Xelq'araliq Mutexesisler Neziridiki Yerlik Millet Maaripi we Ana Til
 
1-Qisim
 
Erkin Sidiq
2009-yili 1-ayning 16- küni
 
(Bu maqalini héch kimdin ruxset sorimay, menbesini eskertken halda bashqa her qandaq tor betlerde élan qilsingiz boluwéridu.)
 
www.meripet.com  www.meripet.org

Bu yazmigha inkas yazmaqchi bolsingiz, töwendiki tor betini ziyaret qiling:
http://bbs.salkin.cn/read.php?tid-54612-fpage-0-toread--page-2.html  

Men özemning "qosh tilliq maarip" toghrisidiki aldinqi ikki yazmamda xelq'araliq mutexessislerning köchmen milletler maaripi we ana tili heqqidiki ilmiy köz-qarashlirini tonushturup öttüm. Ashu yazmilarni teyyarlash üchün körgen matiriyallargha asasen, qosh tilliq maaripni yolgha qoyghan jem'iyetlerni üch xil tipqa ayrip chiqip, Uyghur jem'iyiti u üch xil jem'iyetlerning héch qaysisigha toghra kelmeydighanlighini otturigha qoydum. Men yéqinda "qosh tilliq maarip" toghrisidiki izdinishimni dawamlashturush jeryanida, xelq'araliq mutexessislerning yerlik millet maaripi we ularning ana tili heqqidiki ilmiy nezeriyiliri bayan qilin'ghan nahayiti muhim maqalidin birni uchritip qaldim. Bu maqalide nurghun misallar sözlen'gen bolsimu, Uyghurlar birer qétimmu tilgha élinmaptu. Lékin, uningda közde tutulghan jem'iyet we uningda analiz qilin'ghan ehwallar Uyghur diyariningki bilen intayin oxshiship kétidighan bolghachqa, men uning mezmunini Uyghur diyaridiki oqurmenlerge tézraq tonushturup bérishke intayin teqezza bolup kettim. Emma, xizmettiki we ishtin sirtqi waqitlardiki jiddiychilik tüpeylidin, méning ushbu yazmini teyyarlashtiki sur'itim nahayiti asta bolup qélip, axiri bu yazmini bir qanche qisimgha bölüp yollashni qarar qildim.
 
Men bu qétim tapqan 30 betlik in'glizche maqale bolsa, kenggés xanim qatarliq 4 neper dunyagha tonulghan mutexessisler teyyarlap, 2008-yili 21-aprildin 2-mayghiche échilghan birleshken döletler teshkilati (BDT) ning "yerlik mesililer toghrisidiki 7-nowetlik daimiy söhbet yighini" da doklat qilghan bir parche "mutexesisler ilmiy maqalisi" (in'glizche "Expert Paper") dur. Bu maqalining témisi "yerlik balilar maaripining sheklini insaniyet üstidin otküzgen jinayet, dep qarashqa bolamdu?" bolup, uningda héliqi töt neper aptorning b d t gha qoyghan telepliri toluq ilmiy asaslar bilen bayan qilin'ghan. Bu maqalining in'glizche nusxisini towendiki tor bettin koreleysiz:

http://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/E_C19_2008_7.pdf        

bu in'glizche maqale shekil jehette "ispat bérish maqalisi" tüsini alghan bolup, maqalining nurghun yerliride dunyagha tonulghan alim-mutexessislerning kitap we ilmiy maqalilarda bayan qilin'ghan sözliri neqil sheklide eynen ishlitilgen. Men ushbu yazmamda ashu maqalining asasiy mezmunini esli maqalidiki tertip we téma boyiche teswirlep ötimen.
 
Bu in'glizche maqalining töt aptorining qisqiche tonushturulishi mundaq:
 
(1) doktur tow skutnab-kenggés xanim (Tove Skutnabb-Kangas) : finlandiyediki "Roskilde" uniwérsitining profissori bolup, in'gliz tili, daniye tili, finlandiye tili, gérman tili, norwigiye tili we shiwitsiye tilida toluq sawatliq iken. U xanim pütün ömrini til jehettiki kishilik hoquq, til jehettiki impériyalizm, qosh tilliq we köp tilliq maarip, til we hoquq, in'gliz tilining kéngiyishidin kélip chiqqan kémeytish maaripi, we insanlarning til jehettiki köp xilliqi bilen biologiye jehettiki köp xilliqi otturisidiki munasiwet qatarliq sahelerdiki tetqiqatqa béghishlighan bolup, dunyadiki nurghun ellerge bérip ilmiy doklat bergen. Köp qétim xelq'araliq mukapatqa érishken, ottuzdin artuq kitapqa aptor yaki tehrir bolghan. Putun dunya miqyasida ottuzdin artuq tilda 400 parchidin artuq ilmiy maqale élan qilghan. Töwendikisi uning tor adrisi:
http://www.neiu.edu/~duo/skutnabb.htm
      
(2) Robért Danbér (Robert Dunbar): En'giliye "aberdin (Aberdeen)" uniwérsitining qanun we tilshunasliq muherriri.
 
(3) Lars-Andérs Bér (Lars-Anders Baer): " BDT yerlik mesililer toghrisidiki daimiy söhbet yighini" ning hazirqi ezasi.
 
(4) Oli Hénrik Magga (Ole Henrik Magga): "BDT yerlik mesililer toghrisidiki daimiy söhbet yighini" ning sabiq ezasi we sabiq reisi.
 
Men bu yerde éniq eskertip qoymisam bolmaydighan bir ish bar. U bolsimu, men hergizmu Uyghurlarning xenzu tilini öginishige, xenzu tilida sawadini toluq chiqirishigha qarshi emes. Uning del eksiche, men Uyghur yash-ösmürlirining xenzu tilini puxta öginiwélishini izchil türde teshebbus qilip keldim. 1979-yilidin 83-yilighiche shinjang uniwérsiti oqughuchilar uyushmisining reisi bolup ishligen mezgilde, men her yili mektepte otkuzulgen "yéngi oqughuchilarni qarshi élish murasimi" da qilghan sözümde xenzu tilini yaxshi öginish mesilisi üsitide alahide toxtalghan bolup, men otturigha qoyghan idiye mundaq bolghan idi: "hazirqi zamanda bir millet yene bir milletke qul bolup qalidighan ishlar asanliqche yuz bermeydu. Lékin, bir millet yene bir milletning tiligha qul bolup qalidighan ishlar intayin köp. Eger siz ashundaq teqdirge uchrimay disingiz, 1-yildiki xenzuche öginish mudditidin choqum ünümluk paydilinip, xenzu tili sawadingizni toluq chiqiriwéling." méning bu sozlerni qilghinimgha hazir 25 yildin ashti. Hazir bir millet yene bir milletke qul bolup qélish éhtimalliqi qandaqraq?
 
