Bir Lidérda Choqum Bolushqa Tigishlik 21 Süpet
 
Erkin Sidiq

(2011-yili 9-ayning 17-küni )
Kona Yéziq: [meripet.com]   [PDF]

2010-yilidiki bir Jüme küni chüshtin kéyin, men ishleydighan idare JPL diki men qatnishiwatqan bir projéktning bashliqi manga: «Erkin, aldimizdiki Düshenbe küni  bizning projéktni közdin kechüridighan bir muhim yighin bar. Shu yighinda doklad qilidighan’gha manga bir qanche «PowerPoint» béti kélidighan netijiler kérek idi. Sen uni Düshenbigiche teyyarlap bérelersenmu? Bu yighin’gha NASA ning bash shtabidiki mushu projéktqa mes’ul xadimlarmu qatnishatti» dédi.  Men bu ishning nahayiti muhimliqini hés qilip, uninggha «Men ete öyde ishlep, bu ishni püttürüp bérey» dep jawab berdim.  Etisi men kompyutérimni öydin idaridiki kompyutérlargha ulap, zörür hésablashlarni qilishqa urunup baqsam, sür’etning astiliqidin ichim nahayiti pushup ketti. Shuning bilen ashu Shenbe küni 45Km yol yürüp idarige bérip, bir kün ishlep, u ishlarni püttürdüm.  Düshenbe künidiki yighinda bizning projéktning bashliqi men teyyarlighan mezmunlarni doklad qilishtin burun, «Men hazir doklad qilidighan mezmunlarni Erkin Sidiq Shenbe küni aram almay ishlesh arqiliq teyyarlap berdi. Shunga aldi bilen men uninggha rexmet éytimen» dédi.  Bu qétimqi yighinning muhimliqi bilen sélishturghanda, méning qilghinim bir unchiwala chong ishmu emes bolup, bashliqimning méni bu yighinda alahide tilgha élishining héch qandaq hajiti yoq idi.  Lékin u waqitning qanchilik qisliqigha qarimay, méning töhpemni köpchilik aldida ashkare étirap qilish nuqtisida turup, méni tilgha aldi.  Men özemning Amérikidiki aliy mektep we shirket hayatimda bundaq ishlarni köp qétim uchrattim—Bashliqlar özining qol astidiki kishilerning töhpisini ayrim we köpchilik aldida ashkare étirap (acknowledge) qilidu.  Bu néme üchün bilemsiz?  Buning sewebi, bu bashliqlar yaki lidérlarning hemmisi lidérliq ilmide mexsus terbiye körgenler bolup, yuqiriqidek qilishning insan pisxilogiyiside intayin muhimliqini ularning hemmisi oxshash derijide bilidighanliqidindur.
 
Men hazirghiche yazghan maqalilirimda arzu, nishan, ghaye, ghayini ré’alliqqa aylandurush, shirket bashqurush, dahiy we muweppeqiyet qatarliq bir qatar mesililer üstide bir azdin toxtaldim.  Hazirghiche toxtalmighan ilmiy uqumlarning biri lidérliq ilmidin ibaret.  Amérika qatarliq gherb elliride bu ilim nahayiti kengri omumlashqan bolup, men Amérikidiki bir qanche shirketlerde injinir we bashliq bolup ishlesh jeryanida bashqurush we lidérliq toghrisidiki mexsus kurslargha bir qanche qétim qatniship baqtim.  Özemning mölcherlishiche, Uyghurlar hazirghiche bu ilimgha anche étibar bérip kételmidi.  Shunglashqa bu ilimning küchidinmu ünümlük paydilinalmidi.  Bir milletning güllinishide, yéterlik sandiki lidérliq bilimlirini bilidighan hemde uni ünümlük ishliteleydighan kishilerning bolishi intayin muhim rol oynaydu.  Hemmeylenning xewiride bolghinidek, hazir weten ichi we sirtidiki Uyghurlar jem’iyitide lidérliq bilimi we lidérliq maharitining yétersizliki sewebidin yüz bériwatqan nachar ehwallar intayin köp.  Shunglashqa men mezkur maqalide Jon Maksiwél («John C. Maxwell») ning «Bir lidérde choqum bolushqa tégishlik 21 süpet» dégen kitabidiki mezmunlarni qisqiche tonushturup ötimen. Bu kitabning In’glizche atilishi «The 21 indispensable qualities of a leader» dur.
 
Omumlashturup éytqanda, lidérliqning mundaq ikki teripi bar. Uning biri her bir kishining öz-özige qaritilghan lidérliq iqtidari.  Yene biri bolsa bashqilargha qaritilghan lidérliq iqtidari.
 
Her bir ademning oxshimighan sandiki güzel arzuliri, nishanliri we ghayiliri bar bolidu.  Shundaqla köp sandiki kishiler özining tepekkür dunyasida ashu güzel arzu, nishan we ghayilerni emelge ashurghan waqittiki menzirilerni körüp turushqa, ashu chaghdiki ehwallar toghrisida xiyal qilishqa mahir kélidu.  Undaqta özingiz bilen sizning güzel arzuliringizning otturisini ayrip turghan nerse néme bilemsiz? U sizning lidérliq iqtidaringiz.  Lidérliq iqtidari sizning bashqilarni ünümlük yéteklep méngishingiz üchün kem bolsa bolmaydu.  Shundaqla sizning öz ghayingizni emelge ashurushta kem bolsimu hem bolmaydu.  Shunglashqa meyli siz bashqa bir guruppa ademlerni bashquridighan yaki ulargha yétekchilik qilidighan bir resmiy bashliq yaki bir resmiy lidér bolung-bolmang, mezkur maqalini choqum bir qétim oqup chiqing.
 
«Lidér» yaki «bashliq» dégen atalghuning özidinla körünüp turghinidek, bir guruppa ademlerni bashquridighan yaki ulargha yétekchilik qilidighan bir resmiy bashliq yaki bir resmiy lidér üchün bu maqalide tonushturulidighan mezmun téximu muhim.  Bir resmiy lidérning layaqetlik lidér bolalighan-bolalmighanliqini ölcheydighan bir muhim ölchem, bashqilarning uninggha özligidin egishishni xalaydighan-xalimaydighanliqidur.  Eger siz yétekchilik yaki lidérliq qilsingiz, emma sizge héch kim egeshmise, u halda sizning qilghiningiz bashqilarni yéteklep méngish bolmastin, yalghuz yol méngish bolidu.  Shunglashqa eger siz birer shirket qurghan, qurmaqchi bolghan, yaki birer teshkilat yaki shirkette melum bir derijidiki bir bashliqliq rolini alghan birsi bolsingiz, bu maqalini choqum bir qétim oqup béqing.
 
Jon Maksiwél ependi pütün dunyadiki hazirghiche yashighan ulugh lidér yaki dahiylarni tetqiq qilip, ularning hemmisining mezkur maqalide tonushturulidighan 21 süpetke ige ikenlikini yekünlep chiqqan.  Bu 21 süpet heqqidiki bilimler sizning heqiqiy türde ünümlük yétekchilik qilidighan, we kishiler egishishni isteydighan bir lidér bolush üchün hazirlimisingiz bolmaydighan kishilik xaraktérler bilen tonushup chiqish, ularni tereqqiy qildurush, we ularni toghurlarsh üchün nahayiti zor yardem qilalaydu. 
 
Lidérliq bilimlirini bilish bilen uni emeliyette qollinip, muweppeqiyetlik lidérliq qilish ayrim-ayrim ikki ish.  «Jeryan qanuniyiti» ning körsitishiche, lidérliq hergizmu bir künning ichidila yétilmeydu, belki u her küni  az-azdin tereqqiy qilip yétilidu.  Özingizni lidérliq bilimlirini bilidighan bir ademdin ré’al dunyada muweppeqiyetlik lidérlik qilalaydighan birsige aylandurushtiki achquch sizning kishilik xaraktéringizdin ibaret.  Sizning kishilik xaraktéringiz yaki xaraktér jehettiki süpitingiz sizning lidérliq iqtidaringizni heriketke keltürüp, uni küch-quwwetke ige qilidu.  Yaki bolmisa u sizning muweppeqiyet yolingizni tosup qoyidu. Bir ademning ünümlük lidér bolush-bolalmasliqini uning ichki jehette qandaq adem ikenliki belgileydu.  Bashqiche qilip éytqanda, lidérliq ademning ichidin sirtigha qarap tereqqiy qilip yétilidu.  Eger siz ichkiy jehette bir layaqetlik lidér bolalaydikensiz, tashqiy jehettimu özingiz arzu qilghandek lidérlarning biri bolalaysiz.  Shunglashqa eger siz lidérliq baldiqining eng yuqiri pellisige chiqmaqchi bolidikensiz, choqum özingizde, yaki özingizning ichki dunyasida, mushu maqalide tonushturulidighan 21 süpetni yétildürüng.  «Eger siz shundaq qilalaydikensiz, siz bu dunyadiki bashqa her qandaq ishni qilalaysiz».
 
Waqit étibari bilen men bu maqalini bir qanche qisimgha bolup tamamlaymen.
 
Kitabning Aptori Toghrisida
 
«Bir lidérde choqum bolushqa tégishlik 21 süpet» dégen kitabning aptorining ismi Jon Maksiwél («John C. Maxwell») bolup, men u aptor heqqide özemning «Ghaye tikleshning 10 ölchimi» dégen maqalisidimu azraq chüshenche bergen idim.  Maqalining toluq bolishigha kapaletlik qilish üchün oxshash chüshenchini bu yergimu kirgüzüp qoydum.  Jon Maksiwél ependi bir xelq’arada étirap qilin’ghan lidérshunasliq mutexessisi, notuq sözligüchi we aptordur.  U 50 parchidin artuq kitab chiqarghan bolup, ularning kopiysidin hazirghiche 16 milyondin artuqi sétilghan.  Dunyadiki 2 milyondin artuq lidérlerge terbiyilesh séminarliri bergen.  U lidérlar tewe orunlardin dunyadiki eng muweppeqiyetlik «Fortune 500» tizimlikidiki shirketler, her qaysi ellerning hökümetliri, Amérikining herbiy akadémiyisi, Amérikining memliketlik isport birleshlimiri we BDT ni öz ichige alidu («Fortune 500» shirketlirini dunyada nahayiti nopuzluq bolghan «Fortune» yaki «Teley» jornili her yili tallap békitidighan bolup, ular dunyadiki eng chong 500 shirketni öz ichige alidu).  Jon Maksiwél ependi bir qanche mulazimet shirketlirinimu qurghan.  Uning «Lidérliqning aghdurup tashlighili bolmaydighan 21 qanuniyiti», «Özingizning ichidiki lidérliqni yétildürüng», we « Bir lidérde choqum bolushqa tégishlik 21 süpet» dégen 3 parche kitabining her birsi bir milyon nusxidin köprek sétilghan.
 
Töwende men bir lidérde choqum bolushqa tégishlik 21 süpetni tonushturushni bashlaymen.
 
1. Kishilik Xaraktér—Chong Tashning Bir Parchisi Bolush (Character)
 
Bu heqte ishlitilgen In’glizche söz «character» bolup, uning Yulghun loghutidiki menisi «Xaraktér, mijez, xususiyet, exlaq, pezilet, alahidilik, özgichilik, pérsonaj, belge» iken.  Yeni, bu söz Jon Maksiwél ependining kitabida «kishilik xaraktér» dégen menidimu, hemde «exlaqliq» dégen menidimu ishlitilgen bolup, menmu In’glizche «character» dégen sözni ashundaq ikki xil menide alimen. 
 
Bu yerdiki kishilik xaraktér déginimiz bir ademning exlaqiy süpitige, semimiy bolush we jür’etlik bolush qatarliq kishilik süpitige qaritilghan.  Bir lidérning hayattiki her xil ehwallargha qandaq muamile qilidighanliqi uning kishilik xaraktéri yaki pezilitining qandaq ikenlikini körsitip béridu. Krizis bir ademning xaraktérini yétildürmeydu, emma uning xaraktérining qandaqliqini ashkarilap béridu. Adem bir ongushsizliqqa yoluqqanda, mundaq ikki xil yoldin birini tallashqa mejburi bolidu: Exlaqliq bolush yaki muresse qilish. Her qétim exlaqliq bolushni tallighan adem, bundaq tallash bir selbiy aqiwetni keltürüp chiqarghan teqdirdimu, her qétim burunqidinmu küchlük bolup mangidu. Özimizde ésil peziletlerni yétildürüsh özimizni bir lidér qilip tereqqiy qildurush üchünla emes, özimizni bir yaxshi insan qilip yétildürüsh üchünmu nahayiti zörür.  
 
Sizning xaraktéringiz sizning kim ikenlikingizni belgileydu.  Sizning kim ikenlikingiz sizning némini körüdighanliqingizni belgileydu.  Sizning némini köridighanliqingiz sizning néme ishni qilidighanliqingizni belgileydu.  Shunglashqa bir lidérning qandaq ish élip baridighanliqini uning xaraktéridin ayrip qarighili bolmaydu.  Eger bir lidérning niyiti bilen herikiti dawamliq öz-ara qarimu-qarshi bolup mangidiken, siz uning kishilik xaraktérini közitish arqiliq néme üchün ashundaq bolidighanliqini bayqiyalaysiz.
 
Ademning bir qisim talantliri tughma bolidu, emma kishilik xaraktér xususiy tallashtur.  Biz özimizning ata-anisini, tughulghan we ösüp yétilgen yurtini, we özimizning talantlirini özimiz talliyalmaymiz.  Emma özimizning xaraktérini özimiz talliyalaymiz. Yeni biz her qétim bir tallashqa duch kelgende, özimiz üchün bir xaraktérni wujutqa keltürimiz.  Bizning hayatimiz özimizning kishilik xaraktérlirini yétildürüsh jeryani bolup hésablinidu.
 
Heqiqiy lidérliq bashqa kishilerni öz ichige alghan bolidu—Eger héch kim sizge egiship mangmisa, siz bashqilarni yéteklep mangghan bolmaysiz, belki özingiz yalghuz méngip kétiwatqan bolisiz.  Kishiler nachar xaraktérlik yaki nachar exlaqliq lidérlargha egeshmeydu.  Burun egeshken bolsimu, uning xaraktérining yaki exlaqining nacharliqini bayqighan haman uninggha egishishtin toxtaydu.
 
Lidérlar öz xaraktérining cheklimisidin üstün turidighan bir pellige yételmeydu.  Bezi nahayiti talantliq kishiler melum derijidiki muweppeqiyetke ériship bolupla weyran bolup kétidu.  Bundaq bolushtiki halqiliq amil kishilik xaraktérdur.  Haward Uniwérsitétining proféssori Stiwin Bérglas (“Steven Berglas”) ning déyishiche, undaq adem töwendiki töt xil ehwaldin kam dégende birsini öz béshidin ötküzidu: Hakawurluq qilish, intayin yalghuzluq hés qilish, buzghunchiliq derijiside tewekkülchilik qilish, we zina qilish.  Bularning her birsi ajiz xaraktérlik kishiler töleydighan éghir bedel bolup hésablinidu.
 
Eger sizde yuqiriqidek töt xil ehwalning birsi körülse, choqum qiliwatqan ishingizni toxtitip, bir az aram éling.  Hemde özingiz üchün bir chare téping.  Eger xaraktérdiki ajizliqlar öz waqtida özgertilmeydiken, waqitning ötüshige egiship undaq ajizliq téximu éghirliship mangidu.  Siz ailingizde, xizmitingizde we jem’iyette bashqilarni yétekligen waqtingizda, siz üchün eng muhim bayliqning kishilik xaraktér yaki ésil exlaqiy pezilet ikenlikini hergizmu untulup qalmang.
 
 
2. Séhriy Küch—Tunji Qétim Bergen Tesir Hel Qilghuch Rol Oynaydu (Charisma)
 
Séhriy küchni In’glizchide «charisma» deydighan bolup, uning In’glizche loghettiki menisi «bir ademning melum bir adem topigha tesir körsitish yaki hoquq yürgüzüsh imkaniyitige ige qilidighan rohiy küchi yaki kishilik süpiti» dep chüshendürülgen.  Addiy söz bilen éytqanda, séhriy küch déginimiz bashqilarni özige jelb qilish iqtidaridin ibaret.  Amérikiliq Den Réyland (Dan Reiland) mundaq deydu: «Siz séhriy küchke qandaq qilish arqiliq érisheleysiz?  Bashqilarni özliri toghrisida yaxshi héssiyatqa ige qilishni ularni siz özingiz toghrisida yaxshi héssiyatqa ige qilishtin üstün orun’gha qoyush arqiliq.»  (He désila «Ishning hemmisini menla qiliwatimen. Bashqilarning bolsa bu ishlar bilen anche kari bolmaywatidu» deydighan adem séhriy küchke ige bolmaydu.  Uning eksiche, «Ishni asasen puku-pukunilar qildi we qiliwatidu, men peqet sirttin azraq yardemde boluwatimen» deydighan lidérlar heqiqiy séhriy küchke ige bolidu.)  Séhriy küch tughma bolmaydu.  Xuddi bashqa kishilik süpetlerge oxshash, séhriy küchnimu yétildürgili bolidu. 
 
Bashqilarni özige jelb qilalaydighan, bashqilarni özige öz ixtiyarliqi bilen egeshtüreleydighan bir adem bolush üchün, siz töwendiki ishlarni qilishingiz kérek:
 
1) Hayatni qedirlesh.  Kishiler hayatni qedirleydighan lidérlerni yaxshi köridu.  Siz qandaq tiptiki kishiler bilen birge bolushni xalaysiz?  Chéchilghaq, asan achchiqlinidighan, chüshkün we kechkiche bashqilardin aghrinipla yürüydighan ademler bilenmu, yaki dang chiqarghan we turmushni intayin qedirleydighan kishiler bilenmu?
 
2) Bashqilarning yaxshi teripinila köridighan bolush.  Bir tetqiqatchi özliri tiriship milyonér bolghan 100 dek ademni tekshürginide, ulardiki birdin-bir ortaqliq, ularning hemmisi bashqilarning yaxshi teripinila körüsh ikenlikini bayqighan. Eger siz bashqilarning yaxshi teripini körsingiz yaki étirap qilsingiz, uni özlirige körsitip bersingiz, ularni ilhamlandurup tursingiz, hemde ularning özidiki yoshurun küchlerni toluq jari qildurushigha yardem qilsingiz, sizning bu qilghanliringiz üchün ular sizni intayin yaxshi köridighan bolidu.  En’gliyining burunqi bash baqini Bénjamin Disra’éli (Benjamin Disraeli) ene shundaq ademlerning biri.  Bir qétim u mundaq dégen: «Siz bashqa bir ademge qilip béreleydighan eng chong yaxshi ish özingizning bayliqini uning bilen ortaqlishishla emes, belki uning bayliqini özige tonutup qoyushtin ibaret.»
 
