Vadahirning Ochuq Xétige Jawab

Kona yéziq: http://www.bilik.cn/bbs/viewthread.php?tid=15318

Hörmetlik Vadahir ukam,

Özingizning we özingizge oxshash bir qisim yashlarning yürek sözini manga bir "ochuq xet" sheklide yetküzginingizge, hemde shu arqiliq manga medet we ilham berginingizge köptin-köp rexmet. Men xétingizni oqup, sizning tepekkur dairingizning kenglikige, tehlilingizning chongqurliqigha we pikringizning orunluq we ötkürlükige qayil boldum we apirin oqudum.

Siz otturigha qoyghan teklip menmu özemning hazirghiche bolghan hayatida eng muhim we eng qimmiti bar dep qarap kelgen ishlarning birsi. Muhimliq derijisi jehette men üchün bu ish özemning hazirqi xizmitidin qélishmaydu. Shunga eger méning qolumdin kelse, siz teklip qilghan sahede özemning barliq iqtidarini ishqa sélip, özemning barliq imkaniyitidin paydilinip tiriship béqishni men chin könglümdin xalaymen.

Men adette kelgüsi toghrisida pilan tüzgende, qilidighan ishlar bilen uni emelge ashuridighan yol üstide teng bash qatturimen. Shu asasta emelge ashurush imkaniyitini oylap chiqalmighan nersilerni pilan'gha kirgüzmeymen. Shunga sizning xétingizni oqughan waqittin bashlap, men siz teklip qilghan ishni emelge ashurushta qandaq yollar barliqi toghrisida chongqur oylandim. Netijide mundaq ikki yol barliqini hes qildim: 1) yéngi idiyilerni teswirleydighan maqale we kitablarni yézish, hemde her xil wastilerdin paydilinip bu yéngi idiyilerni uyghurlar arisida teshwiq qilish. 2) uyghur diyarigha bérip, uyghur yashliri arisida notuq sözlesh.

2005-yilidin bashlap men özem hes qilghan we chüshinip yetken nersilerni maqale qilip yézip chiqishqa bir az urunup kéliwatimen. Xudayim buyrisa bu ishni buningdin kéyinmu dawamlashturghum bar. Eger tordashlarning ichide men we bashqilar chet eldiki sharaittin paydilinip izdinip jawab tapalaydighan, uyghur yashliri üchün bir az omumiyliqqa ige soalliri barlar bolsa, u soallarni manga élxet ( erkinsidiq@gmail.com <mailto:erkinsidiq@gmail.com>) arqiliq mangdurup berse, men ularning ichidiki ehmiyetlik we omumiyliqqa ige dep qarighan soallargha jawab teyyarlap chiqishni xalaymen. Özümge uyghun kelmeydighan soallarni bolsa chet eldiki bashqa qérindashlargha yetküzüp bérishke tirishimen.

Ikkinchi ishqa kelsek, men shinjang uniwérsitétida oquwatqan waqtimdila, uyghur jem'iyitini tepsili we estayidil közitip, ashu dewirde uyghur jem'iyitide qilishqa tigishlik eng muhim ishlar qaysi ikenliki, u ishlarni qandaq qilghanda eng yaxshi qilghili bolidighanliqi, hayat yoli, hayatliqning qimmiti we bashqilar toghrisida öz kallamda bir-ikki saetlik léksiye teyyarlighan idim. Piyade yol méngiwatqanda, kocha aptobusida bir yerdin yene bir yerge mangghanda, poyiz yaki ayropilanda ichkirki ölkilerge yighin'gha mangghanda we u yerdin qaytip kéliwatqanda, mendiki bu léksiye öz méngemde toxtimay öz-özümge oqulup turatti. Shu chaghda ürümchidiki bir uyghur ottura mektipige bérip, ikki qétim léksiye sözligen idim. Shangxeyde bilim ashuriwatqanda, u yerdiki bir sinip uyghur oqughuchilirigha bir qétim bir saet sözlep bergen idim. Yaponiye we amérikigha barghandin kéyin, gerche méning uyghur yashliri arisida ashundaq léksiye sözlesh istikim intayin kücheygen we men uning her xil shert-sharaitini hazirlighan bolsammu, méning undaq qilish istikim her xil sewebler tüpeylidin nurghun cheklimilerge uchrap keldi. Bu xil ehwalni buningdin kéyin özgertishmu anche asan'gha toxtimasliqi mumkin.

