyetliri bilen oxshash derijide muhim. Buning bir ispati süpitide biz yuqiridiki «Xarward uniwérsitéti sizning iltimasingizni qandaq bahalaydu?» dégen mezmun’gha qarap baqsaq bolidu. Ashu bölümde körsitilgen nersiler asasen dersxanining sirtida igileydighan nersiler yaki dersxanining sirtida qilidighan ishlardur. Hazir yéngiliq yaritishta Amérika dunya boyiche birinchi orunda turidu. Méningche mezkur maqalida tonushturulghan mezmun Amérikining ashundaq orun’gha érishelishidiki bir qisim muhim amillarni xéli obdan chüshendürüp béreleydu.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

Paydilinish matériyalliri:

[1] Homework tips for parents

http://www2.ed.gov/parents/academic/involve/homework/homeworktips.pdf

[2] How Your Application is Considered at Harvard University?

https://college.harvard.edu/admissions/application-process/what-we-look

[3] Late Bloomer

http://en.wikipedia.org/wiki/Late_bloomer

4-resim

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair