Erkin Sidiq

2007-yili 26-öktebir

Tehrirligüchi: Muxbir

Yéqindin buyan wetendin manga élxet yézip, mendin meslihet soraydighan Uyghur yashliri ichide, özlirining ottura mektep yaki aliy mektep toluq kurs oqushidiki bilim qorulushini chüshendürüp, shu asasta özlirining buningdin kéyinki hayati üchün néme kesipni tallisa yaxshi bolidighanliqini soraydighanlar barghanséri köpiyip méngiwatidu.  Ömürlük kesipni qandaq tallash mesilisi bir intayin murekkep mesilidur. Mesilen, mendin meslihet sorighan yashlar tilgha alghan kesiplerni tizip chiqidighan bolsaq, ularni kem dégende töwendiki türlerge ayrish mumkin:

• Özi yaxshi köridighan kesip
• Ata-anisi yaxshi köridighan kesip
• Hazir oquwatqan kesip
• Almashmaqchi bolghan kesip
• Tebiiy pendiki kesip
• Ijtimaiy pendiki kesip
• Wetende asan ishqa orunlashqili bolidighan kesip
• Chet elde asanraq jan baqqili bolidighan kesip
• Bay bolghili bolidighan kesip
• We bashqilar

Men hazirghiche özümdin bu heqte meslihet sorighan yashlargha qanaetlinerlik jawab bérelmey keldim.  Buning üchün méning könglüm intayin yérim.  Méning undaq qilalmasliqimda mundaq ikki türlük seweb bar. Birsi, mendiki waqit jehettiki qiyinchiliq--bu yil yazdin bashlap méning idaridiki xizmet wezipem yenimu éghirlashti. Yene birsi bolsa, ömürlük kesipni qandaq tallash mesilisi bir ademning qandaq qilghanda öz ömrini xushal, bextlik, menilik we muweppeqiyetlik ötküzgili bolidighanliqigha dair bir chong mesilining bir tarmiqi bolup, kesipni qandaq tallashtin ibaret bu tarmaq mesilini chüshendürüshtin burun, aldi bilen bir adem öz hayatini muweppeqiyetlik hayat, özi razi bolghudek hayat qilip ötküzelishi üchün qandaq shertlerni hazirlishi kérekliki mesilisini chüshendürüp ötüshke toghra  kéletti.  Méning bu mesilini her bir yashqa ayrim-ayrim chüshendürüp jawab xet yézish imkaniyitim yoq. Shunglashqa, ushbu yazmini teyyarlash qararigha keldim.  Bu yazma jem'iy ikki bölüm bolup, hazirqisi uning 1-bölümidin ibaret.  Töwende bu bölümning esli mezmunini bashlaymen.

Buningdin texminen 25 yil burun, yeni 1982-yili, men muweppeqiyetning mundaq bir tenglimisini tüzüp chiqqan idim:

Muweppeqiyet = talant + tirishchanliq + purset          (1)

1) Purset

«Biliwal» tor bétining men bilen ötküzgen ikki qétimliq yazma söhbitini we méning Bostan Uyghur medeniyet kulubidin Yawuz ependi bilen Bilik kulubidin Elyar ependi birlikte teyyarlighan qisqiche terjimihalimni oqup baqqan oqurmenlerning hemmisi yuqiriqi tenglimini burun körüp baqqan.  Men yuqiriqi tenglimini özümning baliliq dewridin tartip taki aliy mektep oqushigha kirgendin kéyinki bir qanche yilliq sergüzeshtlirim asasida tüzüp chiqqan idim.  Baliliq dewrimde men özümni yézidiki déhqanlarning baliliri bilen köp sélishturattim. Bezi ishlarda men ulardin sel eqilliqraq bolsammu, yene bezi ishlarda ular manga qarighanda köp eqilliq idi. Bolupmu étizliq ishlirida we buzulup qalghan yéza saymanlirini yasash qatarliq ishlarda ular manga qarighanda xéli eqilliq, chaqqan we qoli eplik idi. Men ulargha intayin qayil idim. Men öz-özümdin mundaq soalni dawamliq sorap turattim: "déhqan baliliri bilen mendek sheher balilirining tüp perqi nede?" bara-bara men bu yerdiki eng chong perqlerning mektepke kirip oqush pursiti, mektep süpiti, baliliq dewridin tartip anglaydighan, köridighan, we qilidighan ishlardiki perqlerdin ibaret ikenlikini, yeni purset jehettiki perq ikenlikini chüshinip yettim.

Men ottura mektepni püttürüp, yézida qayta terbiye éliwatqanda, bir yerde éyigha 20 somdin köprek maash alidighan bir ishchi yaki xizmetchi bolushni özüm üchün ghaye qilip tikligen idim.  U chaghda biz üchün uningdin chongraq ishlarni közleshni tesewwur qilish mumkin emes idi -- aldimizda biz tallaydighan'gha uningdin bashqa yol yoq idi.  Déng Shyawping aliy mektepke oqughuchi qobul qilish tüzümini islah qilghandin kéyin, aliy mektepke imtihan bérish üchün biz burun tesewwur qilalmaydighan bir pewqul'adde purset barliqqa keldi. Shuning bilen men Uyghur diyaridiki wilayette yaki nahiyide ishleydighan ishchi yaki xizmetchi emes, aliy mektep oqughuchisi bolalidim.  Bu yerde purset men üchün intayin chong rol oynidi.  Men hazirmu bezide öz-özümdin: "eger shu qétimliq islahat yüz bermigen bolsa, men hazir nede néme ish qilip yürgen bulattim-he?" dep sorap qoyimen.  Uyghur diyaridiki sheher we yézilarda eqilliq we nahayiti tirishchan yash-ösmürler intayin köp. Lékin, ularning ichidiki mutleq köp kishiler öz yurtining sirtigha chiqalmaydu. Yuqiri örlep oquyalmaydu. Ömride özining eqliy iqtidari we bashqa yoshurun küchining mutleq köp qismini jari qilduralmay bu alemdin ötüp kétidu.  Bundaq bolushi ular üchün muwapiq pursetning bolmighanliqidindur.

2) Talant

Yuqiriqi tenglimidiki "talant" tughma talant bilen tughma eqilliqni öz ichige alidu.   (2)

Oxshash bir sinipta oquwatqan oqughuchilarda körülidighan oqush netijisidiki zor perqlerning sewebini tehlil qilip, uning talant we tirishchanliqtiki perqtin kélip chiqidighanliqini hés qildim.  Bezi oqughuchilar "men choqum qattiq tiriship, yaxshi oquymen" dep irade tiklep, künige 15-16 saet öginish qilipmu yene bir qisim sawaqdashlirining aldigha ötelmeydighanliqi, hetta bezilirining sinipning arqisida qalidighanliqini körüp, kishilerde tughma talent we tughma eqil jehette perq barliqini, hemde tirishchanliq eqilni toluq ishqa sélip yekünlep chiqqan toghra öginish usuli asasida élip bérilmisa, anche ünüm bermeydighanliqini hés qildim.

