Nishan Tikleshte Bilishke Tégishlik Ishlar

Erkin Sidiq

2010-yili 7-ayning 9-küni

Kona yéziq: [meripet.com]  [meripet.org]  [uyghuracademy.org] 

Bu yil 3-ayning otturliridin bashlap, özemning kespiy ilmiy maqalilirini teyyarlash, bir qanche yighinlargha qatnishish we tetil qilip bashqa jaylargha bérish qatarliq ishlar bilen yéngi maqale teyyarlash ishlirim sel aqsap qaldi. Mushu jeryanda bir qisim qérindashlar manga élxet yézip, mendin yéngi maqale élan qilghan-qilmighanliqimni sorap turdi.  Men aldi bilen ashu qérindashlargha chin könglümdin rexmet éytimen.

2006-yili 11-ayda, Amérika memliketlik shan-sherep jemiyitining oghlum Dilshat oquwatqan toluq otturidiki shöbisi bir qétim paaliyet uyushturup, uninggha bu jemiyetning ezasi bolghan oqughuchilarning ata-anisinimu teklib qildi.  Shuning bilen men we ayalim Aman'gül ikkimiz u paaliyetke qatnashtuq.  Paaliyet élip bérilghan zalning bir témigha bir chong sizilghan resim ésiqliq bolup, bu resimde bir putbolning bir wartagha kirip kétiwatqan körünüshi sizilghan iken.  Deslepte men uning néme menani bildürüdighanliqini bilmigen idim. Yighin bashlan'ghandin kéyin mektep teklib qilghan bir mutexessis xanim yérim saettek waqit ichide "Nishan tikleshning ehmiyiti" dégen temida léksiye sözlidi.  In’glizchide putbol wartasining atilishi bilen "nishan" oxshash bir söz, yeni "goal" dégen söz ishlitiletti.  Ene shu chaghda men tamdiki resimning menisini chüshendim: Uning menisi "nishan'gha yétish" iken.  Bu paaliyetning bir meshiqi süpitide, bizge léksiye bergen mutexessis xanim yighin'gha kelgen her bir kishidin tamdiki putbol wartasi sizilghan chong qeghezning bosh orunlirigha özümizning buningdin kéyinki 5 yil ichidiki nishanimizni yézip qoyushni telep qildi.  Men "Tetqiqatimda köplep yéngiliqlarni yaritip, her yili bir parchidin 3 parchighiche ilmiy maqale chiqirimen" dep yazdim.  Bu méning ashu chaghda turghuzghan kéyinki 5 yildiki nishanim idi.

Men ene ashu waqittin bashlap, "nishan tiklesh" dégen téma üstide bir izdinip béqishni oylighan idim.  Buning üchün téxi emdi purset tapalidim.  Yéqinqi bir mezgil waqit ichide, men tordin "nishan tiklesh" ke ait bir qisim matériyallarni tépip oqup chiqtim.  Ushbu yazmamda, men bu qétim igiligen bilimlerni qisqiche tonushturup ötümen.

Gherip elliride "nishan tiklesh" (In’glizche "goal setting") bir xil pen hésaplinidighan bolup, bu pen heqqide hazir bir mukemmel neziriye mewjut.  Bu pen ayrim-ayrim shexsler üchünmu, hemde mektep, idare, karxana qatarliq teshkilatlar üchünmu nahayiti paydiliq bolup, Amérikida bu bilim heqqidiki télim-terbiyege intayin ehmiyet bérilidu.  Yoqurida tilgha alghan, oghlumning mektiwide élip bérilghan paaliyet mana mushundaq télim-terbiyening bir misalidur.  Men öz idaremde we radiyo-téléwizorlarda "nishan tiklesh" dégen sözni dawamliq anglap turimen.  Gherip elliride nishan tikleshning qimmiti chongqur tonup yétilgen bolup, u hazir barliq bashqurush séstimisining bir mohim qismigha aylan'ghan. 

In’glizchide "motivate (péil), motivation (isim)" dégen bir söz bolup, uning lughettiki menisi "Bir ademni melum bir ishni qilishtiki meqset bilen teminlesh, bir ademni melum bir ishni qilishqa qozghash yaki herketlendürüsh" dégen'ge yéqin kélidu.  Yulghun lughitide bu sözning Uyghurche menisi "righbet, righbetlendürüsh" dep élin'ghan bolup, bu sözler In’glizchidiki esli menini dégendek toluq ipadilep bérelmeydu. Shundaqtimu eger biz "motivation" dégen sözning menisini "righbetlendürüsh" dep alsaq, hazir nishan tiklesh toghrisidiki pen sanaet we teshkilat pisxilogiyesi, adem bashqurush ilmi we teshkilattiki kishilik ish-herketler (In’glizche "organizational behavior") ilimliridiki eng küchke ige we eng paydiliq "righbetlendürüsh neziriyisi" (In’glizche "motivation theory") bolup hésaplanmaqta.

