Erkin Sidiq

2007-Yili 28-Noyabir

Tehrirliguchiler: Yawuz (Orxun Uyghur Tarixi tor bétidin) bilen Muxbir

Men özümning "muweppeqiyetning yéngi tenglimisi" dégen témidiki yazmamda, yeni mushu yazmining 1- bölümide, bir ademning muweppeqiyet qazinishidiki muhim amillarni tizip we chüshendürüp chiqtim. Ularning ichide "talant", "iqtidar", "qiziqish", "öz-özini toghra tonush" dégen'ge oxshash bir qisim muhim terkipler bar. Töwende köridighinimizdek, bu terkipler bir ademning öz kespini toghra tallishida, hemde shu asasta öz kespide muweppeqiyetlik bolushida intayin muhim rol oynaydu. Eger oqurmenlerning ichide bu yazmining 1- bölümini téxi oqup baqmighanlar bolsa, men ularning aldi bilen 1-bölümni bir qétim oqup chiqishini semimiylik bilen teshebbus qilimen.

http://www.bilik.cn/bbs/viewthread.php?tid=14578

Wetendiki nurghun qérindashlarning "muweppeqiyetning yéngi tenglimisi" diki hemme shertlerni toluq orunlash imkaniyiti yoq. Bir qisim kishilirimiz, mesilen, yézidiki bir qisim yashlirimiz, u shertlerni hazirlashtin menggü mehrum qélishi mumkin. Lékin, bu hergiz ashu kishilerning muweppeqiyetlik bolalmasliqidin dérek bermeydu. Men burunmu éytip ötkendek, "muweppeqiyet" bir nisbiy uqum bolup, eng axirqi hésabta sizning bezi ishlardiki bir muweppeqiyetke qaysi derijide érishkenlikingiz özingizning bahalishigha baghliq. Eger siz muweppeqiyetning hemme shertlirini hazirliyalmighan bolsingiz, közligen nishaningizgha toluq yételmeslikingiz mumkin, lékin özingizge chushluq muweppeqiyetke érisheleysiz. Eger siz bir ishni qilip sinap baqmisingiz, uni emelge ashurushtiki éhtimalliq nöl bolidu. Shunga, eger siz öz ömringizni menilik we muweppeqiyetlik ötküzmekchi bolidikensiz, choqum bashtin - axir öz iqtidaringizni eng yuqiri derijide ishqa sélip tirishishingiz kérek. Men bu qétimqi muweppeqiyet tenglimiside ishletken qoshush, élish we köpeytish belgiliri melum derijidiki ilmiy we emeliy asasqa ige, lékin u matématikiliq hésablash belgiliri u tenglimidin ünümlük paydilinish üchün unchiwala muhim emes. Eng muhimi "muweppeqiyet = közligen bir nishan'gha yétish" dégendin ibaret éniqlima, hemde muweppeqiyet tenglimisidiki terkipler, shundaqla ashu terkipler üstide élip bérilghan chüshendürüshlerdin ibaret. Sizde néme barken, néme kem iken, shuni bir éniqlap béqish, hemde shu asasta özingiz buningdin kéyin qaysi jehetlerde tirishsingiz bolidighanliqini tépip chiqish hemmidin muhim. Méningche u tenglimining eng chong qimmiti mushu jehette bolushi mumkin.

Men bu yazmamning béshida eskertip qoyushni muwapiq körgen yene bir ish bar. Tordashlarningmu xewiride bolghinidek, men éléktr injénérliki kespi boyiche doktorluq unwani alghan bir injénér bolup, birer ijtimaiy penning mutexessisi emes. Méning maqalilirimning héch qaysisi özüm élip barghan birer ilmiy tetqiqat asasida yézilghan emes. Men oqurmenlerning bu nuqtini toluq chüshinishini, méning yazmilirimgha peqet bir paydilinish matériyali yaki teklip qatarida muamile qilip, uningdin janliq paydilinishini soraymen. Méning yazghanlirim hemme ademning ehwaligha, yaki bir ademning hemme ehwaligha uyghun kélishi mumkin emes. Lékin men uning nurghun yashlargha belgilik paydisi bolushini ümid qilimen.

Men töwende uyghur yashlirining öz kespini qandaq tallishi kérekliki üstide toxtilishtin burun, aldi bilen amérikining bu jehettiki ehwalini qisqiche tonushturup ötey. Bundaq qilishimdiki meqset, oqurmenlerde kéyinki mezmunlarni esli menisi boyiche toghra chüshinishi üchün belgilik asas yaritishtur.

Amérikining Kesip we Kesip tallash jehettiki ehwali

Hayat basquchigha qarap turup, kesipni mundaq 2 türge ayrish mumkin. Uning birsi mekteptiki kesip. Yene birsi xizmettiki kesip. Gerche uyghurchida bu nersining her ikkilisi "kesip" dep atilidighan bolsimu, in'glizchida ularning atalghusi bir-birige pütünley oxshimaydu. Yeni, mekteptiki kesip "major" dep atilidu. Xizmettiki kesip üchün bolsa "career, profession, occupation, vocation" dégen atalghular ishlitilidu. Bezide bir xizmet kespining ichide bir qanche xizmet saheliri bolidu. Mesilen, dawalash kespining ichide késel köridighan doxtur, chish doxturi, séstra, jismaniy jehette chéniqturush arqiliq adem dawalash (in'glizche "physical therapist") kespi, doxturxana tejribixanisidiki téxnik, mal doxturi, we dorigerchilik dégen'ge oxshash kespiy saheler bar.

Men ta hazirghiche bir adem özi ümid qilghan kesipni oqush, ashu kesipte xizmet tépish, we bir kesiptin yene bir kesipke yötkilish jehette junggo bilen amérika otturisida qanchilik perq barliqini oylap baqmighan ikenmen. Bu qétim mushu yazmini teyyarlash üchün bu mesile toghrisida bir az oylinip we izdinip, bu ikki dölet otturisidiki perqning chongluqigha heyran qaldim. Oqurmenler junggoning bu jehettiki ehwalini toluq chüshinidu. Shunga men bu yerde peqet amérikining ehwalinila qisqiche tonushturup ötey.

Amérikida her bir yash - ösmürning özi üchün bir kesip tallash ishigha yardem qilidighan bir muntizim qurulma bar. Toluqsiz we toluq ottura mektepte oqush püttürüp xizmet tapmaqchi bolghanlargha, we toluq otturini püttürüp aliy mektepte oqumaqchi bolghanlargha kesip tallash jehette meslihet béridighan "kesip meslihetchisi" bar. Bu kishiler kem dégende aliy mektep toluq kursini püttürgen, psixologiye, insanshunasliq, milletshunasliq, jornalizim yaki jem'iyet ilmi dégendek kesiplerde oqughan bolidu. Köpinchiliri xizmetke chüshkendin kéyin yash oqughuchilargha qaritilghan meslihetchilik kespi toghrisida bashqidin mexsus terbiyilen'gen bolidu. Shunga ular meslihetchilik sahesidiki kesip ehliliridur. Ular in'glizche "career counselor" yaki "career advisor" dep atilidu. Oqush püttürüshke birer yil qalghan waqittin bashlap, oqughuchilar bu "kesip meslihetchisi" bilen bir qanche qétim körüshüp, özining kesip nishanisi we kespiy qiziqishini u kishi bilen muzakire qilip, shu arqiliq ottura mektepni püttürüpla xizmetke chiqmaqchi bolghanlar özige layiq kesipni békitidu. Aliy mektepte oqumaqchi bolghanlar kelgüside xizmet kespi üchün qilmaqchi bolghan ishni qilalishi üchün qaysi kesipte oqusa bolidighanliqini éniqlap, shu arqiliq oqumaqchi bolghan aliy mektep kespini békitidu. Shuni eskertip qoyush kérekki, bu ishlar mutleq emes. Kichikidin tartipla özining kelgüside néme ish qilmaqchi ikenligini öz aldigha yaki ata - anisining yardimi bilen békitip bolghan, shuningdin kéyin qilchimu tewrimeydighan yashlarmu köp.

