Kona Yéziq: [meripet.com]  [PDF]  [uyghuracademy.org]


12. Xulase: Men Öz Qelbimning Kapitani (Yol Bashlighuchisi)
 
Hazirghiche bayqalghan ishlarning ichide mundaq bir ish bar: Insan bedini milyonlighan janliq, eqilliq, we ayrim-ayrim höjeylerdin terkip tapqan bolup, ular intayin éniq we nahayiti yaxshi orunlashturulghan wezipilerni öteydu.  Bu wezipiler adem bedinini qurup chiqish, uni tereqqiy qildurush we uni saqlash qatarliqlarni öz ichige alidu.  Bu höjeylerni insanning köngli özining aptomatik ish-herikiti arqiliq her xil ishlargha salidu.  Adem könglining töwenki qismi (yaki yoshurun ang) ni ademning angliq köngli kontrol qilidu we yétekleydu.  Bir adem tekrarlash usuli arqiliq könglige singdurgen we u yerde saqlighan her qandaq bir idiye yaki oy-xiyal ashu ademning jismaniy bedinini yéteklep, héliqi idiye yaki oy-xiyalni özining maddiy ékwéwaléntigha (tengdash nersisige) aylandurushqa yüzlinidu.  Aptomatik teklip qanuniyiti arqiliq köngülning töwenki qismigha yetküzülgen her qandaq buyruq, eger bashqa bir küchlükrek buyruqning tesirige uchrapla qalmaydiken, shu buyiche ijra qilinidu. Yoshurun ang buyruqning qeyerdin kelgenlikini we uning toghra-xataliqini sürüshtürmeydu, belki bedenni ashu buyruqni shu péti ijra qilishqa yétekleydu.
 
Bu ehwal bizning qandaq tekliplerni qobul qilishimiz, we tekliplerni qaysi menbelerdin qobul qilishimizni intayin puxta kontrol qilishimizning nahayitimu zörür ikenlikini chüshendürüp béridu.  Shu nerse intayin éniqki, biz qachan we qandaq wasitiler arqiliq bashqilarning tesirige jim-jét halda uchrawatqanliqimizni özimiz sezmey qélishimiz mumkin.
 
Insan bedini angliq köngül yaki töwenki köngül (yoshurun ang) din birsining kontrolliqi astida bolup, köngülning ashu ikki qismining birsidin buyruq almighuche, ademning muskulliri hergizmu heriket qilmaydu. 
 
Biz bir idiye yaki xiyalni wujutqa keltürüp, uni yoshurun éngimiz özige toluq ötküziwalghiche öz  könglimizde saqlisaq, yoshurun éngimiz u idiye yaki xiyalni özining maddiy ékwéwaléntigha aylandurush yolida ish bashlaydu.  Biz mushu prinsipni toluq chüshen’gende, mekezleshtürüsh qanuniyitining emeliy ünüm béridighan telimige érishken bolimiz.
 
(1) Bir Asasiy Nishan Turghuzushning Qimmiti
 
Biz mezkur maqalide bir éniq asasiy nishan yaki istekni turghuzushtiki heqiqiy meqset bilen ashundaq meqsetni emelge ashurushning prinsiplirini addiy sözler bilen teswirlep öttuq.
 
Siz aldi bilen könglingizning tesewwur qilish iqtidaridin paydilinip siz körsitiwatqan qattiq tirishchanliqning obyéktipini wujutqa keltürüng, andin bir waraq qeghezge bu obyéktipning asasiy mezmunini bir intayin éniq asasiy nishanning mahiyitini éniq ipadiligen asasta yézip chiqing.  Siz bu qeghezge yézilghan bayanni her küni körüp turush arqiliq, uningda ipadilen’gen idiye yaki nishanni yoshurun éngingizgha singdürüsiz. Shuning bilen sizning yoshurun éngingiz sizning bediningizning énérgiyisini ashu istekni ré’alliqqa aylandurushqa qarap yétekleydu.
 
(2) Istek
 
Küchlük, chongqur yiltiz tartqan istek barliq muweppeqiyetlerning bashlinish nuqtisi we uruqi.  Intayin éniq asasiy nishan déginimiz istekning yene bir atilishidur.  Eger bir nishan ashu nishanning obyéktige bolghan intayin küchlük istekning üstige qurulmaydiken, uning héch bir menisi bolmaydu. Köpligen kishiler nurghun nersilerni arzu qilidu, emma arzu bilen küchlük istek bir-birige oxshimaydighan nersiler bolup, eger arzu intayin éniq shekildiki istek derijisige kötürülmeydiken, uning héch bir qimmiti bolmaydu.
 