3) Bashqilargha ümid élip kélish.  Fransiyelik général Napoliyon Bonaparti (Napoleon Bonaparte) lidérlerge «ümid sodichiliri» dégen éniqlimini bergen.  Uning qarishiche, bir ademning barliq mal-mülki ichide, ümid hemmidin ulugh mal-mülük bolup hésablinidu.  Eger siz bashqilargha ümid élip kélelisingiz, siz ularni özingizge yüksek derijide jelb qilalaysiz. Shundaqla ular siz üchün bir ömür minnetdar bolidu.
 
4) Bashqilar bilen öz ehwalini ortaqlishish.  Kishiler özining ehwalini we hayat sepirini sözlep béridighan lidérlarni nahayiti yaxshi köridu.  Siz bashqilarni yétekligende, ulargha özingizning ehwalini sözlep bérip turung.  Özingizning oy-pikirlirini, özingizdiki her xil tedbir-charilerni we özingizning alahide ishlirini sözlep bérip turung.  Men hazirghiche özem uchratqan Uyghur qerindashlar bilen paranglashqanda we Uyghur yighilishlirigha söz qilghanda, özemning ishlirini köplep sözlep bérip keldim.  Ularni «yazma söhbet» we «terjimhal» sheklide yézip torghimu chiqiriwettim.  Bundaq qilishtiki meqsitimning biri bashqilargha özemning bir addiy Uyghur ikenlikini bildürüp qoyush.  Yene biri bolsa ularni özemning sergüzeshtiliri, tejribe-sawaqliri we hazirghiche igiligen bilimliridin xewerdar qilip, shu arqiliq ularni ilhamlandurushtur.  Bashqilarni özidin üstün qoyidighan, özige köngül bölüshtin burun bashqilargha köngül bölidighan lidérlerde séhriy küch bar bolidu.
 
Maqalini oqup mushu yerge kelgende, séhriy küch jehette siz özingizni bir qétim bahalap béqing: Siz bashqilarni özingizge tebi’iy halda jelb qilalamsiz?  Sizni bashqilar yaxshi köremdu?  Eger bu soallarning jawabi «yaq» bolsa, sizde choqum töwendikidek illetler yaki séhriy küchning tosalghuliri mewjut bolishi mumkin:
Eger siz yuqiriqidek illetlerdin özingizni yiraq tutalisingiz, siz özingizde séhriy küchni yétildüreleysiz.
 
Yuqiriqi qisimni tehrirligüchi:  Pezilet Tursunéli Muhammadémin


3. Sadiqliq—U Ish Qilghuchilarni Xiyalchilardin Perqlendürüp Turidu (Commitment)
 
Bu süpet In’glizche «commitment» dep atilidighan bolup, uning menisi «bashlighan ishigha özini toluq atash, bashlighan ishigha bashtin-axir toluq kirishish, közligen nishanini boylap bashtin-axir sadiqliq bilen qattiq tirishish» dégen’ge yéqin kélidu.  Uyghurche-In’glizche Yulghun lughitide bu sözge eng yéqin kélidighan söz «sadiqliq» bolghachqa, men bu yerde shu sözni ishlettim.
 
«Ethix» shirkitining prézidénti we lidéri Stéfén Grég (Stephen Gregg) mundaq deydu: «Kishiler özini bir ishqa toluq atimighan lidérlerge egeshmeydu. Sadiqliq töwendiki bir qatar ishlarda ipadilinidu: Her küni qanche saet ishleydighanliqingiz, özingizning iqtidarlirini yaxshilash üchün qandaq tirishchanliqlarni körsitidighanliqingiz, we öz menpeetingizni qurban qilish bedilige öz xizmetdashliringizgha néme ishlarni qilip béridighanliqingiz.»
 
Dunyada hazirghiche özini bashlighan ishigha toluq atimighan birermu ulugh dahiy körülüp baqqan emes.  Amérika hawa armiyisining bashliqi bu heqte mundaq deydu: «Sadiqliq bizge yéngi küch-qudret ata qilidu. Késel, namratliq yaki balayi-apetlerning qaysisi béshimizgha kélishidin qet’iy nezer, (bizde sadiqliqla bolidiken) biz közimizni öz nishanimizdin bir demmu ayrimaymiz.» 
 
Sadiqliq dégen néme?  Her bir adem üchün uning oxshimighan menisi bar:
Eger siz bir ünümlük lidér bolmaqchi bolsingiz, siz choqum qiliwatqan ishingizgha sadiq bolishingiz kérek.  Heqiqiy sadiqliq bashqilarni ilhamlanduridu we bashqilarni özige jelb qilidu.  Siz peqet özingiz shughulliniwatqan ishqa ishen’gendila bashqilarmu sizge ishinidu.  «Qayil qilish qanuniyiti» ning déyishiche, kishiler aldi bilen lidérge qayil bolup, andin u lidér shughulliniwatqan ishqa («vision» ge) qayil bolidu.
 
Sadiqliqning heqiqiy mahiyiti néme? Töwendiki uch nersige qarap béqing:
 
1) Sadiqliq sizning yürükingizdin bashlinidu.  Bezi kishiler bir ishqa özini toluq atashtin burun hemme ishning mukemmel bolishini isteydu.  Emma, sadiqliq netijining alidida kélidu.  Dunyagha dangliq waskétbolchi Maykul Jordan (Michael Jordan) mundaq deydu: «Yaxshi ademler bilen ulugh ademlerni ayrip turidighan nerse ularning yurikidin ibaret.»  Eger siz bashqilarning hayatida belgilik özgirish peyda qilalaydighan bir lidér bolushni istisingiz, özingizni toluq atighan-atimighanliqini bilish üchün özingizning yürikini tekshürüp béqing.
 
2) Sadiqliq emeliy heriket arqiliq sinilidu.  Sadiqliq toghrisida sözlesh bir ish.  U toghrisida emeliy ish qilish yene bir ish.  Sadiqliqning heqiqiy ölchimi emeliyettin ibaret.  Yazghuchi Gordon mundaq deydu: «Sözdin asan ish yoq. Qilghan sözini künlük ish-herikiti arqiliq emelge ashurushtin tes ish yoq.»
 
3) Sadiqliq muweppeqiyetning ishikini achidu.  Bir lidér bolush süpitingiz bilen siz nurghun tosqunluq we qarshiliqlargha duch keldingiz we kélisiz.  Bezide sizni algha qarap ilgirlitidighan birdin-bir nerse sizning sadiqliqingizla bolup qalidu.  Yazghuchi we nutuqchi Deywid Mekneli (David McNally) ning déyishiche, «Sadiqliq qarshiliqning düshmini. Chünki u sizning qanche qétim yiqitiwétilgenlikingizdin qet’iynezer, sizning orningizdin qaytidin turup, toxtimay algha ilgirilishingizning heqiqiy wedisi.»
 
Sadiqliq mesiliside kishilerni mundaq 4 türge ayrishqa bolidu:
  1. Nishani yoq bolup, özini bir ishqa atimighan kishiler
  2. Öz ghayisining emelge ashidighan-ashmaydighanliqini bilmey, shuning bilen öz ghayisige özini béghishlashtin qorqudighan kishiler
  3. Bir ghayisi üchün özini béghishlap ish bashlap, ishlar qiyinlashqanda ghayisidin waz kéchidighan kishiler
  4. Özi üchün ghaye tiklep, u ghayilirige özini toluq atap, tégishlik bedel tölesh arqiliq ularni emelge ashuridighan kishiler.
  Siz qaysi xildiki kishilerge tewe? Siz öz ghayiliringizni emelge ashurup boldingizmu?  Siz «Men choqum qilalaymen» dégen ishlarning hemmisini qilalawatamsiz?  Kishiler sizge ishinip, sizge asanla egishemdu?  Eger sizning bu soalning birersige béridighan jawabingiz «yaq» bolidiken, mesile sizning özingizni qiliwatqan ishliringizgha qaysi derijide atighanliqida bolishi mumkin.
 
4. Alaqilishish Iqtidari—Uningsiz Siz Seperni Yalghuz Qilisiz (Communication)
 
Bu süpetning In’glizchisi «communication» bolup, uning In’glizche lughettiki mushu téma bilen munasiwetlik menisi «nutuq, yazma we qol ishariti arqiliq bashqilar bilen öz-ara idiye, pikir we uchur almashturush» iken.  Uning Yulghun lughitidiki menisi mundaq bérilgen: «Alaqe, yetküzüsh, tarqitish, alaqilishish, xewerlishish, qatnash».  Alaqilishish iqtidari gherb elliride nahayiti köp tekitlinidighan bir iqtidar bolup, bashlan’ghuch we ottura mekteplermu yash-ösmürlerde bu iqtidarni yétildürüshke alahide ehmiyet béridu.  Amérikidiki intérnétke qoyulghan kespiy xadimlar toghrisidiki xizmet élanlirigha qarisingiz, ularning mutleq köpchilikide «nahayiti küchlük éghizaki we yazma alaqilishish iqtidari» (In’glizche «strong oral and written communication skill») dégen ibarining barliqini bayqaysiz.  Kaliforniye Shtat Uniwérsitétidin yigirme toqquzi (29) bar bolup, bu mekteplerge kirgen baklawr we magistirliq oqughuchilirining hemmisi (tebi’iy-pen, ijtima’iy-pen, Amérikiliq, chet ellik) bir In’glizche maqale yézish imtihanisidin ötmise, bashqa derslerdiki netijisining qandaq bolushidin qet’iynezer, unwan alalmaydu.  Uyghur diyarining bu jehettiki hazirqi ehwalidin méning xewirim yoq.  Lékin men özem chet elge oqushqa chiqishtin burunqi Uyghur diyarida yashighan hayatim jeryanida, bundaq bir iqtidar heqqide mexsus bir nerse körgen yaki anglighinim ésimde yoq.  Shunglashqa bu iqtidar heqqide yuqiriqi chüshenchini bérip qoydum.
 
Amérikidiki «Memliketlik Yérim Ötküzgüch Shirkiti» ning prézidénti bilen lidéri Gilbért Améliyo (Gilbert Amelio) mundaq deydu: «Yaxshi alaqilishish iqtidarini yétildürüsh ünümlük lidérliqni emelge ashurushta kam bolsa bolmaydu.  Lidér bashqilar bilen bilim we idiye jehette ortaqlishalaydighan bolishi, shu arqiliq bashqilarda jiddiylik we qizghinliq tuyghusini peyda qilalaydighan bolishi kérek.  Eger bir lidér bashqilargha bir uchurni éniq yetküzüp, ularni emeliy ish-heriket bashlashqa qözghiyalmaydiken, undaq bir uchurning bolghininingmu héch qandaq ehmiyiti qalmaydu.»
 
«Terbiyiligüchiler bir addiy nersini murekkepleshtüriwétidu.  Xewerleshküchiler bolsa bir murekkep nersini addiylashturup béridu.» --Jon Makswél
 
Alaqilishish iqtidari yalghuz chong lidérler üchünla zörür bolup qalmay, adettiki ademler üchünmu intayin muhim.  Sizning er-xotunluq turmushingiz, xizmitingiz we kishilik munasiwitingizning muweppeqiyetlik bolush-bolmasliqi sizning alaqilishish iqtidaringiz bilen zich munasiwetlik.  Eger kishiler sizning némini isteydighanliqingiz we qaysi yönilishke qarap kétiwatqanliqingizni bilelmeydiken, ular sizge egeshmeydu.
 
Bir ünümlük alaqilashquchi bolush üchün, töwendiki töt heqiqetke emel qiling:
 
1) Uchuringizni addiylashturung.  Alaqilishish sizning néme deydighanliqingiznila öz ichige élip qalmastin, sizning uni qandaq deydighiningiznimu öz ichige alidu.  Ünümlük alaqilishishning achquchi addiyliqtur.  Bashqilarni chong gepler we murekkep jümliler bilen tesirlendürüshke urunmang.  Eger siz kishiler bilen heqiqiy munasiwet ornatmaqchi bolidikensiz, uchuringizni addiy qiling. 
 
Bir qétim bir yash bala bir chong guruppa aldida tunji qétim sözge chiqmaqchi bolup, bashliqidin qandaq teyyarliq qilish toghrisida meslihet soraptiken, bashliqi uninggha mundaq deptu: «Tingshighuchilarning hemmisini özengge jelb qilidighan, hayajanliq bilen tolghan söz beshidin birni yaz.  Andin kishilerni shu zamanla heriketke keltürüwétidighan xulase we axirqi söz qismidin birini yaz.  Andin bu ikki qisimni imkan qeder bir-birige yéqin qoy (bu ikki qisimning otturisidiki qismi qanche qisqa bolsa shunche yaxshi, démekchi).» 
 
2) Ademni körüng.  Ünümlük alaqilashquchi zéhnini özi alaqilishiwatqan kishilerge merkezleshtüridu.  Tingshighuchilarning qandaq ademler ikenliki heqqide bir éniq uchurgha ige bolmay turup, ular bilen ünümlük alaqilishishning mumkin emeslikini bilidu.  Siz bashqilar bilen alaqilashqanda, ularning bir shexsi yaki bir guruppa bolushidin qet’iynezer, özingizdin töwendikidek soallarni sorang: 
Yaxshi alaqilashquchi bolush üchün tingshighuchilarni eng muhim orun’gha qoyidighan bolung.  Ulugh alaqilashquchilar xelqqe ishen’genliki üchünla xelqmu ulargha ishinidu.
 
3) Heqiqetni namayan qiling.  Ishenchlik bolush inawiti (credibility) ünümlük alaqilishishning aldinqi sherti.  Özingizning ishenchilik kishi ikenlikingizni bashqilargha bildürüshning mundaq ikki yoli bar. Uning biri özingizning sözige aldi bilen özingiz ishinish.  Adettiki ademler öz-özige nisbeten tolup-tashqan ishenchke ige bolghandila andin adettin tashqiri derijidiki alaqilashquchilardin bolalaydu.  Yene biri qilghan wedingizde turush.  Bashqilarni emeliy ish-herikitingiz arqiliq qayil qilishtin yuqiri turidighan ishenchilik mewjut emes.
 
4) Inkas isteng.  Siz bashqilar bilen alaqe qilishqanda, barliq alaqilishishlarning axirqi meqsidi emeliy ish-heriket ikenlikini hergizmu untulup qalmang.  Sizning bir qisim uchurlarni bashqilargha töküp bérishingiz hergizmu alaqilishish bolmaydu.  Her qétim bashqilargha sözligende, ular hés qilidighan, ular este tutidighan, we ular ish-heriket qollunidighan’gha birer nerse qaldurung.  Siz ashundaq qilishta muweppeqiyetlik bolalaydikensiz, sizning lidérliq iqtidaringiz bir yéngi pellige kötürilidu.
 
Amérikidiki MVM shirkitining prézidénti Dento Menkuwéz (Danto Manquez) mundaq dégen: «Bir lidér ishlarni bashqilar arqiliq wujutqa chiqiridu.  Shunga u bashqilarni righbetlendüreleydighan, meqsetlendüreleydighan (motivate), yétekliyeleydighan, bashliyalaydighan, we bashqilarning gépini angliyalaydighan (bashqilarning sözige qulaq salidighan) qabiliyetlerge ige bolishi kérek.  Bir lidér peqet alaqilishish iqtidari arqiliqla özining meqsiti bilen yiraqni körerlik idiyisini bashqilarning ichkiy nersisige aylandurup, uni shu arqiliq emelge ashuralaydu.»
 
5-Ornigha Chushluq Desmaye—Siz Uni Yétildürsingiz, Bashqilar Özligidn Kélidu (Competence)
 
Bir ademning sen’etkar, dunyawi sewiyilik tenheriketchi, yaki muweppeqiyet qazan’ghan karxana lidérliri qatarliqlarning qaysisi bolushidin qet’iy nezer, eger u özining xizmet ornigha chushluq yéterlik desmaye namayan qilalaydiken, biz hemmimizning uninggha mestlikimiz kélidu.  Emma, bu yerde mundaq bir heqiqet bar: Orun’gha chushluq desmayige ige (yaki zimmisidiki ishning höddisidin chiqalaydighan) bolush jehette yuqiri pellige yétish üchün, sizning bir meshhur kishi bolishingiz shert emes.  Eger siz mushu süpetke ige bolushni istisingiz, töwendiki ishlarni qilishingiz kérek:
 
1) Her Küni Oxshash Bolush
Mes’uliyetchan kishiler kütken yerdin chiqidu.  Emma ornigha chushluq desmayige ige kishiler ishni uningdinmu bir derije yaxshiraq qilidu: Ular her küni ish ornigha beden jehettin körünüp qoyupla qalmastin, her küni ishqa rohiy jehettinmu toluq teyyarliq bilen kélidu.  Ularning u kündiki mijezining qandaqraq bolushi, u küni qandaq ehwallargha yoluqushi, yaki u küni ishlarning qandaq qiyin bolushidin qet’iy nezer, her küni ular öz zimmisidiki ishlarni oxshash derijidiki énérgiye bilen qilidu.
 
2) Toxtimay Ilgirilesh
Men yéqinda özemning chet eldiki Uyghurlargha bergen «Yaxshi meghlup bolush üchün qandaq qilish kérek?» dégen dokladimda, menggü oqughuchi bolushning intayin muhimliqini chüshendürgen idim.  Riqabet iqtidari intayin yuqiri bolghan kishilerning hemmisi dawamliq izdinip, dawamliq yéngi yol we yéngi charilerni tépip, toxtimay öginidu, toxtimay ilgirileydu, we öz iqtidarlirini toxtimay yaxshilaydu.  Ular buni öz-özidin dawamliq «néme üchün?» dep sorash arqiliq emelge ashuridu.  Démisimu ishni qandaq qilishni bilidighanlar xizmetsiz qalmaydu, emma ishlarning néme üchün ashundaq bolidighanliqini bilidighanlar bolsa hemishe bashliq bolidu.
 
3) Ishni Adaqqiche Eng Yuqiri Derijide Yaxshi Qilish
Yuqiri riqabet küchige ige kishilerning hemmisi ishni eng axirighiche eng yuqiri derijide yaxshi qilidu.  Wila Fostér (Willa A. Foster) mundaq deydu: «Kishilik süpet hergizmu tesadipiy peyda bolup qalidighan nerse emes.  U hemishe yuqiri derijilik meqset, qattiq tirishchanliq, aqilane yönilish we maharetlik ijra qilishning netijisidur.  U nurghun tallashlarning ichidiki eng aqilane tallashqa wekillik qilidu.»
 
Hemme ishni eng yuqiri derijide yaxshi qilish bir tallash bolup, u öz arzusi arqiliq wujutqa kelgen bir ish-herikettin ibaret.  Eger biz bir lidér bolsaq, qol astimizdiki kishilerdin nöwiti kelgende ishni adaqqiche dawamlashturushni ümid qilimiz.  Shuning bilen bille, biz ularning lidéri bolghanliqimiz üchün, ular bizdin oxshash ishni we uningdinmu köprek ishni ümid qilidu.
 