Méning perizimche oqurmenlerning hemmisi oxshimighan derijide oxshimighan sandiki nishanlarni tiklep baqqan bolup, beziler tikligen nishan ünüm bergen. Bezilerningki bolsa anche ünüm bermigen.  Bu perqni nishan tikleshtiki ilmiy asaslarni bilish-bilmeslik keltürüp chiqarghan.  Shunglashqa men her bir Uyghur yashlirining, meyli siz bir adem topigha mes'ul lidér bolung yaki bir öz aldigha ish élip bériwatqan shexs bolung, mushu yazmini bir qétim estayidil oqup chiqishingizni teshebbus qilimen.  Méning hazirqidek bir haletke kélishimde özemning toxtimay chong-kichik nishanlarni tiklep mangghanliqim, hemde u nishanlarni toplighan tejirbilirimge asasen toxtimay tengshep turghanliqim intayin mohim rol oynighan. Men aldi bilen emiliyetni öz béshidin ötküzüp, andin u emilyetning neziriyilirini ugen'gen bir adem hésaplinimen.  Méning ashundaq bolup qélishimni eyni waqittiki shert-sharait belgüligen. Eger mangimu sharait bolghan bolsa, men öz hayatimgha yétekchilik qilalaydighan her xil ilmiy neziriyilerni aldida ügünüp, andin emilyetke ötken bolsam, burunqidin yaxshiraq netijige érisheligen bolattim.  Yolnimu burunqidin qisqiraq mang’ghan bolattim.  Méning mushu we shuninggha oxshash bashqa maqalilirimning weten ichi we sirtidiki Uyghur yashlirini men burun érishelmigen bezi bir sharaitlar bilen teminlep bérishini ümid qilimen.

1. Nishan Tiklesh Ünüm Bérishining Ilmiy Asasi

Siz özingizning melum bir waqit ichide yetmekchi bolghan nishaningizni bir waraq qeghezge yéziwélip, ashu nishanni emelge ashurghan waqittiki ehwallarni köz aldingizgha keltürüp tursingiz, uningdin bashqichila ünüm hasil qilisiz. Bu néme üchün?  Eslide bu adem méngisining qandaq ishleydighanliqi bilen munasiwetlik. Men özemning "Uyghurlar döt emes, eqilliq" dégen maqalisida mundaq bir abzastni yazghan idim:

"Ademning éngi ikki xil boludu: ang we yoshurun ang (esli menbede «es-hosh, hosh» dep bérilgen). In’glizchide bular «conscious and sub-conscious» dep atilidu. Ademning yoshurun éngi uning asasliq éngining kontrolluqi astida bolmaydu. Ademning yoshurun éngi uninggha qachilan'ghan uchurlar asasida musteqil halda ish élip baridu. Mana bu köngülni programmilashning asasidur. Yeni, "köngülni programmilash" déginimiz, bir ademning yoshurun éngigha melum uchurlarni qachilap, shu arqliq ashu ademning ish-herikitini özgertish we kontrol qilish, dégenliktin ibarettur."

Nishan tüzüshning ünümi emiliyette köngülni programmilash arqiliq emelge ashuruludu.  Yeni, adem méngiside bir "diqqet merkizi" (In’glizche " attention center ") bar bolup, u pütün méngining bir qismidin teshkil tapqan boludu.  Nurghun mutexxesisler ashu diqqet merkizige "ademni qözghutush merkizi", dep qaraydu.  Bu merkez bizning némige diqqet qilishimiz, némige köngül bölüshümiz, zéhnimizni némige merkezleshtürüshimiz kérekligini belgileydu.  Bashqichiraq qilip éytqanda, bu merkez tashqiy dunya bilen sizning oyliringiz we héssiyatliringiz qatarliqlarni öz ichige alghan ichki dunyaringiz bir jaygha kélip uchrushudighan méngingizning bir alahide qismidin ibaretdur.

Adette bizning yoshurun éngimiz méngimizge kirgen san-sanaqsiz uchurlarni bir elgekte un tasqighandek tasqap, "kéreksiz" dep qarighanlirini tashliwétip turudu.  Méngimizge kiridighan uchurlar hedde-hésapsiz köp bolghachqa, yoshurun éngimiz ularning hemmisige étibar bérip ulgurelmeydighan bolup, "mohim emes" dep qarighanlirining hemmisini "arqisigha qayturiwétidu".

Mesilen, siz bir résturantta tamaq yewatqanda, yaki poyéz békitidek ademler nahayiti köp yighilghan bir orunda turghanda, etrapingizdiki kishilerning némilerni dewatqanliqi, qandaq ish üstide paranglishiwatqanliqi kallingizgha anche kirip ketmeydu. Hemde sizge qilche tesirmu qilmaydu. Lékin ashundaq bir orunda birsi sizning ismingizni yaki siz nahayiti yaxshi bilidighan bir ademning ismini chiqarsa, sizning diqqitingiz derhalla sözlewatqan ashu kishige yaki ashu awaz chiqqan yönülüshke buruludu.  Yeni, sizning yoshurun éngingiz bu uchurni kallingizgha kirgili qoyidu.  Méngingizning diqqet merkizi bu isimlarni "mohim uchurlar" türige kirguzup, ularni sizning diqqitingizge sunudu.