Köpinche oqughuchilar aliy mektepke kirishtin burun bir kesipni tallap bolghan bolidu. Hemde özi tallighan kesipke oqushqa kiridu. Lékin, amérikidiki aliy mektepler bir qisim oqughuchilarning kesip tallimay turupla bir aliy mektepke kirishige yol qoyidu. Bundaq oqughuchilar "kesipni békitmigen oqughuchilar" (in'glizche "undecided students") dep atilidu. Élan qilin'ghan bezi mölcherlerge asaslan'ghanda, amérikidiki yéngi mektepke kirgen oqughuchilar ichidiki mushu xildiki oqughuchilarning nisbiti 20 pirsenttin 50 pirsentkiche iken. Bu oqughuchilar deslepki bir yil ichide özi qiziqidighan 4-5 tek kesiplerning her birsidin birdin ders tallap oqup béqip, shu arqiliq özining qaysisigha eng qiziqidighanliqini éniqlap, andin bir kesipni tallaydu.

Men yuqirida teswirligen "mektep kespi" ning in'glizche sözi "major" ning esli menisi "asasiy kesip" bolup, amérikidiki aliy mekteplerde yene "qoshumche kesip" mu bar. Buni in'glizchida "minor" dep ataydu. Yeni, siz bir aliy mektepte bir kesipni asasiy kesip, yene bir kesipni qoshumche kesip qilip oqup, ikki kesiptin tengla bakalawr unwani alsingizmu bolidu. Bundaq oqughan oqughuchilarni amérikida "qosh kesiplik" (in'glizche "double-majored") oqughuchilar dep ataydu. Her bir oqughuchining deslepki ikki yil ichide oquydighini asasen omumiy kesip bolup, oxshimighan kesiplerning eng axirqi 2 yilliq dersila oxshimaydu. Nurghun oqughuchilar 5 yil ichide 2 kesiptin bakalawr unwani élip bolalaydu. Bu 2 kesip bir - birige yéqin kelmisimu boluwéridu. Yeni siz asasliq kesip üchün fizika oqup, qoshumche kesip üchün tarix oqusingizmu boluwéridu.

Buningdin bashqa, siz bir aliy mektepke kesip tallap bolup kirip, birer yil oqughandin kéyin, burun tallighan kespingizni yaxshi körmey, bashqa bir kesipke özgertmekchi bolsingiz, amérikidiki aliy mektepler buningghimu pütünley yol qoyidu. Élan qilin'ghan bezi mölcherlerge asaslan'ghanda, amérikida bir aliy mektepke kirip bolghandin kéyin eng kamida bir qétim kesip özgertidighan oqughuchilarning nisbiti 50 pirsenttin 70 pirsentkiche bolghan ariliqta iken.

Her bir aliy mekteptimu birdin "kesip merkizi" (in'glizche "career center") bar bolup, u yerde ishleydighan mexsus xadim bar. Ularning wezipisi kesip tallash yaki özgertish ishida mesilige yoluqqanlargha meslihet bérip, ularning ishini hel qilip bérish. Shundaqla oqush püttürüsh aldidiki oqughuchilargha xizmet tépish jehette yardemde bolush. Yéngi oqush püttürgen oqughuchilargha éhtiyaji bar shirket we idariler özlirige qandaq adem kérekliki toghrisida mexsus uchur teyyarlap, ashu uchurlarni mushundaq "kesip merkizi" ge mangdurup béridu. Bu merkezler bolsa bundaq xizmetlerni türge ayrip, oqughuchilarning paydilinishi üchün retlik saqlaydu. Hemde oqughuchilarning xizmetke iltimas qilghandiki iltimas jedwilini toldurush ishigha, hemde öz - özini tonushturidighan "qisqiche terjimihali" (in'glizche "Resume") ni teyyarlashqimu yardemliship béridu.

Amérikida "ömürlük kesip" dégen nerse asasen mewjud emes. Pütün ömrini peqet birla idare yaki birla shirkette ishlep ötküzidighanlar intayin az sanni igileydu. Yéqinqi bir ilmiy tekshürüsh doklatining netijisige asaslan'ghanda, amérikida hazir her bir adem pütün hayati jeryanida öz kespini ottura hésab bilen 5-6 qétim özgertidiken. Ayalimning shirkitide stanford uniwérsitétining tarix kespini püttürgen, bu shirkette bolsa yumshaq détal bilen shughullinidighan bir kishi bar idi. Démek, amérikida mushundaq oqughan kespi bilen shughullinidighan kespi bir - birige yéqin kelmeydighan ishlarmu xéli köp bar.

Yuqiriqi bayanlardin biz mundaq bir qanche nersini chüshiniwalalaymiz: 1) kesip tallash bir intayin murekkep jeryan bolup, uni yaxshi élip bérish bir ilmiy pozitsiye we nurghun waqit bilen nurghun emgek telep qilidu. 2) kesipni toghra tallash üchün aldi bilen öz - özini toghra bayqash kérek. Töwende men emdi esli mezmunni bashlaymen.

Méning bu yazmini teyyarlashtiki meqsitim, her bir yashqa özige layiq birdin kesip tallap bérish emes. Méning bu yerdiki meqsitim, her bir yashni özi üchün bir muwapiq kesip tallash üchün némilerge diqqet qilishi, qaysi qedem - basquchlarni bésishi kérekliki toghrisidiki zörür bilimler bilen teminlesh. Men gepni emdi kesiplerni bir qanche katégoriyige ayrishtin bashlaymen. Siz bu katégoriyilerni obdan chüshensingiz, özingiz üchün qaysisi eng muhim ikenligini bileleysiz. Andin ashu siz muhim dep qarighan kesipler ichidin birni talliyalaysiz. Men hazir teswirlimekchi bolghan kesip "mektep kespi" bolushimu mumkin, "xizmet kespi" bolushimu mumkin. Yeni ularni her 2 xil kesipke tetbiqlashqa bolidu.

1. Siz Eng Qiziqidighan Kesip

Her bir ademning özi eng qiziqidighan kespidin bir yaki bir qanchisi bolidu. Siz melum bir kesipning siz cheksiz qiziqidighan kesip ikenliki yaki emeslikini bilish üchün, mundaq oylap béqing: siz ashu kesip bilen kirimsiz shughullinishni xalamsiz? Hazir uyghur diyaridiki nurghun uyghur yashliri duch kéliwatqan eng éghir mesile özliri üchün kirim qilip jan baqidighan bir xizmetning yoqliqi. Shunga mutleq köp yashlarning heqsiz qilishni xalaydighan kespi bolmasliqi éniq. Lékin, bu yerdiki sinaqni ongushluq élip bérish üchün, siz choqum özingizni bay, bashqa kirimge éhtiyajliq emes, dep oylishingiz kérek. Siz ashu derijide qiziqidighan kesiptin qaysiliri bar iken? Buni bir tizip béqing. Bolsa ashundaq kesiptin 10 ni tépip, bir qeghezge tizip chiqing. Eger siz özingiz intayin huzurlinidighan bir xizmet bilen shughullinip, xizmet jehette ömür buyi xushal ötey désingiz, mushu katégoriyidiki bir kesipke kirishke pütün küchingiz bilen tirishing.