Barliq énérgiyiler bilen hemme jisimlar özige tartish qanuniyitige inkas qayturidu, hemde özige tartish qanuniyiti teripidin kontrol qilinidu. Her bir nerse özige tartish qanuniyiti boyiche özidiki bir merkezge özi bilen oxshash mahiyetlik éléméntlar bilen küchlerni toplaydu.  Xuddi shuninggha oxshash, her bir muqim, chongqur yiltiz tartqan istek istigen nersining maddiy ékwéwaléntini, yaki bolmisa ashu maddiy ékwéwaléntigha érishishning wastilirini özige tartidu.
 
(3) Teklip we Aptomatik Teklip
 
Bir ademning muhiti, yaki bashqa ademlerning bayanliri yaki ish-paaliyetliridin kélip chiqqan tuyghu-héssiyat tesiratliri teklip, dep atilidu. Biz öz könglimizge singdüridighan tuyghu-héssiyat tesirlirini öz könglimizge aptomatik teklip yaki öz-özige bergen teklip arqiliq kirgüzimiz.
 
Bashqilardin yaki tashqi muhittin kelgen tekliplerning hemmisi biz ularni qobul qilip, aptomatik teklip prinsipi arqiliq yoshurun éngimizgha kirgüzgendin kéyinla andin bizge tesir körsitidu. Démek, bir teklip uni tapshurup alghuchi kishining könglige tesir körsitishtin burun choqum bir aptomatik teklipke özgirishi kérek.  Bashqiche qilip éytsaq, bir ademning yene bir ademge tesir körsitishi aptomatik teklipning küch-qudriti arqiliq emelge ashidighan bolghachqa, tesirge uchrighuchi kishining maqulliqini almay turup bashqilar uninggha tesir körsitelmeydu.
 
Bir adem oyghaq waqtida, uning angliq köngli bir qarawulluq rolini oynap, u ademning yoshurun éngini qoghdaydu we uni sirttin kelgen barliq tekliplerdin saqlaydu.  Ademning angliq köngli sirttin kelgen tekliplerni tekshürüp testiqtin ötküzgendin kéyinla, andin ularning yoshurun anggha kirishige yol qoyidu.  Bu tebi’etning insanlarni oghurluqche bösüp kirgüchilerdin qoghdash usuli bolup, eger mushundaq bir jeryan mewjut bolmighan bolsa, bösüp kirgüchiler bashqilarning könglini özi xalighanche kontrol qiliwalidighan bolatti. Shunglashqa bu bir dana orunlashturush bolup hésablinidu.
 
(4) Aptomatik Teklipning Bir Istekni Emelge Ashurishtiki Qimmiti
 
Siz aptomatik teklip prinsipining küch-qudritini sizning öz hayatingizdiki intayin éniq asasiy nishaningizni ishqa ashurushingizgha qaritish arqiliq, bu prinsiptin intayin zor derijide paydilinalaysiz. Bu ishni qilish intayin asan bolup, siz mezkur maqalining aldinqi bölümliride bayan qilin’ghan formula boyiche ish körsingizla kupaye.  Shundaq bolsimu, biz bu yerde mezkur formulagha asas boludighan prinsiplarni qisqiche xulasilap ötimiz.
 
Siz buningdin kéyinki melum muddet ichide, mesilen, besh yil waqit ichide, özingizning intayin éniq asasiy nishani süpitide érishmekchi bolghan nersini éniq we addiy qilip yézip chiqing.  Hemde u yazmini kam dégende ikki nusxa qilip, uning bir nusxisini kündüzi xizmet jeryanida bir qanche qétim köreleydighan yerge chaplap, yene bir nusxisini siz her küni axshimi uxlashtin burun we her küni etigini emdila orningizdin turghanda bir qanche qétim köreleydighan yerge chaplap qoyung.
 
Gerche desliwide emeliyetke uyghun emestek körünsimu, bu resmiyetning teklip bérish tesiri sizning asasiy nishaningizning meqsitini sizning yoshurun éngingizgha singdüridu.  Bir intayin qisqa muddetning ichide, siz özingizni öz nishaningizgha barghanséri yéqinlashturidighan ishlarning yüz bériwatqanliqini körisiz.
 