Démek, yuqiriqidek közitishke asaslan'ghanda, men tüzüp chiqqan yuqiriqi tenglime xéli eqilge muwapiq bolup, 24 yashlargha kirgen waqtimda tüzüp chiqqan bu bir tenglime üchün men taki yéqin'ghiche öz-özümdin pexirlinip keldim.

3) Iqtidar

Lékin, kishiler tughulghandin kéyin, özining kéyinki hayatida oxshimighan derijidiki yéngi talant, yéngi bilim, yéngi maharet we yéngi iqtidarlargha érishidu.  Uningdin bashqa, bir ademning öz-özige bolghan ishenchisimu bir xil iqtidar bolup, bu iqtidar hemme adem üchün ortaq emes. Men bu yerde yuqiriqilarning hemmisini yighinchaqlap "iqtidar" ( In'glizche "skills") dep atashni muwapiq kördüm. 

Yeni "iqtidar" tughulghandin kéyin yétildürgen talant, bilim, maharet, iqtidar we öz-özige bolghan ishenchni öz ichige alidu.     (3)

Yuqiriqi 1-tenglime "iqtidar" ni öz ichige almighan. Bu méni yuqiriqi "muweppeqiyet" tenglimisini qayta yézip chiqishimgha mejburlighan seweblerning birsidur.

4) Yüksek Qiziqish

4-öktebir küni (yeni 2007-yili 4-öktebir küni) men ayalim Aman'gül bilen bille öyimizge 30 km dek kélidighan Hollywood shehiridiki Kodak Tiyatirxanisigha bir konsért körgili bardim. Bu tiyatirxana dunyada kino sahesi boyiche eng yuqiri derijilik mukapat bolghan "Oskar Mukapati" ni tarqitish üchün ishlitidighan tiyatirxanilarning birsi bolup, konsértta oyun körsetküchiler dunyagha tonulghan Türkiyilik naxshichi Sertab Erener bilen kompozitor we piyanochi Fahir Atakoglu (<> ge qarang) lar idi.  Türkiyilik ayal naxshichi Sertab Erener 2003-yilliq Yawropa "Eurovision" naxsha musabiqiside birinchilikke ériship, dunyagha dangq chiqarghan.  Biz eslide Los Angeles rayonida Türklerning qanchilik ikenlikini bilmigechke, "bu konsértqa éhtimal bir qanche yüz tamashibin kéler", dep perez qilghan iduq.  Eger rast shundaq bolsa, bu zalning bir axshamliq ijarisi bek qimmet bolmasliqi kérek idi.  Shunga, kelgüside bu yerge Uyghur artistlarnimu teklip qilip oyun qoydurush arzusida, men bu tiyatirxanini bir axsham ijarige élish üchün qanchilik pul kétidighanliqini sorap baqmaqchimu boldum.  Lékin, u tiyatirxanigha kirgendin kéyin heyran qaldim. Bu tiyatirxana 3 qewetlik bolup, uninggha jem'iy 3600 etrapida adem sighidiken. Biz olturghan yerdin üstünki 2 qewetni körgili bolmaytti. Shundaqtimu oyun bashlan'ghuche tiyatirxanining 1-qewiti Türkiyilik tamashibinlar bilen liq toldi. Perizimche 1-qewette olturghan tamashibinlarning özila 2000 kishidin éshishi mumkin.  Men bu oyunni körüwétip, mundaq xiyalgha chongqur pétip kettim:  Uning birsi, pütün Amérika boyiche hazir Uyghur diyaridiki nopusi 10 milyon etrapida bolghan Uyghurlardin aran 600-700 ge yéqin adem bar. Bu konsértqimu aran 6 Uyghur kelduq. Los Angelestin ibaret bir sheherdila bir konsértni körüsh üchün yighilghan Türk tamashibinlarning sani 2000 din éship ketti. Ularning ichide biz burun ariliship baqqan 30-40 Türkiyiliklerdin birersimu körünmidi.  Türkiyidiki nopusning omumi sani 70 milyon etrapida bolghachqa, eger bu konsértqa kelgen Türk tamashibinlar bilen Uyghur tamashibinlarning nopusqa sundurghan nisbitini sélishtursaq, Los Angeles shehiridiki 2000 din artuq Türkke aran 42 Uyghur toghra keldi, dégen söz. Men Uyghurlarning bu ehwaligha nahayiti échindim. "Uyghur artislarni teklip qilip ekélip, mushu tiyatirxanida oyun qoydurush mutleq mumkin emesken", dep oylidim. Eger rasttinla chaqirtsaq, uninggha qanchilik tamashibinlar kéler? Uning yene birsi, Fahir Atakogluning piyano chéliwatqan waqittiki qiyapiti idi. U méngip, sehne otturisigha kelgende bir nahayiti gewdilik, tétik we heywetlik qiyapette körünetti. Lékin, piyano chalghanda uning pütün bedini heriketke kélip, béli 90 gradusqa yéqin égilip, xuddi piyanoning ichige kirip kétidighandek qilatti. Uning bu qiyapitidin, piyanoda bügünkidek muweppeqiyetlik bolushida, uning piyanogha bolghan yüksek qiziqishi nahayiti chong rol oynighanliqi, piyanoning aldigha kélip olturghanda, hazirmu uning pütün wujudini piyanodin ibaret birla nerse qaplaydighanliqi, uning piyano chélishni ich-ichidin yaxshi köridighanliqi chiqip turatti.  Dunyagha dangliq piyanochi Bethovinmu Fahir bilen oxshash xildiki adem idi.

Shuning bilen men öz-özümdin yene bir nechche yéngi soallarni sorashqa bashlidim:

1) Yüksek qiziqish bir kishining muweppeqiyetlik bolushida qandaq rol oynaydu?

2) Yüksek qiziqish nedin kélidu?

3) "Yüksek qiziqish" ni yuqiriqi tenglimige kirgüzüsh kérekmu-yoq?Eger kirgüzüsh kérek bolsa, qaysi teriqide kirgüzüsh kérek?

Démek, bezi kishilerning bir ishqa bolghan qiziqishi tughma bolidu.  Yene bezi kishilerning bir ishqa bolghan yüksek qiziqishi bolsa, özi ösüp yétilish jeryanida bashqa kishilerning we muhitning tesiri arqiliq barliqqa kélidu.