2. Siz Eng Yaxshi Qilalaydighan Kesip

Her bir ademning özige xas talanti we eng yaxshi qilalaydighan ishliri bolidu. Mesilen, beziler dersni intayin yaxshi öteleydu. Beziler balilarni nahayiti yaxshi terbiyileydu. Beziler bashqurush we teshkillesh iqtidarigha bay bolidu. Beziler naxshini yaxshi éytalaydu. Yene beziler sazni yaxshi chalalaydu. Mana bular her bir ademning özi eng yaxshi qilalaydighan kesipliri bolup hésablinidu. Yuqiriqi misallardin shuni körüwélishqa boliduki, ademning bezi iqtidari tughma bolidu. Men buni aldinqi yazmamda "talant", dep atidim. Ademning bezi iqtidarliri bolsa kéyin yétildürülgen bolidu. Hazirqi mezmun'gha tetbiqlighanda, bundaq iqtidar bir ademning normal menidiki özige xas iqtidari, hüniri, we bilimini öz ichige alidu. Eger xalisingiz, sizmu özingiz eng yaxshi qilalaydighan kesiptin 10 ni tépip, ularni yuqiriqi qeghezge tizip béqing. Eger siz tughma talantingiz, barliq iqtidaringiz we yoshurun küchingizni eng yuqiri derijide jari qildurup, shu asasta oqush we xizmet jehette adettin tashqiri netijilerni yaritay désingiz, mushu katégoriyidiki bir kesipke kirishke pütün küchingiz bilen tirishing.

3. Siz Üchün Eng Qimmiti Bar Kesip

Her bir ademning özi üchün qimmiti eng yuqiri kesiptin birsi yaki bir qanchisi bolidu. Mesilen, junggodiki dangliq erbab lu shünni alsaq, uning eslidiki qiziqidighan kespi doxturluq bolup, yaponiyige ashu kesipni oqush üchün barghan. Kéyin, eyni waqittiki qimmiti eng chong ish qelem arqiliq junggoluqlarni oyghitishtin ibaret iken, dep oylap, özining esli kespini tashlap, yéziqchiliq bilen shughullan'ghan. Meshhur ustazimiz abdushükür memtimin ependining özining eslidiki ximiye kespini tashlap, uyghur pelsepe tetqiqati bilen shughullinishimu, eyni waqitta uning ximiyige qarighanda pelsepining qimmiti yuqiri, dep qarighanliqidin bolushi mumkin. Méning tonushlirim ichide, peqet qimmet nuqtisida turupla uyghur tarixi kespini tallighan, güzellik ilmi kespini tallighan, oqutquchiliq kespini tallighan, tébbiy pen kespini tallighan, edebiyat kespini tallighan we xelq'ara siyaset, jornalizim yaki adwukatliq kespini tallighanlar bar. Men téxi bir qanche künning aldida türkiyede oquwatqan bir uyghur tonushum bilen torda paranglishiwétip, uningdin özining néme üchün yadro fizikisi kespini tallighinini sorisam, uning bu qarari pütünley ashu kesipning uyghur milliti ichidiki qimmiti asasida bolghanliqini manga chüshendürüp qoydi. Taki hazirghiche méning bir qisim yéqinlirim "eger sen shinjang uniwérsitétini püttürgendin kéyin memuriy xizmet bilen shughullinish yolini tallighan bolsang, hazir sen xéli yuqirigha ösüp ketken bolatting", deydu. Men bu mesile üstide oqush püttürüshtin burun bir yildin artuq oylan'ghan idim. Mende adaletsizlikke, heqqaniyetsizlikke, tengsizlikke we kemsitishke dehshet öch bir mijez bar. Men undaq ishlargha azraqmu chidap turalmaymen. Uning üstige könglümde oylighanni we héssiyatimni yoshuralmay, ularning hemmisini chirayim arqiliq namayan qilip turidighan xaraktérimmu bar. Eger men öz prinsipim we öz mijez - xaraktérim boyiche "yaxshi bashliq" bolghan bolsam, méning bashliqliqimning ömri anche uzun'gha barmaytti. Öz prinsipi we wijdani boyiche ish qilalmaydighan bashliq bolup, hoquqini öz layiqida ishlitelmey yashighan hayatning men üchün héch bir qimmiti yoq bolup, uninggha qarighanda méning öz kespim jiq qedirlik idi. Shunga men memuri xizmet bilen shughullinish yolidin shu waqittila waz kechken idim.

Manga hazir xet yazidighan yashlar ichide özining chet elge chiqip yuqiri örlep oqup, kelgüside weten we millet üchün bir qimmiti bar adem bolush arzusining barliqini izhar qilidighanlar intayin köp. Démek, bezi kishiler üchün pul - bayliq, bezi kishiler üchün özining qiziqishi, yene bezi kishiler üchün özining talanti eng muhim bolghinigha oxshash, bezi kishiler üchün qiliwatqan ishining qimmiti eng muhim. Shunglashqa "qimmet" mu bir kesip tallashtiki muhim amillarning birsi bolushi kérek. Bundaq kesipning qimmiti öz ailisi, öz yurti, öz milliti yaki öz wetini qatarliq oxshimighan daire ichide bolidu. Uyghurlar üchün qimmiti yuqiri kesip intayin köp. Hazir bizde kem kesiplerning hemmisi we hazir bizdiki bosh orunning hemmisi biz üchün eng qimmetlik kesip bolalaydu. Bundaq kesipni ünümlük tépish we toghra tallashning birdin - bir aldinqi sherti, öz millitining pütün tarixidin xewerdar bolush, hemde özining bügünini mukemmel chüshinidighan bolushtur. Eger sizge nisbeten millet üchün qimmiti yuqiri kesip eng muhim bolsa, siz öz - özingizdin: "men qaysi sahede milletning ehwalini yaxshilashta belgilik özgirish peyda qilalaymen?" dep qayta - qayta sorang. Hemde ashu soalgha jawab tépish üchün bir mezgil izdining. Shundaq qilsingiz, siz choqum özingiz arzu qilidighan kesiptin birni tapalaysiz.

Eger xalisingiz, özingiz qimmiti eng yuqiri dep qarighan kesiptin 10 ni tépip, ularni yuqiriqi qeghezge tizip béqing. Eger siz öz ömringizni bashqilar üchün qimmiti yuqiri bolghan bir ish bilen shughullinip ötküzüp, shu asasta tarixqa yézilay désingiz, mushu katégoriyidiki bir kesipke kirishke pütün küchingiz bilen tirishing.

