Erkin Sidiq: Bügün Oylighanlirim

Uyghur Yashliri Hazir Rohiy Chidamliq bilen Ré’alistik Ümidwarliqqa Muhtaj

Yéqinda wetendin kelgen bir parche élxet manga intayin qattiq tesir qildi. Heqiqetenmu hazir Uyghur yashliri til, medeniyet, oqush, xizmet, we ijtima’iy turmushning hemme saheliride héch qandaq erkinlikke ige emes bolup, ular hazir xuddi qepezdiki qushlardek yashashqa mejburi boliwatidu. Undaq hayatni men özüm ösüp yétiliwatqan dewrde bir az bolsimu öz béshimdin ötküzüp baqqan idim. Shunga méning wetendiki yashlargha hazir nahayiti chongqur hésdashliqim bar. Shunglashqimu men öz-özümdin «Men ulargha néme ish qilip béreleymen?» dep dawamliq sorap turimen.

Uyghur yashliri hazir eng muhtaj bolghan nerse «héssiyat jehettiki élastikiliq» (emotional resilience). Men bu iqtidarni özümning «Endishe, chüshkünlük, we ongushsizliqtin kéyin téz eslige qaytish iqtidari » dégen maqalisida töwendikidek chüshendürgen idim: «bundaq iqtidargha ige kishiler birer ongushsizliqqa yaki birer kélishmeslikke uchrighanda asanliqche rohiy chüshkünlükke pétip qalmaydiken. Uning eksiche ashundaq kélishmesliktin kélip chiqish éhtimalliqi bolghan rohiy zeximdin ongushluq saqlinip, rohiy halitini téz sür'ette ongshap, öz ishlirini muweppeqiyetlik élip mangalaydiken. Bu iqtidar in'gliz tilida "resilience" we "resiliency" dep atilidiken.»

Héssiyat jehettiki élastikiliqning mundaq ikki terkiwi qismi bar. Uning biri rohiy chidamliq (mental toughness), yene biri bolsa ré’alistik ümidwarliq (realistic optimism).

Rohiy chidamliq déginimiz adem mesililer we bésimlargha duch kelgende qorqmay yaki ulargha bash egmey, ulargha dadilliq bilen taqabil turush qabiliyitini körsitidu. U selbiy héssiyatlar üstidin ghalib kélip, ümidsizlinish, dexli qilidighan özgirish, késel, yaki ongushsizliqlargha yoluqqanda özini yoqutup qoymay yaki öz iqtidarlirini toluq yoqatqan halda ish élip barmay, ularning rohiy tesiridin téz eslige kélish qabiliyitini körsitidu. Bundaq qabiliyetke ige kishiler ademge azar béridighan sözlerge perwa qilmaydu, yéngilmey turup utturup béreleydu (lose without being defeated), meghlubiyetchi bolup qalmay turup meghlup bolidu, yaki «yaxshi meghlup bolidu» (fail and not become failures), hemde ümidsizlendürülgen ademge aylinip qalmay turup inkar qilinishqa taqabil turidu.

Ré’alistik ümidwarliqqa ige kishiler qiyin dewrning waqitliq bolidighanliqini toluq chüshünüp, özining öz-özini saqlap méngish qabiliyitige ishinidu. Bügünning qanchilik qarangghu-zimistan bilen qaplan’ghanliqidin qet’iynezer, ete choqum kün chiqidighanliqigha yüzde-yüz ishinidu.

Shunglashqa méning wetendiki yashlargha deydighinim: Héssiyat jehettiki élastikiliqqa ige bolunglar! Ümidwar bolunglar!

ئۇيغۇر ياشلىرى ھازىر روھىي چىداملىق بىلەن رېئالىستىك ئۈمىدۋارلىققا مۇھتاج

ئەركىن سىدىق
2011-يىلى 10-ئاينىڭ 1-كۈنى

يېقىندا ۋەتەندىن كەلگەن بىر پارچە ئېلخەت ماڭا ئىنتايىن قاتتىق تەسىر قىلدى. ھەقىقەتەنمۇ ھازىر ئۇيغۇر ياشلىرى تىل، مەدەنىيەت، ئوقۇش، خىزمەت، ۋە ئىجتىمائىي تۇرمۇشنىڭ ھەممە ساھەلىرىدە ھېچ قانداق ئەركىنلىككە ئىگە ئەمەس بولۇپ، ئۇلار ھازىر خۇددى قەپەزدىكى قۇشلاردەك ياشاشقا مەجبۇرى بولىۋاتىدۇ. ئۇنداق ھاياتنى مەن ئۆزۈم ئۆسۈپ يېتىلىۋاتقان دەۋردە بىر ئاز بولسىمۇ ئۆز بېشىمدىن ئۆتكۈزۈپ باققان ئىدىم. شۇڭا مېنىڭ ۋەتەندىكى ياشلارغا ھازىر ناھايىتى چوڭقۇر ھېسداشلىقىم بار. شۇڭلاشقىمۇ مەن ئۆز-ئۆزۈمدىن «مەن ئۇلارغا نېمە ئىش قىلىپ بېرەلەيمەن؟» دەپ داۋاملىق سوراپ تۇرىمەن.