Uyghur diyarida hazirqidek Uyghur balilirigha bashlan'ghuch 1-sinipidin bashlap hemme derslerni xenzuche ötüsh, Uyghur tilini 3- yaki 4-sinipqa köchmigiche ötmeslik siyasiti yolgha qoyulghili téxi anche uzun bolmidi. Men hazirghiche érishken chüshenchige asaslan'ghanda, Uyghur diyarida yaki junggoda eneshundaq qilishning mushu ewlat we kéyinki ewlat Uyghur xelqining til, medeniyet, we milliy mewjutliqigha qandaq tesir körsitidighanliqi toghrisida bir mukemmel ilmiy tetqiqat élip bérilmighan. Bir qisim döletlerdiki mutexessisler bu jehettiki tetqiqatni bashlighili nahayiti uzun waqit bolghan bolup, bu sahediki tekshürüsh we tetqiqat élip barghan ehwallarning eng burunqisi 1800-yilliri yuz bergen ishlar iken. Bu tetqiqatlarning ilmiy yekünliri yuqiriqi "maqale" de nahayiti toluq teswirlen'gen. Ashu yekünlerge asaslan'ghanda, Uyghur balilirining bashlan'ghuch 1-sinipidin bashlap peqet xenzu tilinila öginishi intayin xata bolup, eger ishlar mushu boyiche kétiwerse, Uyghur baliliri xenzu tili bilen Uyghur tilining her ikkiside toluq sawatliq bolalmaydiken. Hemde ularning mekteptiki oqush netijisimu zor derijide töwenlep, jem'iyette 2-orunda turidighan, peqet töwen derijilik qara xizmetkila yaraydighan kishilerdin bolup yétiship chiqidiken. Shundaqla, eger hazirqi balilarni 1-ewlat disek, ularning 2-ewlat kishilirige yaki öz balilirigha Uyghur tili, medeniyiti, örp-aditi we en'enisini ögitish éhtimalliqi zor derijide töwenlep, ikkinchi ewlatning axirqi dewrige barmayla milletning tili, medeniyiti we milliy mewjutliqi yoqilip kétish xewpige duch kélidiken. Siz ushbu yazmamni oqush arqiliq, yuqiriqi geplerni dunyagha tonulghan xelq'araliq mutexessislerning öz aghzidin angliyalaysiz.
 
Yuqiriqi qurlarni oqughandin kéyin, beziler "kichigidin bashlap xenzu mektepte oqughanlar (yeni min kaw xenler) ning ichidimu Uyghur diyari, junggo we dunyada közge körünerlik netije qazan'ghan Uyghurlarmu barghu?", dep sorishi mumkin. Shundaq. Ashundaq kishiler heqiqeten bar. Lékin, méningche undaqlarning sani Uyghur nopusining bir pirsentigimu yetmeydu. (oylap béqing: ularning ichide Uyghurche hékaye-roman, Uyghurche tarix kitaplirini oquyalaydighanlardin qanchilik bar? Ashundaq kitaplarni yazalaydighanlardinchu?) alimlar tetqiqat élip bérish arqiliq ilmiy yekün chiqarghanda, peqet omumiyliqnila közde tutidu. Her bir ishta omumiyliq bolghinigha oxshash, qismenlik we alahide misallarmu choqum mewjut bolidu. Shunglashqa oqurmenler ushbu yazmini oqughanda, diqqitini omumiyliqqa merkezleshtürüshini ümüd qilimen.
 
Rominiyede yashaydighan wén'griyilik yazghuchi andras suto (Andras Suto) mundaq deydu: "eger bir insan öz ana tilidin ayrilishqa mejburlansa, u öz hayatining menisidinmu teng ayrilidu. Her bir milletning bir értsiyetlik wujudi bolidu. Bu értsiyetlik wujudni kéyinki ewlatlargha peqet öz ana tilidila eng yaxshi ötküzüp bergili bolidu." méningche héliqi "maqale" diki "b d t" ge sunulghan telepler intayin muhim bolup, ulargha qarighanda ashu teleplerning meydan'gha kélishidiki ilmiy asaslar téximu muhim iken. Bu ilmiy asaslarni biliwélish arqiliq, oqurmenler hazir Uyghur diyarida yolgha qoyuluwatqan, bashlan'ghuchning deslepki yilliqliridila xenzu tilini Uyghur tilining ornigha dessitish siyasitining milletke élip kélidighan intayin yaman aqiwitini yenimu chongqur chushineleydu, dep oylaymen. Shunga men barliq Uyghur qérindashlarning bu yazmini bir qétim estayidil oqup chiqishini tewsiye qilimen.

 
1. Muqeddime    
 
Memliketlik maarip siyasetliri kopinche ehwalda bir yerlik tilni ana til qilghan yerlik millet balilirini oqu-oqutushni hökümran orundiki tilda élip baridighan mektepte oqushqa mejburlaydu.
 