4. Choqum Bay Bolghili Bolidighan Kesip

Amérikida "adwukatliq" bilen "(késel dawalaydighan) doxturluq" tin ibaret 2 kesip choqum bay bolghili bolidighan kesip bolup hésablinidu. Amérika dunya boyiche adwukat sanining omumiy nopustiki nisbiti eng köp bolghan bir dölet bolup, adwukatlar bilen doxturlarning yilliq kirimi bashqa maashliq kesipler bilen sélishturghanda eng yuqiri orunda turidu. Shunga aliy mekteplerning bu ikki kesipke kirishtiki sherti bashqa kesipningkidin yuqiri, oqush bedel pulimu bashqa kesiplerdin yuqiri bolidu. Bu 2 kesipte oqush püttürüsh üchünmu waqit eng uzun kétidu. Shundaq bolushigha qarimay, iqtisadiy ehwali yaxshi, baliliri eqilliq bolghan nurghun ata - anilar balilirini kichik waqtidin tartipla mushu 2 kesipning birside oqushqa righbetlendürüp, shu kesipke qiziqidighan qilip yétildürüsh üchün tirishidu. Men amérikigha kelgen deslepki 2 yil ichide, amérikiliq oqughuchilargha qoshumche ders chüshendüridighan ish bilen shughullandim. Shu arqiliq saitige 12 dollardin pul taptim. Shu chaghda men ders chüshendürgen bir qisim oqughuchilar pat arida aliy mektepke kirmekchi bolghan, doxturluq kespide oqumaqchi bolghan oqughuchilar idi. Amérikida adwukatliq bilen doxturluqtin qalsa eng bay bolghili bolidighan yene bir kesip shirket qurushtin ibaret. Lékin, shirket qurghanda, bir ademning bay bolushi kapaletke ige emes. Eger sizning shirkitingiz obdan mangsa, siz intayin bay bolup kétisiz. Eger shirkitingiz obdan mangmisa, siz weyran bolisiz. Men burun oqughan bir doklatqa asaslan'ghanda, kaliforniyining kirimniy jilghisidiki yuqiri téxnikiliq shirketlerning 1- qol bashliqlirining otturiche yilliq maashi 280 ming dollar etrapida iken.

Junggodiki hazir eng bay bolghili bolidighan kesipler néme? Méning chüshinishimche hazirqi sharaitta bashliq bolghanlar choqum bay bolalishi mumkin. Men hazirche uningdin bashqisini bilmeydikenmen. Bashliq bolushnimu bir kesip, dep atighili bolamdu? U toghrisidimu bu yerde bir nerse dégüm yoq. Bu yerdiki qalghan boshluqni oqurmenlerning özlirining tolduruwélishni soraymen.

Amérikida bir aliy mektepning toluq kursigha oqushqa kirip, adwukatliq yaki doxturluqqa oxshash choqum bay bolghili bolidighan birer kesiptiki oqushni tamamlap, bir resmiy kirimge érishküche 7 yildin 10 yilghiche waqit kétidu. Bu ariliqtiki hayat intayin musheqqetlik bolup, chiqimimu bekla yuqiri. Shunga bundaq yolni tallighan kishi choqum idiye jehettin toluq teyyarliqi bolushi kérek. Uningdin bashqa, meyli amérika bolsun yaki junggo bolsun, eger siz yuqiriqi 1-, 2- yaki 3- katégoriyidiki kesiptin birni tallap, ashu kesipning yuqiri pellisige chiqalisingiz, yeni öz kespingizde eng aldida méngiwatqan kishiler qatarida orun alalisingiz, siz tebiiy halda baymu bolalaysiz.

5. Jem'iyet Éhtiyaji Eng Yuqiri Kesip

Bundaq kesipni "asan xizmet tapqili bolidighan kesip" dep atashqimu bolidu. Chet elge chiqip oqush toghrisida meslihet sorap xet yazghan yashlar ichide, mendin mushundaq kesipni sorighanlarmu xéli köp. 1998- yilidin bashlap, amérikida yumshaq détal shirkiti qurush dolquni bashlandi. U chaghda kompyutér ilmi kespide oqughan ademler yétishmey, nurghun shirketler aliy mektepte oqughan kespi kompyutérgha yéqinmu kelmeydighan, emma kompyutérdin anche - munche xewiri bar kishilerni öz shirkitige ishqa éliwerdi. Shuning bilen nurghun kishiler kesip özgertti. Amérikidiki aliy mekteplermu jem'iyetning bu éhtiyajigha maslishish üchün, kompyutér kespige qobul qilinidighan oqughuchilarning sanini öz imkaniyiti yar bergen daire ichide eng yuqiri derijide köpeytti. Lékin, 2002- yillirigha kelgende, yumshaq détalning kelgüsidiki roli toghrisidiki nurghun perezler xata chiqip qélip, yumshaq détal yaki "döt-kom" shirketliri arqa - arqidin taqilishqa bashlidi. Shuning bilen yumshaq détal kespi bilen shughullinidighanlar we mushu kesipte yéngidin oqush püttürgenler biraqla paxalliship, bir qanche yil xizmet tépishta intayin qiyin ehwalda qaldi. 1999- yilidin bashlap nurluq - tala xewerlishish qurulushi sahesidiki shirketler dolquni bashlan'ghan bolup, u shirketlermu 2003- yiligha kelgende weyran bolushqa bashlidi. 1999- yilidin tartip yéngidin qurulghan 3000 din artuq shirketlerning sani, 2003- yilining axirigha kelgende bir nechche yüzgila chüshüp qaldi. Mushu bir mezgil ichide kirimniy jilghisi ichidiki shirketlerning tartqan iqtisadiy ziyini 2.3 triliyondin éship ketti. Optika kespi bilen shughullinidighan nurghun kishiler ishsiz qélip, xizmitini saqlap qalghanlarning yilliq maashimu kem dégende 20 pirsent chüshürüldi. Méning perizimche, amérikida jem'iyet éhtiyajigha qarap kesip tallaydighanlarning ichide xenzu oqughuchilarning nisbiti eng yuqiri bolushi mumkin.

Méning yuqiriqi nersilerni yézishimdiki meqsitim, "hazir eng éhtiyajliq kesip" bir dewr, bir jem'iyetning iqtisadiy shert - sharaiti, téxnologiyilik yüksilishi we emgek küchi menbesi qatarliqlar bilen munasiwetlik bolup, bir kesip bügün "hazir eng éhtiyajliq kesip" bolalighini bilen, ete undaq bolalmasliqi, siz oqush püttürüp bolghuche "hazir eng éhtiyajliq kesip" lik salahiyitini yoqitip qoyushi mumkin. Shunga men uyghur yashlirining öz kespini "hazir eng éhtiyajliq kesip" ichidin tallishini teshebbus qilmaymen. Eger siz men yuqirida tizghan 1-, 2- we 3- katégoriyidiki xizmetlerdin birni yaki ashularning birlishishidin hasil bolghan bir kesipning béshini tutup, ashu kesipning yuqiri pellisige üzüp chiqalisingiz, sizning xizmet tapalishingiz hergizmu bir mesile bolup qalmaydu. Siz her waqit özingiz üchün bir köngüldikidek xizmet tapalaysiz. Undaq qilmay, jem'iyet éhtiyaji boyiche kesip özgertipla yürsingiz, sizning ömringiz intayin japaliq, intayin harghinliq ichide ötidu.

6. Chet Elge Chiqip Oqush Üchün Paydiliq Kesip

Men eslide bu kesipni ayrim bir katégoriye qilmasliqni oylighan idim. Lékin, manga xet yézip meslihet soraydighanlarning ichide mushundaq kesip toghrisida soal soraydighanlar xéli köp bar. Shunga uni bu yerge ayrim tizip qoydum.

