1-Soal: Amérikidiki mekteplerge iltimas qilishqa qanchilik chiqim kétidu?

Jawab (Bürküt): TOEFL, GRE, GMAT qaraliq imtihanlarning (adette) kamini 2 ni bérish kérek. Buning üchün 2,000 yüendin köprek pul kétidu. Bu imtihan heqqi bu imtihan netijilirini 4-3 mektepke ewetishni öz ichige alidu. Yene her bir iltimas qilghan mekteplerge imtihan netijilirini ewetish üchün texminen 300 yüen etrapida pul kétidu. Mekteplerge iltimas qilish üchün, her birige texminen 800-200 yüen etrapida pul kétidu. Shundaqta, texminen 10 etrapida mektepke iltimas qilish üchün 10,000 yüen etrapida pul kétidu.

2-Soal: Méning we ata-anamning köp puli yoq, menmu oquyalaymenmu?

Jawab (Bürküt): Elwette oquyalaysiz. Bu yerde oqughan we oquwatqan nechche on milyon jungguluq oqughuchilarning mutleq köp qismining ehwali siz bilen oxshash. Ular öyidin bir tiyin chiqim qilmay, amérika mekteplirining pütün oqush mukapat puligha ériship oqughan we oquwatidu. Bashqilar qilalighanni sizmu qilalaysiz.

4-Soal: Amérika ali mektepliride aspirantliqta oqush üchün bir yilda qanchilik chiqim kétidu?
 
Bu san mekteplerge, mektep jaylashqan sheher, rayonlargha, kespke qarap oxshash bolmaydu. Bu san texminen 20 ming dollardin 50 ming dollarghiche bolidu. Bu sandiki bunchilik zor perqni chüshinish üchün, béyjing unwéristéti bilen xoten uyghur tibabet ali téxnikomida oqughanni sélishtürüp tehlil qilsaqla kupaye. Mesilen, kaliforniye unwéristétining bérkéléy tarmiqida bir yilliq oqush puli 30 ming dollar, yataq, tamaq we bashqa xirajetler oqughuchi sewiyiside texminen 20 ming dollar etrapida. Lékin, intayin xoshallinarliq bir pakit shuki, nawada siz toluq oqush mukapat puli élip qalsingiz, sizning yilliq 30 ming dollar oqush pulingiz kechürüm qilinip, qolingizgha yene jéningizni béqip oqush üchün yilida 20 ming dollar "muash" béridu! Dimek bu digenlik, siz bir-ikki imtihan bérip, amérikida oqup bersingiz, dersxanida olturup berginingizge yilida 50 ming dollar, yeni 400 ming yüen etrapida "kirim" qilalaysiz digen gep. Bu netijige érishish asan emes. Lékin sizde "bashqilar qilalighanni men nimishqa qilalmighidekmen!?" deydighan idiye bolsa, buni sizmu qilalaysiz.
 
Yoquriqi jawabni yazghuchi «Bürküt» ependidin alahide eskertish: «Bu yerdiki jawaplarda, méning bezi sobiktip köz qarishimmu mewjut bolup, bu jawaplar peqet méning shexsi köz qarishimghila wekillik qilalaydu. Men uni barliq ehwallargha mas kélidighan hemmige-bap jawap dep qarimaymen. Shunga shakilini chiqiriwétip, méghizini qobul qilsingiz bolidu. Bu jehettin téximu köp uchur, bilimlerge éhtiyajliq bolsingiz, bashqa kishiler, kitapxana, kütüpxana we torgha murajet qilghaysiz. Men shuni alahide eskertimenki, bu jawaplar sewebidin siz uchrighan her qandaq rohi, iqtisadi we bashqa ziyanlargha men her qandaq iqtisad, qanun we exlaq nuqtisidin menggü mes'ul bolmaymen we bolalmaymen!»

5-Soal: Méning anglishimche Yawropadiki mekteplerde heqsiz oqughili bolidiken. Bu rastmu?

Jawab: Men igiligen ehwallargha asaslan’ghanda, u döletlerdiki mekteplerning köpünchisi chet ellik oqughuchilardin oqush puli telep qilmaydiken. Lékin, turmush pulini oqughuchilar özliri hel qilishi kérek iken. Yawropadiki bezi mektepler iltimas qilish waqtida 1-yilliq oqushning turmush puli üchün 7,000 dollar etirapidiki pulgha ispat telep qilidiken.  Men bilidighan bezi oqughuchilar ichide 3-4000 dollar pul teyyarlap, 7,000 dollargha ispat teyyarlap oqushqa bérip, u yerge barghandin kéyin bir tereptin oqup, bir tereptin ishlewatqanlar bar.  Bu ishlarning zadi qandaq bolishi siz tallighan mektep bilen sizning shexsiy qabilyitingizge baghliq.