Siz öz hayatingizda qattiq isteydighan nerse, shert-sharait, yaki orun heqqide öz könglingizde bir éniq qarargha kelgen kündin bashlap, eger siz kitab, gézit we jurnal oqusingiz, sizning diqqitingiz ulardiki sizning asasiy nishaningizning meqsiti bilen munasiwetlik bolghan xewer we uchurlargha chüshüshke bashlaydu.  Shuning bilen bille, siz özingizge sizni öz istikingizge barghanséri yéqinlashturidighan yéngi pursetlermu hazirliniwatqanliqini bileleysiz. 
 
Pisxologiye kespining oqughuchisi emes bir adem üchün bu ishlar desliwide heqiqetenmu mumkin emestek we emeliyetke uyghun emestek körinidu.  Emma, her bir adem üchün qilishqa tégishlik eng muhim ish, uning emeliyetke uyghunliqini toluq ispatlap chiqqiche, bu prinsipni tekrar tejribe qilishtin ibaret.
 
Insaniyetning burunqi tarixidiki her qandaq mezgil bilen sélishturghanda, «mumkin emes» dégen sözning küchi hazir eng zor derijide ajizlashti.  Bir qisim kishiler biz tesewwur qilalighan we qilalaydighanliqimizgha ishen’gen her qandaq ishni biz choqum qilalaymiz, dep oylap, «mumkin emes» dégen sözni özining söz-ibariler jughlanmisidin chiqiriwetti.
 
Kainat madda bilen énérgiyidin terkib tapqan.  Sewrchanliq bilen élip barghan ilmiy tetqiqatlardin biz shuni bayqiduqki, hazir bir madda tüsini alghan we burun bir madda tüsini élip baqqan her bir nersini uning eng kichik nuqtisighiche tehlil qilsa, u bir xil shekildiki énérgiyidin bashqa nerse bolup chiqmaydu.  Yene bir tereptin, insanlar berpa qilghan maddiy nersilerning hemmisi bir xil énérgiye sheklide, insan könglining tesewwur qilish iqtidaridin chiqqan bir idiye arqiliq bashlan’ghan. Yeni, her bir maddiy nerse bir xil énérgiye sheklide bashlan’ghan bolup, oxshashla bir xil énérgiye sheklide axirlishidu.
 
Barliq jisimlar melum bir xil énérgiyining qomandanliqigha boy sunidu.  Hazirghiche bayqalghan eng yuqiri derijilik énérgiye insan köngli bolup rol öteydighan énérgiyidin ibaret.  Shunglashqa insanlar yaratqan her bir nersining yétekligüchi küchi insan könglidin ibaret bolup, insanlar buningdin kéyin ashu küchtin paydilinip berpa qilalaydighan nersiler bilen sélishturghanda, burun wujutqa keltürgen nersiler kichik we erzimes nersilerge aylinip qalidu.
 
Biz hazirghiche shuni éniq bilip bolduqki, köngülge singdürüp, shu yerde saqlighan her qandaq bir idiye, nishan, yaki meqset bilen uni ré’alliqqa aylandurush iradisi yenggili bolmaydighan küchlerni wujutqa keltüridu we ularni ishqa salidu.  Ré’alliqqa aylandurmaqchi bolghan küchlük istekni yoshurun anggha singdürüshni uni yoshurun ang özige toluq ötküzwalghiche dawamlashturush kérek.  Bu ishni bir qanche saet yaki bir qanche hepte élip bérish kupaye qilmaydu. Qilche boshashmasliq iradisi bilen istekni köngülde hasil qilip, uni yoshurun ang özige ötküziwalghiche öz könglide saqlash kérek. Mushu nuqtighiche, siz istekning keynide turup, uni yoshurun anggha qaritip ittirishingiz kérek.  Bu nuqtidin kéyin bolsa istek sizning arqingizda turup, sizni özini emelge ashurushqa qarap ittiridu.
 
Qet’iy dawamlashturush xuddi eng qattiq tashlardin birsining üstige su témitip, eng axirida ashu tashni upritip yoqatqanliq bilen barawer. Siz özingizning hayat dastanining eng axirqi bir sehipisini püttürgende, siz özingizde bir ishni axirghiche izchil dawamlashturush xaraktérining bolghanliqi yaki uning kemchil bolghanliqi, sizning muweppeqiyetlik bolushingizda yaki meghlup bolushingizda intayin muhim rol oynighanliqini bayqaysiz.
 
Tepekkür bir nersidur.  Nurghun kishilerning qarishiche, her bir pishqan tepekkür bir menggü toxtimas dolqunni barliqqa keltüridighan bolup, bu dolqunni tarqatqan kishi kéyinki künlerning biride ashu dolqun bilen küresh qilishqa mejburi bolidu. Shundaqla adem cheksiz eqil teripidin heriketke qoyulghan tepekkürning jismaniy namayendisidin bashqa nerse emes.    
 