Nishan tiklesh déginimiz, méngingizning diqqet merkizige siz üchün néme eng mohim ikenligini bildürüp, shu arqiliq sizning melum bir alahide nishanni emelge ashurush üchün mohim bolghan uchurlarni yoshurun éngingizdin ötküzüp, sizning diqqitingizge sunush jeryanidin ibarettur.  Nishan tiklesh köngülni qaytidin programmilash jeryani bolup, siz bir nishan tikligende, özingizning yoshurun éngingizgha siz tikligen nishan'gha yétish üchün zörür we mohim bolghan nersilerge, kishilerge, pursetlerge we ehwallargha alahide diqqet qilishni bildürüp qoyisiz. Méngingizning diqqet merkizige némilerge alahide köngül bölüsh we diqqet qilish kérekligini bildürüp qoyisiz.  Shuning bilen sizning yoshurun éngingiz siz tikligen nishan'gha yétish üchün zörür yaki paydiliq bolghan hemme nersilerge alahide köngül bolushke bashlap, özingiz bilip-bilmey sizni öz nishaningizgha yéqinlashturidighan ishlar yuz bérishke bashlaydu.  Bu bezide bir séhri küchning tesiri bilen boluwatqandek bilinidu. Shundaq bolghachqa, siz aldi bilen özingiz üchün bir nishan tikleng.  Andin u nishaningizni emelge ashurush pilaningizni tüzüp chiqing.

2. Arzu, Nishan we Ghaye

Arzu, nishan we ghaye dégen sözlerni hemmimiz nahayiti köp ishlitip yaki anglap turimiz.  Lékin bu uqumlar arisidiki perqni hemmeylenning bilip kétishi natayin.  Shundaq bolghachqa, men bu qisimda ularning perqi üstide azraq toxtulup ötimen.

Arzu:  Arzu déginimiz siz éhtiyajliq bolghan, özingiz isteydighan, yaki bir küni ige bolushni ümid qilidighan, emma uni qolgha keltürüshke hazirche heqiqiy türde bel baghlimighan barliq nersilerni öz ichige alidu.  Arzularni tépip chiqish bir erkin tepekkur qilish jeryani bolup, bu jeryanda siz ularni qandaq we qachan emelge ashurush heqqide qilche oylanmisingizmu boliwéridu.  Mesilen, méning qanat chiqirip uchqum bar, méning palani qiz bilen yaki pukuni yigit bilen muhebbet baghlighim bar, méning 4 xil chet el tilini sözliyeleydighan bolghum bar, méning aliy mektepte oqughum bar, méning ming kishilik bir shirket qurghum bar, méning chet elge chiqip oqughum bar, méning millet teqdirini tüptin yaxshilighim bar, dégenlerning hemmisi arzular bolup, ularning bezilirini emelge ashurghili boludu. Bezilirini bolsa emelge ashurghili bolmaydu.  Siz aldi bilen özingiz arzu qilidighan nersilerni bir qeghezge yézip tizip chiqip, andin ularni mohimliq derijisige ayrip, eng axirida ularning ichidiki qaysilirini emelge ashurush üchün tirishidighanliqingizni qarar qilsingiz boludu.  Siz rastinla emelge ashurushni isteydighan bir arzuni tapqandin kéyin, uni özingizning ghayisi yaki nishanigha aylandurisingiz boludu. 

Nishan: Nishan melum muddet ichide yetmekchi bolghan, biwasite özingizning kontrolliqi astida turudughan, özingizning zéhin-küchini merkezleshtürgen, mezmuni konkirit bolghan pellilerni körsütüdu.  Nishanni toghra tikligende, u chong-chong netijilerni qolgha keltürüshning bir küchluk qorali bolalaydu.  Emma uni toghra tiklimigende, chong-chong netijilerni yaritishni cheklimilerge uchrutupmu qoyudu.  Yeni, eger siz kichik-kichik nishanlar ichige chokup ketsingiz, özingizning hayati we istiqbali heqqidiki chong resimlerni körelmey, chong yonülüshni muwapiq kontrol qilalmay, we axirqi pellini toghra talliyalmay qalisiz.  Eng axirqi pelle yaki chong nishan bilen kichik-kichik nishanlar otturisidiki boshluqni toldurghuchi ghayidin ibarettur.  Men nishan heqqide ushbu maqalining kéyinki qismida yene mexsus toxtulimen.

Ghaye:  Ghaye déginimizmu bir xil pelle bolup, u sizning axirqi yaki eng chong ümidingiz yaki arzuyingizni toluq emelge ashuridighan pellidin ibarettur. Ghaye nishan'gha oxshash her xil cheklimilerge uchrimaydu.  U chong bolsimu, hemde deslepte emilyetke uyghun kelmeydighandek bilinsimu boluwéridu.  Shundaqla u nishandek merkezleshken we konkirit bolmisimu boluwéridu.  Bezi ghayiler sizning buningdin kéyinki 5 yildin 10 yilghiche bolghan hayatingiz bilen baghlan'ghan boludu. Beziliri bolsa sizning bir pütün ömringizge sozulghan boludu.  Ghaye sizning eng axirqi menzilingiz, nishan bolsa ashu menzilge yétish üchün élip barghan sepiringizning arliqtiki toxtash nuqtiliridur.  Ghaye siz némini isteydighanliqingiz we uni némishqa isteydighanliqingizgha wekillik qilidu.  Nishanlar bolsa sizni ashu menzilge élip baridighan pilanlargha wekillik qilidu.   

Nishan bilen ghaye bir-birini toluqlaydu.  Eger sizning peqet ghayingizla bolup, uninggha yar-yölekte boludughan nishanliringiz bolmaydiken, ghayingizge yétishning bek tes ikenlikini asanla hés qilip qalisiz.  Sizning qisqa muddetlik nishanliringiz sizni yetkili boludughan ariliqtiki pelliler yaki baldaqlar bilen teminlep, sizning axirqi ghayingizgha yétishtiki pelempeylik rolini oynaydu. 