6-Soal: Kelgüside oqush mukapati bilen chet'elge chiqip oqush üchün, baklawurluq oqushqa kirgen waqittila, dölet ichidiki baklawurluq oqumaqchi bolghan ali mektep we kespni yaxshi tallash muhim iken. Méning soraydighan sualim, baklawurluq oqushtiki [mektepning nopuzi], [kesp], [oqush netijisi] mushu 3 amilning ichide muhimliq ret tertipi qandaq?

Jawab (Bürküt):Méning qarishimche yaxshi [kesp] eng muhim orunda turidu. Mesilen, béyjing chet'el tilliri unwéristétining gérman tili kespige qarighanda shinjang unwéristétining matématika kespide oqughanda, kelgüside oqush mukapati élish pursiti köprek bolidu. Emdi kéyinki [mektepning nopuzi] bilen [oqush netijisi] kéyinki tertipte, oxshash derijide turishi mumkin. Mesilen chingxua unwéristétining ottura hal oqush netijisi oxshash kesptiki shinjang unwéristétining ela oqush netijisige baraber bolushi mumkin.

Chet'eldiki oqush üchün, hemme kesptin oqush mukapat puli tesis qilin'ghan emes. Shunga bezi kesplerde, eng dangliq ali mektepni eng ela netije bilen püttürgen bolsingizmu, chet'elge chiqip oqushta, oqush mukapati alalmasliqingiz mumkin. (mukapat tesis qilinmisa, qaysi mukapatni alisiz?)  Chet'el (gherp dunyasi) diki ali mekteplerde tebii pen we injénérliq penliri saheside tesis qilin'ghan oqush mukapatlirining türi we miqdarimu bir qeder köp. Shunga kelgüside oqush mukapati élip, chet'elge chiqip oqushni arzu qilidighanlar üchün, eng awal, yaxshi muwapiq kespni tallash, nopuzluq mektepni tallap elachi oqughandinmu muhim orunda turidu. Elwette nopuzluq mektepning yaxshi kespide elachi oquyalisingiz téximu bek yaxshi bolidu.

7-Soal: Iltimas Puli. Men Amérikidiki 4-5 mektepke iltimas qilip baqay dégenidim. U mekteplerning hemmisi "Iltimas Puli (Application Fee)" telep qilidiken. Eger telep qilsam ular méning Iltimas Pulumni kötürüwétermu?

Jawab: Amérikidiki mektep sizning Iltimas Pulingizni kötürüwetmeydu. Emma, eger siz birer proféssor bilen biwasite alaqe qilghan bolsingiz, shu proféssor sizning iltimas pulingizni tölep bérishi mumkin.  Siz özingizning oqushqa kirish iltimas jedwili (Application Form) ni mangdurghanda, sizning jedwilingizni Oqughuchi Qobul Qilish Ishxanisi (Admissions Office) tapshurup alidu.  Iltimas puli telep qilidighanlarmu ashu ishxanidin ibaret.  Eger siz Magistérliq yaki Doktorluq oqushigha iltimas qilghan bolsingiz, sizni qobul qilish-qilmasliqni siz tallighan fakultéttiki bir proféssor qarar qilidu. Shunga, eng yaxshisi siz ashundaq proféssordin birni tépip, uning bilenmu biwasite alaqiliship béqing.  Hemde shu alaqe jeryanida u kishining sizning iltimas pulingizni tölep bérish imkaniyiti barmu-yoq, sorap béqing.  Eger undaq imkaniyiti bolmisa, iltimas pulini özingiz töleshke toghra kélidu.  Proféssor bilen biwasite alaqileshsingiz, sizning qobul qilinishingiz üchünmu köp paydisi bolidu.  Amérikidiki hemme mekteplerning Intérnét bétide hemme proféssorlarning tepsiliy uchurliri bar.  Proféssorni shu arqiliq tapsingiz bolidu.  Emma, proféssor bilen biwasite alaqilishish choqum qilmisa bolmaydighan shert emes.  Shunga, eger melum sewebler tüpeylidin undaq qilish imkaniyiti bolmisa, hergiz ümidsizlenmeng.

8-Soal: Amérikidiki Uyghur Maarip Fondi. Amérikida Uyghur oqughuchilar üchün tesis qilin’ghan bir maarip fondi bar iken. Ular biz üchün qandaq yardem qilalaydu?