5) Tirishchanliq

Méningche, tirishchanliq mundaq terkiblerni öz ichige alidu:

Tirishchanliq = qet'iy niyetke kélish + baturluq + qattiq ishlesh + adaqqiche boshashmasliq (4)

Dunyagha dangliq Amérikiliq milyardér Donald Trump 2007-yili 16-öktebirde bir kitab chiqardi. Bu kitab u hazirghiche yézip chiqqan 5 tin artuq kitabning birsi bolup, uning mawzusi: «Chong-chong Ishlarni Közlep, Sönggichige Tep» (In'glizche "Think Big and Kick Ass"). Méningche bu yerdiki "sönggichige tep" dégen sözning menisi qet'iy niyetke kel, batur bol, qattiq ishle we adaqqiche boshashma dégenlerdin ibarettur. Yéqinda Amérikining bir memliketlik chong téléwiziye istansisi uning bilen "Milyardér Bilen Sirdishish" dégen bir programma ishlep tarqatqan bolup, u programmining eng axirida programma riyasetchisi uningdin "Eger tamashibinlar bügünki programmidin peqet birla sözni este qaldurup qaytishqa toghra kelse, séningche u söz néme bolushi kérek?" dep soriwédi, Donald Trump uninggha: "hergiz yérim yolda toxtap qalma;  hergiz qiliwatqan ishingdin yérim yolda waz kechme", dep jawab berdi.  Bu sözning menisi yuqiriqi "adaqqiche boshashma" dégen söz bilen oxshashtur.  Bu yerde yene bir qétim tekitlep ötüshke erziydighini shuki, yuqiriqi "tirishchanliq" ning 4 terkibining hemmisi intayin muhim bolup, bir yüksek ghayini közlep tirishiwatqan kishi üchün ularning birersi kem bolsa hergiz bolmaydu.  Bu nuqtini In'gliz tili yaki bashqa birer chet el tili öginip baqqan kishilerning hemmisi nahayiti obdan chüshinidu. Eger sizde yuqiriqi 4 süpetning hemmisi tel bolsa, siz til öginishni choqum bir bashqa élip chiqalidingiz yaki élip chiqalaysiz. Eger sizde ulardin birersi kem bolsa, siz choqum u yoldin alliqachan qayttingiz yaki buningdin kéyin qaytisiz. Uningdin bashqa, tirishchanliq toghra usul asasida élip bérilmisa, köngüldikidek ünüm bermeydu. Toghra usul bolsa, her bir ademning emeliy tejribiliri, qayta-qayta we üzlüksiz sinaq qilip, emeliyettin tejribe-sawaq yekünlishi arqiliq barliqqa kélidu. Hemme adem üchün ünüm béridighan bir uniwérsal usul mewjud emes. Her bir adem özige muwapiq kélidighan usulni öz emeliyiti asasida özige tayinip tépip chiqishi kérek.

Manga xet yazghan oqughuchilarning ichide, ata-anisi intayin chong iqtisadiy qiyinchiliq ichide özining oqushini iqtisad bilen teminlep bériwatqanliqni, shunga özining tiriship yaxshi oqushi kéreklikini, biraq, oquwatqan kesipke qilche qiziqmighanliqi üchün, öz oqushigha zadila zéhnini yighalmaywatqanliqini éytqanlarmu xéli köp.  Démek, siz eger bir ishqa qiziqmisingiz, siz u ish üchün tirishchanliq körsitelmeysiz; yuqiriqidek tirishchanliqning aldinqi sherti, siz qilmaqchi bolghan ishingizgha yüksek derijide qiziqishingizdin ibaret.  Eger siz qiliwatqan ishingizgha pewqul'adde qiziqsingiz, siz her küni qiliwatqan xizmet siz üchün bir bextlik ish, sizge xushalliq we huzurluq élip kélidighan ish bolup tuyulidu. Siz uni qanchilik qilsingizmu uningdin hergiz zérikmeysiz. Siz u ish bilen shughullan'ghan waqtingizda waqitning qandaq ötüp kétiwatqanliqini bilmey qalisiz. Pat-pat "eger adem bir kün ichide uxlimay, tamaq yémey, 24 saet ishliyeligen bolsa néme dégen yaxshi bolatti-he?" dep oylap qalisiz. Uning eksiche, eger siz özingiz shughulliniwatqan ishqa yaki kesipke azraqmu qiziqmisingiz, uni qilish siz üchün bir zulum bolidu. Her küni shu ishni qilip ötküzgen hayatingiz siz üchün azab we hesret bilen tolghan échinishliq hayat bolidu.

Démek, yuqiriqi analiz arqiliqmu biz "yüksek qiziqish" nimu "muweppeqiyet tenglimisi" ge kirgüzüsh kéreklikini tonup yételeymiz.

6) Teley

"Purset" ningmu ikki terkibiy qismi bar.  Uning birsi kishining öz iradisige baghliq bolghan, bir adem tirishish arqiliq qolgha keltüreleydighan purset. Yene birsi bolsa kishining öz iradisi bilen munasiwiti yoq, pütünley tashqi amillar arqiliq békitilidiken purset.  Men bu 2-pursetni "teley" dep atashni muwapiq kördüm. Beziler méning pursetni mundaq ikkige bölüshümge bir az heyran qélishi mumkin. Shunga bundaq ayrishning zörürlükini men mundaq bir misal arqiliq chüshendürey.

1984-yili Uyghur diyaridin 1-türküm Yaponiyige chiqip oquydighanlarni tallaydighanda, Uyghur Aptonom Rayonluq Maarip Nazariti yerlik milletlerdin kélip chiqqan aliy mektep oqutquchiliridin 50 tek ademni tallap, ulardin 3 pen boyiche imtihan aldi. Men bu imtihanida birinchilikke ériship tallandim. Yérim yilliq Yapon tili öginish kursida, men Yapon tilida burun belgilik asas séliwalghan bolghachqa, siniptiki bashqa sawaqdashlargha opche ders chüshendürüp yürdüm. Hemde sinip bashliqliq rolinimu oynidim. Lékin, Yaponiyige bérip qarisam, men barghan mektepte héch qandaq aspirantliq programmisi yoq iken. Ular magistérliq unwaninimu we doktorluq unwaninimu bérelmeydiken. Ichki ehwaldin xewiri bar kishilerdin beziliri manga "bu bir suyqest" dégen uchurni berdi. Meyli qandaqla bolmisun, ashu qétim men bilen 1-türkümde Yaponiyige oqushqa barghan 15 tek oqughuchilarning 10 din tolisi magistérliq unwanigha érishti.  Lékin men bilim ashurush bilenla qaytip ketishke mejburi boldum.  Gerche özüm qattiq tiriship purset yaratqan bolsammu, teliyimning yoqluqidin magistérliq unwanigha érishishtin ibaret mushu bir ishta pütünley meghlup boldum.  Shuning bilen men bir yuqiri unwan élish üchün bashlighan sepirimni Yaponiyide axirlashturmidim. Uning eksiche, Yaponiyidiki oqushning axirlishishigha az qalghanda, yene bir yéngi seper bashlidim.

Men yene bir misal körsitey.  Ayalim Aman'gülning bashlan'ghuch bilen ottura mektepni Uyghur tilida püttürgen bir tughqini bar bolup, u 1990-yillirining biridiki aliy mektep imtihanida Uyghur tili sistémisi boyiche pütün Uyghur diyarida üchinchilikke érishti. Bir yilliq teyyarliq oqushini tügetkende bolsa, élin'ghan imtihanlardiki netijisi birinchi boldi. Yuqiri derijilik emeldarlar bu oqughuchilargha deslepte uqturushiche, bundaq oqushi yaxshi bolghan oqughuchilarning özi tallighan mektep we özi tallighan kesipke baralishi yüzdeyüz pirsent kapaletke ige iken. Lékin, bu singlimiz Béyjingdiki bir dangliq mektepning "xelq'ara iqtisad" dégen kespini tallighan bolsimu, kéyin chaqiriq qoligha tegkende qarisa, u Wuxen diki bir aliy mektepke teqsim bolup qaptu. Kéyin tekshürüsh arqiliq u singlimiz özi tallighan mektep we kesipke arqa ishiki nahayiti chong birsining balisi barghanliqini bayqidi. Shuning bilen bu singlimizning kespimu "maliye katipi" bolup qaldi. Bu misaldiki singlimizmu özi qattiq tirishish arqiliq özige nahayiti yaxshi purset yaratqan bolsimu, öz iradisige baghliq bolmighan sewebler tüpeylidin, yaki, bashqiche qilip éytqanda, teleysizlikidin özi arzu qilghan mektep we kesipke kirelmidi.  Köngüldiki mektep we kesipke kirishtin ibaret mushu bir ishta bu singlimiz pütünley meghlup boldi.