Chet elge chiqip oqushni arzu qilidighan yashlar intayin köp. Ular duch kélidighan eng chong qiyinchiliqtin ikkisi bar. Uning birsi iqtisad. Yene birsi til we wetendiki toluq kursta oqughan waqtidiki oqush netijisi. Men özümning burunqi yazmilirida, chet elge chiqip oqumaqchi bolghan her bir yashning wetendiki toluq kurs oqushi jeryanida til we kespiy oqushtin ibaret her ikki ishta qandaq qilip puxta teyyarliq qilishi kérekliki toghrisida xéli köp toxtalghan idim. Bu yerde ularni tekrarlimaymen. U mezmunlar töwendiki tor betliride bar bolup, men chet elde oqushni arzu qilidighan her bir yashning ularni bir qétim oqup chiqishini teshebbus qilimen:

Méning bu yerde mundaq ikki ishni tekitlep qoyghum bar:

1. Amérika we yawropa elliride teyyarliqni puxta qilghan her bir uyghur oqughuchigha pulsiz oqush pursiti bar. In'glizchida chet ellik oqughuchilargha qaratqan oqush yardem pulining ikki xil atilishi bar bolup, uning birsi "scholarship", yeni "oqush mukapat puli". Yene birsi "financial aid", yeni iqtisadiy yardem puli. Eger siz töwendiki shertlerni hazirlisingiz, téxi chet elge chiqmay turupla ashundaq oqush yardem puligha érisheleysiz, hemde 1- yilidin bashlapla öyingizdikilerdin héch qandaq pul sorimay oquyalaysiz: (1) wetendiki toluq kurstiki mektep kespingiz toghra tallan'ghan bolush. Bu heqte yuqiriqi tor betliride tepsiliy uchurlar bar. (2) wetendiki toluq kurstiki oqush netijingiz yaxshi bolush. (3) in'gliz tilini mukemmel ögen'gen bolup, xelq'araliq in'gliz tili imtihani bolghan TOEFL din 550 tin yuqiri, yaki shuninggha oxshash bashqa imtihanlarda layaqetlik bolghan bolush. Bu yol hemme adem üchün ochuq bolup, sizning eng axirida ashundaq bir pursetke érishish yaki érishelmeslikingiz pütünley özingizge baghliq. Yeni, bu öz iqtidaringiz we tirishchanliqingizgha tayinip özingiz üchün bir yéngi purset yaritish jeryani. Bundaq purset yaritish yoli hemme adem üchün ochuq. Axiri qandaq bolushi pütünley özingizge baghliq. Mesilen, men téxi yéqinda www. Meripet. Com tor bétige uyghurlar üchün shwétsiyige bérip pulsiz oqush pursiti toghrisida bir uchur chiqirip qoydum. Eger sizning toluq kurstiki kespingiz biologiye, fizika yaki matématika bolup, in'gliz tilidiki kespiy kitablarni oqup chüshineleydighan, hemde in'gliz tilida ötülgen kespiy derslerni anglap chüshineleydighan bolsingiz, kéler yili 9- aydin bashlap siz shwétsiyide pulsiz magistirliqta oquyalaysiz. Bu yolni ashu döletke bérip, nahayiti yaxshi oqughan bir uyghur oqughuchi achti. Men ashu yerdiki uyghur oqughuchi qobul qilmaqchi bolghan proféssor bilen élxet arqiliq körüshtüm. Hazir u proféssor sherti toshidighan uyghur oqughuchilarni élishqa teyyar bolup turuwatidu.

2. özingiz musteqil ish körüsh mesilisi. Chet elge chiqip oqush ishida hazir nurghun oqughuchilar mendin we chet elde oquwatqan bashqa bir qanche uyghur oqughuchilardin meslihet sorawatidu. Bizmu qolimizdin kélishiche meslihet bériwatimiz. Lékin, bizningmu pütün künlük xizmitimiz yaki oqushimiz, hemde xewer almisaq bolmaydighan ailimiz we perzentlirimiz bar bolghachqa, bezide yétishelmey qéliwatimiz. Hazir intérnét bek tereqqiy qilghan bolghachqa, chet elge chiqip oqushqa ait hemme uchurlarni intérnéttin tapqili bolidu. Mesilen, men www. Meripet. Com <http://www.meripet.com/>gha chet elge chiqip oqushqa ait nurghun uchurlarni chiqirip qoydum. Uningda bir xenzuche qollanmimu bar. Bu qollanma intayin mukemmel bolup, chet elge chiqip oqumaqchi bolghan her bir yash ashu qollanmini özining ata - anisi bilen birlikte bir qétim oqup baqsa, uning zor paydisi bolidu. Anglisam béyjing qatarliq chong sheherlerdiki kitabxanilarda kitab qilip sétiliwatqan mushuninggha oxshash chet elge chiqip oqush qollanmisidinmu bir qanchisi bar iken. Bu kitablarda nurghun tejribe - sawaqlar xulasilen'gen bolup, eger sizning chetke chiqip oqush istikingiz rast bolsa, sizde mushundaq kitabtin kem dégende birsi bolushi kérek. Eger sizde undaq kitabni tépip sétiwélish imkaniyitingiz bolmisa, www. Meripet. Com <http://www.meripet.com/> diki qollanmini bésip chiqiriwélip oqusingizmu bolidu. Meripet tor bétide yawropadiki oqush yardem puli bérish éhtimalliqi bar mekteplerning tizimliki we tor bet adrési bar. Amérikidiki mekteplerni qandaq izdesh usuli bar. Uyghurlar alalaydighan bezi oqush yardem pulining uchurliri bar. Hemde nurghun soal - jawablar bar. Men u tor bétige yéngi uchur bolsila derhal chiqirip turimen. Chet elge chiqip oqushtin ibaret bir ghayige heqiqiy türde yetmekchi bolghan her bir uyghur yash aldi bilen intérnéttin özi toluq paydilinishni öginiwélishi kérek. Buninggha ata - anilarmu yéqindin yardemde bolushi kérek. Bu sizge qoyulghan eng addiy bir telep. Eger siz intérnéttin özingizge lazim uchurlarni tépishqa érinip, yaki undaq qilish xoshyaqmay, her bir ish toghrisida bizge élxet yazsingiz, yaxshi bolmaydu. Siz bashqilarnimu oylap qoysingiz bolidu. Uning üstige, sizning ishingizgha hemmidin bek köyünidighan kishi siz özingiz. Shunga siz imkan qeder hemme ishni özingiz qilishqa tirishishingiz kérek. Bu xil iqtidar chet elde put tirep turush üchünmu intayin muhim. Eger özingiz tiriship béqip, peqet hel qilalmighan mesililer bolsa, bizge élxet yazsingiz, biz qolimizdin kélishiche meslihette bolimiz.

Bezi yashlar kelgüside chet elge chiqip oqushni asanraq qolgha keltürüsh üchün aliy mektep kespi üchün in'gliz tili yaki yawropa ellirining tilidin birni tallap oquydu. Chet el tili uyghur diyari yaki junggoda bir kesip bolalaydu. Lékin uni ashu tilni ishlitidighan döletning özide bir kesip qilip jan béqish anche asan emes. Men bilidighan bir qisim uyghurlar chet elge chiqqandin kéyin yéngiwashtin bashqa bir kesipni öginishke mejburi boldi. Shunga eger siz kelgüside chet elde turup qalmaqchi bolsingiz, wetende eng yaxshisi bir mexsus kesipni oqung. Chet elde yashaydighanlar üchün chet el tili bir qoral bolup, uni kesip qilish üchün yerlik millettin kélip chiqqan kishiler bilen riqabetlishishke toghra kélidu. Uningdin bashqa, til oqushida oqush yardem puligha érishish intayin qiyin.

