Intérnét Wirusliridin Saqlinish Usulliri

Erkin Sidiq
2007-yili 6-Öktebir

Men kompyutérdin we Intérnét wirusliridin bir az xewiri bar qérindashlarning hemmisining bashqilargha ügitish, bashqilarni terbiyilesh burchi bar, dep qaraymen. Shundaq idiyening yétekchiligide bu yazmini teyyarlidim. Kam qalghan jaylirini bashqa qérindashlarning toluqlap kétishini soraymen. Shundaqla tordashlarning mushundaq mezmunlarni bashqa tor betliridimu élan qilip, imkanqeder köprek wetendashlarning bu ishlardin xewer tepishigha yardem qilishini semimiylik bilen soraymen.

2. Élxet bilen Kelgen Chaplanma Höjjetlerni Hergiz Achmang

Qérindishimiz "Qaytmas" yoqurida Intérnétte uchraydighan, men téxi toxtalmighan bir xil wirus ni tilgha aptu. Intérnét wirus liridin digendek sawadi yoq wetendashlargha paydisi bolsun üchün, men bu xil wirustin saqlinish usuli toghrisidimu toxtulup ötey. Yene bir qanche künning ichide bu yazmamning 3-qismi, yeni "Intérnét Wirusliridin Saqlinish Usulliri (3)>, ni mushu munberge chiqirimen.

Méning Meripettiki élxet sanduqumgha "dashqal élxetler" intayin köp kelidighan bolup ketkenligi üchün, bu yil etiyazda men "Gmail.com" din bir élxet sanduqi aldim (Bu sanduqqa pul élinmaydu). Shu küni wetendiki bir oqughuchigha yazghan jawab xétimni mushu élxet adrisi arqiliq mangdurdum. Etisi qarisam, xuddi burunqigha oxshashla, bu sanduqqa Junggoda cheklen'gen siyasiy mezmunni mawzu qilghan bir höjjet chaplanghan élxettin birsi kéliptu. Bu xetni mangdurghan kishining ismimu Uyghurning ismi iken. Manga bu élxet sanduqini alghili téxi aran bir kün bolghan bolghachqa, men bu ishqa qarap, "Junggo bilen chet el chigrisida mexsus Gmail din kelgen élxetlerni nazaret qilip turidighan ademler barken", digen xulasigha keldim. Shuning bilen men her aylighi pul töleydighan pulluq élxet mulazimet shirkitidin yéngi élxet sanduqidin birni aldim. Hemde wetendiki 2 tonushumgha buningdin kéyin men bilen mushu yéngi élxet adrisi arqiliq alaqilishish toghrisida élxet mangdurdum. Emma, 2-küni qarisam, men achqan bu yéngi élxet sanduqighimu heliqidek chaplanma bar xettin bir qanchisi kélip boptu. Bu ishtin men mundaq xulasigha keldim: Junggo bilen chet el chigrisida, chet eldin kelgen hemme élxetlerni nazaret qilip turidighan ademler bar iken. Adette manga wirus bar höjjet chaplanghan élxet kelgende, oxshash bir élxet men wetendikiler bilen alaqe qilish üchün ishlitidighan élxet sanduqlirimning hemmisige tengla kélidu. Dimek, héliqi nazaretchiler méning wetendikiler bilen alaqilishidighan hemme élxet sanduqlurumni bilip turidiken.

Sizge bir Uyghur namida élxet yollap, u élxet arqiliq sizge Junggoda cheklen'gen siyasiy mezmundiki bir höjjetni mangdurushta, bu ishni qiliwatqanlarning mundaq 3 meqsidi bar:

1. Sizning kompyutéringizni buzup tashlash. Nurghun Uyghur qérindashlirimiz mana mushundaq süyiqestlerning qurbani bolup ketti. Sizge kelgen bundaq höjjetlerning mawzusi kishini intayin qiziqturidighan bir mezmunda bolup, uninggha wirus qachilanghan bolidu. Siz uni oqup baqmaqchi bolup, höjjetning ismini cheksingiz, kompyutéringiz weyran bolidu. Shunga, bundaq qiltaqqa chüshmeslik üchün, hergiz siz tonumaydighan birersidin kelgen xettiki höjjetni achmang. Eger siz sizge bu xetni mangdurghan kishini tonusingiz, u höjjetni échishtin burun siz choqum aldi bilen ashu kishige bir téléfon qilip, yaki uninggha bir mexsus élxet mangdurup, bu élxetni shu kishining sizge iwertken-iwertmigenligini sorap béqing. Bu qedemni basmay turup u höjjetni hergiz achmang.