Eger sizning peqet nishanliringizla bar bolup ghayingiz bolmaydiken, siz asanla pütün wujudingizni ariliqtiki pelempeygila merkezleshtürüp qoyup, eng axirqi menzilingizni körelmeydighan toyuq yolgha kirip qalisiz.  Siz bu nishanlargha yétish üchün köresh qilishni néme üchün bashlighanliqingiznimu untulup qélishingiz mumkin.  Konkirit yaki éniq bolghan qisqa muddetlik nishanlarning özila ademni bir küchluk herketlendurguchi küch bilenmu teminlep ketmeydu.  Undaq nishanlarning küch-qudriti emilyette sizni dawamliq ilhamlandurup we qiziqturup turudughan, ashu nishanlar bilen zich baghlinishliq bolghan bir chong yaki ulugh ghayidin kélidu.

Eger siz özingizning barliq zéhniy küchini peqet kéyinki qedemgila merkezleshtürsingiz, siz özingizni kéyinki bir qanche qedemni biraqla bésip ötüsh imkaniyitige ige qilidighan bir qisim pursetlerni körelmey qélishingiz mumkin.  Ghaye sizni ashundaq altundek pursetlerge diqqet qilishqa ündep turidu.  Bu pursetlerning beziliri sizning hazirqi nishanliringizning emelge éshishigha paydiliq bolup ketmesliki mümkin. Lékin ular sizning ghayingizning emelge éshishigha zor derijide paydiliq boludu.

Ghaye sizning omumiy istratégiyingiz we uning bilen zich baghlan'ghan nishanliringizning ünüm bériwatqan-bermeywatqanliqini bahalap turishingiz üchünmu intayin paydiliq.  Siz nishanliringizni arqa-arqidin emelge ashurup mangalishingiz mümkin.  Emma, eger sizning bir ghayingiz bolmaydiken, siz nishanliringizni emelge ashurush bilenla algha ilgirliyelmeysiz.  Eger siz özingizning zéhniy küchini bir qedemdin yene bir qedemge ilgirileshkila merkezleshtürüp, béshingizni kötürup özingizning axirqi menzilige qarap baqmaydikensiz, bezide özingizning bir chembersiman yolda kétiwatqanliqingiznimu sezmey qalisiz.

Ghaye bilen nishanni pilanlash jeryanliri öz-ara oxshash bolmaydu.  Adette nishan ghayidin éniqraq yaki konkiritraq bolush telep qilinidu.  Shundaqla nishanlar melum alahide we merkezleshtürülgen pellilerge wekillik qilidighan bolghachqa, ular bir ghayige oxshash yiraqni körerlikni telep qilmaydu.

3. Nishan Tikleshte Bilishke Tégishlik Ishlar

Eger siz In’gliz tilida yézilghan nishan tikleshke ait her qandaq materiyalgha qarap baqidighan bolsingiz, ularning hemmiside "SMART goals" dégen sözning tilgha élin'ghanliqini bayqaysiz.  Bu sözlukning uttur menisi "aqilane nishanlar" dégen'ge toghra kélidighan bolsimu, bu yerdiki "SMART" dégen söz nishan tiklesh üchün chiqirilghan 5 türlük körsetmige wekillik qilidighan 5 dane In’glizche sözlerning bash heripidin teshkil tapqan.  Yeni, nishan tiklesh nezirisiyide mundaq 5 türlük körsetme otturigha qoyulghan:

Tikligen nishanlar

1)   Éniq yaki konkirit bolush ("Specific")

2)   Ölchigili boludughan bolush ("Measurable")

3)   Emelge ashurghili boludighan bolush ("Attainable")

4)   Ghaye yaki teshkilatning tüp meqsidige toghrilan'ghan bolush ("Relevant")

5)   Emelge ashurush waqti éniq bolush ("Time-bound")

Nishan tikleshte bu 5 türlük körsetmining hemmisila intayin mohim bolup, eger siz ularning birersige sel qaraydikensiz, siz emelge ashurghan nishanning derijisi eslidikidin nechche hésse töwenlep kétidu.  Bundaq bolushidiki sewep, xuddi men yoqurida dep ötkendek, sizni bir nishanni emelge ashurushqa qarap ittirip mangidighan yaki sizni arqigha tartip turidighan küch sizning yoshurun éngingizdin kélidu.  Yoquridiki 5 türlük körsetme siz tikligen nishanni sizning yoshurun éngingizning qobul qilishi we uni emelge ashurush yolida siz üchün ishlishidiki zörür ölchemdin tuzulgen.  Eger sizning nishaningiz mushu 5 türlük ölchem boyiche tiklenmeydiken, sizning yoshurun éngingiz sizni özingizning hazirqi "rahet rayoni" ichide we kona aditingiz boyiche saqlashqa qattiq tirishidu.  Töwende men yoquriqi 5 türlük ölchem üstide qisqiche, ayrim-ayrim toxtulup ötimen.