4) Bashqilar Ümid Qilghandinmu Köprek Netije Yaritish
Yuqiri derijidiki desmayige ige kishiler hergizmu bashqilarning kütkinini qilipla toxtap qalmaydu. Ular üchün ishlarni «yéterlik derijide yaxshi qilish» hergizmu yéterlik emes.  Lidérlarda «Ishlarni küchimizning yétishichila qilip mangayli» deydighan puzutsiye bolsa bolmaydu.  Ular her küni zimmisidiki mes’uliyetni teleptinmu yaxshiraq qilish üchün pütün küchi bilen tirishishi kérek.
 
5) Bashqilarni Righbetlendürüsh
Yuqiri derijidiki desmayigha ige lidérlar ishlarni özlirila yuqiri sewiyide qilish bilenla cheklinip qalmaydu.  Ular özlirining qol astidiki kishilerningmu ashundaq qilishigha heydekchilik qilidu we righbetlendüridu.  Bezi kishiler özining kishilik munasiwetke usta bolushtek maharitigila tayinip aran kön ötküzüp mangsimu, ish ünümi yuqiri lidérlar ashundaq maharetni özining bashqa yuqiri derijilik desmayisi bilen birleshtürüp, yuqiri pellige yétish derijisi we tesir-dairisi jehette ular özlirining teshkilatlirini bir yéngi sewiyige kötüridu.
 
6. Jasaret—Jasaretlik Bir Kishi Köp Kishiler bilen Barawer (Courage)
 
En’gliyining bash baqini Winston Chérchil (Winston Churchill) mundaq dégen: «Jasaretning insan süpetlirining birinchisi qatarida hörmetlinishi nahayitimu toghridur.  Chünki mushu süpet bashqa barliq insan süpetlirini kapaletke ige qilidu.»
 
Jasaretni urush qehrimanlirida asanla tapqili bolidu.  Emma u karxana, hökümet we her xil teshkilatlardiki her bir ulugh lidérlardimu bar bolidu.  Her qétim siz bir teshkilatta alahide ilgirileshning bolghinini körgende, ashu teshkilatning lidéri jür’etlik qararlarni alghanliqini bayqaysiz.  Bir lidérliq orni bir kishige jasaret ada qilalmaydu, emma jasaret uninggha bir lidérliq ornini élip kéleleydu. 
 
Ish ünümi yuqiri lidérlerning bir ortaq alahidiligi shuki, ularning hemmisi tewekkülchilik qilishni xalaydu.
 
Siz tallash nahayiti qiyin bolghan qararlarni élish ishigha duch kelgende, jasaret toghrisidiki töwendiki heqiqetlerdin paydilining:
 
1) Jasaret özingizning ichki dunyasigha qaritilghan bir jeng bilen bashlinidu
Siz bir lidér bolush süpitingiz bilen yoluqqan her bir sinaq siz özingiz bilen bashlinidu.  Jür’etning siniqimu hem shundaq.  Özingizde wehimining bolmasliqi jür’et hésablanmaydu.  Jür’et déginimiz siz eng qorqqan ishni qilishtur.  U sizde özingizge tonushluq bolghan nersilerni bir yaqqa qayrip qoyup, yéngi térritoriyilerge qedem tashlashqa kétidighan küch-qudretning bolishidur. 
 
2) Jasaret déginimiz ishlarni toghra terepke burash bolup, ularni siliqlap ötüp kétish emes
Kishilik hoquq lidéri Martin Lusér King (Martin Luther King Jr.) mundaq dégen idi: «Bir erge baha bérishtiki eng axirqi ölchem uning rahetlik we qolayliq peytlerde tallighan meydanining qandaq bolghanliqi emes, özige jeng élan qilin’ghan we talash-tartishlarning ichide qalghan waqitlarda tallighan meydanining qandaq meydan ikenlikidur.»  Ulugh lidérler kishilik munasiwette nahayiti yuqiri maharetke ige bolup, ular kishilerni bir-birige muresse qilip bille ishleydighan qilalaydu.  Emma ular zörür bolghanda özlirige xas ayrim meydan tallaydu.  Jür’et prinsipning asasigha qurulghan bolup, u bashqilarning qandaq chüshinip qalidighanliqini asas qilmaydu.  Eger sizde qandaq ehwal astida özingizge bir meydan tallishingiz kéreklikini qarar qilalaydighan qabiliyet we shundaq qilishqa nisbeten ishench bolmaydiken, siz menggü bir ünümlük lidér bolalmaysiz.  Sizning pursetlerdin toluq paydilinish iradingiz bashqilarni razi qilish istikingizdin yuqiri turushi kérek.
 
3) Bir lidérdiki jasaret egeshküchiliride mejburiyet tuyghusi peyda qilidu
Her qandaq bir adem özidiki jasaretni namayan qilghanda, bashqilarnimu righbetlendüridu (encourage).  Bir lidér namayan qilghan jasaret bolsa bashqilarni nahayiti küchlük derijide ilhamlanduridu (inspire).  U bashqilarni ashu lidérge egishidighan qilidu.  Jim Milado (Jim Mellado) ning déyishiche, «Lidérliq jasaretning namayandisi bolup, u bashqilarni toghra ishlarni qilishqa mejburlaydu.»
 
4) Sizning hayatingiz sizning jasaritingizge toghra tanasip halda kéngiyip mangidu
Qorqush bir lidérni cheklep qoyidu.  Rimliq tarixshunas Tasitus (Tacitus) mundaq dégen: «Bixeterlikke bolghan istek her bir ulughwar we yüksek ishlarning düshminidur.»  Jasaret ishikni échip béridu. Mana bu uning eng zor paydisidur.  Jasaret siz qilmaqchi bolghan ishni bir yaxshi bashlinish bilen teminlepla qalmastin, uni bir yaxshi istiqbalghimu ige qilidu.
 
Bir jasaretlik ish-heriket hemishe burun kütmigen ijabiy netijilerni élip kélidu.
 
7. Perqlendürüsh Iqtidari (Sezgürlük)—Hel Qilinmighan Sirlargha Xatime Bérish (Discernment)
 
Eqilliq lidérler anglighan geplerning peqet yérimighila ishinidu.  Perqlendürüsh iqtidarigha ige (yaki sezgür) lidérler bolsa qaysi yérimigha ishinish kéreklikini bilidu. – Jon Makswél.
 
Töshükning 1-qa’idisi: Siz bir töshükke kirip qalghanda, uni dawamliq kolashni toxtiting. –Moli Iwins (Molly Ivins), obzorchi.
 
Perqlendürüsh iqtidari bir mesilining yiltizi yaki tüp sewebini tépish iqtidarini körsitidu.  Kishiler mushundaq bir iqtidar arqiliq mesilining yiltizini tépishta hem biwaste tuyghugha tayinidu, hem ratsi’onal (angliq, muwapiq) tepekkurgha tayinidu.  Yaxshi lidérlarning ichide bu iqtidarni daim namayan qilip ketmeydighanlar bar bolsimu, bir ünümlük lidérde bu perqlendürüsh iqtidari choqum bolushi shert. 
 
Perqlendürüsh iqtidari ish ünümini eng yuqiri derijige apirishni isteydighan her bir lidérde choqum bolushqa tégishlik iqtidarlarning biri.  Bu iqtidar töwendiki ishlarda zor yardemde bolidu:
 
1) Mesilining yiltizi yaki tüp sewebini tépish
Chong idare yaki chong teshkilatlarning lidérliri her küni chong-chong qalaymiqanchiliq we her xil murekkep ishlargha duch kélip turidu.  Ularning her bir ishning hemme tereplirini toluq chüshendürüp béridighan uchurlarning hemmisini toplap turalishi mumkin emes.  Shunglashqa ular perqlendürüsh iqtidaridin paydilinishqa mejburi bolidu.  Perqlendürüsh iqtidari bir lidérning bir ishning peqet bir qisminila körüp, biwaste tuyghugha tayinish arqiliq kem qalghan yerlirini toldurup, shu arqiliq mesilining yiltizini tépip chiqish imkaniyitige ige qilidu.
 
2) Mesilini hel qilish ünümini yuqiri kötürüsh
Eger siz bir mesilining yiltizini köreleydikensiz, uni choqum uni hel qilalaysiz.  Bir mesile bir lidérning tughma talant dairisige qanche yéqin bolsa, u lidérning bu mesilige bolghan biwaste tuyghusimu shunche küchlük bolup, uning yiltizini chüshinish qabiliyitimu shunche küchlük bolidu.  Eger siz özingizning perqlendürüsh iqtidari jehettiki yoshurun iqtidaringizni toluq jari qildurmaqchi bolidikensiz, siz özingizning artuqchiliqlirini toluq jari qildurush jehette köprek tirishchanliq körsiting.
 
Men özemning kéyin yazidighan, ademlerning öz artuqchiliqlirini bayqash usuli toghrisidiki bir maqalemde, bu uqum üstide yene mexsus toxtilimen.
 
3) Tesirni eng yuqiri derijige apirishtiki sizge bar bolghan tallashlarni bahalap chiqish
Perqlendürüsh iqtidarini jari qildurush déginimiz yalghuz biwaste tuyghu (intuition) gha tayinipla ish élip bérish, yaki yalghuz eqilge tayinipla ish élip bérish dégen’ge qaritilghan emes.  Perqlendürüsh iqtidari sizning biwaste tuyghungiz bilen sizning kallingizning her ikkisini ishqa sélip, öz xelqingiz we öz teshkilatingiz üchün eng yaxshi tallashlarni tépip chiqish imkaniyitige ige qilidu.
 
4) Sizning pursetliringizni hessilep köpeytish
Perqlendürüsh iqtidarigha ige emes kishiler asasen toghra peytte toghra makanda bolalmaydu.  Ulugh lidérler beziler üchün teleylik kishilerdek körün’gen bilen, ular özlirining perqlendürüsh iqtidarini jari qildurush, özlirining tejribiliridin toluq paydilinish, we özlirining biwaste tuyghuliri boyiche ish körüsh arqiliq özlirining teliyini özliri yaratqan. 
 
Men hazirghiche ariliship baqqan we mungdiship baqqan Uyghur qérindashlarning bir qismigha, murekkep ehwaldimu ish ünümini yuqiri kötürüsh we heqiqiy netijilerni qolgha keltürüshte, mundaq ikki prinsipqa emel qilishning nahayiti muhimliqini tekitlep keldim.  Birinchi, merkezleshtürüsh (focus).  Ikkinchi, ishlarni muhim derijisige ayrish (prioritize).  Bu 2 prinsip meyli lidér bolsun-bolmisun hemme ademge mas kélidighan bolup, eger siz qilmisingiz bolmaydighan ishlarni muhimliq derijisige ayrip, pütün küchingizni ularning ichidiki eng muhimigha yighish arqiliq ularni bir-birlep qilip tügitip mangidikensiz, ajayip yuqiri ünümge érisheleysiz.  Mesilen, siz qilmisingiz bolmaydighan ishlardin oni bar deyli. Siz ularning ichidiki eng muhimini 1-orun’gha, eng muhim emisini 10-orun’gha, qalghanlirini bolsa otturidiki orunlargha tizip chiqing.  Andin hazirdin bashlap, siz ularning ichidiki 1-ishni eng aldida, pütün kuchingizni shuninggha merkezleshtürüp turup qiling. Uni qilip bolghandin kéyin 2-ishni qiling.  Qalghanlirinimu mushu teriqide qiling.  Imkanqeder bir qanche ishqa tengla tutush qilmang.  Bu ishlar meyli bir teshkilat yaki shirketning ishi bolsun, yaki sizning a’ilingizning ishi bolsun, yaki sizning xizmitingizdiki ish bolsun, qaysisi bolsa boliwéridu.  Bolsa siz bügündin bashlap bu 2 prinsipni sinap béqing.  Maqalining mezkur qismida sözlen’gen perqlendürüsh iqtidari, sizning ishlarni ashundaq muhimliq derijisige ayrip chiqish iqtidaringiz bilen zich munasiwetlik. 
 

8. Merkezleshtürüsh (Focus)
 
Ikki toshqanni teng qoghlisingiz, her ikkisini qachurup qoyisiz.
 
Ish ünümi yuqiri lidérler mundaq ikki iqtidargha ige bolidu: Qilidighan ishlarni muhimliq derijisige ayrish we küchni merkezleshtürüsh.  Qilidighan ishlirining muhimliq derijisini bilidighan, emma küchini yighalmaydighan lidér qaysi ishlarni qilishi kéreklikini bilidu, emma u ishlarni menggü tamamliyalmaydu.  Küchini yighalaydighan emma ishlarni muhimliq derijisige ayrimaydighan lidér bolsa, ish qilishqa qadir emma ishida yüksilish hasil qilalmaydighan kélidu.
 
Bezi lidérler barliq küchini kichik ishlargha qaritiwalidu.  Undaqta qandaq qilghanda waqit bilen küchni bir ishqa yaxshi yiqqili bolidu?  Bu ishta töwendiki tekliplerdin paydilining:
 
1) Yetmish pirsent (70%) waqtingiz bilen küchingizni özingizning artuqchiliqigha merkezleshtürüng.
Özining yushurun küchidin toluq paydilanalaydighan, ish ünümi yuqiri lidérler waqtining köp qismini yaxshi qilalmaydighan ishlirigha emes, yaxshi qilalaydighan ishlargha serp qilidu.  Muweppeqiyetlik lidér bolush üchün, waqtingiz bilen küchingizni özingizning artuqchiliqigha merkezleshtürüp, ularni téximu tereqqiy qildurung. 
 
2) Yigirme-besh pirsent (25%) waqtingiz bilen küchingizni yéngi nersilerni öginishke serp qiling
Tereqqiy qilish özgirish bilen barawer.  Eger siz bir jehette yaxshilinishni istesydikensiz, toxtimay özgirishingiz we ilgirlishingiz kérek.  Bu dégenlik yéngi sahelerge qedem tashlash dégenliktur.  Eger siz özingizning artuqchiliqi dairisidiki bir yéngi sahege mexsus waqit chiqiridikensiz, siz özingizning lidérliqini östüreleysiz.  Ésingizde bolsunki, eger siz lidérliq sahesidiki hemme nersini öginip boldum, dep oylaydikensiz, u sizning tügeshkiningizdin dérek béridu.
 
3) Besh pirsent (5%) waqtingiz bilen küchingizni özingiz ajiz sahelerge serp qiling
Özi ajiz bolghan ishlar bilenmu shughullinishtin héch kim xali bolalmaydu.  Bu yerdiki muhim mesile undaq qilishni imkaniyetning bériche azaytish bolup, bu ishni lidérler özi yaxshi qilalmaydighan ishlarni yaxshi qilalaydighan kishilerge ötküzüp bérish yaki ulargha wezipe qilip bérish arqiliq emelge ashuralaydu. 
 
Maqalini oqup mushu yerge kelgende, eger siz téxi oqup baqmighan bolsingiz, méning «Ömürlük kesipni qandaq tallash kérek» bilen «Artuqchiliq, Ajizliq, Purset, we Tehdit » dégen maqalemni bir qétimdin oqup béqingizni teshebbus qilimen.  Ularning tor adrésliri mushu maqalining axirida bar.
 
9. Merdlik—Sizdiki Sham Yene Bir Shamni Yandurghanda Özige Héch Qandaq Ziyan Bolmaydu (Generosity)
 
Héch qandaq bir kishi bashqilardin alghan bir nersisi üchün shan-sherep qazan’ghan emes. U peqet bashqilargha bergenliri üchün shöhret bilen mukapatlan’ghan.  –Kélwin Kulij (Calvin Coolidge), sabiq Amérika prézidénti
 
Bashqilargha nisbeten éytqanda, bir lidérning merdlikidin üstün turidighan awaz yaki uningdin üstün turidighan yaxshi xizmet yoq.  Heqiqiy merdlik qismen waqitlardila körülüp qalidighan ish emes.  U yürekning chongqur qétidin kélip, bir lidérning turmushining hemme jehetlirige singgen bolidu.  Bir lidérning merdliki uning waqti, puli, talantliri we mal-mülki qatarliqlarning hemmiside ipadilinidu.  Bashqilar egishishni xalaydighan ünümlük lidérler nersilerni özliri üchünla toplimaydu.  Ular nersilerni bashqilargha bérish üchün toplaydu.
 
Özingizde merdlikni yétildürüsh üchün töwendiki ishlarni qiling:
 
1) Özingizde bar nersiler üchün minnetdar bolung
Bir adem özide bar bolghan nersilerge qana’etlenmeydighan waqitta, uning bashqilargha merdlik qilishi nahayiti tes.  Merdlik razimenliktin kélidighan bolup, u hergizmu köprek nersini qolgha keltürüwélish meqsitide wujutqa kelmeydu.  Eger siz azraq nersilerge razi bolmisingiz, köp nersilergimu razi bolmaysiz.  Eger siz azraq nersiler bilen merdlik qilalmaydikensiz, bay bolghan teqdirdimu bir demdila özgirip qalmaysiz.
 
2) Bashqilarni birinchi oyun’gha qoyung
Bir lidérning ölchimi uninggha qanche adem xizmet qilidighanliqi emes, u qanche ademge xizmet qilidighanliqidur.  Merdlik bashqilarni birinchi orun’gha qoyushni telep qilidu.  Eger siz shundaq qilalisingiz, bashqilargha bérish köp asan’gha toxtaydu.
 
3) Köpke érishish istikining sizni kontrol qiliwélishigha yol qoymang
Hazir köprek nersige érishish istikige qul bolup qéliwatqan kishilerning sani barghanseri köpiyip méngiwatidu.  Yazghuchi Richard Fostér (Richard Foster) mundaq deydu: «Bayliqqa érishish hazir bizning medeniyitimizdiki kishilerning pütün wujudini qapliwalidighan bir nersige aylinip qaldi.  Eger biz bayliqqa érishsek, biz uni kontrol qilalaydighandek hés qilimiz.  Eger biz uni kontrol qilalisaq, u bizge téximu köp shatliq élip kélidighandek hés qilimiz.  Emeliyette bu bir xata chüshenche.»  Eger siz öz qelbingizni özingiz control qilmaqchi bolidikensiz, bayliq yaki mal-mülükning sizni kontrol qiliwélishigha yol qoymang.
 