Birinchidin, bundaq siyasetler til özgirishini keltürüp chiqirishta nahayiti muhim rol oynaydu. Bundaq ehwalda yerlik milletning ana tili mekteplerde ishlitilmigenliktin, ularning ana tili tereqqiy qilmaydu. Yeni, yerlik millet tilining özi bir yaman tesirge uchraydu. Buningdin bashqa, kishilerning pozitsiyesimu yaman tesirge uchraydu. Yeni balilar bilen ata-anilar hökümran orundiki til bilen sélishturghanda özlirining tilining qimmitini töwen chaghlashqa yüzlinidu. Bu xil ehwal yerlik millet tilining ishlitilishige nisbeten intayin éghir selbi tesir körsitidu. Balilarning til, medeniyet, örp-adet we en'enini öginishi üchün ular ashu nersilerning ichide yashishi hemde ulargha ushbu nersiler ögitilishi kérek. Eger balilar öz millitidin bolghan chonglar we pishqedemler bilen birge yashimaydiken, hemde bu chonglar, pishqedemler we mekteplerning balilargha öz millitining tili, hékayisi, örp-aditi we en'enisini ögitishige yol qoyulmaydiken, u halda balilar u nersilerni toluq öginelmeydu. Eger balilar öz ana tilida toluq sawadini chiqarmaydiken, ularning ana tilni özidin kéyinki ewlatlargha (yeni öz balilirigha) ögitish éhtimalliqi zor derijide töwenleydu.
 
Ikkinchidin, mekteplerdiki oqu-oqutushta peqet hökümran orundiki tilnila ishlitishtin kélip chiqidighan yaman aqiwet intayin éghir bolidu. Bundaq ehwalda balilarning öz ana tilini ishlitishi ochuq yaki yoshurun halda cheklen'gen bolidu. Balilarning ana tilni öginishige yol qoymasliq, yaki ularni ana tilni pishshiq bilidighan chonglardin ayriwétish arqiliq ularning ana tilni ishlitishige tosalghuluq qilish, yerlik milletning öz tilini kundilik turmushta we mektepte ishlitishige yol qoymasliq bolup hésaplinidu. Bundaq ayriwétish hemme yaki köp sandiki oqutquchilar yerlik millet tilini bilmeydighan hökümran millet kishiliridin terkip tapqan ehwaldimu yüz béridu. Bu xil ehwalning bir roshen misali balilarni öydin ayrip, mektepte yétip-qopup oquydighan mektepke oqutushtur. Bundaq siyasetler hazirgha qeder balilargha yalghuz éghir derijidiki jismaniy zexmilerni keltürüpla qalmay, yene éghir derijidiki rohiy ziyanlarnimu saldi. Bu zexmiler mundaq bir qanche terepni öz ichige alidu: ijtimaiy qalaymiqanchliq, pisixilogiye jehettiki zexme, chüshinish, este qaldurush, höküm qilish, xulase chiqirish, we asaslash iqtidaridiki zexme, til we oqushtiki zexmiler. Mushundaq ziyan-zexmilerning netijiside ular iqtisadiy, ijtimaiy we siyasiy sahelerdimu töwen orun'gha chushup qaldi. Amérikiliq ziyali térisa mkkarty (Teresa McCarty) özining ilmiy tetqiqati asasida mektepte ishlitilgen tilning aqiwiti toghrisida toxtilip mundaq deydu: yerlik we az sanliq millet oqughuchilirining oqush netijisi eng nachar, ularning aile kirimi eng töwen bolup, rohiy chüshkünlük we yashlarning özini özi öltürüwélish nisbitimu yerlik millet yashliri ichide eng yuqiri.
 
Hazir shu nerse nahayiti éniq boldiki, hökümetler yerlik millet balilirini hökümran orundiki tilda oqushqa mejburlisa yuqiriqidek we uningdinmu bashqa yaman aqiwetler kélip chiqidighanliqini toluq bilip boldi. Bir hökümetning bu ishlardin toluq xewerdar bolup turuqluq, ashundaq maarip siyasitini yolgha qoyushi hazir til we medeniyet jehettiki irqiy qirghinchiliqning bir xil shekli, dep qarilidu. Bizning (ushbu maqalining töt aptorini dimekchi) qarishimizche, b d t 1948-yili maqullighan "irqiy qirghinchiliq jinayitining aldini élish we uni jazalash toghrisidiki kélishim" ning mezmunigha asaslan'ghanda, héliqidek éghir aqiwetlerning kélip chiqidighanliqini bilip turup eneshundaq bir maarip siyasitini yolgha qoyushni bir xil irqiy qirghinchiliq, xelq'araliq jinayet, yaki insaniyetke keltürgen jinayet, dep qarashqa bolidu.
 