Bashqilarning kompyutérsini buzup qoymasliq üchün,sizmu imkan qeder bashqilargha chaplanma höjjet mangdurmay, mangdurmaqchi bolghan nersini élxetning ichidiki tékist sheklide mangdurung. Eger choqum chaplanma höjjet sheklide mangdurushqa toghra kelse, choqum qarshi terepke téléfon yaki élxet arqiliq aldin xewer bérip qoyung. Men hech qandaq ademge bikardin-bikar chaplanma höjjet mangdurmaymen. Shunga sizge méning namimda chaplanma höjjet kélip qalsa, uni hergiz achmang.

2. Sizni qorqutup, sizni chet eldikiler bilen hech qandaq élxet alaqisi qilmasliqqa mejburlash. Chet eldikiler bilen normalni élxet alaqisi qilish hech qandaq döletning qanunigha xilapliq ish emes. Sizge bashqilardin siyasiy mezmunddiki höjjet chaplanghan élxet kelse, u hergizmu sizning sewenligingiz emes. Bolupmu mening hazirgha qeder bashtin kechürgen sergüzeshtilirimge asaslanghanda, manga bashqilar peqet mening kompyutérimni buzup tashlash üchünla heliqidek élxetlerni mangduriwatidu. Manga undaq élxetlerdin her küni bir qanchisi kélip turiwatidu. Siz bundaq nersilerni tapshurup alghanda hergiz qorqup ketmey, uni derhal öchürwéting. Yaki men yoqurida chüshendürüp ötken tedbirni qollunung. Eger sizge siyasiy mezmundiki höjjet kelgenligi tupeylidin élxet ishlitishtin waz kechsingiz, siz del bashqilarning qiltiqigha chüshken bolisiz.

Bu ishta eng muhim mesile öz-özini terbiyilesh, öz-özini zörür bilim bilen qoranlandurush. Shundaq qilsingiz yaman niyetlik rezil kishilerning qurbanigha aylanmay, hazirqi eng ilghar texnologiyening bir wekili bolghan Intérnéttin sizmu önümluk paydilinalaysiz.

Hazirqi texnologiye nuqtisidin elip eytqanda, chigridin chiqip-kiriwatqan elxetlerning mezmunini korup tekshurush putunley mumkin. Lekin bundaq qilish xele kop maddiy kuch telep qilidighan bolup, bir hokumet chegradin chiqip-kiriwatqan hemme elxetlerning mezmunini tekshurup turishi natayin. Lekin, mushundaq elxetlerning hemmisining elxet sanduq adrisini tizimliwelish anche qiyin bolmaslighi mumkin. Shunglashqa, sizning artuqche ensirep ketishiningizning hajiti yoq. Elxetni normal halda ishlitiwatqanlighingiz toghrisida oz-ozingizge ichenchingiz bolsa, hergiz bashqiche ensirep ketmeng, hemde elxet ishlitishtin waz kechip yurmeng. Kimning nime ish qiliwatqanlighini heliqidek nachar nersilerni mangduriwatqanlar hemmidin bek bilidu.