Men siz otturigha qoyghan teklip toghrisida yene bashqa qandaq ünümlük chare we wasitiler barliqi toghrisida dawamliq izdinip körimen. Bu jehette sizning wa bashqa qérindashlarning her qandaq pikir-teklipliri bolsa manga yollap bérishinglarni chin könglümdin ümid qilimen.

Men mushu témigha ait yene bir qisim mesililer üstide söhbetning 2-qismi 8-soalning jawabida bir az toxtalghan idim. Eger téxi körmigen bolsingiz uni bir qétim oqup baqqan bolsingiz. Uning tor bet adrisi:

<http://www.meripet.com/Sohbet/Erkina8.htm>

Axirida wetendiki tordashlarning oylinip béqishi üchün men mundaq bir teklipni sunmaqchi. Uyghur diyaridiki mejburi siyasiy öginish tüzimi we teshkiliy qurulmisidin uyghur jem'iyitidiki bir qisim éghir mesililerni hel qilishta paydilan'ghili bolamdu? . Eger pütün uyghur diyari boyiche bir qanche ay eydiz késili toghrisidiki asasiy bilimler öginilse, uyghurlar ichidiki eydiz késilini azaytishqa zor paydisi bolar idi. Eger tamaka chékishning insanlarning salametlikige élip kélidighan ghayet zor ziyanliri toghrisida bir qanche ay öginish élip bérilse, uningmu uyghurlar üchün zor paydisi bolar idi. Siyasiy öginish waqtidin paydilinip, uyghur jem'iyitidiki ijtimaiy we iqtisadiy mesililer chongqur tehlil qilin'ghan we ularni ünümlük hel qilishning usul-chariliri otturigha qoyulghan nadir kitablarni öginish qilishmu hem shundaq. Bu jehette qilishqa tégishlik, uyghur jem'iyiti üchün qimmiti zor bolghan ishlar nahayiti köp. Lékin, hemmeylen'ge ayan bolghinidek, bu ishlarni emelge ashurush-ashuralmasliq yerlik hökümetning rayigha we orunlashturushigha baghliq. Bu jehette bir yéngiliq peyda qilish imkaniyiti barmu?

Bir Dunyagha Dangliq Zatning Hékmetlik Sözliri: Shundaqtimu Qiliwer

Men ötken hepte, yeni 2008-yili 1-ayning 10-küni, bizning idaride orunlashturulghan bir ilmiy dokladqa qatnashtim. Bu doklatning témisi: « The Power of our Choices and our  Words» bolup, Uyghurche menisi «Biz tallighan yol we biz tallighan sözning küch-qudriti» digen’ge toghra kélidu.  Bu dokladni bergen kishi bir dunyagha dangliq ayal zatning hékmetlik sözini neqil qilghan idi, men u sözlerni Intérnéttin tépip, Uyghurchigha terjime qilip baqtim.  Bu sözler yoqurida otturigha chüshken bezi teklipler bilen munasiwetlik bolghachqa, uni oqurmenlerning diqqitige sundum.  Méning terjime qilghinim digendek toghra bolmighan yerlirimu bolishi mumkin. Shunga bashqa qerindashlarning töwendiki Uyghurche terjimisini téximu yaxshilap, tor betlirige chiqirip qoyishini ümid qilimen. Tordashlarning paydilinishi üchün bu hékmetlik sözlerning In’glizchisinimu Uyghurchisining keynige qoshup qoydum.  Bu sözni qilghan xanimning ismini bu yerde atashni men muwapiq körmidim. (Bürküt ependining töwendiki teliwige asasen, eslide qisqartilghan yérini chiqirip qoydum)

Uyghurchisi:

Bu ayal zatning ismi «Teresa» bolup, dunya xelqi uni hörmetlep «Teresa ana» dep ataydu.  U xanim 1910-yili toghulghan bolup, 1997-yili wapat bolghan. 1979-yili Nobél ténchliq mukapitigha érishken. Töwendiki tor bétide uninggha ait In’glizche uchurlar bar:

http://www.prayerfoundation.org/mother_teresa_do_it_anyway.htm

Arzu bilen rialliq arisidiki hang bek keng hem chungqur . Shunga adem qilimen digenni qilalmisimu qiliwatqinini bolsimu yaxshi qilishi kirek . Her qandaq ehwalda özini tashliwetmesliki kirek . Bolmisa hemmisi nölge teng .

Essalamu eleykum erkin sidiq aka , siz bashliq ailingizdikilerge otluq salam !