Biz (ushbu maqalining töt aptorini dimekchi) özlirimizning 2004-yili élan qilghan yene bir "mutexesisler ilmiy maqalisi" da töwendiki nuqtilarni bayan qilghan iduq: yerlik we az sanliq millet balilirining oqu-oqutushini asasen hökümran orundiki tildila élip barghanda, merkiziy kishilik hoquq kélishimliride békitilgen nishanlarni, bolupmu maarip hoquqini emelge ashurushqa nisbeten adettin tashqiri selbiy aqiwetlerni élip kélidu. B d t ning maarip hoquqi sahesidiki sabiq alahide pütükchisi katarina tomasiwiski (Katarina Tomasevski) ning sözige asaslan'ghanda, hökümran orundiki tilda élip bérilghan oqu-oqutush til, pidagogika we pisxologiye jehette bir xil tosalghu peyda qilip, yerlik millet balilirini bilim élishtin mehrum qalduridu. Eger maarip tili jehettiki kishilik hoquqi kélishmisi bolmaydiken, bolupmu hökümran orundiki tilni ikkinchi til süpitide sherti toluq toshidighan qosh tilliq oqutquchilar ders qilip ötken asasta, dölet igiligilidiki mekteplerde oqu-oqutushni ana tilda élip bérish hoquqi bolmaydiken, köp sandiki yerlik millet we az sanliq millet xelqliri peqetla "kémeytilgen mektep terbiyisi" ni qobul qilishqa mejbur bolidu. Bu yerdiki "kémeytilgen mektep terbiyisi" diginimiz, oqughuchilarning hökümran orundiki tilni ana tilining ornigha yaki ana tilining bedilige öginishi bolup, mushundaq kémeytilgen oqu-oqutush arqiliq balilarning ana tili deslipide qalaymiqanlishidu, kéyinche bolsa ularning ana tilining ornini pütünley hökümran orundiki til alidu. Kémeytilgen mektep terbiyisini öz béshidin kechürgen balilar, yaki kam dégende ularning baliliri, til we medeniyet jehette hökümran orundiki milletke özgirip kétidu. Bir jem'iyet kölimi boyiche qarighanda, kémeytilgen mektep terbiyisini öz béshidin kechürgen milletning ata-anilar bilen balilardin ibaret ewlatlar otturisidiki almishish buzghunchiliqqa uchrap, ularning ana tili aldi bilen yoqap kétish xewpige uchraydu. Kéyinche bolsa yerlik tilning pütünley yoqap kétishini keltürüp chiqiridu. Bundaq ehwal shuning bilen dunyaning tildiki köp xilliqining yoqap kétishige hesse qoshidu. Bundaq özgirish özligidin bolghan emes. Bundaq özgirish yerlik milletler üchün bashqa tallash yoli bolmighanlighi, hemde ata-anilarning hazir yürgüzüliwatqan mejburi siyasetlerning uzun muddetlik yaman aqiwiti toghrisida ilmiy tetqiqatlar arqiliq ispatlan'ghan bilimlerdin toluq xewiri bolmighanlighi sewebidin yüz béridu.
 