3. Bezi yaman niyetlik kishilerning uyghurlargha wirus qachilan'ghan höjjetni élxet arqiliq mangdurishida mundaq 3-meqsidimu bar. U bolsimu sizning kompyutéringizgha bir xil yumshaq détalni qachilap, shu arqiliq sizning kompyutéringizni yiraqtin kontrol qilish. Shu arqiliq sizning kompyutéringizdiki uchur we höjjetlerni öz kompyutérlirigha yötkep kélish. Siz élxet arqiliq kelgen höjjetlerni échishqa urunsingiz, u bezide kompyutéringizni buzup tashlaydu. Bezide u sizning kompyutéringizgha bir xil mexsus teyyarlan'ghan alahide yumshaq détalni qachilaydu. Ashu yumshaq détalning igiliri uningdin paydilinip, sizning kompyutéringizdiki uchur we höjjetlerni oghurliyalaydu. Men bu mesile üstide yazmamning keyinki qismida yene azraq toxtulimen.

Wetendiki bezi tonushlurum manga özlirige rabiye qadir, dolqun eysa gha oxshash chet elde yashawatqan, junggo hökümiti düshmen qatarida hesaplawatqan kishilerdin élxet kelgenligini, u élxetlerning ichide ashu kishilerning chet eldiki siyasiy paaliyetlirini mezmun qilghan mawzudiki chaplanma höjjetler barlighini éytti (oylap béqing: ular sizni tonumisa, sizning élxet adrisingizni bilmise, ular sizge qandaqsige élxet mangduralisun?). Bundaq élxetler mangimu dawamliq kélip turidu. Bashqilarning namida kelginighu bir yaqta turup tursun, bezide özemning "yahoo" diki élxet adrisim namida méning "gmail" élxet sanduqumgha yoqurqidek mezmundiki élxetler kélidu. Dimek, bu xil yaman niyetlik kishiler élxetning "xet mangdurghuchi" (in'glizche "from:") digen yérini xalighanche özgerteleydighan bolup, siz élxetning nedin kelgenlikige ishensingiz hergizmu bolmaydu.

Bu yil etiyazda, men özemning qisqiche terjimalini teyyarlap wetendiki bir tehrirge mangdurup bérish jeryanida, mundaq bir weqe boldi. Bir qétim men u tehrirge terjimalning bir qismi bilen bir qanche resimni élxet arqiliq mangdurdum. Mangdurghan bu élxette, terjimal tékistidin bashqa, tehrirge yazghan 3-4 jumle sözummu bar idi. U élxetni mangdurup bir kün otkendin keyin, chet eldiki nurghun uyghurlar mening namimda bir élxet tapshurup eliptu. Bu élxettiki tékist men héliqi tehrirge yazghan 3-4 jümle söz bolup, uningdin bashqa men mangdurghan resimdin bir qanchisi we "ms-word" sheklidiki bir höjjetmu bar iken. Men terjimalning tékistini ayrim höjjet sheklide emes, élxetning ichidiki tékist sheklide mangdurghan idim. Dimek, bu ishni qilghanlar men wetenge mangdurghan bu élxetni toluq qolgha chüshürüp, méning terjimalimni mawzu qilghan bu hojjetni özliri teyyarlaptu. Hemde uninggha wirus qachilaptu. Bu élxetni tapshurup alghan nurghun kishiler bilen méning hech qandaq alaqem yoq idi. Ular bilen öz ömrümde birer qétimmu alaqiliship baqmighan idim. Ularning ichidiki nurghun kishiler bu élxetni özlirige xata kélip qaptu, dep oylap, manga élxet arqiliq jawab qayturuptu. Ulargha eslide nime ish bolghanlighini bildürüsh üchün manga 1-2 hepte waqit ketti. Shu chaghda men biliwalgha chiqarghan bir uxturush töwendiki tor bétide bar:

http://biliwal.com/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=1111

Her bir élxetning béshida "ip adrisi" dep atilidighan nersidin bir qanchisi bolidu. Normalni ehwalda bu ip adrisi siz ishlitiwatqan intérnét mulazimet shirkitining siz turiwatqan sheherdiki sérwérsining ip adrisi bolidu. Lékin, hazir bu ip adrisinimu asanla özgertkili bolidu. Men bir qanche qétim ashundaq rabiye qadir, dolqun eysa digendek kishilerdin kelgen wirusi bar élxetlerning ip adrisini tekshürüp baqtim. Meqsidim bu élxetlerning zadi qeyerdin keliwatqanlighini bilip béqish idi. Netijide qarisam, rabiye qadir namida kelgen xet koriye (jenubiy chao xian) din kéliptu. Dolqun eysa namida kelgen élxet bolsa méksikodin kéliptu.