Muwapiq Kesip Tallashning Qedem - Basquchliri

Men yuqiridimu éytip ötkendek, özingiz razi bolghudek bir kesipni tallap chiqish bir intayin murekkep jeryan bolup, u sizdin bir qanche yilliq, hazirqi riyalliqqa maslashqan izdinish we tirishchanliqni telep qilidu. Shundaqtimu men sizge töwendiki usulni bir teklip teriqiside sunmaqchimen:

(1) yuqiriqi 5 katégoriyidin siz üchün eng muhim bolghan üchini tallang. Köpinche kishiler ularning ichidiki 1-, 2- we 3- ni tallaydu.

(2) ularning her birsining astigha siz eng muhim dep oylighan kesiplerni tizip chiqing. Her bir katégoriyidiki kesiptin eng köp bolghanda 10 , eng az bolghanda beshi bolsun.

(3) her bir katégoriyidiki kesip ichidin, siz eng yaqturmaydighanlirini bir - birlep öchürüp ménging. Yeni, 1- din birni, 2- din birni, andin 3- din birni öchürüng. Uningdin kéyin bu jeryanni yene tekrarlang. Mushundaq qilip eng axirida her katégoriyidin peqet birla kesip qalsun. Shundaqta eng axirida qolingizda 3 la kesip qalghan bolidu.

(4) eger yuqiriqi eng axirighiche saqlinip qalghan 3 kesip oxshash bir kesip bolsa, sizning tallaydighiningiz ashu bolsun. Eger u üchi bashqa - bashqa kesip bolsa, siz ularni birleshtürüp, yéngi bir kesip tüzüp chiqing. Mesilen, sizning eng qiziqidighan (1- katégoriyidiki) kesip matématika, siz eng yaxshi qilalaydighan (2- katégoriyidiki) kesip bashqilargha ders ötüsh, siz üchün milletke eng qimmiti bar (3- katégoriyidiki) kesip yash - ösmürlerni obdan terbiyilesh bolsun. Undaqta siz bir bashlan'ghuch yaki ottura mektepke matématika oqutquchisi bolung. Yene bir misal: siz eng yaxshi köridighan kesip naxsha éytish, siz eng yaxshi qilalaydighan kesip teshkillesh we bashqurush, sizge nisbeten éytqanda millet üchün eng qimmiti bar ish uyghurlarning naxsha, usul we muzikilirini sirtqi dunyagha téximu yaxshi tonutush bolsun. Emma sizning awazingiz yaxshi emes bolghachqa, bir naxshichi bolalmaydikensiz. Undaqta siz bir sen'et ömikige xizmetke kirip, sehne layihelesh, sehne teyyarlash we sehne bashqurushqa mes'ul xadim bolup ishleng. Hemde kelgüside ashu ömekke chong bashliq bolush üchün tirishing.

Nurghun kishiler yash waqtida 1- we 2- katégoriyidiki kesipni bekrek oylishidu. Yéshining chong bolushigha egiship, 3- katégoriyidiki kesipke bekrek bérilidu. Uyghur diyarida öz hayatini mushundaq kespiy basquchlar bilen ötküzgenler intayin köp bolup, men ularni birmu - bir tizip olturmaymen. Özümning hazirqi ehwalini élip éytsam, méning JPL de hazir shughulliniwatqan kespim men üchün eng qiziqarliq we men eng yaxshi qilalaydighan kesip. Men hazir qoshumche qiliwatqan, wetendiki yashlargha meslihet bérish, ularni mushundaq yazmilirim arqiliq bir qisim yéngi uchurlar we yéngi bilimler bilen teminlesh, hemde chet elge chiqip oqumaqchi bolghanlargha azraq yardemde bolush bolsa men üchün eng qimmiti bar, özüm intayin qiziqidighan hemde u jehette men azraq qabilyetkimu ige bir ish. Yeni, men özümning JPL diki xizmiti arqiliq tolduralmighan "milletke bolghan qimmet" ni yuqiriqidek qoshumche ishlar bilen tolduriwatimen.

Ata - Anilarning Roli

Men yuqiriqi kesipning 6 katégoriyisi ichige "ata - aningiz yaxshi köridighan kesip" dégenni kirgüzmidim. Buning sewebi, bezi chaghlarda ata - ana yaki dostlar tallap bergen kesipke siz qiziqidighan we uningda siz muweppeqiyetlik bolidighan bolsimu, bezi waqitlarda undaq tallighan kesip sizni bextsiz qilip qoyidu. Adem özi tallighan yol bilen méngip, bezi ongushsizliqqa uchrisimu, u özi tallighan yol bolghachqa, yaman aqiwetke chidap, yene melum derijide xushal yashap kétiwéridu. Lékin, bashqilar tallap bergen yol bilen méngip ongushsizliqqa uchrisa, bashqilardinmu qattiq renjip, öz ichidimu qattiq azablinip kétidu. Amérikining ölchimi boyiche éytqanda, eger bir ata - ana balisini melum bir kesipni tallashqa mejburlisa, u kesipni balisi üchün özi qilip bérishi kérek. Uyghurlarning aile qimmet qarishi bashqa milletningkige oxshimaydu. Shunga yuqiriqidek ölchemni uyghurlargha eynen ishletkili bolmaydu. Lékin, bu yerdiki eng muhim mesile, hergiz ata - anigha paydiliq bolush - bolmasliqi bir kesipni tallashning ölchimi bolmasliqi kérek. U kesipni qilidighan kishi bala bolghandikin, u kesip choqum baligha paydiliq bolushi kérek. Gherbning ölchimi boyiche éytqanda, balini saghlam we eng yuqiri derijide iqtidarliq qilip chong qilish ata - anining mejburiyiti. Lékin, buningliq bilen bala ata - anining bir mülkige aylinip qalmaydu. Bala 18 yashqa kirgendin kéyin jem'iyetning bir musteqil ezasigha aylinidu. Shunglashqa ata - anining balisi üchün chiqirilidighan hemme qararlarni öz qoligha éliwélishigha yol qoyulmaydu. Bu jehettimu uyghurlarning qimmet qarishi gherbningkige oxshimaydu. Shunglashqa, bu jehette uyghurlarning qandaq qilishi kérekliki toghrisida méning buningdin köp bir nerse dégüm yoq. Lékin, méning her bir ata - anidin ümid qilidighinim, siz balingizgha ömür - boyi baqiwendi bolalmaysiz. Köpinche waqitta siz balingizdin burun kétip qalisiz. Uningdin kéyin balingiz öz künini özi almisa bolmaydu. Shunga chong - chong ishlarni (kesip tallashmu shuning ichide) qarar qilghanda, siz özingizning bextini emes, balingizning bextini oylang. Eger siz balingizni chong qilish jeryanida nurghun éghir bedellerni, yaki adettin tashqiri bedellerni töligen bolsingiz, u siz özingiz tallighan yol. Sizni undaq qilishqa balingiz mejburlighan emes. Eger siz özingiz töligen bedelni desmaye qilip, hemme ishta balingizdin sizning öz iradingiz boyiche ish qilishni telep qilsingiz, u bir adaletsizlik bolidu.