Démek, "teley"nimu "muweppeqiyet tenglimisi" ge kirgüzüsh kérek.

7) Yéngi Tenglime

Shundaq qilip, men yuqirida özüm bu qétimqi yéngi "muweppeqiyet tenglimisi"ge kirgüzüshke tégishlik amillarni birer qur chüshendürüp boldum. Emdi biz bu yéngi tenglimini yézishqa teyyar bolduq.  Men uni mundaq tüzdüm:

Muweppeqiyet = (purset + teley) x (iqtidar + tirishchanliq) + talant + yüksek qiziqish     (5)

Bu yerdiki "purset" 0 bilen +1 ning ariliqidiki bir qimmetni alidu.  "Teley" bolsa -1 bilen +1 ning ariliqidiki bir qimmetni alidu.  Shundaq bolghachqa, bezide "purset + teley = 0" bolup qalidu.  Bundaq ehwalda, iqtidar bilen tirishchanliq héch qandaq méwe bermey, adem meghlup bolidu.  "purset + teley = 0" bolsimu, u bir ademning talanti bilen yüksek qiziqishigha asasen tesir körsitelmeydu.  Shunga, yuqiriqi tenglimidiki "talant + yüksek qiziqish" qa "purset + teley" köpeytilmidi.  Men bu tenglimidiki qalghan terkiplerge sanliq qimmet bérishni muwapiq körmidim.

Bu yerde shunimu eskertip ötüsh kérekki, "muweppeqiyet" ning menisi nispiy bolidu.  Bir adem "muweppeqiyet" dep qarighan nerse, yene bir adem üchün "meghlubiyet" bolup qélishi mumkin.  Mesilen, nurghun yashlar üchün imtihanlardin ötüp, bir aliy mektepke kiriwélishning özila "muweppeqiyet" bolushi mumkin.  Emma, yuqirida tilgha alghan singlimizning özi yaqturmaydighan bir aliy mektepke ötüshi uning üchün "meghlubiyet" bolup tuyuldi.  Eger hemme insanlar üchün ortaq muweppeqiyet yaki "uniwérsal muweppeqiyet" tin birsi mewjud, dep qaralsa, uninggha mundaq éniqlima bérish mumkin:

Uniwérsal muweppeqiyet = öz ailisi, dostliri, milliti we xizmiti dairisi ichide qolgha keltürgen zor netijiler.

Men bu qétim bu "uniwérsal muweppeqiyet" toghrisida buningdin köp toxtalmaymen.

8) Axirqi Söz

Men bu yil 50 yashqa qarap mangdim.  Kesip jehette bu yil men üchün ömrümdiki eng utuqluq bir yil boldi. Bu netijilerge könglümning bir yéri intayin xoshal bolsa, yene bir yéri intayin yérim bolup kéliwatimen.  Buning sewebi, men Amérikida turup mushundaq yashap yürginim bilen, könglümdin zadila chiqiralmaydighan bir ish bar. U bolsimu Uyghur diyaridiki Uyghur yashliri hazir duch kéliwatqan teqdir.  Men ötken yil we bu yil yazda yurtqa tuqqan yoqlap barghanda körgen Uyghur yashlirining yashashqa yaki yuquri örleshke amalsiz qalghan bichchare chirayliri méning köz aldimdin zadila ketmeydu. Ularning hemmisimu öz iqtidarlirini eng yüksek derijide jariy qildurup, bir parlaq istiqbalgha, güzel kélichekke we bextlik hayatqa érishishni arzu qilidu. Lékin ular üchün hazir qandaq yol bar? Qandaq purset bar?

Bu yil (2007-yili) ailem bilen Ürümchidiki «Wisal» Resturantigha Uyghur yashliri bilen körüshkili barghanda, men eslide 10-20 oqughuchi kéler, dep perez qilghan idim. Lékin u yerge bir nechche yüz Uyghur yashliri kéliptu. Bu men üchün we ailemdiki bashqa hemmeylen üchün bir untulmas weqe boldi. Men uningdin qattiq hayajanlandim. Chongqur tesirlendim. «Uyghur rohi hazirmu öz petiche saqliniwetiptu», dep cheksiz xushal boldum. Uningdin ömrimning qalghan qismi üchün bir tügimes rohiy ozuq aldim. U sorunda méning kelgen her bir yashlar bilen keng-kushade mungdishish pursitim bolmidi. Her bir yashning sözini anglash pursitimmu bolmidi.  Lekin, shu sorunda we bashqa jaylarda körüshken Uyghur yashlirining manga qarighan waqittiki köz nurliri we chirayidiki héssiyatliridin men ularning özümge néme démekchi ikenlikini bilgendek boldum. Ular manga: «Bizdimu talant bar. Bizdimu bilim we iqtidar bar.  Bizmu qattiq tirishishni xalaymiz we tirishalaymiz. Bizmu japa chékishtin azraqmu qorqmaymiz. Lékin, biz néme qilsaq bolidighanliqini bilelmiduq. Bizge qandaq yol barliqini bilelmiduq. Qandaq qilsaq ata-animizgha yölenmey jan baqalaydighanliqimizni bilelmiduq. Bu jehette bizge yardem qilsingiz», dégendek qildi. Shuningdin kéyin men izchil türde oylandim. «Bu ini-singillargha men néme ish qilip bérelermen?» dep öz-özümdin dawamliq sorap turdum.  Hazirmu hem shundaq.  Oylap baqsam men ular üchün hazirqi waqitta héch qandaq chong ish qilip bérelmeydikenmen. Qilip béreleydighan bir ishim mushu nersini yézish iken.  Men mushu yazmini oqughan her bir yashning yuqiriqi 2-tenglime asasida öz-özidin mundaq soallarni sorap béqishini ümid qilimen: «Mende némiler bar iken?  Némiler kem iken? Kem nersilerni toldurush üchün néme ishlarni qilishim kérek?»
 