(1) Éniq Bolush

Biwaste tuyghugha tayinip ish élip baridighan kishiler tepekkurning réalliqni wujutqa kelturüdighanliqini bilidu.  Bundaq qanuniyetlerni ilmiy asasta chüshendürüp béridighan In’gliz tilidiki kitaplar xéli köp.  Kainat siz tiligen, siz istigen nersilerni sizge béridu.  Bu yerdiki eng mohim nerse sizning némini isteydighanliqingizning nahayiti éniq bolushi.  Éniq chüshünülgen istek ademni tügümes küch we jasaretke élip baridu. Nishan éniq bolsa, siz özingizning némige érishmekchi ikenlikingizni éniq köreleysiz, hemde siz yetmekchi bolghan pellige nisbeten éniq ölchem turghuzalaysiz. Nishanni éniq qilishtiki bir mohim amil, uni bir qeghezge yézip chiqish.  Bu nuqta nishan tiklesh körsetmilirining hemmiside qattiq tekitlinidu.

Nishaningiz qanche éniq bolsa, sizning muweppiqiyitingizmu réalliqqa shunche uyghun boludu, hemde ashu nishan'gha yétish yolingizmu shunche qisqa boludu. 

Nishaningizni éniq we konkirit qilish jeryanida, siz özingizning yoshurun éngingizni özingiz üchün ishleshke programilaysiz. Shuningdin kéyin sizning héssiyatingiz we idiyingiz sizge her xil tosalghu yaki bahanilarni körsütüp bérishning ornigha sizni özingizning nishanigha qarap yétekleydu.  Siz özingizning nishanini éniq qilish üchün, töwendiki "smart" nishan tikleshning qalghan terkiwiy qisimlirinimu teyyarlap chiqishingizgha toghra kélidu.

(2) Ölchigili Bolidighan Bolush

Injinérliq sahesidiki kontrol neziriyisi boyiche éytqanda, bir nersini ölchigili bolghandila andin uni kontrol qilghili boludu. Buni bashqichiraq bayan qilsaq, ölchigili bolmaydighan nersini kontrol qilghilimu bolmaydu. Bir nishanni ölchigili boludighan qilip turghuzush üchün, sizge hasil qilghan ilgirleshlerni bahalaydighan usul we siz qachan toxtisingiz boludighanliqini dep béreleydighan éniq ölchem lazim boludu.  Sizning qiliwatqan ishqa dawamliq qiziqip we qattiq küchep turishingiz, hemde nishanni emelge ashurush jeryanidin huzurlunup turishingiz üchün, sizning qolgha keltürgen ilgirleshlerni hés qilalishingiz intayin mohim rol oynaydu.

(3) Emelge Ashuralaydighan Bolush

Siz bir nishanni emelge ashurush üchün mangidighan, emilyetke uyghun kélidighan yolni éniq köreligendila, bu nishan emelge ashurghili boludighan nishan bolalaydu.  Bu dégenlik hergizmu pellini qanche töwenletsingiz, siz shunche muweppeqiyetlik bolusiz, dégenlik emes.  Hazirghiche bolghan emiliyet shuni ispatlidiki, belgülük derijidiki qiyin ötkellerni öz ichige alghan nishanlar eng yaxshi ünüm béridu.  Bundaq nishanlarning qiyinliq derijisi mumkinchilikning ichidiki eng yoqurisi, emma yenila emelge ashurghili boludighan boludu.  Nishanlar peqet ashundaq bolghandila, ular sizni toxtimay tirishishqa ündep turidu. Hemde sizge heqiqiy muweppiqiyetke érishkenlik tuyghusini élip kélidu.

(4) Ghaye Yaki Teshkilatning Tüp Meqsidige Toghurlan'ghan Bolush

Sizning nishaningiz sizning aile, turmush we kesip qatarliq bir qatar jehetlerdiki arzuliringiz, we 5-10 yilliq hetta ömürlük ghayiliringiz bilen baghlan'ghan bolishi, ghayiliringizni emelge ashurush yönülüshige toghurlan'ghan bolushi lazim.  Sizning melum bir nishan'gha néme üchün yetmekchi ikenlikingiz éniq bolghandila, andin u nishanning qimmiti boludu.  Mushu nuqtidin élip éytqanda, u nishanning sizning öz nishaningiz bolushi intayin mohim.  Imkanqeder her bir nishanning sewebliri we qimmetlirini bir waraq qeghezge yézip chiqing.  Sizde ashu nishan emelge ashqan waqitta peyda boludighan rohiy halet we héssiyatlarni tesewwur qilip béqing.  Mushu arqiliq siz ashu nishanni qoghlushushning qimmiti bar-yoqluqini körüwalalaysiz.  Her qétim qizghinliqingiz ajizlap, iradingiz boshushup qalghanda, ashu yézip qoyghan seweb we qimmetlerni bir qur körüp chiqing. Bu qiyin waqitlargha toghra taqabil turup, qiliwatqan ishidin waz kechmeslikni emelge ashurush jehette toluq istaplan'ghan intayin küchluk bir emiliy usuldur.

(5) Emelge Ashurush Waqti Éniq Bolush

"Smart" nishan turghuzush körsetmisining 5-telipi sizning nishaningizning bir éniq waqit cheklimisi bolush.  Bu nuqta sizning yoshurun éngingizning muwapiq ishlishi üchünmu intayin mohim.  Waqit - siz bir nishan'gha yétish arqiliq érishidighan payda üchün töleydighan bedel bolup, siz bir waqit cheklimisi qoyush arqiliq, melum bir nishan üchün heddidin artuq bedel tölep kétishning aldini alalaysiz.  Bu özingizni ishni arqigha sozuwétish yaki heddidin artuq mukemmelleshtüriwétishtin saqlashningmu bir ünümluk usulidur.