4) Pulgha peqet bir bayliq menbesi süpitidila muamile qiling
Bireylen pulning ishigha kelgende hergiz utqili bolmaydighanliqini éytqan iken.  Eger siz küchingizni pul tépishqa merkezleshtürsingiz, siz matériyalistik adem bolup qalisiz.  Eger siz pul tépishqa urunup pul tapalmisingiz, siz bir yéngilgüchi bolup qalisiz.  Eger siz nurghun pul tapsingiz hemde uni saqlisingiz, siz bir pixsiq adem bolup qalisiz.  Eger siz pul tépip uni xejliwetsingiz, pulni qalaymiqan xejleydighan adem bolup qalisiz.  Eger siz pul tépishqa héch qandaq köngül qoymisingiz, siz bir iradisiz adem bolup qalisiz.  Eger siz nurghun pul tépip, uni ölgiche xejlimey saqlisingiz, siz pulingizni gorgha özingiz bilen bille élip ketmekchi bolghan bir hamaqet bolisiz.  Pulning ishida utup chiqishning birdin-bir yoli, uni bek ching tutuwalmasliq, hemde uni ehmiyetlik ishlargha ishlitish jehette merdlik qilish.  Stenléy Jonz (E. Stanley Jones) mundaq dégen: «Pul bir nahayiti ésil xizmetchi, emma u bir qorqunchluq xojayin.  Eger u üstünlükke chiqip, siz uning astigha chüshüp qalidikensiz, siz uning quli bolup qalisiz.»
 
5) Bashqilargha bérish aditini yétildürüng
Men «Ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti» dégen maqalemde tonushturghan Andru Karnigi (Andrew Carnegie) mundaq dep yazghan: Bir bayning hayati ikki dewrni öz ichige élishi kérek.  Uning biri bayliqni qolgha keltürüsh dewri, yene biri bolsa uni qayta teqsim qilish dewri.  Bir merdlik halitini saqlashning birdin-bir usuli bashqilargha waqit, zehin, pul we bayliq menbesini bérishni özining bir aditi qilish.  Eger siz béxilliq (nepsi yamanliq) qa qul bolidikensiz, bashqilargha lidérliq qilalmaysiz.
 
10. Ijadchanliq—Uningsiz Siz Öyning Sirtigha Chiqalmaysiz (Initiative)
 
Bu söz In’glizche «initiative» dep yézilidighan bolup, u Yulghun Lughitide «Teshebbuskarliq, ijabiyliq, aktipliq, ijadkarliq rohi, ijadchanliq» dep chüshendürülgen.  Biraq, méningche yuqiriqi sözlerning héch qaysisi In’glizche sözning heqiqiy menisini ipadilep bérelmeydighan bolup, u sözning esli menisi «héch kim oylap baqmighan bir yéngi ishni oylap chiqish, bir yéngi ishni bashlap bérish, bir yéngi tedbir yaki bir ishni élip bérishning yéngi yolini otturigha qoyush iqitidari» dégen’ge yéqin kélidu.  Yeni bu söz In’glizchidiki «creative», Uyghurchidiki yéngi nersini ijad qilish we yéngi nersini keship qilishqa qaritilghan «ijadkarliq rohi, ijadchanliq» bilen tüptin oxshimaydu.  Shundaq bolsimu men bashqa bir addiy söz tapalmay, bu süpet üchün yenila «ijadchanliq» dégen sözni ishlitishke mejburi boldum. 
 
Lidérlerning özi bilen egeshküchilerni öz-bara baghlap turidighan bir munasiwetni bashlap bérish (initiate) mejburiyiti bar.  Biraq, lidérler ijadkarliq rohini namayan qilishqa tégishlik sahe yalghuz yuqiriqilarla emes.  Ular her waqit yéngi pursetlerni izdep turushi, we yéngi ish-heriket qollinishqa teyyar turushi kérek.
 
Bir lidérning ishlarni wujutqa chiqiralishi üchün zörür bolghan süpetlerdin mundaq töti bar:
 
1) Ular özliri némini isteydighanliqini bilidu
Bir ishni qarar qilalmaydighan bir ademning ish qilishta ünümlük bolalishi mumkin emes.  Xuddi Napoliyon Xilning éytqinidek, «Hemme muweppeqiyetlerning bashlinish nuqtisi istektin ibaret.»  Eger siz bir ünümlük lidér bolushni istisingiz, choqum özingizning némini isteydighanliqingizni bilishingiz kérek.  Yéngi pursetlerni uchratqanda ularni bayqiyalaydighan bolushning birdin-bir usuli ene shu.
 
2) Ular özlirini emeliy ish-heriket qollinishqa mejburlaydu
Yéngiliq yaratquchilar (initiators) bashqilarning özlirini meqsetlendürüp yaki qözghap qoyushini kütüp turmaydu.  Ular özlirining rahet rayonining sirtigha chiqip, özlirini emeliy ish körüshke mejburlash özlirining mes’uliyiti ikenlikini bilidu.  Hemde buni özliri üchün bir adet qilidu.  Shunglashqa sabiq Amérika prézidénti Ruzéwélt (Theodore Roosevelt) mundaq dégen: «Men üchün töwendiki bir ishtin bashqa aqilane yaki hemmidin üstün turidighan ish bolmasliqi mumkin: Men özem qilishqa tégishlik ishlar, dep oylighan ishlarni qilimen.  Hemde bir ishni qilish toghruluq bir qarargha kelgen haman, emeliy ish bashlaymen.»
 
3) Ular bashqilardin köprek tewekkülchilik qilidu
Lidérler özlirining némini isteydighanliqini bilgen hemde özlirini emeliy heriket qollinishqa mejburliyalighan teqdirdimu, ular yene bir tosaqqa duch kélidu.  U bolsimu tewekkülchilik qilish raziliqidin ibaret.  Biraq, yaxshi lidérler tewekkülchilik qilishqa razi bolidighan seweblerning yene birsi, ularning yéngiliqni bashlimighanda töleydighan bedelnimu tonup yetkenlikidur.  Amérikining sabiq prézidénti Jon Kénédi (John F. Kennedy) mundaq dep keskin éytqan: «Her bir emeliy ish-heriketning tewekkülchiliki we töleydighan bedili bolidu, biraq, rahetlik ichige yushuruniwélip emeliy ish-heriket qollanmasliqning uzun-muddetlik tewekkülchiliki we chiqimi bilen sélishturghanda, emeliy ish qilghanning xetiri bilen chiqimi köp az bolidu.»
 
4) Ular bashqilardin köprek xataliq ötküzidu
Yéngiliq yaratquchilarning yaxshi teripi, ular ishlarni wujutqa chiqiralaydu.  Ularning yaman teripi bolsa, ular nahayiti köp xataliq ötküzidu.  IBM shirkitining qurghuchisi Watson (Thomas J. Watson) mu bu nuqtini tonup yétip, mundaq dégenidi: «Muweppeqiyetlik bolushning usuli meghlup bolush qétim sanini bir hesse östürüshtin ibarettur.»  Gerche yéngiliq yaritidighan lidérler bashqilardin köprek meghlubiyetke uchrisimu, ular buning özlirige dexil qilishigha yol qoymaydu.  Eger siz bir lidér bolush supitingiz bilen chong-chong ishlarni wujutqa chiqarmaqchi bolidikensiz, yéngiliq bashlap bérish we siz bashlighan yolning eng aldida özingiz méngip bérishni xalaydighan bolishingiz kérek.
 
11. Anglash—Özingizni Kishilerning Qelbi Bilen Tutashturush Üchün, Quliqingizni Ishliting (Listen)
 
Lidérler kishilerning yardimini qolgha keltürüshtin burun ularning yürikige tesir körsitidu.  Mana bu munasiwet qanuniyitidur.  Biraq, bir lidér bashqa bir ademning yürikige tesir körsitishtin burun,, uning yürikide néme barliqini bilishi kérek.  Uning yürikidikini uning gépige qulaq sélish arqiliqla biliwalghili bolidu.
 
Bashqilarning sözige qulaq sélishni xalimasliq nachar lidérlerde köp uchraydu.  «Amérika bashqurush ilmining atisi» dep atalghan Pitér Drakér (Peter Drucker) ning qarishiche, bashqurushtiki hemme mesililerning 60 pirsenti natoghra munasiwet yaki alaqilishishtin kélip chiqqan.  Natoghra alaqilishishning köpinchisi bolsa bashqilarning gépige qulaq salmasliqtin kélip chiqqan.
 
Bashqilarning sözige qulaq sélishning ikki meqsiti bar: Biri kishiler bilen munasiwet ornitish, yene biri bolsa öginish.  Shunglashqa siz töwendiki kishilerning sözige qulaq sélishingiz kérek:
 
1) Sizning egeshküchiliringiz
Bashqilar egishishni xalaydighan yaxshi lidérler egeshküchiliri bilen birge bolghanda, qilidighan ishi yalghuz birer ishni hel qilish bilenla cheklinip qalmaydu.  Ular her bir ademning qandaq adem ikenlikini chüshiniwélishqimu mexsus waqit ajritidu.  Nurghun kishiler özlirining sözige qulaq salidighan lidérni öz teleplirini orundap béridighan, emma gépige qulaq salmaydighan lidérlerdin yaxshiraq köridu.  Eger sizde peqet pakitlarghila qulaq sélip, sizge ashu pakitlarni yetküzüwatqan kishining bashqa sözlirige qulaq salmaydighan adet bolsa, uni özgertip, bashqilarning sözige heqiqiy türde qulaq séling.
 
2) Sizning xéridarliringiz
 Bezi lidérler öz idiyisi bilenla bolup kétip, xéridarlarning endishisi, naraziliqi we tekliplirini anglimaydu. Mikrosoft shirkitining lidéri Bil Géytis (Bill Gates) mundaq deydu: «Narazi bolghan xéridarlar her waqit bir mesile.  Shundaqla ular sizning eng chong pursitingiz.»  Ulugh lidérler özi xizmet qiliwatqan kishiler bilen yéqin munasiwet saqlashni özlirining eng muhim ishlirining biri qilidu.
 
3) Sizning riqabetchiliringiz
Bir lidér bashqa bir teshkilatni özining riqabetchisi hésablighanda, u pütün diqqitini öz teshkilatigha qaritip, özining ishini eng yuqiri pellige kötürüsh üchünla tiriship, bashqa guruhlardin öginishni untup qalidu.  Amérikidiki dunyagha meshhur téléwizor we radi’o bashqurghuchisi Leri King (Larry King) mundaq deydu: «Men her küni etigini öz-özümge munularni eslitip turimen: Bügün deydighan geplirim manga héch qandaq yéngi nerse ögetmeydu.  Shunga men yéngi nerse ögenmekchi bolidikenmen, choqum bashqilarning gépini anglishim kérek.»  Bir lidér bolush süpitingiz bilen, siz özingiz qilidighan ishni bashqilarning néme ish qiliwatqinigha qarap tallisingiz bolmaydu.  Biraq, siz bashqilarning gépige qulaq sélip, imkanqeder köp nersini öginiwélip, shu arqiliq özingizni téximu yükseldürüshingiz kérek.
 
4) Sizning yétekligüchingiz (mentor)
Amérikidiki nurghun idare-orunlarda shu yerde ishleydighan xadimlar özliri üchün bir yétekligüchi tallisa bolidighan méxanizm bar.  Men ishlewatqan JPL dimu shundaq bolup, 2004-yili mushu idarige yéngi kelgende, men bashqa bir guruppining «Xemit» isimlik bashliqini özemge yétekligüchi qilip tallidim. U kishi Iranliq bolup, bizning idaride ishligili 25 yildek bolghaniken.  Deslepki bir ay waqit ichide men u kishidin bizning idarining kespiy xadimlar bilen bashliqlarni östürüsh méxanizmining qandaq ikenliki, ilmiy maqale élan qilish, yighinlargha bérish qatarliq bir qatar ishlardiki belgilimilerning néme ikenlikini ögen’gen idim.  Qisqisi, Amérikida «yétekligüchi» (mentor) dégen rol nahayiti keng omumlashqan bolup, buningdin hemme kishilerning xewiri bar.
 
Özige bir yétekligüchini lazim qilmaydighan derijide yétilip bolghan yaki tejribilik bolup ketken lidér bolmaydu.  Eger sizning birer yétekligüchingiz bolmisa, siz derhal birini téping.  Eger sizge ashundaq bir adem tépish imkaniyiti bolmaydiken, undaqta bu jeryanni kitap oqushtin bashlang.  Bu yerdiki eng muhim mesile, qéshingizda sizge yol körsitidighan bir adem yaki bir qanche kitap bar bolushtur.

12. Yüksek Qizghinliq (Passion)
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «passion» bolup, Yulghun lughitide uning menisi «Qaynaq héssiyat, qizghinliq, küchlük héssiyat, muhebbet» dep chüshendürülgen.  Men özemning «Muweppeqiyetning yéngi tenglimisi » dégen maqaliside bu süpetni «yüksek qizghinliq» dep alghan bolup, méningche mushundaq alsa uning menisi In’glizchidiki menisige téximu yéqinraq kélidu.  Shundaq bolghachqa uni bu yerdimu «yüksek qizghinliq» dep alimen. 
 
Mutexessisler muweppeqiyet qazan’ghan kishiler üstide tetqiqat élip barghanda, ularning unwani, eqilliqi, oqush tarixi we bashqa amillargha nurghun küch ajritidu.  Emma muweppeqiyetlik bolushta yüksek qizghinliqning oynaydighan roli nahayiti zor bolidu.  Eger siz öz xizmitingizni söymeydikensiz yaki yaxshi körmeydikensiz, uningda muweppeqiyetlik bolalmaysiz.  Adettiki ademlerning nahayiti chong muweppeqiyetlerni qazinishida muhim rol oynaydighan nersilerning biri yüksek qizghinliqtur.  Bir lidérning hayatida yüksek qizghinliqning ornini alalaydighan bashqa nerse yoq.
 
Töwendikisi her bir lidér choqum bilishke tégishlik 4 heqiqet (truths) tur:
 
1) Yüksek qizghinliq muweppeqiyet qazinishning 1-qedimi
Sizning istikingiz sizning teqdiringizni belgileydu.  Töwendiki dahiylerge qarap baqsingiz, ularning yüksek qizghinliqigha heyran qalisiz: Gendining istigini kishilik hoquq, Chérchil (Winston Churchill) ning istigini erkinlik, Martin Lusér King (Martin Luther King) ning istigini barawerlik, Bil Géytis (Bill Gates) ning istigini bolsa téxnologiye.  Adettiki hayattin üstün turidighan hayatqa ige bolghan kishilerning hemmiside ulugh istekler bolghan.  Bu söz hemme sahelerge mas kélidu:  Ajiz istek peqet kichik netijilernila wujutqa keltüreleydu—bu xuddi kichik ot azraq issiqnila wujutqa keltüreligendek ish.  Sizning otingiz qanche küchlük bolidiken, sizning istikingiz qanche küchlük bolidiken, siz qolgha keltüreleydighan utuqlarmu shunche köp bolidu.
 
2) Yüksek qizghinliq sizning iradingizni östüridu
Éytishlargha asaslan’ghanda, qizghinliqi anche yuqiri emes bir yigit Gritsiyilik peylasop Sokretis (Socrates) ning yénigha kélip, «Ulugh Sokretis, men qéshingizgha bilim élish üchün keldim», deptu.  Bu peylasop u yigitni déngiz buyigha apirip, suning ichige ekirip, andin uni béshidin peske bésip, 30 sékont suning ichide saqlaptu. U yigitni qoyup bérip, u suning üstige chiqarghandin kéyin, Sokretis u yigittin «Hazir némini isteysen?» dep soraptu. U yigit «Ulugh ustaz, men bilim isteymen », dep jawab bériptu.  Sokretis u yigitni sugha yene chöktürüp, suning ichide aldinqi qétimdinmu uzunraq saqlaptu. Hemde héliqi soalni yene soraptu. Bu jeryanni bir qanche qétim tekrarlighandin kéyin, peylasop u yigittin qaytilap «sen hazir néme isteysen?» dep sorighinida, u yigit: «Hawa. Men hawa isteymen!» dep jawab bériptu.  Sokretis mundaq deptu: «Yaxshi. Sen bilimge xuddi hazir hawagha teshna bolghandek teshna bolsang, sen uninggha choqum érishisen.»  Yüksek qizghinliqning ornini alalaydighan bashqa nerse yoq.  U arzuning jéni.  Eger siz bir nersige nahayiti qattiq intilidikensiz, siz uninggha érishish üchün zörür bolghan iradini choqum tapalaysiz.  Ashundaq derijidiki bir istekke ige bolushning birdin-bir yoli, özide yüksek qizghinliqni yétildürüshtur.
 
3) Yüksek qizghinliq sizni özgertidu
Eger siz bashqilarning qandaq chüshinishi boyiche emes, özingizning yüksek qizghinliqi boyiche ish köridikensiz, siz choqum özini bir ishqa téximu atighan, nahayiti hosulluq adem bolup chiqalaysiz. Bu sizning bashqilargha tesir körsitish küchingiznimu ashuridu.  Eng axirida sizning mijezingizge qarighanda sizning yüksek qizghinliqingiz téximu muhim rol oynaydu.
 
4) Yüksek qizghinliq mumkin emes ishni bir mumkinchilikke aylanduralaydu
Insanlar shundaq yaritilghanki, eger bir nerse sizning pütün wujudingizni qozghutidiken, mumkinsizlik özlikidin ghayip bolidu.  Yürükingizidiki bir parche ot turmushingizdiki hemme ishlarni asanlashturiwétidu.  Shunglashqa yüksek qizghinliqqa ige lidérlerning ish ünümi nahayiti yuqiri bolidu.  Yüksek qizghinliqqa ige, biraq anche köp iqtidargha ige emes lidérler nahayiti köp iqtidargha ige, biraq anche qizghinliqi yoq lidérlerge qarighanda téximu köp utuqlarni yaritalaydu.
 