Sizning terjimhalingiz arqiliq siz bilen tonushush sheripige muyesser bolghan her bir sherep igisining yüriki söyünmey qalmaydu . Ishinimenki sizning muweppeqqiyetliringiz – ulardin xewer tapqan her bir qelp igisini iptixarlandurdi . Ular közlirini sizge tikti . Bu ümitlik közler sizdin niminidur kütiwatidu . Elwette siz ashularning közliridiki ümid uchqunining öchüp qalmasliqi üchün tirishchanliq körsitiwatisiz . Sizge alemche teshekkür !

Sizning hayat musapingiz asasida , muwappeqqiyetliringizning delili süpitide yekünlep chiqqan ‹‹ muweppeqqiyetning yéngi tenglimisi ›› her bir oqurmenni yéngi pikir menbesi bilen temin etti . ‹‹ ömürlük kesipni qandaq tallash kirek ›› serlewhilik körsetmingiz – kesp tallashta qaymuqup yürgenlerning pikir qarangghuluqini yorutti . Sizdin sual sorighanlargha ,waqti shundaq zich orunlashturulghan tetqiqat xizmitini qilip turuqluqmu waqit ajirtip estayidilliq we kemterlik bilen bergen – etrapliq , qimmetlik pikir teklipler mujessemleshken jawapliringiz , ularning pikir tosqunluqlirini échip , temtirep yürgen pikirlirini izigha saldi . Ulargha ilham , medet boldi .

Her bir adem muweppeqqiyetke, yuquri pellige intilidu . Su peske aqidu , adem igizge . Muweppeqqiyetshunaslar muweppeqqiyetning asasi amilini ademning özige baghlaydu . Ichki amilni asasliq orun'gha qoyidu . Mesile del mushu yerde , ‹‹ pütün dunya organik bir gewde ›› bolush süpiti bilen adem jemiyet bilen zich munasiwetlik . Muweppeqqiyetmu buning ichide . Bir ademning muweppeqqiytining asasliq amili – kesipte . Meyli tetqiqatchilar bolsun , alimlar bolsun , dangliq sodiger , hünerwenler bolsun ular ashu kesipni tutqa qilip muweppeqqiyet qazan'ghan . Sizning bu ikki noqtini baghlap turup yéngiche pikir endizisi bilen temin etkiningizge rehmet .

Muweppeqqiyetning asasi amili bolghan kesip we sirtqi amilgha kileyli . Bizning bu yerde maarip yariyar harwidek qalaq halette . Mutessip . Maaripning terbiyligen yaramliqliri bek az . Bu – heqiqet. Maarip alliqachan mayakliq rolidin ayrilip qalghan . Mektep puttürgen yashlirimizning mutleq köp qismining jemiyetke chiqipla ganggirap qélishi - buning yüz pirsentlik delili . Birining bu yerde kesipni muweppeqqiyetlik tallash bek müshkül . Tallighan teqdirdimu maaripning muweppeqqiyetke yetküzüsh iqtidari yoq .

Kesp tallshta toluq otturini püttürgen oqughuchilarning hemmisi imtihan bergüchilarning %50 la qobul qilinidighan sanning ichige kirish üchün tirshidu . Bu bexitke nail bolghanliridin intayin az bir qismila özliri xalighan kesipke kileleydu . Qalghanliri bolsa ötkinidin xosh . Qaysi kesipning bolushi mohim emes . Mektepke kilip bolup kesiptin qaqshaydu . Bu yerde maarip kesipni ‹‹ akang kimni alsa , yenggeng shu ›› qiliwetken . Qandaq bolushidin qet'iynezer ular özi xalimisimu oqushqa mejbur . Chünki bu qandaqla bolmisun kiyinki jan béqishning asasi .

Kesipni özi tallap kelgenlerge kelsek – maarip ularning kütken yiridin chiqmidi . Shuning bilen ular öz kespini toghra tallighinidin gumanlinishqa bashlidi , chünki bu yerde kesipni toghra tallashning ölchimi – téz xizmet tapqili bolidighan bolush , köp pul tapqili bolidighan bolush . Bundaq téz özgiriwatqan jemiyette aldin biler molla tapqaqlarmu buninggha ajiz keldi . Shuning bilen ularmu teqdirige ten bérip jan béqishning asasini yaratti .