Eger siz kompyutérgha usta bolsingiz, sizge kelgen élxetning ip adrisini sizmu tekshüreleysiz. Mesilen,

http://www.dnsstuff.com/

Digen tor betining "rewerse dns lookup" digen yérige "206.190.38.33" ni kirgüzüp béqing. Shu arqiliq mushu ip adrisining dölet we sheher ismini köreleysiz (buning üchün siz in'glizchini azraq bilishingiz kérek). Eger siz bir élxetning "show full header" digen yérini cheksingiz, "x-originating ip:" digen yéride yoqurqidek ip adrisi bolidu.

Yene mesilen, özingizning we özingiz bilen yéqin ötidighan bir qanche kishilerning ip adrisinimu tekshürüp béqing. Shu arqiliq bu qoraldin qandaq paydilinishni öginiwalalaysiz.

Eger siz kompyutérgha bek usta bolmisingiz, yoqurqidek murekkep qedemlerni basmisingizmu bolidu. Méning bu yerde tekitleydighinim, hazir bir élxetni mangdurghan heqiqiy ademni yoshurush intayin asan. Shunga hergiz birer höjjetni öz ichige alghan élxetke ishinip ketmeng. Men yoquridimu éytip ötkendek, undaq élxettiki höjjetlerni hergiz achmang.

3. Élxette Kelgen Natonush Tor Bétining Adrisini Hergiz Checkmeng

Manga yéqinda Yawropada yashawatqan bir Uyghurning qiyapitige kiriwalghan, özem peqetla tonumaydighan bir kishidin élxet keldi. U xetni ”Hörmetlik Erkin Sidiq ependi,” dep bashlighan bolup, tili intayin rawan we yéqimliq idi. U xétide özining yéqinda bir söhbetke qatnashqanlighini, bu heqtiki sür’etlik körünüshni melum bir tor bétide körgili boldighanlighini éytip, élxet ichide bu tor bétining adrisinimu yézip qoyuptu. Men adette bu jehette intayin éhtiyatchan bolup, özemge natonush tor bétini zadila achmayttim. Bir qétim chet eldiki melum bir tor bétining munbiridiki bir uchurda bérilgen bir tor bet adrisini cheksem, kompyutérim derhal «Bu tor bétide wirus bar bolishi mumkin. Shundaq bolsimu échiwéremsen?» digendek soz chiqip, manga agahlandurush bergen idi. Shuning bilen men u tor bétini achmighan idim. Bu qétim héliqi ish ésimge kélip, bu tor bétini chékip sinap béqishni qarar qildim. Élxettiki adrisni chekkendin kéyin, bir tor béti échildi. Bu tor béti chet eldiki Uyghurlarning bir tor bétining bash bétige oxshash köründi. Shuning bilen uningdin héliqi kishi digen söhbet toghrisidiki mezmunni izdep taptim. U sehipining ismini chekken haman, méning kompyutérim nahayiti jiddiyliship ketti. Birer minutqa yéqin waqit ötkendin kéyin, kompyutérimdiki wirusqa taqabil turush yumshaq detali ékrangha bir doklad bésip chiqardi: Kompyutérimgha wirus bar bir höjjet qachiliniptu, lékin uning qeyerge qachilanghanlighi melum emesken, shunga bu programma héliqi höjjetni öchürelmeptu. Bu doklatta héliqi höjjet chüshürülgen orunning adrisi bar bolup, shu adrisqa qarap mangsam, otturigha kelgende diyilgen orun kompyutérde körünmidi. Kompyutér bilen bir dem hepiliship, héliqi orunning eslide «yoshurun» (In’glizche «hidden folder») ikenligini bildim. U orunni körünidighan qilip, héliqi höjjetni tépip, uni derhal öchüriwettim.