Ilawe: Kitabtiki mezkur qisimning béshida, aptor ünümlük lidérlerning hayatini xulasilap, ularning bir muqim qélipqa chüshmeydighanliqini otturigha qoyghan.  Hemde In’glizche «Fortune 500 companies» dep atilidighan, dunyadiki eng chong 500 shirketlerning lidérlirining tengdin tolisi aliy mektep bakalawrliq oqushida otturahal (C yaki C- nomur élip) oqughanliqini, 75 pirsenttin artuq Amérika prézidéntlirining sinipidiki töwenki yérim balilar qatarida oqughanliqini, hemde 50 pirsenttin köprek milyonér karxanichilarning aliy mektepni toluq tügitip oqumighanliqini misal qilip chüshendürgen.  Uning bu yerdiki démekchi bolghini, bir ademning oqushi bek yaxshi bolup ketmisimu, eger bir ishqa nisbeten nahayiti yuqiri derijidiki qizghinliqila bolidiken, hemde ashu ishni wujutqa chiqirish yolida tégishlik bedelni töleydiken, u ademning muweppeqiyet qazinishi yenila pütünley mumkin ikenlikidur.  Men ikki balamning mektepliridiki her xil yighinlargha barghanda, mektep emeldarliri we oqutquchilarning sinipta igiligen bilim kéyinki hayatta lazim bolidighan bilimlerning peqet yérimighila barawer kélidighanliqi, qalghan yérim bilimlerni bolsa oqushtin sirtqi her xil ijtima’iy paaliyetlerge qatnishish arqiliq igileshke toghra kélidighanliqi heqqide éytqanlirini köp qétim anglidim.  Amérikida ademler üchün bar bolghan pursetler nahayiti köp bolup, hemme ademler ashu pursetler aldidimu barawer.  Shundaqla her bir yash üchün dersxanining sirtidimu jan’gha nahayiti erzqatidighan bilimlerge érishish imkaniyitimu xélila toluq bar.  Biraq, bundaq ehwal bashqa döletlerning hemmiside yoq, bar bolghan teqdirdimu Amérikidiki bilen oxshash derije emes.  Shunglashqa Amérika dunyada “Pursetler makani”, dep atilidu.  Junggo we Uyghur Diyaridiki Uyghurlar üchün ehwalning qandaq ikenlikini bu yerde tilgha élip olturushning hajiti yoq.  Men 1970-yilliri pütün Junggo boyiche ziyaliylar küresh qiliniwatqan, «bilimning kériki yoq» dégen sepsete hemme yerni qaplap ketken bir dewrde ottura mektepte oqughan.  Eyni waqittiki pütün jem’iyetni qaplighan chong éqimgha qarimu-qarshi yol tutup, «bilim choqum erzqatidu» dégenni özem üchün bir eqide qilip tallighan, hemde qattiq tiriship bilim igiligen idim.  Men wetendiki yashlarning hazirmu ashundaq bir eqide bilen yashishini ümid qilimen.  Mektepte yaxshi oquyalmighanlarning ichidinmu chong-chong ishlarni qilalaydighan ademler chiqidu. Lékin chong-chong ishlarni qilish üchün mektepte nachar oqush shert emes.  Uning eksiche, yaxshi oqughanlar üchün muweppeqiyetlik bolush pursiti nachar oqughanlarningkige qarighanda sélishturghili bolmaydighan derijide köprek bolidu.
 
 
13. Ijabiy Pozitsiye—Bir Ishni Qilalaydighanliqingizgha Ishensingiz, Uni Choqum Qilalaysiz (Positive Attitude)
 
--Adettin tashqiri eqil we talantning 99 pirsenti terdin, qalghan bir pirsenti bolsa ilhamdin kélidu.
 
--Biz qolimizdin kélidighan ishlarning hemmisini qilidighan bolsaq, heqiqetenmu öz-özimizni heyran qalduralaymiz (astound).
 
--Öz hayatida meghlubiyetke uchrighan kishilerning nurghunliri qiliwatqan ishliridin waz kechkende, özlirining muweppeqiyetke qanchilik az qalghanliqini hés qilalmighan kishilerdur.
 
Yuqiriqilar hemme oqurmenlerge tonushluq bolghan, dunyagha dangliq keshpiyatchi Tomas Édison (Thomas Edison) ning dégen gepliri.  U uda 65 yilning her biride kam dégende birdin yéngiliqni keship qilghan bolup, öz ömride 1093 xil nersini keship qilghan.  Uning muweppeqiyitini wujutqa keltürgen nersilerdin ter we ilhamdin bashqa yene ijabiy pozitsiyimu bar.  U éléktir lampuchkini ijat qilidighanda, 10,000 din artuq matériyalni sinaq qilip, andin bir muwapiq matériyalni tapqan bolsimu, hergizmu «shunche köp qétim meghlup boldum» dep hésablimighan.  Édison yasighan 14 binaliq tejribixana dunyagha meshhur bolup, u ularni «keshpiyat zawudi» dep atighan.  1914-yili Édison hemmidin bek qedirleydighan bu tejribixanigha ot ketkende, u köyüwatqan otqa qarap turghan. Hemde «Balilar, derhal apanglarni chaqiringlar.  Ular bundaq otni buningdin kéyin ikkinchi körelmeydu.» dégen.  Köpünche ademler bundaq hadisige yoluqqanda tügiship ketken bolatti. Biraq, Édison undaq qilmighan. Édison yuqiriqi weqedin kéyin: «Men 67 yashqa kirdim, biraq men ishni yéngidin bashlisam bolmaydighan derijide qéri emes.  Men hazirghiche buninggha oxshash ishlarni öz béshimdin nurghun qétim ötküzüp baqqan.» dégen. U 84 yashqa kirgende wapat bolghan.
 
Men oqurmenlerge mezkur maqalini oqup mushu yerge kelgende, özem teyyarlighan «Yaxshi meghlup bolush üchün qandaq qilish kérek? » dégen nutuq tékistini bir qétim oqup béqishni teshebbus qilimen.
 
Eger Édison ashundaq bir ijabiy pozitsiyilik adem bolmighan bolsa, u yuqiriqidek muweppeqiyetlerge érishelmigen bolatti.  Eger siz öz ömride nahayiti zor muweppeqiyetlerge érishken kishilerning hayatigha qarap baqidighan bolsingiz, ularning hemmisining turmushqa nisbeten nahayiti ijabiy pozitsiyede bolidighanliqini bayqaysiz.
 
Eger siz bir ünümlük lidér bolushni isteydikensiz, sizde ijabiy pozitsiye bolushi shert.  U yalghuz sizning bir insan bolush süpitingiz bilen bolghan ishlargha qana’et hasil qilish derijingizni belgilepla qalmay, yene bashqilarning siz bilen qaysi teriqide munasiwet élip bérishigha tesir körsitidu.  Ijabiy pozitsiye bolush jehette töwendiki ishlarni bilishingiz kérek:
 
1) Sizning pozitsiyingiz bir xil tallashtur
Otturhal ademler bashqilarning özini bir ishni qilishqa qiziqturush we qozghitishini kütüp turidu.  Ularning chüshinishiche, étirapidiki ehwallar ularning qandaq oylishini belgileydu.  Biraq, pozitsiye bilen étirapidiki ehwallarning qaysisi aldida kélidu?  Bu xuddi chüje bilen tuxum mesilisige oxshash.  Heqiqet shuki, bu ikki nersining qaysisi aldida kélidighanliqi muhim emes.  Tünügün sizge qandaq ish yüz bergenlikidin qet’iynezer, sizning bügünki pozitsiyingiz sizning tallishingizdinla ibaret.  Pisxolog Wiktor Frankul (Victor Frankl) mundaq dégen: «Insan erkinliklirining eng axirqi birsi, her qandaq sharait astida özimizning pozitsiyisini özimiz tallashtin ibaret.»
 
2) Sizning pozitsiyingiz sizning ish-herikitingizni belgileydu
Aile turmush mutexessisi Dénis Wéytliy (Denis Waitley) mundaq deydu: «Yenggüchilerning artuqchiliqi ularning alahide tughulghanliqi, ularning IQ sining yuqiri bolishi, yaki ularning talantliq bolishi emes.  Yenggüchilerning artuqchiliqining hemmisi ularning pozitsiyiside bolup, ularning tebi’iy iqtidarida emes.  Pozitsiye muweppeqiyetning ölchimidur.»  Sizning pozitsiyingiz sizning qandaq ish tutidighanliqingizni belgileydu.  Shunglashqa u intayin muhim.
 
3) Sizning ademliringiz sizning pozitsiyingizning eynikidur
Bezi ademler intayin nachar pozitsiye halitide turup, özining ademliridin rohluq bolushni ümid qilidu.  Biraq, «magnitizm qanuniyiti» bir heqiqet bolup, uninggha asaslan’ghanda, sizning qandaq adem ikenlikingiz sizning özingizge qandaq ademlerni jelb qilidighanliqingizni belgileydu. (Eskertish: Bu «Özige tartish qanuniyiti» bilen oxshash: Her bir nerse özige özi bilen oxshash nersini tartidu.)
 
4) Bir yaxshi pozitsiyini saqlash bir yaxshi pozitsiyige qaytidin érishishke qarighanda asanraq
Yujin Pétérson (Eugene H. Peterson) özining «Yer Shari we Chirkawning Méhrabi» (Earth and Altar) dégen kitabida mundaq dégen: «Ich aghritish insanlar üchün yaritilghan eng aliyjanab héssiyatlarning biri bolup, öz-özige ich aghritish bolsa eng qebih héssiyatlarning biri bolishi mumkin.  U bir iqtidarsizliq, we ademni méyip qilip qoyidighan késellik bolup, bizning re’alliqqa bolghan chüshenchimizni éghir derijide burmiliwétidu.»  Eger siz özingizde bir ijabiy pozitsiye hasil qilip bolghan bolsingiz, uni saqlap ménging.  Eger siz özingiz we bashqilardin yaxshiliqqa érishishte qiyniliwatqan bolsingiz, hergiz ümidsizlenmeng.  Siz özingizning pozitsiyisini özingiz tallaydighan bolghachqa, yuqiriqidek ehwalni özingiz özgerteleysiz.
 
Özingizning pozitsiyisini yaxshilash üchün, töwendiki ishlarni qiling:
 
14. Mesile Hel Qilish—Mesililerning Mesile Bolup Turishigha Yol Qoymang (Problem Solving)
 
Ünümlük lidérler qiyin ötkellerge qarshi otturigha chiqalaydu.  Mana bu yenggüchilerni tola qaxshaydighan kishilerdin perqlendürüp turidighan nersilerning biridur.  Bir lidérning qaysi sahege tewelikidin qet’iynezer, u choqum mesililerge duch kélidu.  Mundaq 3 xil seweb tüpeylidin bu xil ehwaldin saqlan’ghili bolmaydu. (1) Biz bir barghanseri murekkepliship we rengdarliship kétiwatqan dunyada yashawatimiz.  (2) Biz kishiler bilen munasiwetliship turimiz.  (3) Biz duch kelgen ehwallarning hemmisini biz özimiz kontrol qilalmaymiz.
 
Mesilini ünümlük hel qilalaydighan lidérler mundaq 5 xil süpetke ige bolidu:
 
1) Ular mesililerni aldin mölcherliyeleydu
Mesililerdin saqlan’ghili bolmighachqa, yaxshi lidérler ularni aldin mölcherleydu.  Yolning asan bolishini ümid qilidighan ademler dawamliq ongushsizliqqa uchrap turidu.  Eger siz ijabiy pozitsiyige ige bolsingiz, hemde eng nachar ehwalgha aldin teyyar bolup tursingiz, aldingizgha kelgen mesililerni hel qilishqa paydiliq shara’itlarni yaritalaysiz.
 
2) Ular emeliyetni eynen qobul qilidu
Kishiler mesililerge mundaq mu’amile qilidu: Beziliri mesililerni étirap qilmaydu.  Beziler mesililerni étirap qilsimu, ularni bir yaqqa tashlap qoyidu.  Yene beziler bolsa mesililerni étirap qilidu, hemde ehwalni yaxshilash yolida tirishidu.  Lidérler her waqit yuqiriqi 3-yolni tallishi kérek.
 
3) Ular omumiy menzirini köridu
Lidérler dawamliq omumiy menzirini körüp turushi, yaki omumiy weziyetni chüshinip turushi kérek.  Ular héssiyatning kontrolliqida qalsa bolmaydu.  Shundaqla ular kichik ishlargha pétip qélip, muhim ishlarni körelmeydighan bolup qalsa hem bolmaydu.  Yazghuchi Montapért (Alfred Armand Montapert) mundaq dep yazghan: «Köp sandiki kishiler tosalghuni köridu.  Az sandiki kishiler bolsa meqsetni chüshinidu.  Tarix meqsetni chüshinidighan kishilerning muweppeqiyitini xatirlep, tosalghunila köridighan kishilerni bolsa estin chiqiriwétish mukapiti bilen mukapatlaydu.» 
 
4) Ular bir waqitta peqet birla mesilini hel qilidu
Qiyinchiliqqa köp duch kélidighan lidérler mesililerning köplikidin nepes alalmay qélip, mesilini qolining uchidila hel qilishqa urinidighan kishilerdur.  Eger aldingizda nurghun mesililer bolidiken, siz choqum hazir tutush qilghan mesilini aldi bilen hel qilip, andin yene bir yéngi mesilige ötüng.
 
5) Ular ongushsizliqqa uchrighanda asasliq nishandin waz kechmeydu
Ünümlük lidérler choqqidin choqqigha sekresh prinsipi (peak-to-peak principle) ni chüshinidu.  Ular ongushsizliqqa uchrighanda emes, ishlarni ijabiy terepke burighan chaghdila chong-chong qararlarni alidu.
 
Her bir mesile sizni öz-özingizge tonushturidu.  U sizge özingizning qandaq tepekkur qilidighanliqingiz we sizning némidin tüzülgenlikingizni körsitip béridu.  Mesilini ünümlük hel qilish iqtidari tosalghulargha qandaq mu’amile qilish we ularni qandaq yéngish tejribiliridin kélidu.  Siz her qétim bir mesilini hel qilghanda, bu jehettiki iqtidaringizni bir baldaq östürüsiz.  Eger siz sinap béqish, meghlup bolush, yene sinap béqish jeryanini menggü sinap körmeydikensiz, siz mesile hel qilish iqtidaringiznimu menggü östürelmeysiz.
 
Mesililerni hel qilish iqtidaringizni östürüsh üchün, munu ishlarni qiling:
 
15. Munasiwette Yaxshi Bolush—Eger Siz Bashqilar Bilen Yaxshi Chiqishsingiz, Ular Siz Bilen Hemkarlishidu (Relationships)
 
--Muweppeqiyet tenglimisining eng muhim terkiwi qismi kishiler bilen qandaq chiqishishni bilishtin ibaret. Roséwélt (Theodore Roosevelt), Amérika prézidénti
 
--Kishiler sizning özlirige qanchilik köngül bölüdighanliqingizni bilmigüche, sizning qanchilik bilimlik ikenlikingizge perwa qilmaydu.  Jon Makswél (John C. Maxwell)
 
Ünümlük lidérler üchün éytqanda, kishiler bilen bille ish élip bérish we ular bilen yaxshi munasiwet ornitish iqtidari kem bolsa bolmaydighan iqtidarlarning biridur.  1991-yili Amérikidiki «Ayal Lidérler» (Executive Female) jornili élip barghan bir qétimliq tekshürüshte, shirketlerning öz xizmetchiliride bar bolushni ümid qilidighan eng muhim orundiki nerse ularning bashqilar bilen yaxshi munasiwette bolush qabiliyiti bolup chiqqan.  Bu qabiliyet In’glizche «interpersonal skill» dep atilidu.  Eger adettiki xizmetchiler üchün yaxshi kishilik munasiwet iqtidari ashundaq muhim bolsa, lidérler üchün uning qanchilik muhimliqini perez qilip béqing.  Kishiler heqiqetenmu chiqishalaydighan ademler bilen hemkarlishishni xalaydu.  Yaxshi kishilik munasiwet iqtidarigha ige emes bir ademning yaxshi lidér bolalishi mumkin emes.
 
Bir lidér kishiler bilen yaxshi munasiwet ornitish üchün, töwendiki 3 ishni qilishi shert:
 
1) Bir lidérgha xas kalla bolush—kishilerni chüshinidighan bolush
Kishilik munasiwetke qadir bir lidérning birinchi süpiti kishilerning qandaq hés-tuyghularda bolidighanliqi we qandaq oylaydighanliqini chüshinish qabiliyitidin ibaret.  Siz bashqilar bilen bille ish élip barghanda, meyli ular bir lidér bolsun yaki egeshküchingiz bolsun, ularda töwendikidek ortaqliq barliqini toluq tonup yétishingiz kérek:
Lidérler yuqiriqi heqiqetlerni toluq chüshen’gen asasta, kishilerge indiwidu’al (ayrim-ayrim shexsler) süpitide muamile qilalaydighan bolushi kérek.  Her bir kishige qarap, uni chüshinip, andin uning bilen özi otturisida bir yéqin baghlinish hasil qilish iqtidari kishilik munasiwette muweppeqiyetlik bolushtiki bir muhim amildur.  Bundaq sezgürlükni lidérliqtiki bir yumshaq amil, dep atashqa bolidu.  Siz özingizning lidérliq qilish uslubini özingiz lidérliq qiliwatqan ademlerge maslashturalaydighan bolushingiz kérek.
 
2) Bir lidérgha xas yürek bolush—kishilerni söyüsh
Eger siz kishilerni söymisingiz, bashqilar sizge egishishni xalaydighan heqiqiy ünümlük lidérdin biri bolalmaysiz.  Dangliq fizika alimi Éynishtéyin mundaq dégen: «Bizning yer shari üstidiki ehwalimiz bir az ghelite.  Her birimiz bir qisqa ziyaretke kélimiz, némishqa shundaq qilidighanliqimizni bilmeymiz, biraq bezide özimiz üchün birer meqset turghuzghandek bolimiz.  Wahalenki, künlük turmush nuqtisidin qarighanda, biz hemmimiz mundaq bir ishni bilimiz: Her bir adem bashqa ademler üchün yaralghan.»
 
3) Lidérliq qolini sunush—kishilerge yardem qilish
Kishiler özlirining menpe’etini neziridin ayrimaydighan lidérlerge hörmet qilidu. Eger sizning merkiziy nuqtingiz bashqilargha néme béreleydighanliqingiz bolup, bashqilardin néme alalaydighanliqingiz emes bolsa, ular sizni söyidu we hörmetleydu.  Hemde bu ular bilen yaxshi munasiwet ornitishning puxta hulini salidu.
 
16. Mes’uliyetchanliq—Topni Özingiz Kötürüp Mangmisingiz, Komanda Ezalirini Yéteklep Mangalmaysiz (Responsibility)
 
Yaxshi lidérler mes’uliyetning kimde we nede ikenlikini obdan bilidu.  Ular ata-anisining, éri yaki ayalining, perzentlirining, hökümitining, bashliqining, we xizmetdashlirining mes’uliyiti bilen köp hésablashmay, öz mes’uliyitining néme ikenlikini toluq chüshen’gen bolidu.  Ular turmush aldigha tashlighan ehwallardin özini élip qachmay, ulargha dadilliq bilen jeng élan qilip, küchining bériche öz mes’ulyitini ada qilidu.  Ular üchün shu nerse nahayiti éniqki, ular peqet öz mes’uliyitini ada qilalaydighanliqini qol astidikilerge ispatlighandila, andin qol astidikilerge yétekchilik qilish pursitini qolgha keltüreleydu.
 
Öz mes’uliyitini ada qilidighan kishiler töwendikidek xaraktérlerge ige bolidu:
 
1) Ular ishning höddisidin chiqidu
Melum bir ilmiy tekshürüshte «Siz néme üchün künige 12 saettin 14 saetkiche ishleysiz?» dep soralghan bir milyonér mundaq dep jawab bergen: «Men bir chong shirkette 15 yil  ishligendin kéyin shuni chüshinip yettimki, bizning jem’iyette biz her küni 8 saet ishlep érishidighinimiz özimizni saqlap qélishla bolidu.  Yeni, eger siz künige 8 saet ishlisingiz, sizning érishidighiningiz özingizni saqlap qélishla bolidu.  Ashu 8 saetning sirtida qilidighiningiz sizning kelgüsingiz üchün sélin’ghan meblegh bolup hésablinidu.»  Bir ademning eng az tirishchanliq bilen eng zor muweppeqiyetlerge érishelishi mumkin emes.  Qilghan ishini wujutqa chiqiralaydighan kishilerning hemmisi özining xususiy shirkiti bar bolup, öz shirkiti üchün ishleydighan kishilerningki bilen oxshash pozitsiyige ige bolidu.  Eger siz imkanqeder köprek netije qazinip, özingizning egeshküchilirining ishenchisige érishmekchi bolidikensiz, sizdimu ashundaq rohiy halet bolishi kérek.
 