Chong ongushsizliqqa uchrighanda we mangidighan’gha yol tapalmay qalghanda rohiy jehettin chüshkünlishish hemme insanning ortaq xususyiti.  Bu yerdiki gep bundaq chüshkünlükni qanchilik waqit dawamlashturushta.  Bundaq chüshkünlük uzun muddet dawamlashsa, u bir ademge chong ziyanlarni élip kélidu.  Eqilliq kishi özide yoq nersiler üchün ah urmaydu.  Uning eksiche, özide bar nersilerning hemmisini tépip chiqip, ularning küchidin eng zor derijide paydilinishqa tirishidu.  Adem öz kontrolluqi astida bolmighan ishlar üchün qilche ah urmasliqi kérek.  Chünki undaq ah urushning héch qandaq emeliy qimmiti yoq. Uning eksiche, özi qilalaydighan ishlarning hemmisini tépip chiqip, ularni eng muhimidin bashlap bir-birlep qilishi kérek. Yuqirida chüshendürülgendek  «sönggichige tépish» kérek.  Shundaq qilghanda, özi üchün intayin tetür kelgen bir sharaittimu melum derijide netije qazinalaydu. Waqit yaki ömür israpchiliqidin saqlinalaydu.  Özlüksiz algha ilgiriliyeleydu.  Men özümning bu yazmisining yuqiriqidek bir qanche jehetlerde özining qaysi yönilishke méngishini bilelmey qalghan Uyghur yashliri üchün bir az paydisi bolushini chin könglümdin ümid qilimen.
 
Axirida méning oqurmenlerge qarita ikki ümidim bar. Uning birsi, eger siz birer tor bétini bashquruwatqan bolsingiz, bu yazmini ashu tor bétigimu chiqirip qoysingiz. Buning üchün mendin yaki bashqilardin ruxset almisingizmu bolidu. Lékin, choqum maqalining axirida menbeni eskertip qoysingiz.  Méning bundaq ümidte bolushumning mundaq sewebi bar. Adem özi qilmaqchi bolghan ishni toluq chüshenmise, kéyinki qedemni qandaq besish, kéyinki qedemde qaysi ishlarni qilish toghrisida toghra qarar chiqiralmaydu. Muweppeqiyetlik bolushni arzu qilidighan, hemde shu yolda tölimise bolmaydighan bedellerni töleshke chidaydighan her bir yash choqum yuqiriqi tenglimini toluq chüshinishi kérek. Uni chüshenmey turup ish qilsingiz, xuddi «Eger siz nege méngiwatqanliqingizni bilmisingiz, qaysi yolda mangsingiz boliwéridu» dégen’ge oxshash bir ish bolidu.  Qisqisi, men bu yazmini imkan qeder köprek Uyghur yashlirining oqup béqishini arzu qilimen.  Méning 2-ümidim, buni oqughan her bir yash imkan qeder yuqiriqi tenglime üstide bir az oylinip, bu tenglimining mukemmel yaki toghra bolmighan yerlirini bayqisa, uni tor betliride inkas sheklide yézip qoysa. Eger siz bu yazmini chiqarghan tor bétining adrisini manga élxet arqiliq (méning élxet adrisim: <erkinsidiq @ gmail.com>) dep bersingiz, men u tor bétige chüshken inkaslarni pat-pat körüp turimen.  Dunyada xatalashmaydighan insan yoq. Méning yazghan nersemde we qilghan ishimda xataliq ötküzmesliki mumkin emes.  Méning buningdin 25 yil burun tüzgen «muweppeqiyet tenglimisi» aran 3 terkibni, we yalghuz qoshush belgisinila öz ichige alatti. Bu qétim men ularni köpeytip, 6 terkibni, hemde qoshush, élish we köpeytish hésablirini öz ichige alidighan qildim.  Bu bir ilgirileshtur.  Biz öz-ara muzakire we munazire qilish, we öz-ara pikir almashturush arqiliq yuqiriqi tenglimini Uyghurlarning hazirqi halitige téximu uyghun kélidighan, téximu mukemmel tenglime qilip rawajlanduralaymiz.Men hemminglarning mushu jehette bir kishilik töhpe qoshushinglarni chin könglümdin ümid qilimen. Rehmet.

 
 
1-Resim: Dunyagha dangliq Türkiyelik kompozitor we piyanochi Fahir Atakoglu.

2-Resim: 2007-yili 8-ayning 8-küni Ürümchidiki Wisal résturantidiki Uyghur yashliri bilen
körüshüsh menzirisidin bir körünüsh.

3-Resim: 2007-yili 8-ayda Uyghur diyaridiki bir guruppa Uyghur oqughuchilar bilen birge.

4-Resim: 2007-yili 7-ayning 22-küni Erkin Sidiq tuqqan yoqlash üchün Ürümchige yétip béripla,
ichkirki ölkilerde oquwétip yazliq kanikol munasiwiti bilen Ürümchige qaytip kélip, özi bilen
körüshüsh üchün saqlap turghan oqughuchilar bilen körüshti.  Hemde ularning chet elge chiqip
oqushqa ait sorighan soallirigha jawab berdi.  Bu resim ashu paaliyetning bir xatirisi.

Bir Oqurmenning Inkasigha Jawab (http://www.bilik.cn):

Hazighiche Chüshken Teklib-Pikirlerge Bolghan Qarashlirim

Towendiki yazma www.Bilik.cn diki «Muwepiqiyetning yéngi tenglimisi» digen yazmamgha chüshken inkaslargha qarita teyyarlandi.

Men eslide tordashlar «muwepiqiyet tenglimisi» toghrisida bir mezgil talsh-tartish élip barghandin kéyin andin ötturigha chüshken soallarni xulasilap bir nerse yazay, dep oylighan idim.  Lékin, hazir oylap, ötturigha chüshken tenglimige ait bezi pikir we teklibler toghrisida men azraq izahat bersem, tordashlarning buningdin kéyinki munazire jeryanida yoquriqi mesililer toghrisida téximu chongqur pikir yürgüzishige paydisi barlighini hés qildim. Shuning bilen ushbu yazmini hazirla teyyarlashni qarar qildim.  Töwende ötturigha chüshken teklip we pikirler üstide ayrim-ayrim toxtilimen. Uningdin burun tekitlep qoymisam bolmaydighan bir ish, méning ötturigha qoyghanlirimning özimu bir teklib.  Shunglashqa men ötturigha qoyghan nersige bashqilarning bashqiche pikirde bolishigha putunley yol qoyuqluq. Emiliyette men bashqa tordashlarni ashundaq qilishqa righbetlendurimen.

1. Muwepiqiyetning Éniqlimisi

Bir qanche tordashlar «muwepiqiyet» ning néme ikenligini soridi.  Méning bu qétimqi yazmam gerche «muwepiqiyet tenglimisi» toghrisida bolsimu, men öz yazmamda «muwepiqiyet» ning néme ikenligi toghrisida bir éniqlima bérishni untulup qaptimen. Buning üchün men oqurmenlerdin epu soraymen.  Men özem «muwepiqiyet» ke mundaq éniqlima bérishni muwapiq kördum:

Muweppiqiyet = Közligen bir nishan'gha yetish   (1)

Dimek, méning bu yazmamdiki «muwepiqiyet» birer kesipke, birer sahege yaki birer katégoriyediki kishilerge qaritilghan emes.  Bashqiche qilip éytqanda, u yalghuz chet elge chiqip oqumaqchi bolghan yashlargha qarita éytilghan emes.