Nöwettiki yerlik millet we az sanliq millet maaripining aqiwiti toghrisida chiqirilghan ilmiy tetqiqat yekünliri shuni körsitiduki, qosh tilliq oqughuchilarning axirqi oqush netijisining qandaq bolidighanlighini, hemde hökümran tildiki sawatliq bolush sewiyisining qandaq bolidighanlighini belgileydighan eng muhim amil ularning ana tilda élip bérilghan mektep terbiyisini qanche uzun körgenlikidin ibaret bolup, ularning ijtimaiy we iqtisadiy orni qatarliq bashqa amillar unchiwala muhim emes. Ilmiy tetqiqat netijiliri qosh tilliq we köp tilliq bolushtiki sewiyini qandaq qilghanda nahayiti yuqiri pellige kötürgili bolidighanlighini, hemde ashu oqughuchilarning mekteptiki oqush netijisinimu qandaq qilghanda nahayiti yuqiri pellige yetküzgili bolidighanlighini toluq ispatlap bolghan bolsimu, nöwettiki yerlik millet we az sanliq millet maaripida ashu ilmiy tetqiqat netijilirige pütünley qarimu-qarshi bolghan siyasetler yolgha qoyuliwatidu. Yerlik millet balilirini oqu-oqutushni hökümran tilda élip baridighan mekteplerde oqutush ularning her xil iqtidarlirining tereqqiy qilishini töwenlitiwétidu. Ularning menggü kembeghel bolup yashishini keltürüp chiqiridu. Hemde ulargha rohiy jehette intayin éghir ziyan-zexmilerni élip kélidu.
 
Ushbu maqalida biz yuqiriqidek maarip siyasitining hazirqi meqsetlik halda yolgha qoyulush derijisining qanchilik éghirlashqanliqini tekshürüp chiqimiz. Hemde hazir mewjut bolup turuwatqan xelq'araliq qanun-permanlarning dairiside eneshundaq ishlarni bir xil jinayi heriket, dep qarashqa bolidighanlighini ispatlap chiqimiz.
 
Yuqiriqilar kenggés xanim qatarliq töt aptorning maqalisining "muqeddime" qismi bolup, men bu qétim bu yazmamni mushu yerde axirlashturimen. Uyghur diyaridiki qérindashlirimiz üchün kenggés xanimlarning maqalisidiki ilmiy uqumlar intayin muhim bolghachqa, men buningdin kéyinmu u maqalining qalghan qismini imkan qeder tézraq teyyarlap yollashqa tirishimen. Bu yerde men oqurmenlerdin töwendiki tor bettidiki mezmunni choqum bir qétim oqup chiqishni tewsiye qilimen:

http://bbs.diyarim.com/read.php?tid=30697   

Men ushbu yazmamni yéqinda http://meripet.blogbus.com ge yezilghan towendiki bir inkas bilen axirlashturimen:
"Essalamu eleykum Erkin Sidiq aka: Jenubi Shinjangning xilwettiki bostanliq kentidin sizge otluq salam. Yingi yilingizgha mubarek bolsun. Meripetperwer Uyghur yashlirigha wakaliten téningizge salametlik ,'ailingizge bext tileymen. Men sizning yazmiliringiz arqiliq sizni tonughan,yazmiliringizni söyüp oquydighan ixlasmenliringizning biri. Men sizge xélidin béri xet yézishni oylighan bolsammu, erzimes xetlirim arqiliq sizning qimmetlik waqtingizni élip qoyushtin ensirep sizge xet yazmighan idim, emma sizning diyarimizda yolgha qoyuliwatqan "qosh tilliq maarip"toghrisidiki maqalingizni oqup, ixtiyarsiz sizge xet yézishqa kirishtim. Qosh tilliq maaripning bizge élip kélidighan purset we xirisliri xélidin béri méni oylandurup kelgen idi. Emma bashqilar qandaq oylidi bunisi manga namelüm bolghanliqtin, bujehette chongqurraq pikir yürgüzüwatqanlar anche köp bolmisa kérek dep oylighan idim. Sizning yazmiliringiz we uninggha yézilghan inkaslardin millitimizning tereqqiyatigha,pen-medeniytige üzlüksiz köngül bölüwatqanlarning xélila köp ikenlikini bilip,xéli ümüdke toldum. Bizde "tama-tama köl tolar"digen gep bar. Bizde milletning tereqqiyati toghrisida etrapliq pikir yürgüzidighan ötkür pikirlik kishilirimiz qanche köpeyse milletning tereqqiyatigha shunche paydiliq. Diyarimizdiki pul-mal, hoquqni hemmidin ela bilidighan birqisim nan qépilargha qarighanda milletning tereqqiyatini oylaydighan ötkür pikirlik kishilirimizning bolushi millitimizning bexti.
 