Jawab: Yurtimizdiki chet elge chiqip oqush yolida tirishiwatqan Uyghur yashlirigha yardem qilish üchün, Amérikida bir «Uyghur Maarip Fondi» qurulghan. Bu fondning puli bek köp bolmighachqa, u hazirgha qeder her bir oqughuchi üchün 2 mektepning "Iltimas Puli (Application Fee)" ni tölep bériwatidu. Bu fond qurulghandin tartip 2005-yili kirgiche 100 dek Uyghur oqughuchi bu pulgha iltimas qilghan bolup, ularning ichidiki 50 etrapidiki kishi bu yardemge érishti. Bu pulgha érishishning bir qanche shertliri bar. Eger bu yardemge erishmekchi bolsingiz, ssaydahmat@yahoo.com ge élxet yézing.

9-Soal: Men chet elge chiqip, aldi bilen 1-2 yil chet el tili öginip, andin bir kespte oquy dégenidim.  Siz bilidighan, til mektipining oqush puli töwen yaki til mektipige oqush puli almaydighan birer chet el döliti barmu?  U nahayiti kichik bir dölet bolsimu meyli idi.  Eger til oqush puli töwen bolsa, birer yilliq oqush pulini özüm töleyttim?

Jawab: Hazir dunyada peqet tereqqiy tapqan döletlerla bashka dölettin oqughuqi qobul qilidu. Bu döletler Amérika, Yaponiye we Yawropadiki döletler bolup, méning bilishimche ularning hemmisi til öginishke kelgen oqughuchilardin oqush puli alidu. Hemde bundaq oqush puli intayin yuqiri. Shunga, eger chet el tilini chetke chiqip öginimen désingiz, choqum bir tereptin oqup, bir tereptin ishlishingiz kérek. Men bilidighan döletlerning ichide, yuqiriqidek qilish mumkinchiliki bar dölettin peqet birila bar. U bolsimu Yaponiyedin ibaret. Peqet Yaponiyedila bir tereptin ishlep, oqush chiqimi bilen turmush chiqimigha chushluq pul tépip, yene bir tereptin Yapon tili öginish imkaniyiti bar. Shunga ashu yol toghrisida izdinip béqing.  Yaponiyege chiqish üchünmu, kem dégende töwendiki 2 shertni hazirlishingiz kérek:  1) Deslepki oqush puli we bashqa xirajet üchün, 3000 dollardin 5000 dollarghiche pulingiz bolushi kérek.  2) Yaponiyede sizge mektep alaqiliship béridighan, we deslepte sizni orunlashturup qoyidighan birer tonushingiz bolushi kérek.

10-Soal: Mening ata-anam mening 1-yilliq oqushum uchun aran 20-30 ming som Junggo puli chiqiralaydu.  Qaysi doletke barsam mushu pul bilen bir yil oquyalaymen?

Jawap: Xewiringizde bolghinidek, 30 ming som Junggo puli 3700 dollargha yeqin kelidu. Bu pul bilen heqiqetenmu Amerikida oqughuli bolmaydu. Amerikida peqet bir yil oqush puli uchunla kam digende 5000 dollar pul bolmisa bolmaydu.  Turmush xirajitini qoshup kam digende 7000-8000 dollar pul bolmisa, birer mektepning chaqiriq qeghizini elishmu asan emes.  Eger Yaponiyening dolet igiligidiki ali mektiwidin birsige kirelisingiz, 30 ming som pul bir yilliq oqush uchun yetishi mumkin. Emma, Yaponiyening dolet igiligidiki ali mektiwidin birsige kirish uchunmu til otkilidin otushke, hemde Yaponiyening ali mektepke kirish imtihanisidin otushke toghra kelidu. Shunga bularmu hazirche siz uchun asan bolmaslighi mumkin.

Mening Kanada we Yawropa doletliridiki oqush chiqimi toghrisida anche melumatim yoq.  www.meripet.com tor betide Awustraliye we Shwetsiyede oqushqa ait bir qisim uchurlar bar. Bolsa shularghimu bir qarap baqsingiz.  Meningche siz uchun eng yaxshi dolet Turkiye bolishi mumkin. Bu toghrisidimu oyliship baqtingizmu?  www.meripet.com tor betide Turkiyediki oqush toghrisidimu bir qisim uchurlar bar. Ashularnimu bir korup beqing.

Junggo we putun dunyadiki Uyghurlarning bir e-mail guruppisi bar. Uning xet sanduq adrisi:  uygurlar@yahoogroups.com
 
Bu bir siyasi bilen hech qandaq munasiwiti yoq e-mail guruppisi bolup, wetendiki qerindashlarmu uningdin dawamliq paydilinidu. Eger xalisingiz mushu guruppighimu bir e-mail yezip, meslihet sorap beqing. Siz we men bilmeydighan, oqush puli erzan dolettin birersi chiqip qalsimu ejep emes. U yerge oz ismingiz bilen kirmisingizmu boliweridu.

Amérikidiki oqush puli élinmaydighan 8 aliy mektep: http://blogs.static.mentalfloss.com/blogs/archives/22573.html