2. Öz-özini toghra bayqash

Men bu mesile üstide aldinqi bir inkasimda toxtulup ötken idim. Bu yerde uni qayta bir tekitlepla ötüp kétimen:  Méningche «öz-özini toghra bayqash» bolsa «iqtidar» ning bir terkiwiy qismi.  Mushu boyiche alghanda, «iqtidar» töwendiki terkiplerni öz ichige alidu:

Iqtidar = (tughulghandin kéyin yétildürgen) talant + bilim + maharet + iqtidar + (öz-özige bolghan ishench) + (öz-özini toghra bayqash)               (2)

3. Purset bilen teley

Jeck ependi bu qétimqi tenglimide «purset» ning salmighi sel éghir bolup ketkenligini éytiptu.  Shundaqla, «teley» ning ishlitilishi anche muwapiq bolmighanlighini ötturigha qoyuptu.  Méningche bu yerde tenglimidiki bu ikki terkipni chüshinish digendek mukemmel bolmighan.

80-yillarning axiri Junggoda toluq öttura mektepni püttürgen oqughuchilarning hemmisi aliy mektep imtihanisigha qatnishalaydighan boldi.  Dimek, toluq ötturini püttürgen hemme oqughuchilar imtihangha qatnishish pursitige érishken bolup, bu katégoriyediki kishilerning bu pursetke érishish nisbiti 100 pirsent boldi.  Lékin, u chaghda Junggo nopusi bilen sélishturghanda aliy mektepning sani intayin az bolup, toluq ötturini püttürgen oqughuchilarning aran 4 pirsenti aliy mektepke kérelidi.  Dimek, qalghan 96 pirsent oqughuchilar üchün aliy mektepke kérish pursiti bolmidi.  Buni «hemme oqughuchilargha aliy mektepke kérish pursiti bar idi», disek méningche muwapiq bolmaydu.  Ashu qélip qalghan oqughuchilar aliy mektepke kéreligen bolsa, ulardin kam digende 50 pirsenti yaxshi oqup kételéyti.  Mesilen, hazir Amérikining Havard uniwérsitétide oquwatqan Qudret ashularning bir tipik misali.  Lékin, héliqi 96 pirsent oqughuchi üchün aliy mektepke kérish pursiti bolmidi.  Shuning bilen ular aliy bilim yurtida oqup, yoquri derijilik xizmetke orunlushush ishida muwapiqiyetlik bolalmidi.  1984-yili tunji qétim Yapongha barghan Uyghur oqughuchilarning ehwalimu shundaq. Uyghur diyaridiki nechche yüz oqutquchilardin peqet 50 tek kishige tallash imtihanisigha qatnishish pursiti bérildi. Ularning ichidin 15 kishi Yapongha mangduruldi. Ularning ichidiki 10 dek kishige magistirliq ünwani élish pursiti bérildi.  Qalghan kishiler bolsa Yaponda oqup, magistirliq ünwanigha érishish ishida muwapiqiyetlik bolalmidi.

Men bu qétimqi yazmamda «Teley bolsa -1 bilen +1 ning ariliqidiki bir qimmetni alidu» digenni ötturigha qoydum.  Bu digenlik, eger teley ong kelse uning qimmiti 0 bilen +1 ning arlighida, eger teley tetür kelse, uning qimmiti 0 bilen -1 ning arlighida, eger teley kelmise, teley = 0, digenliktin ibarettur.  Purset bolsa peqet 0 bilen +1 ning arliqidiki bir qimmetnila alidu.  Dimek, teleysiz ademlermu muweppiqiyetlik bolalaydu.  Muwapiqiyet qazanghan kishilerning hemmisi teleylik kishiler emes.  Lékin, teleymu bolmisa, pursetmu bolmisa, muwepiqiyetlik bolush mumkin emes.

Hazir Uyghur diyarida toluqsiz öttura, toluq öttura we aliy mektepni püttürgen Uyghur oqughuchilar duch kéliwatqan eng éghir mesile néme?  Méningche xizmet pursitining bolmaslighi!  Nurghun kishiler chet elge chiqishni arzu qilidu.  Bu néme üchün?  Men «Sohbet» te buning sewebini chüshendurup ötken idim.  Uning bir sewebi chet elde öz iqtidarini eng yoquri derijide jari qildurup, shuninggha chüshluq iqtisadiy we bashqa qimmet yaritip, shu asasta yaxshi yashashtin ibaret. Shunga hazir Uyghur yashlirining muwepiqetlik bolishida «purset» ning oynaydighan roli intayin chong bolup, méningche bu qétimqi tenglimide «purset»ning salmighi hergizmu éghir bolup ketmidi.

 4. Muhit bilen meniwi roh

Bu qétim tüzulgen tenglime

Muweppeqiyet = (purset + teley) x (iqtidar + tirishchanliq) + talant + yüksek qiziqish

bolup, uning ichide «talant» tughma talant bilen tughma eqilliqni öz ichige alidu. Méningche yoqurqi tenglimidiki terkiplerning ichide «talant» tin bashqilirining hemmisi «muhit» bilen munasiwetlik.  Yeni ularning hemmisi «muhit» teripidin belgülinidu.  Shundaqla, bir ademning özi üchün purset yaritalishi, yéngi iqtidargha érishélishi, bir ishni emelge ashurush yolida önümlük tirishchanliq körsitélishi, hemde bir ishqa nisbeten yüksek qiziqish hasil qilalishida shu ademning meniwi rohi yaki rohiy haliti zor derijide tesir körsütidu.  Saghlam rohiy halet bolsa, mundaq ikki xil étiqatning birsidin barliqqa kelidu.  Uning birinchisi, öz wetini yaki millitige bolghan yüksek derijilik étiqat.  Yene birsi bolsa diniy étiqat.  Tereqqiy tapqan dölet we milletlerning ichide, Yaponluqlar, Gérmaniyelikler we Yehudilarning öz wetini we millitige bolghan étiqati intayin küchlük bolup, ular üchün bu xil étiqat diniy étiqattin jiq küchlük.  Ular ashu xildiki millet we wetenge bolghan étiqatining küchi bilen dunyadiki eng yoquri süpetlik millet we eng tereqqiy qilghan dölet süpitide orun tutup turiwatidu.  Amérikida bolsa diniy étiqat téxminen 60 pirsentni, wetenge bolghan étiqat bolsa téxminen 40 pirsentni igileydu.  Amérikining qandaq bir dölet bolup turiwatqanlighini men bu yerde sözlep olturushmning hajiti yoq.