Hemme tepekkür ijadiy bolidu.  Emma, tepekkürlerning hemmisi ijabiy yaki paydiliq bolmaydu. Eger siz azab-oqubetni we namratliqni tepekkür qilip, ulardin saqlinish mumkin emeslikini hés qilsingiz, sizning tepekkürliringiz del ashundaq ehwalni wujutqa keltüridu.  Lékin siz buning tertipini almashturup, ijabiy we ümidwar mahiyetlik xiyallarni tepekkür qilsingiz, sizning tepekkürliringiz del ashundaq shert-sharaitni wujutqa keltüridu.
 
Sizning tepekkürliringiz sizning mijezingizge tesir körsitip, sizge öz tepekkürliringizning mahiyitige uyghunlashqan maddiy nersilerni tartip ekilidu. Köngül ilmini öginishni yéngidin bashlighan kishilerning hemmisi dégidek bu asasiy heqiqetke sel qaraydu. 
 
Siz yoshurun éngingizgha bir éniq istekni teklip qilghanda, siz xuddi u istekni emelge ashurup bolghan waqittiki bilen oxshash derijidiki étiqad we ishench bilen shundaq qiling.  Siz uni yoshurun éngingizgha teklip qilghan peyttin bashlapla, siz xuddi öz istikingizni elemge ashurup bolghandek oylang.  Siz öz istikingizni «uni emelge ashurushta, manga cheksiz eqil yardem qilidu» dégen eqide bilen küchlendürüng.  Eger sizde mushundaq derijidiki eqide bolmaydiken, kéyinche ümidsizlinip qalisiz.
 
Aptomatik teklip prinsipining ünüm bérish-bermeslikidin hergizmu gumanlanmang.  Öz arzuyingiz boyiche tepekkür qilish iqtidari siz özingiz mutleq kontrol qilalaydighan birdin-bir iqtidardur.  (Ilawe: Men özemning burunqi bir maqalisida, yaratquchi insanlargha tughulghandila ata qilghan birinchi nerse jan, ikkinchi nerse bolsa özining yolini özi tallash erkinliki ikenlikini otturigha qoyghan idim. Bu uqum yuqiridiki bayan bilen oxshash.) 
 
Yuqiriqi jümle hergiz ésingizdin chiqmisun. Öz tepekküringizni kontrol qilish küch-qudriti özingizde bolghaniken, sizning tepekküringizning ijabiy yaki selbiy bolush mes’uliyiti sizning zimmingizde bolidu. «Siz öz teqdiringizning xojayini. Siz öz qelbingizning kapitani.»  Bundaq bolushidiki seweb, tepekküringizni siz özingiz kontrol qilisiz. Siz öz tepekküringizning yardimi bilen, özingiz istigen her qandaq nersini wujutqa keltüreleysiz. Napoliyonning kitabining eng axirida yuqiriqi mezmun bilen munasiwetlik, En’gliye shairi Wiliyam Xénliy (In’glizche William Ernest Henley , 1849-1903)  yazghan «Yéngilmes» dégen bir In’glizche shé’ir bar bolup, In’glizche bilidighan oqurmenler üchün uni bu yerge kirgüzüp qoydum:
 
Invictus

Out of the night that covers me,
Black as the Pit from pole to pole,
I thank whatever gods may be
For my unconquerable soul.

In the fell clutch of circumstance
I have not winced nor cried aloud.
Under the bludgeonings of chance
My head is bloody, but unbowed.

Beyond this place of wrath and tears
Looms but the Horror of the shade,
And yet the menace of the years
Finds, and shall find, me unafraid.

It matters not how strait the gate,
How charged with punishments the scroll.
I am the master of my fate:
I am the captain of my soul.

William Ernest Henley

 
13. Axirqi Söz
 
Men 2008-yili yazghan «Waqitni muwapiq bashqurush» dégen témidiki maqalemde Uyghurlar buningdin kéyin qudret tépish üchün qilishigha tégishlik eng muhim ishliri töwendikilerdin ibaret ikenlikini otturigha qoyghan idim:
 
Milliy sapani östürüsh, milliy rohni we milliy angni eslige keltürüsh we urghutush, we milliy kimlikini saqlap qélish
 