ئۇيغۇر ياشلىرى ھازىر ئەڭ مۇھتاج بولغان نەرسە «ھېسسىيات جەھەتتىكى ئېلاستىكىلىق» (emotional resilience). مەن بۇ ئىقتىدارنى ئۆزۈمنىڭ «ئەندىشە، چۈشكۈنلۈك، ۋە ئوڭۇشسىزلىقتىن كېيىن تېز ئەسلىگە قايتىش ئىقتىدارى » دېگەن ماقالىسىدا تۆۋەندىكىدەك چۈشەندۈرگەن ئىدىم: «بۇنداق ئىقتىدارغا ئىگە كىشىلەر بىرەر ئوڭۇشسىزلىققا ياكى بىرەر كېلىشمەسلىككە ئۇچرىغاندا ئاسانلىقچە روھىي چۈشكۈنلۈككە پېتىپ قالمايدىكەن. ئۇنىڭ ئەكسىچە ئاشۇنداق كېلىشمەسلىكتىن كېلىپ چىقىش ئېھتىماللىقى بولغان روھىي زەخىمدىن ئوڭۇشلۇق ساقلىنىپ، روھىي ھالىتىنى تېز سۈرئەتتە ئوڭشاپ، ئۆز ئىشلىرىنى مۇۋەپپەقىيەتلىك ئېلىپ ماڭالايدىكەن. بۇ ئىقتىدار ئىنگلىز تىلىدا "resilience" ۋە "resiliency" دەپ ئاتىلىدىكەن.»

ھېسسىيات جەھەتتىكى ئېلاستىكىلىقنىڭ مۇنداق ئىككى تەركىۋى قىسمى بار. ئۇنىڭ بىرى روھىي چىداملىق (mental toughness)، يەنە بىرى بولسا رېئالىستىك ئۈمىدۋارلىق (realistic optimism).

روھىي چىداملىق دېگىنىمىز ئادەم مەسىلىلەر ۋە بېسىملارغا دۇچ كەلگەندە قورقماي ياكى ئۇلارغا باش ئەگمەي، ئۇلارغا دادىللىق بىلەن تاقابىل تۇرۇش قابىلىيىتىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ سەلبىي ھېسسىياتلار ئۈستىدىن غالىب كېلىپ، ئۈمىدسىزلىنىش، دەخلى قىلىدىغان ئۆزگىرىش، كېسەل، ياكى ئوڭۇشسىزلىقلارغا يولۇققاندا ئۆزىنى يوقۇتۇپ قويماي ياكى ئۆز ئىقتىدارلىرىنى تولۇق يوقاتقان ھالدا ئىش ئېلىپ بارماي، ئۇلارنىڭ روھىي تەسىرىدىن تېز ئەسلىگە كېلىش قابىلىيىتىنى كۆرسىتىدۇ. بۇنداق قابىلىيەتكە ئىگە كىشىلەر ئادەمگە ئازار بېرىدىغان سۆزلەرگە پەرۋا قىلمايدۇ، يېڭىلمەي تۇرۇپ ئۇتتۇرۇپ بېرەلەيدۇ (lose without being defeated)، مەغلۇبىيەتچى بولۇپ قالماي تۇرۇپ مەغلۇپ بولىدۇ، ياكى «ياخشى مەغلۇپ بولىدۇ» (fail and not become failures)، ھەمدە ئۈمىدسىزلەندۈرۈلگەن ئادەمگە ئايلىنىپ قالماي تۇرۇپ ئىنكار قىلىنىشقا تاقابىل تۇرىدۇ.

رېئالىستىك ئۈمىدۋارلىققا ئىگە كىشىلەر قىيىن دەۋرنىڭ ۋاقىتلىق بولىدىغانلىقىنى تولۇق چۈشۈنۈپ، ئۆزىنىڭ ئۆز-ئۆزىنى ساقلاپ مېڭىش قابىلىيىتىگە ئىشىنىدۇ. بۈگۈننىڭ قانچىلىك قاراڭغۇ-زىمىستان بىلەن قاپلانغانلىقىدىن قەتئىينەزەر، ئەتە چوقۇم كۈن چىقىدىغانلىقىغا يۈزدە-يۈز ئىشىنىدۇ.

شۇڭلاشقا مېنىڭ ۋەتەندىكى ياشلارغا دەيدىغىنىم: ھېسسىيات جەھەتتىكى ئېلاستىكىلىققا ئىگە بولۇڭلار! ئۈمىدۋار بولۇڭلار!
«ئەندىشە، چۈشكۈنلۈك، ۋە ئوڭۇشسىزلىقتىن كېيىن تېز ئەسلىگە قايتىش ئىقتىدارى»:
http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkinb7_resiliency.htm

بۇ يازمىنى ھېچ كىمدىن رۇخسەت سورىماي، مەنبەسىنى ئەسكەرتكەن ھالدا، تولۇق تېكىستى بىلەن باشقا ھەر قانداق تور بەتلىرىدە ئېلان قىلسىڭىز بولىۋېرىدۇ.