Undaqta «muhit» bilen «meniwi roh» néme üchün yoqurqi tenglimige kirgüzülmidi?  Men bu tenglimini tüzgende mundaq 3 pirinsipqa emel qildim.  (1) Bu tenglime toluqsiz öttura mektep we uningdin yoquri mediniyét sewiyisige ige kishilerning hemmisi oqup chüshineleydighan bolishi kérek.  (2) Bu tenglime méning mushu yazmamni oqughan kishilerning hemmisi éside tutalaydighan bolishi kérek. (3)  Bu tenglime oxshash katégoriye yaki oxshash guruppa ichidiki 80 pirsenttin artuq kishilerge uyghun kelidighan bolishi kérek.  Eger dunyadiki muwepiqiyetlik bolghan kishilerning her birsige birdin «muwepiqiyet tenglimisi» tüzup chiqip, eng axirida ularni turge ayrip chiqidighan bolsa, méningche kam digende 100 din artuq tenglime meydangha kélishi mumkin.  Lékin, xususiyliqtin bir omumiyliqni keltürüp chiqirish üchün melum derijide addiylashturush we yighinchaqlash élip bérish kérek.  Bolmisa bu tenglimining menggu axiri chiqmaydu.  Mushundaq idiyening yétekchiligide men «muhit» ni «purset» ichige, «rohiy halet» ni bolsa «iqtidar» ning ichige qoshuwétishni muwapiq kördum.  Eger tordashlarning bashqiche teklibi bolsa, men uni anglashqa her waqit teyyar.

Hazirgha qeder nurghun tordashlar bu qétimqi «tenglime» üstide nahayiti qizghin pikir yürgüziwatidu. Men uningdin intayin xursen we xoshal boliwatimen.  Mushu pursettin paydilinip men silerning hemminglerge chin könglümdin teshekkür éytimen—rexmet.

Yéngi Muwepiqiyet Tenglimisi Toghrisidiki Munaziridin Xulase

Biz bu munazirini bashlighi bugun saq bir hepte boldi.  Bu jeryanda bir qisim tordashlar nurghun qimmetlik teklip-pikirlerni berdi.  Men eslidiki tenglimini otturigha qoyushtin burun, uninggha kirgüzgen her bir terkip üstide öz béshimdin ötküzgen ishlar we özemning etirapidiki ishlarni küzütüp chiqarghan yekünler asasida köp oylanghan idim.  Oqurmenler bu tenglimige qoshushqa tigishlik dep teklip teriqiside otturigha qoyghan bezi terkipler toghrisida mende hech qandaq idiyiwiy teyyarliq bolmighachqa, men deslepte ularni qandaq bir terep qilish jehette bir éniq idiyige kélelmidim.  Aldinqi bir qanche kün ichide estayidil oylinish arqiliq, bundaq bir tenglimini otturigha qoyushtin awal, aldi bilen uning shertlirini éniq otturigha qoyush, hemde uningdiki her bir terkipke nahayiti toghra éniqlima bérish shert ikenligini hes qildim.  Mana bular méning bu qétimqi munazire arqiliq qolgha kelturgen eng chong netijilirim.  Töwende bu qétim otturigha qoyghan «muwepiqiyet tenglimisi» ge chüshken teklip-pikirler, we ular toghrisidiki méning axirqi qararimni xulasilap ötimen.   Ushbu yazma méning «muwepiqiyet tenglimisi» toghrisidiki yoquriqi yazmilirimni toluqlash rolini öteydighan bolup, bir pütün chüshenchige ige bolush üchün, sizning méning aldinqi yazmilirimnimu toluq oqushingizni ümid qilimen.

1. «Muwepiqiyet Tenglimisi» ge qoyulghan shertler

3. «Muwepiqiyet Tenglimisi» ning Eng Axirqi Nusxisi

Muweppeqiyet = (purset + teley) x (iqtidar + tirishchanliq) + talant + yüksek qiziqish                   (4)

4. Tenglime we Bezi Terkipler Toghrisida Axirqi Izahat

Bezi dostlar manga ayrim xet yezip, nime üchün yoqurqi tenglimide «talant» bilen «iqtidar» ni oxshash orungha qoymighanlighimni soridi.  Buning sewebi mundaq:  «Iqtidar» gha érishish üchün «purset» bilen «teley» bolishi kérek.  Shundaqla «iqtidar» ni saqlap qelish we rawajlandurush üchünmu «purset» bilen «teley» kérek.  «Talant» bundaq amillarning tesirige uchrimaydu.  Bu yerde eskertip qoyushqa erziydighan yene bir nerse shuki, bir adem öz bilimi, iqtidari we tirishchanlighi arqiliq özi üchün köpligen yéngi pursetlerni yaritalaydu.  Bundaq jeryanning san jehettin chéki yoq bolup, her bir kishining ehwalining qandaq bolishi ashu kishi özige baghliq.  Mushundaq nuqtida turup éytqanda, purset bilen bilim, iqtidar we tirishchanliqlar öz-ara chemberchas baghlan’ghan bolup, ular bir-biridin ayrilalmaydu.

Emdi tordashlar teklip teriqiside otturigha qoyghan, lékin yoqurqi tenglimige kirgüzülmigen bezi terkiplerge qisqiche izahat bérip otey.

Muhit: Yoqurida bu tenglimige qoyulghan shertlerning birinchiside körsitilginidek, bu tenglime oxshash muhitta yashawatqan kishiler üchün tüzülgen.  Eger siz bir orunning eng chong bashlighi bolsingiz, u orunning muhitini özgerteleysiz.  Lékin, u orunda ishleydighan adettiki xadimlardin birsining ashu orunning muhitini özgertish ishi asasen qolidin kelmeydu.  Bu tenglime «Men muwepiqiyetlik bolush üchün qandaq shertlerni hazirlishim kérek?» digen soalgha jawab tépish üchün tüzülgen bolghachqa, muhit bu tenglimige kirgüzulmidi. 

Meniwi Roh:  Méningche «meniwi roh» digen ikki sözning bille ishlitilishi toghra emes.  «Roh» digen «meniwi» bolidu.  Bir ademge qarita ishletkende, yaki «rohiy dunyasi» bolishi kérek, yaki bolmisa «meniwi dunyasi» bolishi kérek.  Bir ademde «saghlam rohiy dunya» ning bolishi ashu kishining muwepiqiyetlik bolishidiki aldinqi shert.  Bir jemiyette yashawatqan kishilerning rohiy dunyasining qandaq bolishini shu kishiler yashawatqan dolettiki maaripning supiti we omumlishish ehwali, shu kishilerning millet ghorori we diniy éhtiqadi, jemiyetning maddiy we meniwiy mediniyet ehwali we aile terbiyisi belgüleydu.  Hazirqi zaman Uyghur jemiyiti exlaqining köp qismi eslide diniy éhtiqat asasigha qurulghan bolup, yéqinqi yillardin buyan diniy éhtiqatning ajizlishigha egiship, Uyghur jemiyitining exlaqida zor chikinish peyda boldi.  Lékin, Uyghur diyaridiki her bir orunda oquwatqan yaki ishlewatqan kishiler arisida saghlam rohiy dunyagha ige emes kishiler hergiz oxshash guruppidiki kishilerning köp qismini teshkil qilmaydu.  Uning üstige, rohiy dunyasi saghlam bolmighan kishilerge birer muwapiqiyet tenglimisi tüzüp bergen teghdirdimu, u tenglimining hech bir roli bolmaydu.  Shunga men «saghlam rohiy dunya» digenni yoqurqi tenglimige kirgüzüshni muwapiq körmidim.