Bu höjjetning ismi «test[1].cur» bolup, chüshürülgen orni mundaq iken:

C:\Documents and Settings\...\Local Settings\Temporary Intérnét Files\Content.IE5\XYL7Y43E\

Bu kompyutérni buzup tashlaydighan programmimu, yaki igilirige méning kompyutérimdiki höjjet-uchurlarni mangdurup béridighan programimu, uni bilmidim. Ishqilip uning ziyankeshlikige uchrighili tasla qaldim.

Méning bu ehwallarni tepseli yézishtiki meqsidim, sizni mushundaq ehwaldin xewer tapquzushtin ibaret. Yeni, sizge élxet arqiliq kelgen natonush tor bet adrislirini hergiz chekmeng. Shundaqla, tor bet munbirliridiki birer uchurning ichide bérilgen, özingiz gumanliq dep qarighan tor bet adrisinimu hergiz chekmeng. Bezi nersiler körünishte bir tor bet sehipisining adrisidek körünsimu, uning ichige héliqidek sizning kompyutéringizgha özligidin wirusi bar birer höjjetni qachilaydighan programma orunlashturulghan bolidu. Men yoqurida misal qilip chüshendürgen 2 nerse del ashundaq nersilerdur.

Sizning birer tor bétini intayin körgingiz kelip ketse, lékin uning bir normal tor béti ikenligi yaki emesligige taza ishench qilalmisingiz, siz uni özingiz tekshürüp baqsingiz bolidu. Mesilen, siz

http://www.canaca.com/

digen tor bétige kérip, üstünki sol tereptiki «CHECK DOMAIN NAME» digen yerge «yahxi123.com» digen sözni yézip, üstünki ong tereptiki «CHECK» digen yerni chékip béqing. Shundaq qilsingiz «yahxi123.com is not available to be registered.» digen söz chiqidu. Bu sözning menisi «yahxi123.com ni bashqilar tizimlitip bolghan» digendin ibaret. Dimek, bu bir normal tor bet adrisidur. Eger ashu tor bétining «View Whois» digen yérini cheksingiz, bu tor bétining qaysi intérnét mulazimet shirkiti arqiliq tizimgha aldurulghanlighi toghrisida tepséli uchur chiqidu. Eger siz Amerikida tizimgha aldurulghan birer tor bétini yoqurqidek tekshürsingiz, u tor bétini tizimgha aldurghan kishining ismi, öy adrisi, telefon nomuri qatarliq uchurlarning hemmisi chiqidu.

Emdi siz yoqurqi tor bet adrisi ornigha «yahxi1234.com» digenni kirgüzüp tekshürüp béqing (bu isim bilen yoqurqi isimning perqige diqqet qildingizmu?). Bu qétim siz «yahxi1234.com is available.» digen sözni körisiz. Bu sözning menisi «Bu tor béti téxi tizimlitilmighan» digendin ibaret. Eger siz bir élxet tapshuriwélip, uningda sizni «yahxi1234.com» digen tor bétini körüp béqishni eytqan bolsa, siz uninggha ishench qilalmay yoqurqidek tekshürüp baqsingiz, bu tor bétining yalghan tor béti ikenligini shu zamatla biliwalalaysiz.

Men yoqurida teswirligen, natonush tor betining ras-yalghanlighini tekshurup beqish usuli, men mushu qisimning eng beshida tesiwrligen hadisining aldini elishqa ishlimeydu. Yeni, bir tor betigha kerip, uningdiki bir sehipining ismini chekkendin keyin sizning kompyuteringizgha bir wirus bar hojjet ozligidin qachilinishning aldini alghili bolmaydu. Men hazirghiche bundaq ehwalning aldini elishning bir muwapiq usulini oylap tapalmidim. Eslide men heliqi manga elxet yazghan kishini hech qandaq tonimaydighan bolghachqa, uningdin kelgen elxetke sel gumanliq puzutsiye bilen muamile qilghan bolsam, u korsetken sehipini echishqa urunmisam bolghan iken. Bu manga bir obdan sawaq boldi.