2) Ular ishni teleptin yuqiriraq qilidu
Mes’uliyetchan kishiler hergizmu «U méning ishim emes», dep oylimaydu. Ular qandaq bedel töleshtin qet’iynezer, öz teshkilati éhtiyajliq bolghan ishlarning hemmisini öz ishidek qilip tamamlaydu.  Eger siz muweppeqiyetlik bolushni isteydikensiz, teshkilatni öz menpe’etingizning aldigha qoyush rohigha ige bolushingiz kérek.
 
3) Ular her waqit nemunilikni isteydu
Nemune bolush istiki ademni ilhamlanduridighan küchlük qozghatquchi küch.  Nemunilikni isteydighan we uninggha érishish üchün qattiq tirishidighan kishilerning hemmisi dawamliq mes’uliyetchan kélidu.  Hemde ular özining barliqini omum üchün teqdim qilghanda, chong rahetke chiqqandek hés qilidu.  Muweppeqiyet mutexessisi Jim Ron (Jim Rohn) mundaq deydu: «Rohiy bésim özingiz qilalaydighan ishlarni toluq qilmasliqtin kélip chiqidu.»  Hemme ishni yuqiri süpet bilen qilishni özingiz üchün bir nishan qiling. Shundaq qilsingiz mes’uliyetchanliq sizge tebi’iy halda ata bolidu.
 
4) Ular her qandaq ehwal astida netije yaritidu
Bir mes’uliyetchan ademning eng aliy süpiti uning bashlighan ishini axirghiche dawamlashturush iqtidaridin ibaret.  Eger siz bashqilarni yéteklimekchi bolidikensiz, choqum netije yaritishingiz kérek.
 
Men maqalining mezkur qismida chüshendürgen mezmunlarning ichide, mundaq ikki muhim uqum bar:
  1. Mes’uliyetchanliq
  2. Bir ademning her küni 8 saetning sirtida qilghan ishi, ashu adem özining yaki öz xelqining kelgüsi üchün salghan meblegh bolup hésablinidu
Mes’uliyetchanliq adem xaraktérining 6 tüwrükiningmu biri bolup, men bu heqte özemning « Adem xaraktérining 6 tüwrüki » dégen maqalisidimu bir az toxtalghan idim.  Men bu yil 7-ayda Kanadaning Toronto shehirige bérip, Amérika Optika Jem’iyiti teripidin orunlashturulghan bir 5 künlük xelq’araliq ilmiy tetqiqat yighinigha qatnashtim, hemde özemning kespiy saheside bir ilmiy doklad berdim. Bu yil 8-ayda Amérikining San Diyégo (San Diego, California) shehirige bérip, Xelq’ara Optika Injinirliri Jem’iyiti teripidin orunlashturulghan bir heptilik xelq’araliq ilmiy tetqiqat yighinigha qatnashtim, hemde u yerdimu özemning kespiy saheside ikkinchi bir témida ilmiy doklad berdim.  Öz aditim boyiche, bu yighinlarda doklad bergüchilerning doklatini anglash bilen birge, ularning qaysi dölettin kelgenlikige, néme millet ikenlikige, ularning ilmiy tetqiqatni qandaq élip barghanliqigha, ilmiy doklatni qandaq béridighanliqigha diqqet qilip turdum.  Hemde men özimizni, yaki Uyghurlarni, ular bilen sélishturup oylinip turdum.  Bizning idaride men bilen bille ishleydighan, yéshi 70 tin ashqan bir yehudi millitidin bolghan kishi bar bolup, u shunchilik yashan’ghinigha qarimay, idarimiz üchün her küni 12 saettin artuq ishleytti.  Uni yéqinda bir qétim yürek késili tutup, ölüp ketkili tasla qalghandin kéyin, u andin pinsiyige chiqti.  Men bügün maqalining mezkur qismini yéziwétip, yuqiriqi ishlar we Uyghurlar üstide yene chongqur oylandim.  Könglümdin «Bizning ular bilen bolghan perqimiz néme?» dégen soal zadila néri ketmidi.  Men bu heqte oylighanlirimni yézish üchün bashqa bir yéngi téma astida ayrim maqalidin kam dégende birni yézishimgha toghra kélidu.  Shundaq bolghachqa, men bu yerde «mes’uliyetchanliq» bilen «künige 8 saettin artuq ishlep, özining we öz xelqining kelgüsi üchün meblegh sélish» ning qandaq bolidighanliqi heqqide özemning ehwalidin qisqiche sözlep bérey.
 
Yéqinda biz turiwatqan rayondiki bir Uyghur wetendishimizning Uyghur diyaridiki bir qérindishi ölüp kétiptu (yatqan yéri jennette bolghay).  Los An’gélés rayonida yashawatqan bir türküm Uyghurlar ashu munasiwet bilen 2011-8-28-künidiki dem élish künimizdin paydilinip, uning öyige bérip, uni yoqlap kélishni qarar qilduq. Uning öyi bizning öydin 165 kilométir yiraqliqta bolghachqa, kélishiwalghan waqitta uning öyige yétip bérish üchün, men öyümdin etigen saet yette yérimdila yolgha chiqtim. U wetendishimizning öyidin etigen saet 10 lar etirapida qaytidighan bolghanda, ashu rayon’gha Amérikining bashqa yéridin yéngidin yötkilip kelgen yene bir wetendishimiz méhmanlarni öyige bérip, bir az parangliship olturup kétishke teklip qildi.  Amérikida turmush intayin jiddiy otidighan bolup, Uyghurlarning mushuninggha oxshash bir yerge jem bolup, parangliship olturush pursiti anche köp emes.  Eng köp bolghandimu bundaq purset ayda birer qétim kélidu. Uning üstige biz Uyghurlarning ademge xumar bolidighan mijezimiz bar.  Shundaq bolghachqa, méningmu bashqilargha qoshulup, u wetendishimizning öyige bérip, wetendashlar bilen parangliship olturup kelgim keldi. Biraq, u yerge barsam, öyge kech qarangghu bolghiche kélelmeslik éhtimali bar bolup, shu kündiki bir künlük dem élish waqtim shuning bilen pütünley tügep kétetti.  Shundaq bolghachqa, gerche shu küni yighilghan wetendashlarning köpinchisining u yerge ketkinige qarimay, men u wetendishimizning öyige barmay, öz öyümge qaytip keldim. Hemde maqalining mezkur qismini shu küni qoldin chiqirishni özemning bir künlük nishani qilip, ishqa kiriship kettim.
 
Bir adem bashqa kishilerning hörmitige érishmekchi bolidiken, aldi bilen özini özi hörmetlishi, özini özi qedirlishi kérek. Andin bashqilarnimu hörmetlishi kérek.  Bu heqiqet bir millet üchünmu oxshash.  Eger Uyghurlar bashqa milletlerning hörmitige, we közge ilishigha érishmekchi bolidiken, aldi bilen özini özi hörmetlishi, özini özi közge ilishi kérek.  Bundaq qilish nurghun jehetlerni öz ichige alidu. Uning biri özining ana tilini közge ilish, özining ana tiligha hörmet qilish, we özining ana tilini qedirleshtur.  Ana tilni hörmetlesh her bir kishidin yuqiri derijidiki angliqliq we nahayiti küchlük mes’uliyetchanliqni telep qilidu.  Men Uyghur tilida maqale yazghanda, uni aldi bilen «é, ö, ü» herplirining chékiti bilen karim bolmighan halda Uyghur Latin Yéziqi (ULY) da yazimen.  Maqale pütkendin kéyin, uni bir qétim aldirimay oqup, uni bir qétim estayidil tehrirlep chiqimen. Uningdin kéyin maqalini bashtin yene bir qétim oqup, «é, ö, ü» herplirining üstidiki chékit-belgilerni bir-birlep qoyup chiqimen.  U ishtin kéyin maqalini kichik-kichik böleklerge bölüp (adette bir maqalini 15-30 böleklerge bölimen), uning bir bölikini «Yulghun Yumshaq Détali» arqiliq ULY din Uyghur Erebche Yéziqi (UEY) gha özgertimen.  Yulghundiki bu UEL yéziqtiki tékistni köchürüp, uni «Yulghun Imla» ékranigha chaplap, bir qétim imla tekshürimen.  Imla xataliqini mushundaq usul bilen tapqandin kéyin, her bir xataliqni maqalining ULY nusxisida biwaste özgertimen.  Bir bölekni mushundaq tüzitip chiqqandin kéyin, kéyinki bölekke ötimen.  Hemme bölekni mushundaq tüzitip bolghandin kéyin, tor bet höjjitining ULY nusxisi, UEY nusxisi we PDF nusxisini teyyarlap, ularni torgha chiqirimen.  Hazirqisi mezkur maqalining 4-qismi bolup, mushu 4-qisim bilen oxshash uzunluqtiki bir parche maqalini yézishni bashlap, torgha chiqirip bolghiche 30 saettin 50 saetkiche waqtim kétidu.  Méning hepte ariliqlirida maqale yézishqa ajiratqidek waqtim bolmighachqa, eger dem élish künlirining biride 10 saettin ishlisem, mushundaq bir maqalini yézip teyyarlash üchün méning dem élish künlirimdin 3-5 kün waqtim kétidu. Bu maqalini jemi 5 qisimgha bölüp tamamlaydighan bolup, pütün maqalini teyyarlap chiqish üchün 10 saetlik ishlesh künidin (yeni dem élish künümdin) 15-25 kün waqit serp qilimen.
 
Mana bu méning «mes’uliyetchanliq» we «bir ademning her küni 8 saetning sirtida qilghan ishi, ashu adem özining yaki öz xelqining kelgüsi üchün salghan meblighi bolidu» dégen uqum heqqidiki chüshenchem we emeliyitimning bir misali.  Mes’uliyetchanliq angliqliq we semimiyetlikni telep qilidu.  Semimiyetlik bir qolayliq shert-sharaitmu emes, bir tallashmu emes.  Exlaqiy mukemmellik yaki exlaqiy pütünlük (integrity) ni qedirleydighan bir adem üchün, semimiyetlik bir xil adettur.  Uyghurlarning nöwettiki ehwali her bir Uyghurdin eng kam dégende Uyghurluq ghururi bilen Uyghurluq wijdani bolushni, Musulmanliq imani bolushni, we insan’gha chushluq insabi bolushni telep qilidu.  Uningliq bilenla cheklinip qalmay, Uyghurlar buningdin kéyin özide kemchil bolghan yéngi bilimlerni özlüksiz igilep, shu arqiliq öz sapasini östürüp, shuninggha tayinip öz teqdirini özgertish yolida toxtawsiz halda tirishmisa bolmaydu.  Uyghurlar üchün bir millet süpitide saqlinip méngishta qilmisa bolmaydighan eng muhim ishlarning biri ene shu.  Shuni keskin éytishqa bolidiki, hazir ashu yolda özlüksiz tirishiwatqan kishiler, milletning eng yuqiri derijilik alqishlishishigha sazawer bolidighan kishilerdur.

17. Bixeterlik Ishenchisi—Hoquqqa Chushluq Desmaye Hergizmu Özige Bolghan Ishenchisizlikni Toluqliyalmaydu (Security)
 
--Hemme ishni özi qilishqa urunidighan, yaki qilin’ghan hemme ishlarning töhpisini öziningki qiliwalidighan adem hergizmu ulugh lidér bolalmaydu. Andru Karnigi, sana’etshunas.
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «security» bolup, Yulghun lughitide uning menisi «Béxeterlik, xewpsizlik, amanliq, kapalet» dep chüshendürülgen.  Lékin, In’glizche sözning bu yerdiki menisi méningche «bixeterlik ishenchisi» dégen’ge téximu yéqin kélidu.  Mesilen, «security» dégen sözning qarimu-qarshi menidiki söz «insecurity» bolup, u Yulghun lughitide «Xeter, xewp, özige ishenmeslik, ishenchsizlik, ensiresh» dep izahlan’ghan.  Shundaq bolghachqa men bu süpetni «bixeterlik ishenchisi» dep aldim.  Mezkur kichik téma astidiki mezmunni toluq oqup bolghandin kéyin, siz bu heqte téximu chongqur chüshenchige ige bolisiz.
 
Hazirghiche ötken ulugh lidérlerning hemmisi özi yaki özining eqidisi üstide qilchilikmu guman qilmaydighanlardin bolup, shuning netijiside özlirining lidérliq orni heqqide mutleq bixeterlik ishenchisige ige bolghan.  Her bir adem öz-özige bolghan chüshenchisi bilen oxshash derijidiki sewiyide yashaydu.  Eger bir adem öz-özini bir «yéngilgüchi» dep hésablaydiken, u axiri melum yollar bilen meghlup bolidu.  Eger bir ademning muweppeqiyitining derijisi uning öz-özige bolghan bixeterlik ishenchisining derijisidin éship kétidiken, u choqum özi-özini weyran (self-destruction) qilidu.  Bu ish yalghuz egeshküchiler üchünla shundaq bolup qalmay, lidérler üchünmu hem shundaq bolidu.
 
Özining bixeterlikige nisbeten ishenchisini yoqatqan lidérler özliri üchün, özlirining egeshküchiliri üchün, we özliri lidérliq qiliwatqan teshkilatlar üchün nahayiti xeterlik kélidu. Bundaq bolishi, bir lidérliq orni ashu orunni igilep turghan lidérning nuqsanlirini hessilep köpeytiwitishidindur.  Siz özingizge bir selbiy yükni artiwélip turup bashqilargha yétekchilik qilmaqchi bolidikensiz, u yükni kötürüp turush barghanséri tesliship mangidu. 
 
Öz hoquqining bixeterlikidin nahayiti endishe qilidighan lidérler mundaq xaraktérlerge ige bolidu:
 
1) Ular bashqilargha bixeterlik élip kélelmeydu
Siz özingizde yoq nersini bashqilargha bérelmeysiz.  Qabiliyetsiz kishilerning bashqilarda qabiliyet yétildürelmigenlikige oxshashla, özige nisbeten bixeterlik ishenchisi yoq kishiler bashqilarghimu bixeterlik tuyghusi ata qilalmaydu.  Ünümlük lidér, yeni bashqilar özige egishishni xalaydighan lidér bolushni isteydighan kishiler, choqum bashqa kishilerde ashu kishilerning özliri toghruluq yaxshi tuyghu peyda qilishi kérek.
 
2) Ularning bashqilardin alidighini bashqilargha béridighinidin köprek bolidu
 Öz hoquqining bixeterlikidin nahayiti endishe qilidighan kishiler toxtawsiz halda özi qiliwatqan ishlarni bashqilargha testiqlitish, étirap qildurush, we yaxshi körgüzüshke urinidu.  Ashundaq seweb tüpeylidin, ular pütün zéhin-küchini peqet özlirige bixeterlik tépishqila qaritip, bashqilargha bixeterlik élip kélish bilen kari bolmaydu.  Ular asasen peqet bashqilardin alidighan kishiler bolup, hergizmu bashqilargha béridighan kishiler bolalmaydu.  Shuning bilen hergizmu yaxshi lidérlerdin bolalmaydu.
 
3) Ular dawamliq özlirining eng yaxshi ademlirini bésip (cheklep) turidu
Özide bixeterlik ishenchisi kemchil bolghan lidérler öz ademlirining ghelibilirini semimiylik bilen tebrikliyelmeydu.  Undaq lidérler hetta öz ademlirining birer ghelibige ériship qélishining aldini élish yolida ish élip bérishimu mumkin. Yaki öz qoshuni qilghan eng yaxshi ishlarning töhpisini özining shexsiy töhpisi qiliwélishi mumkin.  «Hoquq bérish qanuniyiti» boyiche qarighanda, peqet öz hoquqigha nisbeten ishenchisi bar, yaki bixeterlik ishenchisi bar lidérlerla bashqilargha heqiqiy türde hoquq ata (empower) qilidu.  Biraq, özide bixeterlik ishenchisi kemchil bolghan lidérler bolsa hoquqni özi üchün zapas saqlaydu.  Emeliyette, bundaq kishiler öz ademliri qanche küchlinip yaki yaxshilinip ketkenséri shunche chong tehdit hés qilip, öz ademlirini bésish yaki chekleshke shunche qattiq tirishidu. 
 
4) Ular teshkilatnimu dawamliq cheklep turidu
Egeshküchiler ajizlashturulghan we qilghan ishliri üchün héch qandaq töhpe yaki étirap qilinishqa érishelmigen ehwal astida, ularning qizghinliqigha soghaq su sépilip, ular özlirining yoshurun küchlirini eng zor derijide jari qildurup ishleshtin toxtaydu.  Mushundaq ish yüz bergende bolsa, pütün teshkilat ziyan tartidu.  Buning eksiche, bixeterlik ishenchisige ige lidérler özlirigimu bashqilarghimu ishinidu. Ular hakawurluq qilmaydu.  Ular özlirining artuqchiliqliri bilen ajizliqlirini obdan chüshinidu, hemde öz-özige hörmet qilidu.  Özining qol astidiki ademler ishlarni yaxshi qilghanda, hergizmu uni özliri üchün bir tehdit, dep hésablimaydu.  Ular eng qabiliyetlik kishilerni etirapigha toplap, u kishilerning öz qabiliyetliri bilen öz rolini eng yuqiri derjide jari qildurushi üchün muwapiq shert-sharait hazirlap béridu.  Egeshküchilerdin birining nahayiti yaxshi idiyisi bolidiken, uni qollaydu. Özining bixeterlikige ishenchisi bar bir lidérning ademliri muweppeqiyet qazan’ghanda, bu muweppeqiyet u lidérghimu nahayiti zor xoshalliq élip kélidu.  Bundaq muweppeqiyetni özining lidérliq qabiliyiti üchün bérilgen eng yuqiri derijilik qutluqlash, dep hésablaydu.
 
Lidérler özlirining bixeterlikige bolghan ishenchisini berpa qilish we ashundaq ishenchisini kücheytish üchün, mundaq ishlarni qilishi kérek: (1) Öz-özini toluq we toghra chüshinish, öz-özige toghra baha bérish.  (2) Bashqilargha tewe bolghan töhpilerni öz igisige bérish.  (3) Öz-özige ishenchisi bolmasliq késilini özi dawalashqa qudriti yetmigen lidérler kespiy xadimlarning yardimige érishish.
 