Yuqarqi sewepning hemmisi maarip bilen jemiyette . Maarip ularning kütkinini birelmidi . Jemiyet bolsa tetür quyun chiqirip , ularning közige qum tiqip téximu qaymuqturiwetti . Shu seweplik bizdin muweppeqqiyet qazan'ghanlar bek az chiqti . Elwette , mining bu qarishim hazir jemiyette moda boliwatqan ‹‹ aliy mektep oqughuchillirning layghezellishishi , tirishmasliqi , yoldin chiqishi , özini tashliwitishi ..... ››dek qarashlarni chetke qaqmaydu . Chünki ali mektepni püttürüp chiqqandin kiyin birer xizmetning höddisidin bimalal chiqqudek bolush , kesipni her halda mukemmel igellesh – ulargha qoyilidighan eqelliy telep . Buningmu höddisidin chiqalmighanlardin muweppeqqiyetni kütüsh aqilanilik bolsa bu bashqa gep .

Emdi mektep püttürgenlerge kileyli . Bu yerde oqush , üginish, izdinish oqush püttürgichilikla dawamlishidu . Mektep püttürgendin kiyin jan béqish kirek . Yuquri örlep oqushqa sharaiti yar biridighanlar bek az . Mektep püttürgendin kiyinki nime ish qilsh , xizmet mesilisi bash qaturidu . Orunlishalighanlar turmush helekchilikide , orunlishalmighanlar xizmet helekchilikide qalidu . Jemiyet ulargha uningdin bashqini oylighidek imkaniyet bermeydu . Chünki jan béqish barghansiri tesliship ketti . Bu hal mektep püttürgen yashlirimizdikila emes, pütün uyghur jemiyitidiki omumyüzlük hadise .

Erkin Sidiq aka , siz tenglimingizde pursetni tekitlep ajayip yaxshi qipsiz . Siz eger ashu chaghda Yapuniyege chiqip oqush pursitige érishelmigen bolsingiz, mushu tapta ‹‹ Amrika hawa qatnishi we alem boshluqi téxnikisi bashqurush idarisi ›› da emes belki jungguning tiraktur tetqiqat ornidimu ishliyelmeslikingiz mumkin idi . ( bu hergizmu ashuriwetkinim emes. ). Her nime bolsa siz shu pursetke nail boluptikensiz . Likin kisip éytimenki –undaq teley hem chong – kichik yaxshi pursetler bizge nisip bolmaydu . Ashu muweppeqqiyetke yüzlinidighan pursetni yaritish üchünmu biz bek , bek , bek térishmisaq bolmaydu . Muweppeqqiyet bizlerdin qanchilik yiraqliqta bunisi namelum . Likin buningdin chüshkünliship özini tashliwitish – tirik turup teyyar görge kirip yatqanliqning özi bolmay nime ?

Siz yaxshi tesir qozghiyalidingiz . Sizge apirin ! Men bu xétim arqiliq sizning tenglimingiz we köz qarashliringizgha pütünley qarmu – qarshi bolmighan halda aqsaqalliq bilen bir köz qarashni otturigha qoymaqchimen.

Miningche sizning maqalilliringizni oquydighanlarning mutleq köp sandikisining alliqachan yenggisi bolup bolghanlar . Ghayet zor gheyretke kilip yengge almashturmaqchi bolghanlargha apirin éytimizyu , bu ish ularning akisigha baghliq bolghanliqi üchün taza ishench qilalmaymiz . Ashu yenggisi bolup bolghan , yenggisidin qaqshap yürgenlerge , ganggirap yürgenlerge buningdinmu bekrek kériki – qamcha . Yeni – ularda teqdirige ten bérip emes , rialliqqa dadil yüzlen'gen asasta yenggisige toghra muamile qilalaydighan ademgerchilikni yitildüridighan , at tapqiche éshek mineleydighan , min'gen éshkini at tépish üchün xizmet qilduralaydighan , éshiki bolmisa mangalaydighan , mangalmisa ömiliyeleydighan , at min'genliri ishek min'genlirini , éshek min'genliri mangghanlirini , mangghanliri ömilewatqanlirini yöleydighan , hemmisi tirik turup görge kiriwalghanlirini tartip chiqiridighan rohni yitildüridighan qamcha . Bu qamchini sizni ursiken digen ümit hem ishenchtimen . Siz bu qamchini ularning yéghirigha tegkidek , ularni endiktürgidek , chapchitqudek , segitküdek , ulargha – menzilning bu emeslikini , qandaqla bolmisun toxtimay algha ilgirlishi kireklikini tonutqidek qattiq hem tori bilen urushqa tirishqaysiz . Eger buninggha yalghuzluq qilsingiz diyarimizdiki yürikide ashular bolghan sizdek aliyjanap bilm igilliri siz bilen hemdemde bolghusi .