4. Xulase

Yéqinqi bir qanche yildin buyan, men özemning her bir künini bezi bir yaman niyetlik kishilerning intérnét arqilip élip barghan nurghun qétimliq hujumigha uchrap turup ötküzidighan bolup qaldim. Özemning periziche, bundaq hujumlarning Uyghurlargha qaritilmighinimu bar bolup, manga Uyghur namida we Uyghurche mezmunda kéliwatqanlirining xéle kop qismi manga oxshash Uyghurlarghila qaritilghan bolishi mumkin. Bundaq hujumning nishanlirining yoquri-töwen baldiqi bar bolup, qarighanda men bu baldaqning xéle yoquri yéridin orun alghan oxshaymen. Men bir tereptin özem intayin segek bolup, yene bir tereptin kompyutérimdiki eng yoquri süpetlik wirusqa taqabil turush programmisining qoghdishi arqiliq, hazirghiche birer qétimmu yoqurida bayan qilinghan wiruslarning ziyankeshligige uchrap baqmidim. Lékin, nurghun Uyghurlar ashundaq ziyankeshlikke uchrap ketti. Mesilen, bu yil yurtqa bérip, eng addiy puqralar qatarida yashaydighan, öyige kompyutér alghan tuqqan we tonushlirimning xéle köpliri yoqurqidek wiruslarning qurbani bolghanlighini kördüm. Men ulargha intayin ich aghrittim. «Bular nime guna qilghan bolghiytti?» dep oyludum. Aldinqi heptidiki bir künning ichide men yoqurida bayan qilghan 3 xil wirusning hemmisining hujumigha tengla uchrudum. Hemde ulargha yolida taqabil turdum. Lékin, shu chaghda men «Eger méning ornumda kompyutér bilimliridin anche xewiri yoq bir Uyghur bolghan bolsa, qandaq qilar idi?» dep oyludum. Shuning bilen bir küchlük hésiyatqa kélip, bu yazmini bashlidim. Méning bu yazmam mana mushundaq meydangha keldi. Uningda men hazirghiche duch kelgen intérnét wiruslirining hemmisini yazdim. Lékin, men téxi uchrutup baqmighan wiruslar yene bolishi mumkin. Eger kelguside yéngi nerse uchrutup qalsam, men ularni mushu yazmigha qoshup qoyushqa tirishimen. Bu yerde men kompyutér éelishqa aranla chiqiniwatqan Uyghur qerindashlirim mushu yerde otturigha qoyulghan uchurlardin azraq bilim we sawaq éliwalsa, shu arqiliq özlirini azraq bolsimu qoghdiyalisa, digen ümittimen.

Burun bir qisim yashlar men bilen tunji qétim élxet arqiliq alaqe qilghanda, manga élxette höjjet mangdurdi. Men ulardin höjjet mangdurmay, manga dimekchi bolghan sözlirini élxet ichige yézip mangdurushni telep qilsam, ularning beziliri shuningdin kéyin yoqap ketti. Beziliri men telep qilghan boyiche ish tutti. Yene beziliri bolsa mendin «Manga ishenmepsiz» dep renjip, men bilen alaqe qilishtin waz kechti. Méning ashundaq yol tutushimdiki sewepni bu yazmini oqughan her bir kishi toghra chüshineleydu, dep oylaymen. Hemme ishning melum sewebi bar. Méning élxette kelgen hojjetni achmaslighimda, hemde bashqilargha élxet arqiliq chaplanma höjjet mangdurmaslighimda, mana yoqurqidek sewepler bar.

Nahayiti aldirashliq ichidin azraq waqit chiqirip teyyarlighan bu yazmam bir az qalaymiqan chiqip qaldi. Shunga oqurmenlerning toghra chüshinishini soraymen.

Bu yazma Bilik Kulubi we Bostan Uyghur Medeniyet kulubigha yollandi.
Bostan kulubidiki adres: http://www.bostan.cn/ShowPost.asp?id=9521
Bilik kulubidiki adres: http://www.bilik.cn/bbs/viewthread.php?tid=14080&page=1&extra=page%3D1#pid107288