Yuqiriqilar men kitabtin alghan mezmunlar.  Bu mezmunlarning Uyghurlarning ehwaligha neqeder uyghun kélidighanliqini, uning Uyghurlar üchün neqeder muhimliqini oqurmenlermu mendek hés qilghan bolushi mumkin.  Men özemning hazirghiche bolghan ömride, nurghun yaxshi kishilerning sanaqsiz yardimige, qizghin we semimiy qollap-quwwetlishige, we toxtawsiz ilham-medet bérishige sazawer bolup keldim.  Bundaq ehwal hazirmu oxshashla dawamlishiwatqan bolup, u méning hazirqidek bir haletke kélelishimde we shu haletni saqlap mangalishimda nahayiti muhim rol oynap keldi.  Shuning bilen bille, men kichik waqtimdin bashlapla, özige toluq ishench qilalmaydighan kishilerning bésimi we cheklishigimu anda-munda uchrap keldim.  Bundaq ehwal hazirmu azraq sadir bolup turiwatidu.  Sezgür qérindashlarning beziliri bundaq ehwalgha diqqet qilip, manga hésdashliqini bildüridighan, we manga ilham-medet béridighan élxetlerni yéziwatidu, hemde shundaq sözlerni téléfonda yaki özümge biwaste dewatidu.  Mendin «Sizdiki héliqidek hujumigha bash egmeydighan irade nedin kelgen?» dep soraydighanlarmu bar.  Men mushu pursettin paydilinip, u dostlarning hemmisige chin könglümdin rexmet éytimen.  Shuning bilen birge, ularning mendin xatirjem bolushini ümid qilimen.  Men özige, öz eqidisige, özi tutqan yolgha yaki özi qiliwatqan ishlargha nahayiti chongqur ishenchisi we mes’uliyetchanliqi bar bir ademmen.  Méning bundaq ishenchemning keng dairilik emeliy asasi bar.  Men «tömür ayal» dep atalghan, En’gliyige üch qétim bash minister bolghan Margarét Sachér (Margaret Thatcher) xanim we shuninggha oxshash bashqa bir qisim dangliq erbablarning sergüzeshtilirini oqup baqqan.  Men bezibir tetür shamallargha berdashliq bérelepla qalmay, ulargha özemni chéniqturush pursetliri süpitide muamilimu qilalaymen.  Waqitliq «payda élish» yaki «utup chiqish» muhim emes.  Muhimi waqitning uzun muddetlik siniqidin ötüsh—Hemme adem waqitning siniqigha duch kélidu we tarixning bahasigha érishidu.  
 
18. Öz-özini Intizam Bilen Kontrol Qilish—Siz Yétekleydighan Birinchi Adem Siz Özingiz (Self-discipline)
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «self-discipline» bolup, bu söz gherb elliride intayin keng dairide qollinilidu.  Bu söz hem pé’il, hem isim bolup, isim bolghanda «öz-özi üchün tüzülgen intizam» dégen menini bildüridu.  Pé’il bolghanda bolsa «öz-özini intizam bilen bashqurush, öz-özini intizam bilen kontrol qilish» dégen menini bildüridu (Bu sözning menisi buningdinmu köp bolup, men bu yerde peqet uning mushu témidiki menisinila chüshendürdüm).
 
Men Ürümchide aliy mektepte oquwatqan waqtimda, méning bir Dilmurat Tursun dégen sawaqdishim we dostum bar idi.  U qisqa ariliqqa yügürüsh bilen walibolgha intayin qiziqidighan bolup, Shinjang Uniwérsitétide oqughan 5 yil jeryanida, mektepning walibol komandisining bashliqi bolup ishligen idi.  Qisqa ariliqqa yügürüshte yaxshi netije yaritish üchün, u özini yügürüshte intayin qattiq chéniqturatti. Yeni, u her küni 3 qétim yügürüshni özi üchün bir intizam yaki tüzüm qiliwalghan bolup, u bu tüzümge intayin qattiq ri’aye qilatti. U yazdiki tomuz issiq künlerning chüsh waqtidimu yügüreytti. Qehritan qish künlirining etiginimu yügüreytti.  Qattiq yamghur yéghiwatqandimu yügüreytti. Qattiq qar yéghiwatqanda yaki qattiq boran chiqiwatqandimu yügüreytti.  Hergizmu birer qétimliq yügürüsh wezipisidin waz kechmeyti.  U chaghlarda bizning tamiqimiz intayin nachar bolup, etigini bilen kechte biz asasen qonaq nénini qaynaq sugha yaki quruq chaygha chilap yeyttuq.  Dilmurat bedinini azraq bolsimu küchlendürüsh üchün nan chilighan qaynaq sugha bir ochum shéker bilen bir siqim tuzni tengla salatti.  Öz-özini ashundaq qattiq  intizam bilen bashquruwatqan, her qandaq waqitta ashundaq öz-özi üchün chiqarghan tüzüm boyiche ish körüwatqan Dilmuratni chüshenmigen bezi oqughuchilar uni bezide «Dilmurat sarang», dep mesxire qilip qoyatti.  Dilmurat öz-özini ashundaq chéniqturush arqiliq, 200, 400 we 800 métirliq yügürüsh türi boyiche Shinjang aliy mektep oqughuchilirining bir qanche qétimliq yéngi rékordlirini yaratqan, hemde biz bille oqughan 5 yil jeryanida ashu rékordlarni saqlighan idi.  Men eyni waqitta Dilmuratning ashundaq shija’itige, gheyritige, iradisige we angliqliqigha intayin qayil bolattim, we uningdin nahayiti tesirlinettim.  Pat-pat «Eger her bir Uyghur Dilmurattek özining talanti bar bir ishta gheyret qilip, bashqilarning aldigha ötüp ketse, Uyghurlarning küni neqeder yaxshi bolup kéter idi-he!?», dep oylayttim.  Men hazirmu shundaq oylaymen.  Dilmurat hazirmu könglümde men eng qayil bolidighan ésil Uyghurlarning biri.
 
Men öz-özümge chiqarghan tüzümlerdinmu xéle köpliri bar. Ularning biri, manga Uyghur oqughuchilardin kelgen élxetlerge 3 kün ichide jawab bérip bolushtur.
 
Dilmurat Tursun öz-özini intizam bilen bashqurushning küch-qudritini namayan qilghan kishilerning bir misali.  Bu süpetke ige emes turup, muweppeqiyetke érisheleydighan we u muweppeqiyetni saqlap mangalaydighan kishiler asasen yoq.  Bir lidérning qanchilik talantliq bolup kétishidin qet’iynezer, eger u öz-özini intizam bilen bashqurmaydiken, u hergizmu özining yoshurun küchini eng yuqiri derijide jari qilduralmaydu.  Öz-özige intizam turghuzush süpiti bir lidérni lidérliqning eng yuqiri baldiqigha yetküzüp, özining lidérliq ornini uzun muddet saqlap méngishini kapaletke ige qilidu.
 
Eger siz öz-özige intizam turghuzushni özi üchün bir muhim bayliq hésablaydighan lidérlerdin bolushni isteydikensiz, töwendiki ishlarni qiling:
 
1) Ishlarni muhimliq derijisige ayrip, ularni eng muhimidin bashlap qilip méngish aditini yétildürüsh
Eger siz choqum qilmisingiz bolmaydighan ishlarni peqet könglingiz tartqandila yaki sizge qolayliq bolghandila qilmaqchi bolidikensiz, siz hergizmu muweppeqiyetlik bolalmaysiz.  Kishilermu sizge hörmet qilmaydu, hemde sizge egeshmeydu.  Siz bir lidér bolsingiz, sizning waqtingiz nahayiti qis bolidu.  Shunga sizde pilan bolushi kérek.  Eger siz hazirqi eng muhim ishning qaysi ikenlikini bilelmisingiz, aldi bilen özingizni aldingizdiki hemme ishlardin boshutung.  Andin qaysi ishning eng muhimliqini tépip chiqing.  Bu öz-özini intizam bilen bashqurushta kem bolsa bolmaydighan bir nerse.
 
2) Öz-özi üchün tüzülgen intizam bilen yashashni öz nishanlirining biri qilish
Intizam bilen yashashta özige intayin yuqiri telep qoyidighan Dilmurat Tursundek kishilerni obdan közitidighan bolsingiz, muweppeqiyetlik bolushta özini intizam bilen bashqurush bir qétimliq ish bolup qalsa bolmaydighanliqini, uni bir ömürlük adet qilish kéreklikini chüshinip yételeysiz.  Bu ishni emelge ashurushning eng yaxshi usuli, özi üchün bir sistéma we kündilik adet tüzüp chiqish, bolupmu özining uzun muddetlik tereqqiyati we muweppeqiyiti üchün halqiliq rol oynaydighan sahede shundaq qilish.  Mesilen, men dawamliq maqale yézip turidighan bolghachqa, kitap oqush we matériyal yighishni özemning kündilik aditi qiliwalghan.  Özemning ömrining axirighiche ünümlük ishleshni közde tutup, künige bir saet etirapida yol méngip chéniqishnimu özem üchün bir intizam qiliwaldim.
 
3) Özining bahane-seweblirige qarita jeng élan qilish
Özi üchün tüzülgen intizam boyiche yashashni bir adet qilip yétildürüsh üchün, siz qilmisingiz bolmaydighan birinchi ish, bahane-seweb izdesh aditige nisbeten jeng élan qilish we uni yoqutush. Sizning özingiz üchün turghuzulghan intizam boyiche ish körüshingizge tosalghu boluwatqan sewebler bahanidin bashqa nerse emes bolup, eger siz lidér bolush süpitingiz bilen yene bir yuqiri baldaqqa chiqmaqchi bolidikensiz, choqum özingizge bahane-seweb izdeydighan aditingizni tashlishingiz kérek.
 
4) Ishni toluq püttürüp bolmighiche uning üchün mukapat izdimeslik
Eger sizde özingizni intizam bilen bashqurush iqtidari kem bolidiken, özingizde ghelibe qilmay turup mukapat élishqa aldiraydighan adetni yétildüriwalisiz.
 
5) Zéhnini netije chiqirishqa merkezleshtürüsh
Siz her qétim zéhningizni bir ishning netijisige emes, u ishni qilishtiki qiyinchiliqlargha qaritiwalidikensiz, siz ümidsiznilip qalisiz.  Bundaq ehwalgha uzun muddet pétip qalidikensiz, siz öz-özingizge intizam turghuzushning ornigha öz-özingizge pushayman peyda qiliwalisiz.  Siz kéler qétim bir choqum qilmisingiz bolmaydighan ishqa duch kelgende, qandaq qilghanda sizge qolayliq bolidighanliqi üstide oylanmay, zéhningizni uninggha bedel töleshke merkezleshtürüng.  Toghra ishni qilghandiki paydini közde tutup, ashu ishni axirghiche dawamlashturung.
 
Öz-özingizni intizam bilen kontrol qilish iqtidarini yétildürüsh üchün, töwendikidek ishlarni qiling: (1) Ishlarni muhimliq derisijisige ayrip chiqing.  (2) Tüzüm bilen ish qilishining paydilirini tizip chiqing.  (3) Bahane izdeshtin özingizni yiraq tutung.
 
19. Malayliq—Aldigha Ötüsh Üchün, Bashqilarni Birinchi Orun’gha Qoyung (Servanthood)
 
--Heqiqiy lidér bashqilar üchün xizmet qilidu. Xelq üchün xizmet qilidu. Xelqning eng yaxshi menpe’eti üchün xizmet qilidu. U shundaq qilghanliqi üchünla dawamliq ammining könglige yéqip ketmeydu, hemde kishilerni tesirlendürelishimu bezide mumkin emes.  Biraq heqiqiy lidérler özining shexsiy shöhritini emes, bashqilarning menpe’etini özining chiqish nuqtisi qilidighanliqi üchün, ular bedel töleshke razi bolidu.  Yujin Xabékér (Eugene B. Habecker), yazghuchi.
 
Malayliq toghrisida gep bolghanda, hergizmu iqtidarsiz kishiler qilidighan töwen derijilik ishlarni köz aldingizgha ekelmeng.  Eger shundaq qilsingiz, malayliq toghrisida xata chüshenchige ige bolup qalisiz.  Malayliq xizmet orni yaki iqtidar toghrisidiki uqum emes.  U pozitsiye toghrisidiki uqum.  Men sizning mulazimet saheside ishleydighan nachar pozitsiyilik kishilerni köp uchritip baqqiningizgha ishinmen.  Bir  xizmetchi kishilerge layiqida xizmet qilishqa unimighan waqittiki nachar ehwalni siz asanla bayqiyalaysiz. Xuddi shuninggha oxshash, bir lidérde malayliq qelbining bar-yoqliqinimu asanla bayqiwalghili bolidu. Heqiqiy lidérler özi üchün emes, bashqilar üchün xizmet qilishni isteydu.
 
Malayliq pozitsiyisige ige lidérlerde töwendikidek alahidilikler bar bolidu:
 
1) Bashqilarning menpe’etini öz menpe’etining aldigha qoyidu
Malayliq qelbining birinchi ipadisi bashqilarni özining aldigha qoyushtin ibaret.  Bu özining xususiy isteklirini bir yaqqa qayrip qoyush bilenmu oxshash bolup, malayliq qelbige ige bolush déginimiz meqsetlik halda ammining éhtiyajidin xewerdar bolush, ulargha yardem qilishqa teyyar turush, hemde ularning teleplirini muhim ishlar qatarida qobul qilalaydighan bolush qatarliq ishlarni öz ichige alidu. 
 
2) Özige ishinidu
Malayliqni ishqa ashurushtiki eng halqiliq amil özide bixeterlik ishenchisi bar bolush.  «Men bek muhim adem bolup, bashqilar üchün xizmet qilsam bolmaydu», dep qaraydighan kishilerning hemmisi özige bolghan, özining bixeterlikige bolghan ishenchisi kamil emes kishilerdur.  Bir ademning bashqilargha qandaq muamile qilidighanliqi uning özige qandaq qaraydighanliqini eks ettürüp béridu.  Peylasop we shair Érik Hofér (Eric Hoffer) yuqiridiki uqumni nahayiti yaxshi chüshendürüp bergen: «Diqqet qilishqa erziydighan nerse shuki, biz xoshnimizni özimizni söygendek söyimiz. Biz özimizge qandaq muamile qilsaq, bashqilarghimu shundaq muamile qilimiz. Biz özimizge nepretlen’gende, bashqilarnimu öch körümiz. Biz özimizge sewrchanliq qilghanda, bashqilarghimu keng qosaq bolimiz.  Biz özimizni epu qilghanda, bashqilarnimu kechürimiz.  Bu dunyani azablaydighan mesililerni keltürüp chiqiridighan nerse öz-özimizge bolghan söygü-muhebbet emes, öz-özimizge bolghan öchlüktur.»  Bashqilargha hoquq bérish (empowerment) qanuniyitide éytilishiche, peqet bixeterlik ishenchisige ige lidérlerla bashqilargha hoquq béridu. Xuddi shuninggha oxshash, peqet bixeterlik ishenchisige ige lidérlerla malayliqni namayan qilalaydu.
 
3) Bashqilargha xizmet qilishni özi bashlap béridu
Eger mejburlinidiken, herqandaq adem bashqilar üchün xizmet qilidu. Hemde beziler birer krizis bolghanda bashqilar üchün xizmet qilidu.  Biraq ulugh dahiylar éhtiyajni özi bayqaydu, pursetni özi ching tutidu, hemde qilghan yaxshiliqini qayturuwélishni azraqmu oylap qoymay turup bashqilar üchün xizmet qilidu.
 
4) Öz hoquqi (xizmet orni) gha anche perwa qilip ketmeydu
Malayliq qelbige ige yaki xizmetchi lidérler xizmet yaki hoquq derijisige unchiwala perwa qilip ketmeydu.  Lidérliq orni ularning öz mes’uliyitige bolghan sezgürlükini téximu ashuridu. 
 
Ilawe: Bizning idaride bir top ademler birge ishligen waqtimizda, kimning bashliq kimning adettiki xadim ikenlikini asasen estin chiqirip qoyimiz. Kishilerning xizmet orni yaki hoquq derijisini asasen sezmeymiz. Köpünche ehwalda töwendikiler bashliqlargha muamile qilghandiki bilen sélishturghanda, bashliqlar qol astidikilerge yaxshiraq muamile qilidu.  Xizmetchiler bashliqqa xoshamet qilidighan ishlarni hergiz körgili bolmaydu. Qol astidikiler bashliqqa xoshamet qilidighan ishlar bolup qalghandimu, bashliqlar xizmetchilerning xoshamitini azraqmu étibargha élip qoymaydu.
 
5) Köyümchanliq nuqtisidin bashqilar üchün xizmet qilidu
Malayliq bashqilardin paydiliniwélish yaki öz namini östürüsh meqsitide wujutqa kelmeydu. U bashqilargha bolghan köyümchanliqtin kélip chiqidu. Sizning tesir dairingizning eng axirida qanchilik keng bolidighanliqini sizning bashqilargha qanchilik köyünidighanliqingiz belgileydu.  Shuning üchün lidérlerning özi xalap turup bashqilar üchün xizmet qilishi nahayitimu muhim.
 
Malayliq iqtidarini östürüsh üchün, mundaq ishlarni qiling: (1) Bashqilargha kichik-kichik yaxshiliqlarni qilip turung.  (2) Etrapingizdiki we yéngidin uchrashqan kishilerge yéqinliq qiling. (3) Malayliq qilish yolida emeliy ish-heriket qollining.
 
20. Ögetkili Bolidighan Bolush—Dawamliq Yéteklep Méngish Üchün, Dawamliq Öginip Turung (Teachability)
 
--Anglash waqtingiz bilen oqush waqtingizni sözlesh waqtingizgha qarighanda texminen 10 hesse bekraq qedirleng.  Bu sizning toxtawsiz öginishingiz we öz-özingizni toxtawsiz yaxshilap méngishingizni kapaletke ige qilidu.  Gérald Mekjinis (Gerald McGinnis), Amérikidiki bir shirketning lidéri
 
1910- we 1920-yilliridiki dunyagha tonulghan kino artisi Charli Cheplin (Charlie Chaplin) ni bilmeydighan kishiler bolmasliqi mumkin. Bir qétim muxbirlar uning bilen söhbet ötküzüp soal sorighanda, soalgha jawaben mundaq dégen: «Men tamashibinlerge qoyup bériliwatqan kinolirimdin birini körüwatqanda, tamashibinlarning némige külmeywatqanliqigha intayin qattiq diqqet qilimen. Mesilen, bir qanche tamashibinlar men külkilik bolidu, dep oylap kirgüzgen bir heriketke külmise, men u heriketni inchikilik bilen tekshürüp, uningdiki xataliq yaki uni ijra qilishtiki xataliqning néme ikenlikini tépip chiqishqa tirishimen.  Eger men külkilik bolidu, dep oylimighan bir heriketke tamashibinlar azraq bolsimu külke bilen inkas qayturidiken, men öz-özemdin u nerse néme üchün külke peyda qilidu, dep soraymen.»
 