Bir ösmürning ösüp - yétilish jeryanining muweppeqiyetlik bolushida ata - ana intayin chong rol oynaydu. Bir qisim ilmiy tetqiqat netijisige asaslan'ghanda, ata - anisi yéqindin yardem béridighan we yuqiri telep qoyidighan ailide chong bolghan balining mekteptiki oqush netijisimu yaxshi we öginishke bolghan qiziqishimu yuqiri bolidu. Uyghur diyaridiki ottura mekteplerde "kesip meslihetchisi" yoq. Aliy mekteplerde bolsa "kesip merkizi" yoq. Shundaq bolghachqa, bu jehettiki wezipilerni köpinche ehwalda ata - anilar öz üstige élishqa toghra kélidu. Emeliyettimu ata - anilarning bash tartsa bolmaydighan bir burchi, kichik waqtidin tartipla balisining qandaq alahidiliki barliqini, néme talanti we alahide iqtidari barliqini estayidil we izchil türde közitish we bayqash. Hemde shu asasta balisini öz iqtidarliri we talantini téximu tereqqiy qildurushqa, shu sahediki birer kesipke bolghan qiziqishini yétildürüshke yéteklesh.

Bir xizmet kespige bir qanche aliy mektep kespi arqiliq érishkili bolidu. Shundaqla aliy mektepte oxshimighan kesipte oqughan bir qanche kishilermu oxshash bir xizmet kespide ishliyeleydu. Eger sizning balingiz melum bir xizmet kespige qiziqidighan bolup, kelgüside ashu kesipte xizmet tépish üchün aliy mektep kespidin qaysisini tallishini bilelmey qalsa, siz ashu xizmet kespi bilen shughulliniwatqan ademlerdin bir - ikkini tépip, balingizni shular bilen körüshtürüng. Shu arqiliq balingizgha u kishilerning aliy mektepte qaysi kesipte oqughanliqini aydinglashturup béring. Uyghur diyaridiki xéli köp kishiler üchün yuqiriqidek qilish imkaniyiti yoq. Méning bu yerde teklip teriqiside otturigha qoyghinim peqet shundaq qilish imkaniyiti barlargha qaritilghan.

Biz Qandaq Qilduq

Méning qizim dilnare bashlan'ghuch 1- sinipta oquwatqanda, hésabqa intayin usta bolup, ayalim junggoning derslik kitablirini ekeldürüp, bu 1- sinip oqughuchisigha 2- we 3- yilliqning hésablirini ishligüzdi. Shunga dilnare bashlan'ghuchning deslepki bir qanche yillirini hésabqa nahayiti usta oqughuchi qatarida ötküzdi. Uning talantini bayqash üchün, dilnare bashlan'ghuchta oquwatqanda, biz uni gimnastikigha berduq. Öyge kona pianinodin birni élip, aile oqutquchisidin birni yallap, 3 yildek waqit pianino ögettuq. Ottura mektepke kirgendin kéyin, uning öz telipi boyiche, dilnareni bir 2 ayliq kino artisi yétishtüridighan mexsus kursta oquttuq. Dilnare öz mektipide yene mektep usul etriti we mektep su üzüsh etriti qatarliqlarghimu qatniship baqti. U 13 yashqa kirgende özi izdep, mekteptin qaytip kelgendin kéyin bala baqidighan ishtin birni tapti. Shu ishligenche qushumche ishleshni zadila toxtatmay, özining parche - purat xejleydighan pulini özi ishlep tépip mangdi. Toluq otturini püttürgüche, u pul muamilisige xéli puxta bolup qaldi. Hemde özining iqtisad kespige qiziqidighanliqini bayqidi. Shuning bilen u özi toluq kurusta iqtisad (in'glizche "finance") ni asasliq kesip, boghaltirliq (in'glizche "accounting") ni qoshumche kesip qilip oqushni qarar qildi. Bir mezgil oqughandin kéyin, u özining boghaltirliq kespige anche qiziqmaydighanliqini bayqap, peqet iqtisad kespinila oqush qararigha keldi. Hazir u ashu kesipni oquwatqan bolup, xudayim buyrusa bu yilning axirida oqush püttüridu.