Men bu qétim izdinish jeryanida, "smart" dégen söz wekillik qilghan In’glizche 5 sözlerning bashqa türlirimu barliqini bayqidim. Oqurmenlerning "smart" nishan chüshenchisidin toluq melumatliq boliwélishi üchün, töwende men In’glizche matériyallarda ishlitilgen sözlerning hemmisini xulasilap chiqimen:

1)   Specific, Significan (mohim, chong)

2)   Measurable, Meaningful (menilik, erziydighan)

3)   Attainable, Achievable (érishkili bolidighan), Agreeable (her ikki terep maqul köridighan)

4)   Relevant, Rewarding (erziydighan), Realistic (réalliqqa uyghun kélidighan),   Results-oriented (netijini asas qilghan)

5)   Timely (waqit cheklimisi bar), time-bound, trackable (tekshürgili bolidighan)

Nishan tikleshni her bir adem özi üchün élip bérishimu mumkin, yaki bolmisa bir bashliq özining qol astidiki ademler üchün élip bérishimu mumkin.  Yoqurida men peqet kishiler özi üchün élip baridighan nishan tiklesh jeryani üstidila toxtaldim. Yoquridiki 3-ölchemning ichidiki "Agreeable" dégen söz bir bashliq özining qol astidiki ademlerge nishan tiklep béridighan ehwalgha muwapiq kélidighan bolup, qalghan sözler bolsa bir-birsige nahayiti yéqin kélidu.  Lékin, méningche "érishkili boludighan (Attainable)" dégen söz bilen "réalliqqa uyghun (Realistic)" dégen söz oxshash menidiki sözler bolup, men "Realistic" dégen sözning 4-ölchemge kirgüzülishi muwapiq emes, dep qaraymen. 

Eskertish: Men ushbu maqalini yazghan waqitta, bir aptor özining «Smart» éniqlimisida 3-ölchemdiki «Attainable» dégen söz bilen 4-ölchemdiki «Realistic» dégen sözni ishletkinini körgen idim.  Shunga yoquridiki köz qarishimni otturigha qoyghanidim.  Men bügün, yeni, 2010-yili 7-ayning 15-küni, körgen yéngi bir materiyalda 3-ölchemdiki «Agreeable» degen söz bilen 4-ölchemdiki «Realistic» degen söz bir bashliq özining qol astidiki kishilerge nishan tüzüp bergende ishlitilidighanliqi bayan qiliniptu.  Méningche bu eqilge pütünley muwapiq.

4. Axirqi Söz

Siz meyli bir lidér bolung yaki bir adettiki adem bolung, qilghan ishingizdin ünüm hasil qilish üchün mundaq ikki alahidilikke ige bolushingiz shert:  Birsi qilmaqchi bolghan ishliringizni mohimliq derijisige ayrip chiqip, eng mohimlirini aldida qilish.  Yene birsi bolsa, waqtingizni we zéhniy küchingizni eng yüksek derijide merkezleshtürüsh.  Eger siz peqet özingiz qilishqa tégishlik mohim ishlarni bilip, waqtingiz bilen zéhniy küchingizni u mohim ishlargha merkezleshtürelmisiz, siz néme ish qilish kéreklikini bilidighan, emma hich ishni wujutqa chiqiralmaydighan bir adem bolup qalsiz.  Eger siz waqtingiz bilen zéhniy küchingizni merkezleshtürüshni bilip, qilmaqchi bolghan ishliringizni mohimliq derijisige ayrip chiqmighan bolsingiz, siz bir algha basalmayghan munewwer adem bolupla qalisiz.  Eger sizde mushu ikki nersining her ikkisi boludiken, siz xéli chong-chong ishlarni qilalaysiz. 

Men ottura mektepke chiqqandin tartip hazirghiche bolghan hayatimdiki oxshimighan waqitlarda oxshimighan ghayilerni tiklep keldim.  Mesilen, men Aqsu shehride toluqsizda oquwatqan waqtimda (yeni 70-yillarning bashlirida), oqushni eng yoquri pelligiche oqush, iqtisadiy teqdirimni özgertish, we bir bexitlik aile qurushtin ibaret üch ishni özemning eng chong ghayisi qilip turghuzghan idim.  Bu ghayilirimni emelge ashurush üchün ajayip qiyin musapilarni bastim. Men üchün özem qilidighan ishlarning hemmisi bir tejribexanida élip baridighan tejribiler bilen oxshash bolup, bir ishni qilishta burun özemge oxshash Uyghurlardin bashqilarning qilip baqqan-baqmighanliqigha qarimay, hemme ishlargha xuddi bir yéngi tejribidek muamile qildim.  Shuning bilen her bir ishni qilishta özem üchün eng muwapiq, özemge eng ünüm béridighan usulni yekünlep chiqip, uningdin toluq paydilinip mangdim. Gerche yéqin'ghiche nishan tiklesh sahesidiki birer ilmiy neziriyini ügünüp baqmighan bolsammu (Men ottura mektep we aliy mekteplerde oquwatqan waqitlarda, undaq oqush matériyallirini tépish hergizmu mumkin emes idi), özem üchün nurghun chong-kichik nishanlarni turghuzup, ularni mohimliq derijisige ayrip chiqip, birdin-birdin emelge ashurup mangdim. Shuning bilen bir qisim chong ghayilirimde özem razi bolghidek pellige yettim.  Eger siz méning bu jehettiki sergüzeshtilirimge qiziqsingiz, hemde burun oqup baqmighan bolsingiz, méning terjimalim hemde Biliwal.com tor béti men bilen ötküzgen yazma söhbet xatirisini oqup baqsingiz boludu.  Men ularning tor bet adrisini mushu yazmining axirsigha yézip qoydum.