Nishan:  Nishani yoq ademler özining qaysi terepke kétiwatqanlighini bilmeydighan kishiler bolup, undaq kishiler qaysi yolda mangsa boliwéridu.  Ular üchün «muwepiqiyet tenglimisi» kérek emes.

Irade we Éhtiyaj:  Intil (http://www.intil.cn/bbs/ShowPost.asp?ThreadID=27294) tor betidiki bir tordishimiz «Irade» bilen «Éhtiyaj» nimu yoqurqi tenglimige kirgüzushni teklip qiliptu.  Yoqurqi tenglimidiki «tirishchanliq» bolsa «qet’i niyetke kélish» ni öz ichige alidighan bolup, bu «irade» bilen oxshashtur.  Emdi «éhtiyaj» gha kelsek, éhtiyaj bir ademning meqsidi yaki nishanini keltürüp chiqiridu.  Meqset bolsa shu ademning herkitini keltürüp chiqiridu.  Hazir biz qandaq qilghanda ashu «herket» ni muwapiqiyetlik qilghili bolidighanlighi toghrisida toxtiliwatimiz.  Éhtiyaji yoq kishiler üchün «muwepiqiyet tenglimisi» kérek emes. 

Bilik munbiride hazirghiche otturigha chüshken mesile yaki soallar ichide, men téxi toxtalmighan nersilermu bar.  Özemning shexsiy chüshenchisige asaslan’ghanda, u nersiler ya bu qétimqi tenglime toghrisidiki chüshenchini téximu ilgiri sürüsh üchün halqiliq rol oyniyalmaydu, ya bu qétimqi tenglime bilen munasiwetsiz.  Shunga ular toghrisida bu yerde ayrim toxtalmaymen.  Uning üstige, körgen, anglighan, oqughan we béshimizdin ötküzgen ishlarning oxshimaslighi tüpeylidin, bu munazirini birer yil dawamlashtursaqmu, bezi mesililer üstide pütünley birlikke kélelishimiz natayin.  Shunga men undaq mesililer üstidiki munazirige buningdin kéyin qatnashmaymen.

Xéle köp tordashlar mendin hazirqi munazirini yene bir mezgil dawamlashturushni, hemde méning bu muzakirelerge dawamliq aktip qatniship bérishimni ümid qilidu. Men ularni toluq chüshinimen hemde ularning yaxshi könglidin nahayiti minetdarmen.  Lékin, xuddiy hemminglerge oxshash, méningmu pütün künluk xizmitim bar.  Uning üstige men xizmet üchün qilidighan kesipning tili In’glizche we mezmuni bu yerdiki yazmilar bilen pütünley oxshimaydu.  Méning qolumda hazir teyyarlawatqan ikki parche yéngi ilmiy tetqiqat maqalisi bar.  Uningdin bashqa, manga her küni kélip turidighan jiddiy wezipilerning öhtisidin chiqip turmisammu bolmaydu.  Men her qétim Uyghurche maqale yazghanda, In’glizche maqaligha ishleshni toxtutup turushqa mejburi bolimen.  Shunga, gerche méningmu qalghan qérindashlar bilen mushundaq muzakire élip bérish we bu qétimqi muzakirini yene bir mezgil dawamlashturush arzuyum bolsimu, xizmitimning éhtiyaji tüpeylidin, ushbu muzakirige qatnishishni men emdi toxtatmisam bolmaydu.  Tordashlarning buni toghra chüshinishini soraymen.

Méning Uyghur tilida sözlishidighan muhittin ayrilip, xanzuche, Yaponche we In’glizche sözlishidighan muhitta yashawatqinimgha 24 yil boldi.  Bu 24 yil jeryanida bir qisim Uyghur imla qaidiliri özgirip kétiptu.  Hemde bu 24 yil jeryanida manga Uyghur tilini ishlitish pursiti asasen bolmighanlighi tüpeylidin yene bir qisim imla qaidisini untulup kétiptimen.  Shunglashqa men yazghan Uyghurche yazmilarda xéle köp imla xatalighining bolishi muqerrer.  Men Uyghur tilini intayin qedirleymen. Uninggha chongqur hörmet qilimen.  Lékin, yoqurqidek sewebler tüpeylidin, hemde waqtimning qislighidin özemning imla xataliqlirini tüzütüp bolalmidim.  Buni tordashlarning toghra chüshinishini, méni epu qilishini soraymen.  Bu yazmining eng deslepki qismini ménng bir tonushum tehrirlep bergen idi.  Qalghan qismini özem yazghan boyichila chiqardim.  Eger bezi wetendashlarning «muwepiqiyet tenglimisi» toghrisidiki yazmilarni bir éléktronluq kitap qilish pilani bolsa, u kitapni ishleshtin burun, méning yazmilirimni bir qur tehrirlep qoyushini ümid qilimen.  Eger ularni tehrirleshke héch kimning waqti bolmisa, shu boyiche chiqirilsimu meyli.

Mushu yazmamning eng aldida éytqandek, men bu yazmini özliri üchün toghra yol tépishta bir az qiyniliwatqan, közligen nishanigha yétish üchün nime qilishini bilelmeywatqan yashlar üchün teyyarlidim.  Gerche bu yazmam hemme kishilerning éhtiyajidin chiqalmisimu, héch bolmighanda bir qisim yashlarning özliri hazir qandaq bir halet ichide ikenligi toghrisida bir toghra chüshenchige érishishi üchün belgülük paydisi bar, dep oylaymen.  Hemde shundaq bolishigha chin könglümdin tilekdashmen.  Purset bir ademning teqdirini tüptin özgerteleydu.  Ademning pütün ömride yaxshi pursertler peqet bir qanche qétimla kélidu.  Chong-chong ishlarni közligen yashlar choqum ashundaq pursetni öz waqtida bayqashni, hemde ulardin toluq paydilinishni bilishi kérek.  Biz ötken yili achqan Türkiyede oqush yoli kéler yilidin bashlap taqilip qaldi.  Lékin, yéqindin buyan bir qisim Uyghur qérindashlirimiz méni Uyghurlar üchün Yawropada toluq oqush mukapat puli bilen oqush pursiti toghrisidiki uchurlar bilen teminlewatidu.  Men bu uchurlarni shu waqitning özidila www.meripet.com gha chiqirip qoyiwatimen.  Men wetendiki yashlarning bu uchurlardin toluq paydilinishini ümid qilimen. 

Axirida bu qétim méning bu yazmamni tehrirlep bergen tonushumgha, uni chiqarghan Bilik, Bostan, Bahadirbbs, Diyarim, Ilghar, Intil we Qutbilik tor betliri we bashqa men uqmighan tor betlirige, hemde bu qétimqi muzakirining ongushluq bolishigha zor küch chiqarghan Bürküt ependi bashchilighidiki bir qisim qérindashlirimizgha ching könglümdin rexmet éytimen.

Men pat yeqinda bu yazmining 2-bölimi, yeni «Ömurluk Kesipni Qandaq Tallash Kérek» digen yazmini püttürimen.  Wetendiki yashlarning uningdinmu toluq paydilinishini soraymen. Rexmet.

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti
 

Kona Coffee