Men yéqindin buyan «Biz buningdin kéyin qandaq qilishimiz kérek?» dégen soalgha barghanséri köp duch kelgenséri, yuqiriqi üch ish hazir Uyghurlarning aldigha qoyulghan eng muhim ishlar ikenlikini, ularning qisqa muddetlik, ottura muddetlik we uzun muddetlik wezipilerning hemmisini öz ichige alidighanliqini, hemde bu nuqtini chüshenmeydighan, yaki chüshinishni xalimaydighan kishiler meyli wetende bolsun yaki chet ellerde bolsun yenila nahayiti köp ikenlikini barghanséri chongqur hés qiliwatimen.  Méningche bu wezipilerni ongushluq orunlashta, mezkur maqalide tonushturulghan ghayini ré’alliqqa aylandurushning sirliq qanuniyiti nahayiti zor yardemde bolalaydu.  Birinchidin, bu qanuniyet yéqinqi zaman gherb dunyasining eng omumlashqan medeniyitige  intayin küchlük tesir körsetken nersilerning biri bolup, Uyghurlarning uningdin xewerdar bolushi özining milliy sapasini östürüshi  üchün kam bolsa bolmaydighan amillardin biri.  Mutleq köp sandiki Uyghurlarning arzusi, nishani we ghayisi bar bolup, ular bu isteklirini emelge ashurushni, öz hayatidiki közligen meqsitide we qilghan ishida muweppeqiyetlik bolushni  ümid qilidu. Shungalashqa mezkur maqalida tonushturulghan bilimlerdin xewerdar bolush ular qilmisa bolmaydighan ishlarning biridur. Ikkinchidin, köngülning mustemlike bolup kétishining aldini élish, köngülning bashqiche programmilinip qélishidin saqlinish, milliy rohni urghutush, we shu arqiliq milliy kimlikini saqlap qélish, her bir ademdin mezkur maqalide tonushturulghan öz tepekkurini özi kontrol qilish, öz qelbige özi kapitan bolush bilimliridin toluq xewerdar bolushni, hemde uningdin ünümlük paydilinish maharitini toluq yétildürüwélishni telep qilidu.  Mana bu özemning némishqa Uyghurlar üchün intayin halqiliq tarixiy peyt bolghan bügünkidek künde mushundaq bir témini tallighanliqimning sewebidur.  
 
Hazir biz öz teqdirimizning xojayini.  Hazirqi bir ewlad Uyghurlirining aldigha qoyulghan yuqiriqi üch muhim wezipiler asanla orunlighili bolidighan ishlar emes. Lekin bu wezipiler bügünki dewr Uyghurlirining alahidilikliri we qabiliyetlirining üstidimu emes.  Ularning azabliri bilen japaliri bizning berdashliq bérish chékimizning sirtidimu emes.  Bizning peqet bu wezipilerge nisbeten étiqatimizla bolidiken, hemde héch némige bash egmeydighan irade-jasaritimizla bar bolidiken, bizning yolimizni héch qandaq nerse tosup qalalmaydu—Yuqirida éytilghinidek, hazir «mumkin emes» dégen söz öz qimmitini yoqatti.  
 
Miladidin burunqi 384-322 yilliri yashighan Gritsiyelik tenqidchi, peylasop, fizikat, we zo’olog Aristotul (In’glizche «Aristotle») mundaq deydu: «Biz özimiz qayta-qayta qilidighan ishlarning mehsuli. Undaq bolidiken, munewwerlik bir xil ish-paaliyet emes, belki bir adet»  (In’glizche «We are what we repeatedly do. Excellence then, is not an act, but a habit»). Mezkur maqalide tonushturulghinidek, biz her qandaq kona aditimizni yoqutup, uning ornigha her qandaq yéngi adetlerni yétildüreleymiz. Uyghurlar üchün buningdin kéyin her qandaq yer we her qandaq waqitta, qilidighan her bir ishida öz tepekkurini özi kontrol qilish, yaratquchi bergen insan könglining bu iqtidaridin ijabiy yosunda paydilinishni özining eng qimmetlik aditi qiliwélish intayin muhim.  Bu nuqtini men qanchilik tekitlisemmu azliq qilidu.      
 
Men barliq qérindashlardin mezkur maqalini kam dégende bir qétim oqup chiqishini, andin uningda ögitilgen bilimlerdin paydilinip, men yuqirida qayta tilgha alghan «Uyghurlarning buningdin kéyinki üch muhim wezipisi» ni orunlash yolida teshebbuskarliq bilen tirishchanliq körsitip, tégishlik töhpe qoshushini semimiylik bilen ümid qilimen.

Bu maqalini héch kimdin ruxset sorimay, menbesini eskertken halda bashqa her qandaq tor betliride élan qilsingiz boliwéridu.
 
(Tügidi)