Men kichikimdin bashlap kitap oqushqa amraq bolghachqa özüm yaxshi körgen kitaplarni chang qondurmay etiwarlap saqlap kelgen idim. Meqsed men söyüp oqughan kitaplarni perzentlirimmu söyüp oqusa, manga ejdadimni tonutqan kitaplardin perzentlirimmu ata-bowilirini biliwalsa, öz medeniytini biliwalsa, perzentlirim öz millitining pen-medeniytini, tarixini qizghin söyidighan yaramliq kishilerdin bolup chiqsa digendin ibaret idi. Ming epsüs ,balam mektep yishigha toshqandin kiyin bujehettiki endishem künséri éship bardi. Balam qosh til bashlan'ghuch mektipide oquydu. Gerche bu mektepning wiwiskisida " qosh til mektep "dep yiziqliq bolsimu barliq dersler xenzutilida ötülgenliktin adettiki kishiler bu mektepni" xenzu mektep "dep ataydu. Shu seweptin balamning Uyghurche sawadini ailide chiqirishqa mejbur boldum, emma mektepte Uyghurche yiziq bilen uchrishish pursiti bolmighandin kéyin Uyghurche söz-atalghularni yézish,chüshinishte we Uyghur til-yiziq sewiysini dawamliq ashurushta qiynchiliq xéli éghir bolidiken. Shuning bilen men ballirimgha qimmetlik buyum süpitide miras qaldurup qoyushni oylighan qimmetlik kitaplar "iz " ."oyghan'ghan zimin"," anayurt ","jallat xénim"...............qatarliq nurghun kitaplar mendin kiyin qalsa topa bésip, bir bulungda boyun qisip turup qalarmu-he?! Balilirim , bizni dunyagha tonutqan mehmut qeshqiri, yüsüp xas hajip, lutpulla mutellip, abduxaliq Uyghur, abdirihim ötkür, abdushukur muhemmet imin........... Qatarliq alim, ediplirimizning ismini bilmeydighan we atiyalmaydighan(hetta aghzi kelmeydighan)bolup chiqarmu-he?! Ana tilida muntizim terbiylenmise ana tilida yézilghan qimmetlik kitaplarni qandaqmu oqup chüshineler?
 
Men ilgiri balam chong bolsa yaxshiraq xizmetke orunlishalarmu? Digenni oylayttim. Emdi balam chong bolsa manga we ata-bowisigha oxshimay qalarmu? Digenni oylaydighan bolup qaldim. Xeyriyet, hemmiz ortaq tirishchanliq körsitip milletning pen-medeniyet ishlirini qizghin söysek, izdensek qanaetlinerlik jawapqa choqum érisheleymiz.   Millitimiz üchün özingizni asrang.sizge bext tilep: …"

Tehrirligüchi: Meripet tori http://www.meripet.org din Uyghur .
 
Bu yazmida tilgha élin'ghan shexsler we ularning eserlirige munasiwetlik tor adrisliri toplimi:

1) "Mutexesisler ilmiy maqalisi"     
http://www.un.org/esa/socdev/unpfii/documents/E_C19_2008_7.pdf         
 
2) Doktur Tow Skutnab-Kenggés xanim (Tove Skutnabb-Kangas) :        
http://www.neiu.edu/~duo/skutnabb.htm
       
3) Bu yazmining apturi tewsiye qilghan bir maqalining adrisi:      
http://bbs.diyarim.com/read.php?tid=30697
   
4) apturning ilgiriki yazmilirigha qarita inkas yézilghan torbetning adrisi: 
http://meripet.blogbus.com

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti  

Wheelchair
Wheelchair