Cheplinda talant bilen intayin küchlük ichkiy heriketlendürgüchi küch bar bolghanliqi üchün, u muweppeqiyetlik bolghan. Biraq, uning bundaq iqtidarigha ozuq bolup bergen nerse uning ögetkili bolidighan xaraktéridur.  U tereqqiy qilish, öginish, we öz maharitini kamaletke yetküzüsh yolida toxtawsiz halda eng yuqiri derijide qattiq tirishqan.  U dunyadiki eng dangliq we eng yuqiri maashliq artiske aylan’ghan waqittimu qanaetchanliq hés qilmighan.  Eger Cheplin özining ögetkili bolidighan mijezining ornigha pochiliq we öz-özige bolghan qanaetchanliq mijezini dessetken bolsa, hazir allaqachan untulup ketken bir adettiki kino artisigha aylinip qalghan bolatti.
 
Lidérler duch kélidighan xeterlerning biri, melum derijidiki abruygha érishkendin kéyinla uning bilen qanaetlinip qélish.  Eger siz melum derijidiki tesir dairige we hörmetke ériship bolghan bolsingizmu, özingizni dawamliq tereqqiy qildurushni toxtatmang. Buning sewebi:
Eger siz teshkilatingizni tereqqiy qildurmaqchi bolidikensiz, özingizde ögetkili bolidighan xaraktérni saqlang.
 
Özingizde ögetkili bolidighan pozitsiyini yétildürüsh we saqlash üchün töwendiki ishlarni qiling:
 
1) Özingizdiki qanaetchanliq késilini saqayting
Ögetkili bolmaydighan pozitsiye érishken netijilerdin kélip chiqidu.  Bezi kishiler xata halda melum bir nishanni emelge ashurup bolghandin kéyin, dawamliq tereqqiy qilishning hajiti yoq, dep qaraydu.  Bundaq ehwal yüz bérish éhtimalliqi bar ishlar nahayiti köp, mesilen, bir unwan’gha érishish, bir arzu qilghan xizmetke orunlishish, bir alahide mukapatqa érishish, yaki bir iqtisadiy sewiyige yétish.  Emma ünümlük lidérler undaq oylisa bolmaydu.  Ular tereqqiy qilishni toxtatqan kün, ular özining we öz teshkilatining barliq yoshurun küchidin ayrilip qalghan kün bolidu. Réy Krok (Ray Kroc) mundaq dégen: «Eger siz yéshilla tursingiz, dawamliq kökleysiz. Siz piship bolghan haman, sésishqa bashlaysiz.»
 
2) Muweppeqiyettin kélip chiqqan qanaetchanliq tuyghusini bésip chüshüng
Köpünche ehwalda muweppeqiyet kishilerning ögetkili bolidighan pozitsiyisige tosqunluq qilidu. Ünümlük lidérler shuni bilidiki, ularni hazirqi hoquqqa érishtürgen nerse hergizmu ularni ashu orunda saqliyalmaydu.  Eger siz burun muweppeqiyetlik bolup baqqan bolsingiz, diqqet qiling.  Shundaqla shuni este tutungki, eger siz tünügün qilghan ish siz üchün hazirmu chong ish bolup körünidiken, siz bügün héch qanche ish qilmighan bolisiz.
 
3) Udul yollar (shortcuts) din qet’iy waz kéching
Nansi Dornan (Nancy Dornan) mundaq dégen: «Ikki nuqta otturisidiki eng uzun ariliq udul yoldin ibaret.»  Bu heqiqetenmu toghra gep.  Hayattiki melum qimmetke ige nersilerning hemmisige siz melum qimmettiki bedel töleysiz.  Eger siz melum bir sahede tereqqiy qilmaqchi bolidikensiz, uninggha qanchilik ish kétidighanliqi we qanchilik bedel tölimise bolmaydighanliqini angqirtiwéling, andin u bedelni töleshke qet’iy bel baghlang.
 
4) Meghrurluqni tashliwéting
Ögetkili bolidighan pozitsiye bizdin bizning hemme nersini bilip bolalmighanliqimizni étirap qilishni telep qilidu.  Uningdin bashqa, eger biz dawamliq öginip mangsaq, biz dawamliq xataliq ötküzüpmu turimiz. Biraq yazghuchi we qol hüner mutexessisi Élbért Habard (Elbert Hubbard) déginidek, «Bir adem öz ömride ötküzüsh éhtimalliqi bar bolghan eng chong xataliq uning xataliq ötküzüp qoyushtin dawamliq qorqup turushidin ibaret.»  Siz hem meghrur hem ögetkili bolidighan adem bolalmaysiz.  Siz bir nersige érishish üchün choqum yene bir nersidin ayrilisiz.  Kishilik tereqqiyatni qolgha keltürüsh üchün, choqum meghrurliqingizni tashlang.
 
5) Oxshash xataliqqa ikki qétim bedel tölimeng
Tédi Rözéwélt (Teddy Roosevelt) mundaq dégen: «Xataliq ötküzmeydighan adem alghimu ilgirilimeydu.» Bu ras gep. Biraq oxshash xataliqni qayta-qayta tekrarlap turidighan lidérmu algha ilgirilimeydu.  Siz bir ögetkili bolidighan lidér bolush süpitingiz bilen, choqum xataliq ötküzisiz. Shundaq ehwalda xataliqni untup kéting, lékin u xataliq sizge ögetken ishni menggü este tutung. Undaq qilmaydikensiz, siz oxshash xataliqqa köp qétim bedel töleysiz.
 
Siz özingizning ögetkili bolidighan xaraktérini yaxshilash üchün, munu ishlarni qiling: (1) Xataliq ötküzgende uninggha qandaq muamile qilidighanliqingizni obdan közitip béqing. Eger siz uninggha nahayiti nachar muamile qilidikensiz, yaki zadila xataliq ötküzmeymen, dep oylaydikensiz, özingizning ögetkili bolidighan pozitsiyisi üstide azraq ish élip barmisingiz bolmaydiken.  (2) Yéngi ishlarni sinap béqing. (3) Özingizning iqtidari bar bir sahede yéngi nersilerni ögining. Lidérliq yaki özingizning kespiy saheside yiligha 6-12 parche kitap oqung.
 
21. Yiraqni Körerlik—Siz Peqet Özingiz Köreligen Pelligila Yételeysiz (Vision)
 
Bu süpetning In’glizche atilishi «vision» bolup, Yulghun lughitide u «Körüsh quwwiti, yiraqni körerlik, keng nezer daire, xiyal, nezer, tesewwur, güzel menzire» dep izahlan’ghan.  Bu sözning In’gliz tili tor lughitidiki chüshendürilishining bir qismi mundaq iken:
Mezkur maqalide men bu süpetni «yiraqni körerlik» dep alidighan bolup, oqurmenlerdin uning menisini «kelgüsige bolghan toghra perez» depmu chüshinishini ümid qilimen.
 
Yiraqni körerlik bir lidér üchün eng muhim nerse.  Lidérlerde u kam bolsa qet’iy bolmaydu.  Bundaq bolishidiki seweb, yiraqni körerlik lidérni yétekleydu.  Nishanni körsitip béridu. U ademning ichidiki otni tutashturidu we uni yéqilghu bilen teminleydu, hemde ademni algha qarap tartidu.  U bir lidérgha egishidighan kishiler üchünmu bir ot tutashturghuchi.  Yiraqni körelmeydighan lidér hergizmu algha ilgiriliyelmeydu. U eng köp bolghandimu peqet bir chembirekni boylap aylinip yürüydu. 
 
Bir lidér yiraqni köreleydighan iqtidargha ige bolushta, töwendiki ishlarni bilishi kérek:
 
1)Yiraqni körerlik ademning ichkiy dunyasidin bashlinidu
Yiraqni körerlikni siz sétip alalmaysiz, tilep alalmaysiz, yaki ariyetke alalmaysiz.  U ademning ichkiy dunyasidin kélishi kérek.  Eger sizde yiraqni körerlik kemchil bolidiken, özingizning ichkiy dunyasini tekshürüp körüng.  Özingizning tebi’iy talantliri bilen istikige qarap béqing.  Sizni chaqiriwatqan ichkiy awazgha qulaq sélip béqing. Eger siz shundaq qilipmu bir yiraqni köridighan eqilge érishelmeydikensiz, sizge ashundaq eqilni béreleydighan bir lidér bilen birlishing.  Uninggha shirik bolung. 
 
2) Yiraqni körüsh eqli sizning tarixingizdin kélidu
Yiraqni körerlik bezi kishiler oylighandek bir boshluqtin peyda bolidighan sirliq süpet emes.  U bir lidérning ötmüshtiki sergüzeshtiliridin we uning etirapidiki kishilerning tarixidin wujutqa kélidu. 
 
3) Yiraqni körerlik bashqilarning éhtiyajini qanduridu
Heqiqiy yiraqni körüsh eqlining tesir dairisi intayin keng bolidu.  U bir shexs yaritalaydighan netijilerning chégrisidin ötüp kétidu. Hemde uning heqiqiy qimmiti bar bolidiken, u peyda qilidighan ünüm bashqilarni öz ichige élishtinmu köp bolidu—u bashqilar üchünmu qimmet yaritidu. Eger sizde bir yiraqni körüsh eqli bar bolup, u bashqilar üchün xizmet qilmaydiken, u eqil éhtimal bek kichik bolishi mumkin.
 
4) Yiraqni körerlik sizge zörür sharaitni yaritip béridu
Yiraqni körerlikning eng qimmetlik paydilirining biri uning bir parche magnitqa oxshash rol oynishi, yeni uning bashqilarni özingizge tartishi, bashqilarni jengge chaqirishi, we bashqilarni ittipaqlashturushidin ibaret.  U sizge iqtisad we bashqa menbelernimu hel qilip béridu.  Sizning kelgüsige bolghan eqlingiz qanche chong bolsa, u sizge shunche köp qabiliyetlik kishilerni tartip ekilip béridu.  Sizning kelgüsige bolghan pilaningiz qanche qiyin bolsa, sizning ademliringiz uni emelge ashurush yolida shunche qattiq küresh qilidu. 
 
Xulase: 21 Süpet Tizimliki
 
Töwendikisi yuqirida tonushturulghan 21 süpetning tizimliki bolup, eger xalisingiz, özingizni eslitip turush üchün, bu tizimlikni bésip chiqirip, uni siz her küni körüp turidighan bir jaygha chaplap qoyung.

21 Süpet Jediwéli

  1. Kishilik xaraktér—Chong tashning bir parchisi bolush (character)
  2. Séhriy küch—Tunji qétim bergen tesir hel qilghuch rol oynaydu (charisma)
  3. Sadiqliq—U ish qilghuchilarni xiyalpereslerdin perqlendürüp turidu (commitment)
  4. Alaqilishish iqtidari—Uningsiz siz seperni yalghuz qilisiz (communication)
  5. Hoquqqa chushluq desmaye—Siz uni yétildürsingiz, bashqilar özligidn kélidu (competence)
  6. Jasaret—Jasaretlik bir kishi köp kishiler bilen barawer (courage)
  7. Perqlendürüsh iqtidari (sezgürlük)—Hel qilinmighan sirlargha xatime bérish (discernment)
  8. Merkezleshtürüsh (Focus)
  9. Merdlik—Sizdiki sham yene bir shamni yandurghanda özige héch qandaq ziyan bolmaydu (generosity)
  10. Ijadchanliq—Uningsiz siz öyning sirtigha chiqalmaysiz (initiative)
  11. Anglash—Özingizni kishilerning qelbi bilen tutashturush üchün, quluqingizni ishliting (listen)
  12. Yüksek qizghinliq (passion)
  13. Ijabiy pozitsiye—Bir ishni qilalaydighanliqingizgha ishensingiz, uni choqum qilalaysiz (positive attitude)
  14. Mesile hel qilish—Mesililerning mesile bolup turishigha yol qoymang (problem solving)
  15. Munasiwette yaxshi bolush—Eger siz bashqilar bilen yaxshi chiqishsingiz, ular siz bilen hemkarlishidu (relationships)
  16. Mes’uliyetchanliq—Topni özingiz kötürüp mangmisingiz, komanda ezalirini yéteklep mangalmaysiz (responsibility)
  17. Bixeterlik ishenchisi—Hoquqqa chushluq desmaye hergizmu özige bolghan ishenchisizlikni toluqliyalmaydu (security)
  18. Öz-özini intizam bilen kontrol qilish—Siz yétekleydighan birinchi adem siz özingiz (self-discipline)
  19. Malayliq—Aldigha ötüsh üchün, bashqilarni birinchi orun’gha qoyung (servanthood)
  20. Ögetkili bolidighan bolush—Dawamliq yéteklep méngish üchün, dawamliq öginip turung (teachability)
  21. Yiraqni körerlik—Siz peqet özingiz köreligen pelligila yételeysiz (vision)
 
Axirqi Söz

Shundaq qilip bir lidérde kam bolsa bolmaydighan 21 süpetning tonushturulushi mushu yerde axirlashti.  Men hazirghiche yazghan dahiy we lidérler toghrisidiki maqalilerdin yene ikkisi bar. Ularning biri «Dahiy we lidérliq nezeriyisi toghrisida omumiy chüshenche », yene biri bolsa «Honlarning dahiysi Attila we Attilaizm  » bolup, eger siz ularni téxi oqup baqmighan bolsingiz, hazir ularni bir qétim oqup béqishingizni teshebbus qilimen.  Méning chüshinishimche, gherb elliridiki birer shirket yaki teshkilat bashqurushni ünümlük élip mangalmighan, yaki birer éghir kiriziske duch kelgen waqitta, mutexessislerni teklib qilip, öz shirkiti yaki teshkilatining barliq bashliqlirigha qarita bir qanche kün lidérliq ilmi heqqide mexsus terbiyilesh élip baridu.  Andin yoluqqan mesilini hel qilishqa bashtin bashlap qayta atlinidu.  Hemde mesilini shu arqiliq hel qilip, dawamliq algha qarap ilgirileydu.  Men hazirghiche köp qétim tekitliginimdek, bir ishni qilishtiki eng toghra we eng ünümlük usul, ilmiy usuldin ibaret.  Shunglashqa Uyghur diyarida shirket qurghan we Uyghur shirketliride birer bashliqliq rolini alghan barliq qérindashlardin özlirini yuqiriqi 21 süpetning ölchimi boyiche bir qétim bahalap béqishini ümid qilimen. Eger xalisingiz, özingizdiki her bir süpetke 0 din 10 ariliqida bir nomur bérip, 21 süpetning hemmisige bérilgen nomurlarni qoshup, chiqqan netijini 100 ge köpeytip, 21 ge bolup körüp béqing. Bu sizde 21 süpettin qanche pirsenti barliqini körsitip béridu.  Bir xizmet wezipisige bir qanche kandidatlardin birini tallashta mushu usulni qollansa, u nahayiti yaxshi ünüm béridu.  Eger sizde süpetlerning beziliri kam yaki yéterlik emes bolsa, ularni hazirdin bashlap yétildürüsh yaki sizde barlirini «qutquzup qélish» mumkinmu? Bu heqtimu oylinip béqing.  Uyghur shirketliri bu 21 süpetning tizimlikini bir chong qeghezge bésip chiqirip, uni bashliqlar yighin achidighan mejlisxana témigha chaplap qoysa, uning ünümimu nahayiti yaxshi bolidu (Bolsa buninggha qoshup, «Oylashning 6 qalpiqi» nimu shundaq qilip qoyung). 
 
Men mezkur maqalining beshida tilgha alghinimdek, her bir adem aldi bilen özi üchün lidér bolidu.  Eger xalisingiz, gerche siz bashqilar üchün bir resmiy lidér bolmisingizmu, yuqiridiki usul boyiche özingizdiki 21 süpetke bir qétim nomur qoyup, öz-özingizni bir qétim bahalap béqing.  Bir ademde ashu süpetlerdin köpreki bar bolsa shunche yaxshi bolidighanliqi hemmimizge ayan.  Shunga bolsa özingizde kam bolghan yaki kemchil bolghan süpetlerni toluqlash yolidimu tiriship béqing.  Bu 21 süpet bilen yuqiri derijilik nezeriye sewiyiside turup sistémiliq halda tonushup chiqishim méningmu bu qétim tunji qétim bolup hésablinidu.  Biraq, bu qétim tonushturghan mezmunlar yaki nezeriyiwi uqumlar men üchün anche yad tuyulmidi—Bu süpetler méning hazirghiche bolghan hayatimda intayin halqiliq rol oynighan, désem artuq ketmeydu.
 
Uyghurlar hazir bir intayin halqiliq tarixiy dewrde yashawatidu.  Uyghurlar üchün ümidwarliq we ijabiy pozitsiye (optimism) ning qimmiti barghanséri ösüp méngiwatidu. Uninggha bolghan éhtiyaj barghanséri küchiyip méngiwatidu.  Ümid insanlarda bar bolushqa tégishlik eng muhim héssiyat.  Ümid bolmaydiken biz öz hayatimizni axirghiche dawamlashturalmaymiz.  Uyghurlarning ümidwarliqini saqlap we kücheytip méngishta her bir lidér, her bir eqil igisi, her bir bilim igisi, we her bir tepekkür igisining bash tartip bolmaydighan mes’uliyiti we mejburiyiti bar. 
 
Men mezkur maqalemni Amérikiliq dangliq peylasop we waskétbol trénéri (coach) Jon Wuden (John Wooden, 1910-2010) ning bir qanche hékmetlik sözliri bilen axirlashturimen:

Bu maqalide tilgha elin’ghan bashqa maqalilarning tor adrésliri:

Ömürluk Kesipni Qandaq Tallash Kérek
http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkinb4.htm
 
Artuqchiliq, Ajizliq, Purset, we Tehtid
http://www.meripet.com/Sohbet1/20100722_Swot1.htm
 
Ghayini Ré'alliqqa Aylandurushning Sirliq Qanuniyiti
http://www.meripet.com/Sohbet1/20101018_Qanuniyet1.htm

Muweppeqiyetning yéngi tenglimisi
http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkinb3.htm
 
Yaxshi meghlup bolush üchün qandaq qilish kérek?
http://www.meripet.com/PDF/20110617_FailWell.pdf
 
Adem xaraktérining 6 tüwrüki
http://www.meripet.com/Sohbet1/20110402_Xarakter.htm

«Yulghun Imla» yumshaq détali:
http://www.yulghun.com/imla/

Dahiy we lidérliq nezeriyisi toghrisida omumiy chüshenche
http://www.meripet.com/Sohbet1/Erkind3_Lider.htm
 
Honlarning dahiysi Attila we Attilaizm
http://www.meripet.com/Sohbet1/2010a0_Attila.htm

 
(Tügidi)
 
Bu maqalini héch kimdin ruxset sorimay, menbesini eskertken halda bashqa her qandaq tor betliride élan qilsingiz boliwéridu.

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbéti 

Cell Phone Accessories
Cell Phone Accessories