Men tikligen ghayilerdin emelge ashmighanlirimu bar.  Mesilen, men hemme oqushlirimni tamamlap bolghandin kéyin, yeni 1996-yilidin bashlap, bashqilar bilen birliship bir yoquri téxnologiyélik xususiy shirket qurup chiqishni özemning bir chong ghayisi qildim.  Gerche ashu ishqa 3 qétim urunup baqqan bolsammu (yeni shirket qurush ishidin üchige qatniship baqqan bolsammu), ularning birsimu muweppeqiyetlik bolmidi (Shu chaghda qurghan bir shirket hazirmu mewjut bolup, men hazirmu uning qurghuchilirining birsi.  Uni hazir peqet bir qanche adem eslide chiqarmaqchi bolghan mehsulatqa pütünley oxshimaydighan mehsulat bilen mangduruwatidu. U shirketning tor bet adrisi http://www.telelase.com). Men hazirghiche eger Amérikigha 30 yashqa kirgende emes, belki 20 yashlarda yaki uningdinmu burunraq kelgen bolsam, bu ghayinimu emelge ashuralishim mumkin idi, dep oylaymen. Bir adem qolgha keltüridighan netijilerning hemmisi ashu ademning iradisige baghliq bolmaydu.  Lékin bir ademning tirishchanliqining hemmisi ashu ademning özining tallishi bolup, öz kontrolliqi astida boludu. Shundaq bolghachqa, gerche men shirket qurush ghayemni emelge ashuralmighan bolsammu, özemning mushu yolda körsetken tirishchanliqim we shu arqiliq ügünüwalghan bilimlerdin intayin razimen.

Hazir wetendiki Uyghur yash-ösmürlerning arisida özi yaxshi körüdighan kesip boyiche aliy mektepte oqush, öz aldigha xususiy shirket qurush, bir yaki bir qanche chet el tilini ügünüsh, chet elge chiqip oqush, bir milletke yaramliq adem bolush dégen'ge oxshash her xil arzu we ghayiliri bar yashlar intayin köp. Manga ashundaq yashlardin pat-pat xet kélip turudu. Men her qétim yurtqa barghandimu, barghan yerlirimning hemmiside ashundaq yashlarni köplep uchrutup turdum.  Méning ashundaq yashlargha deydighinim, tirishchanliq toghra usul bilen birleshmise ünüm bermeydu.  Méning ushbu yazmida tonushturghinim, yighinchaqlap éytqanda, nishan we ghaye turghuzushning toghra usulidin ibarettur.  Shundaq bolghachqa, men ghayilik Uyghur yashlirining hemmising ushbu usulni mukemmel igilep, uni özlirining buningdin kéyinki hayati üchün toluq xizmet qildurishini, uning küchidin toluq paydilinishini semimiylik bilen ümid qilimen. 

Men ushbu maqalemni Stéwén Kowéy ("Stephen Covey") ependining "Sekkinzinchi adet" dégen kitawidin tallap alghan töwendiki mezmun bilen axirlashturimen:

Her bir adem tughulghandila bir qisim soghat (In’glizche "gift") bilen bille tughuludu.  Bu soghatlar talant, iqtidar, imtiyaz, eqil we purset qatarliqlarni öz ichige alghan bolup, eger özingiz ularni échishni qarar qilip tirishchanliq körsetmisingiz, ular ichingizde yoshurunup turuwéridu.  Bu tughma soghatlarning eng mohim 3 xili munulardin ibaret:
(1) Öz yolingizni özingiz tallash erkinliki bilen özingiz tallash hoquqi.
(2) Tebii qanuniyetler yaki prinsiplar bolup, ular dunyawiy yaki uniwérsal boludu, hemde menggu özgermeydu.
(3) Sizning 4 türlük eqil-iqtidaringiz: Maddiy-iqtisadiy, héssiy-ijtimaiy, meniwiy, we rohiy eqil-iqtidarliringiz. 

Eger siz ghayet zor muweppeqiyetlerge érishken ademler, yeni bashqilargha eng zor tesir körsetken, nahayiti zor töhpe yaratqan, hemde bashlighan ishini bir bashqa élip chiqalighan kishiler üstide tetqiqat élip barsingiz, ularning hemmiside bir ortaqliqning barliqini bayqaysiz.  U bolsimu, izchil türde dawamlashturghan tirishchanliqi we ichki (yeni özlirining rohiy dunyasidiki) küreshliri arqiliq, ular özlirining insanlargha xas 4 türlük eqlini yaki iqtidarini zor derijide kéngeytken.  Bu 4 türlük iqtidar munulardin ibaret:  Meniwiy ("mental") jehette yiraqni köreleydighan danaliq ("vision"), maddiy jehette öz-özi üchün chiqarghan tüzüm ("discipline"), héssiy jehette yüksek derijidiki qizghinliq ("passion"), we rohiy jehette angliqliq ("conscience").  Bu 4 türlük namayendiler sizning öz istikingizni ipadilep béridighan eng yoquri derijilik wastingizghimu wekillik qilidu.  Yiraqni köreleydighan danaliq, öz-özi üchün chiqarghan tüzüm, yüksek derijidiki qizghinliq we angliqliqtin ibaret mushu 4 söz hazirghiche bashqilargha eng zor tesir körsetken kishilerning alahidiligini teswirlep béridighan bashqa nurghun xaraktér we xususiyetlernimu öz ichige alghan.