Méning oghlum dilshat 1- siniptin tartip alahide yaxshi oqup keldi. Ottura mektepke chiqqandin kéyin, u tébbiy pen, ijtimaiy pen, resimchilik, tenterbiye we teshkillesh qatarliq hemme jehetlerde téximu közge körünüshke bashlidi. U deslepte méning teshebbusumgha maqul bolup, özini tébbiy pen we injénérliq saheside bekrek tereqqiy qildurup, kelgüside ashu kesipning birside oquydighan boldi. Oqush püttürgendin kéyin bolsa, men emelge ashuralmighan, amérikida yuqiri téxnologiye shirkitidin birni qurush ghayisi üchün tirishidighan boldi. Shunga u özi 2800 dollarliq kompyutérdin birni qurashturup, shuningdin kéyinla bir kompyutér rémont qilidighan we kompyutér satidighan shirkettin birsige kirip, bir yildin artuq ishlidi. Shu jeryanda uning bir tarix oqutquchisi uninggha zor derijide tesir körsetti. U oqutquchi amérikidiki dunyagha meshhur disnéy baghchisining bir chong milyardér emeldarining oghli bolup, dadisining "yaxshi oqup, adwukat bol" dégen gépini anglimaptu. Balilargha amraq, hemde bir addiy lékin xushal hayatni yaqturidighan bolghachqa, oghlumning ottura mektipige muellim bolghan iken. U kishi intayin eqilliq we bilimlik bolup, oqughuchilargha he désila Amérika siyasiti we xelq'ara siyaset toghrisida bilim bériptu. Oghlum ashu oqutquchining tesiri bilen biraqla xelq'ara siyasetke qiziqidighan bolup qaldi. Her küni men bilen oxshash gézit oquydighan, intérnéttiki muhim xewerlerni birnimu qoymay oquydighan bolup qaldi. Hemde kelgüside siyaset bilen shughullinip, Amérika hökümitide bir parlamént ezasi bolushqa tirishidighan boldi. Uning özige ishenchisi intayin küchlük idi. Bir küni u manga hetta: "dada, eger men amérikida tughulghan bolsam, kelgüside choqum amérikigha prézidént bolushqa tiriship baqattim", dédi (amérikigha prézidént bolush üchün, u kishi choqum amérikida tughulghan bolushi kérek). Bu yil 1- aydin bashlap u biz olturushluq sheherning sheher bashliqi ishxanisigha bir oqughuchi xizmetchi bolup ishqa kirdi. U yerde téléfon élish, höjjet - matériyallarni bashqurushtin sirt, u yene bezi muhim yighinlarghimu qatnashti. Her küni bir xil kiyim kiyip, galstuk taqap, özimu xuddi bir bashliqtek ishqa bérip yurdi. Mushu jeryanda u özining bashqilarning qolida ishleshni yaxshi körmeydighanliqini, bir guruppa ademni bashqurup ishleshni yaxshi köridighanliqini bayqidi. Qarari pütünley pishmighan bolghachqa, u aliy mektep kespini tallighanda, deslepte pütünley kompyutér injénérliki kespini tallidi. Kéyin siyaset bilen shughullinip, parlamént ezasi bolush üchün, birer herbiy mektepte oqusa yaxshi bolidiken, dep anglap, amérikining dunyagha dangliq bolghan "gherbiy nuqta" tiki "Amérika herbiy ishlar akadémiyisi" (in'glizche " United States Military Academiy at West Point") dégen mektepkimu iltimas qildi. (bu mektep Amérika we dunya boyichimu eng dangliq herbiy mektep bolup, Amérika tarixidiki nurghunlighan meshhur générallar we pirizdéntlar mushu mektepte oqughan) bu mektepke kirish intayin qiyin bolup, u mekteptin adem kélip, dilshat bilen 3 qétim sözleshti. Uningdin 2 qétim tenterbiye türliri boyiche imtihan aldi. Dilshat mektep yénik atlétka etritining bashliqi bolup, gherbiy nuqtining imtihanliridin ongushluq ötüsh üchün her küni 19 kilométir yügürüshni dawamlashturghili xéli uzun bolup qalghan idi. Bu ötkellerdin ötüp bolghandin kéyin, bu mektepke kiridighanlarni shu oqughuchi turushluq rayonning parlamént ezasi biwasite tallap bermise bolmaydiken. Bizning rayondin u mektepke 15 tek oqughuchi iltimas qilghan bolup, bizning parlamént ezasi we uning bir guruppa ademlirining qattiq tallishi netijiside, dilshat eng axiri utup chiqip, gherbiy nuqta herbiy mektipigimu qobul qilindi (töwendiki oqushqa qobul qilish chaqiriqigha qarang). 2007- yili 18- mart küni, gherbiy nuqtining los anjélis rayonidiki mektepdashlar jem'iyitining bir yighilishi boldi. Uninggha teklip boyiche dilshat bilen ikkimiz 100 kilométir ariliqqa mashina heydep barduq. Bu paaliyetke iraqtin emdila qaytip kelgen bir chong généralmu qatnashti. Bu jem'iyetning bashliqi "siler gherbiy nuqtida oqusanglar bir yéngi tarix yaritipla qalmay, belki ashu yéngi tarixning bir qismi bolup qalisiler", dédi. Bu paaliyet jeryanida biz burun ashu mektepni püttürüp, herbiy ichide 5 yil ishlesh burchini ada qilip, adettiki kesipke almashqan kishiler, hazir baliliri ashu mektepte oquwatqan ata - anilar, hazir ashu mektepte oquwatqan oqughuchilar, hemde dilshat bilen bir qatarda ashu mektepke qobul qilin'ghan yéngi oqughuchilar bilen körüshüp paranglashtuq. Shu jeryanda dilshat u mektepte eng muhim orun'gha qoyulidighini kesip emes, herbiy telim - terbiye ikenligini chongqur hés qildi. Uning özining bir kesiptimu yuqiri pellige chiqish arzusi bolghachqa, bu mekteptin sel sowup qaldi. 2007- yili 4- ayda, dilshatni qobul qilghan yene bir mektep, kaliforniye uniwérsitétining bérkéliy shöbisi los anjélis rayonidin qobul qilghan oqughuchilargha bir yighilish qildi. Uninggha dilshat, aman'gül we men üchimiz barduq. 5- ayda shimaliy kaliforniyidiki bu mektepning özide mektepni tonushturush paaliyitidin yene birsi boldi. Biz uningghimu 500 kilométir ariliqqa mashina heydep barduq. Shuningdin kéyin dilshat gherbiy nuqtidin pütünley waz kéchip, bérkéliydiki kaliforniye uniwérsitétini tallidi. Gherbiy nuqtidiki oqush pütünley heqsiz bolup, uningdin bashqa dilshatqa her ayda ming dollardin maash béretti. Buningdin sirt, eger dilshat gherbiy nuqtigha barghan bolsa, uninggha amérikining dölet bixeterlik idarisi yiligha 10 ming dollardek oqush mukapat pulimu béridighan bolghan idi. Lékin u ularning hemmisidin waz kéchip, yiligha bizdin 30 ming dollardek chiqim bolidighan kaliforniye uniwérsitétining bérkéliy shöbisini tallidi. U hazir kompyutér injénérliqi kespide oquwatidu. Lékin, bir yilliq oqushtin kéyin, u öz kespini igilik bashqurush kespige özgertmekchi boluwatidu. Men uninggha milletke bolghan qimmiti jehettin gherbiy nuqta eng yuqiri orunda turidighanliqini xéli köp chüshendürgen idim. Lékin dilshat hazir igilik bashqurush kespide oqusa téximu chong qimmet yaritalaydighanliqigha özining zor ishenchisi bar. Bizmu uning özi tallighan yolini qollap kelduq. Dilshat toghrisida bilik tor bétide bir qisim qoshumche uchurlar bar bolup, uning adrési:

http://www. Bilik. Cn/bbs/viewthread. Php?tid=13065&extra=page%3D2

Axirqi Söz

Yéqinqi bir qanche ayning mabeynide, men bir qisim yashlardin özi üchün bir muwapiq kesip tallash ishida yardem sorap yazghan élxetlerni tapshurup aldim. Bezilirining xéti nahayiti uzun bolup, ular xetliride özlirining burunqi arqa körünüshi jehette imkan qeder toluq melumat bérishke tirishqan. Gerche men ularning könglini toluq chüshensemmu, ulargha peqet kesip tallashta némilerge diqqet qilishi kéreklikinila dep, ular üchün hergizmu kesip tallap bermidim. Men ularning kelgüsige mes'ul bolalmisam, ulargha kesip tallap bersem hergizmu bolmaytti. Ashundaq yashlargha bir az paydisi bolsun, dep ushbu yazmini teyyarlidim. Toluq otturini téxi püttürmigen bir yashqa nisbeten özi üchün bir muwapiq kesip tallash bir nahayiti qiyin ish. Bu ishni yaxshi qilishta ata - anilar intayin chong rol oyniyalaydu. Shunga her bir ata - anilarning bu ishta öz burchini toluq ada qilishini ümid qilimen. Shuning bilen birlikte, her bir ata - anining öz perzenti üchün her bir qararni özliri chiqirip bermeslikini soraymen. Omumyüzlük qilip éytqanda, uyghur yashlirining muhim ishlarda özliri qarar chiqirish iqtidari intayin töwen iken. Men bu ishni wetendiki yashlar bilen élxet arqiliq alaqilishish jeryanida intayin chongqur hés qildim. Bundaq ehwalning mewjud bolushi uyghur ata - anilirining bala terbiyilesh usuli bilen zich munasiwetlik. Men burunmu éytip ötkendek, eger siz balingizning hemme ishlirini qilip bersingiz, u hergiz balingizgha nisbeten köyünüsh bolmaydu. Melum menidin élip éytqanda, u balingizgha qilghan bir ziyankeshlik bolidu. Balingizni kelgüside öz künini özi obdan alalaydighan bolsun désingiz, balingiz chong bolush jeryanida uningda hemme ishni musteqil qilalaydighan bir iqtidarni yétildürüshke tirishing.

Axirida méning oqurmenlerdin ümid qilidighinim, eger siz birer tor bétini bashquruwatqan bolsingiz, bu yazmini ashu tor bétigimu chiqirip qoysingiz. Buning üchün mendin yaki bashqilardin ruxset almisingizmu bolidu. Lékin, choqum maqalining axirida menbeni eskertip qoysingiz. Rexmet.

1-Resim: oghlum dilshat "gherbiy nuqtidiki Amérika herbiy ishlar akadémiyisi" din tapshurup
alghan oqushqa qobul qilish chaqiriqnamisi.

2-Resim: Oghlum dilshatni "gherbiy nuqtidiki Amérika herbiy
ishlar akadémiyisi"ge qobul qilishtin burun uning bilen 3 qétim
körüshüp söhbetleshken Amérika herbiy emeldari. Bu resim 2007- yili
18- mart küni tartilghan.

3-Resim: Kaliforniye uniwérsitétining bérkéliy shöbisining ichide. Bu resim 2007- yili 5- ayda tartilghan.

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti
 

Wheel Chair