Bashqurush ilmi peylasopi Pitér Kosténbom ("Peter Koestenbaum") mundaq deydu: Eng yaxshi lidérlar mundaq 4 ölchem ichide ish élip baridu: Yiraqni köreleydighan danaliq, réalliq, exlaq, we jür'et.  Bular 4 xil eqil, sizimning 4 xil shekli, hemde menilik we uzun muddetlik netijilerni qolgha keltürüsh üchün telep qilin'ghan xewerlishishning tilidin ibarettur.  Yiraqni köreleydighan lidérlar chong-chong ishlarni oylaydu, yéngi-yéngi ishlarni oylaydu, aldin oylaydu, hemde, hemmidin mohimi, insanlarning éngi we insanlarning ijatchanliqqa tolghan yoshurun küchining tüzülüshini nahayiti chongqur chüshen'gen boludu. Siz özingizning könglini, özingizning dunya qarishini, özingizning némige erziydighanliqingiz we qandaq ishlarni qilalaydighanliqingiz heqqidiki ishenchingizni bashquridighan nersilerning hemmisini özingiz kontrol qilalaydighan bir halgha kéliwéling. Mana bu tüp özgirishning, artuqchiliqning we küch-qudretning belwéghidur, hemde jur'etning heqiqiy menisidur.   

Kowéy ependining kitawidiki mezmun mushu yerde axirlashti.  Yoquridiki eng axirqi abzastiki mezmun lidérlargha qaritilghandek tuyghu béridighan bolghachqa, bezi oqurmenler méning uni néme üchün bu yerge kirgüzüp qoyghanliqimni chüshinelmey qélishimu mumkin. Bir adem bashqilargha lidér bolalaydighan bir haletke kélishtin burun, aldi bilen öz-özige lidér bolalaydighan bir pellige yétishi shert.  Bashqilargha lidér bolalighan adem öz-özigimu lidér bolalaydu. Shundaq bolghachqa yoquridiki bir abzas mezmun bir top ademge lidér emes adettiki ademlergimu muwapiq kélidu.  Mümkin bolsa, siz bir lidér bolmisingizmu barliq lidérliq iqtidarliri we süpetlirini toluq yétishtüriwéling.  Shundaq qilishning siz üchün peqet paydisila bar. Hergizmu ziyini yoq.  

5. Qoshumche

Axirida men yoquridiki yazma bilen anche munasiwiti yoq bir ish üstide qisqiche toxtulimen.  Sizningmu xewiringizde bolghinidek, Uyghurlar soda we tijaretchilikte etrapidiki bashqa milletlerdin xéli üstün turidighan bir millet bolup, bu jehette taki yéqinqi dewirgiche mutleq üstünlükni igilep kelgen idi.  Méning bilishimche, yéqinqi 50 yildek waqit ichide Uyghurlar élip barghan soda-tijaretning köpünchisi sirtning mélini Uyghur diyarigha kirgüzüp, ularni köpünche hallarda Uyghurlarning özige sétish teriqiside élip bérilghan idi.  Emma yéqinqi 5-10 yilning mabeynide bolsa, Uyghur xelqi, bolupmu Uyghur yashliri arisida öz aldigha xususiy shirket qurup, her xil mehsulatlarni ishlep chiqiridighan, hemde shundaq mehsulatlarni we Uyghurlarning yerlik mehsulatlirini Uyghur diyarining sirtigha yötkep satidighan soda ishlirimu tedrijiy halda köpüyüp mangdi.  Hazir bolsa chet el bilen soda qilishni közleydighan Uyghur yashlirimu yétiship chiqiwatidu.  Yéqinda ashundaq yashlardin bir qanchisi men bilen alaqiliship, ularning chet eldiki oxshash kesiptikiler bilen alaqe ornutush ishida yardem qilishimni soridi.  Bundaq ishlarning bezilirini hazir yéqinda qurulghan Uyghur Akadémiyisi öz üstige élip qiliwatidu.  Bizning bu jehettiki küchimiz hazir intayin ajiz.  Shundaq bolghachqa, chet elde turuwatqan, hemde mushundaq ishlarda yardem qilalaydighan qérindashlarning men bilen élxet (erkinsidiq@gmail.com) arqiliq alaqilishishini ötünüp soraymen. Eger chet eldiki Uyghurlarning bu jehettiki adem küchi yéterlik bolsa, "Dunya Uyghur Soda Birleshmisi" dégen'ge oxshash birer teshkilatni wujutqa keltürüp, shu arqiliq Uyghurlarning xususiy shirket-karxanilirini xelqaralashturush yolida tirishchanliq körsütüp baqsimu boludu. Chet eldiki qérindashlarning bu ish üstide oylunup béqishini soraymen.  Meyli qandaq shekilde bolmisun, bu yerdiki mohim ish chet elde turup wetendiki tirishchan yashlarning qolini tartish.  Rexmet.

© Copyright 2004 Uyghur Meripet  Torbeti 

Wheelchair