1-Soal: Méning chet elge chiqip, maarip bashqurush kespide oqughum bar. Lékin, In’gliz tili sewiyem TOEFL yaki shuninggha oxshash birer imtihanigha qatnishishqa yetmeydu.  Shunglashqa, mumkin bolsa manga Shwétsiyedin bashqa dölettiki TOEFL netijisi telep qilmaydighan mekteplerni dep bergen bolsingiz.

Jawab: Méning hazirghiche bilidighimgha asaslan'ghanda, TOEFL gha oxshash resmiy imtihan telep qilmaydighan döletlerdin Shwétsiyedin bashqisi yoq (Türkiyeni hesapqa almighanda). Shwétsiyemu maarip bashqurush kespidikilerdin ashu imtihanni telep qilishi mumkin. Shunga siz aldi bilen til mesilisini qandaq hel qilish üstide izdining. Uningdin qalsa oqush xirajet mesilisi. Yawropada oqush puli élinmaydighan mekteplerni tapqili bolidiken.  Lékin turmush pulini özingiz hel qilishingiz kérek iken. Amérikida maarip bashqurush kespide oqush pulinimu özingiz tölimisingiz bolmaslighi mumkin.

2-Soal: Méning ali téxnikum (mexsus kurs) diplomim bar, menmu Amérikida oquyalamdim?  

Jawab (Bürküt): Elwette oquyalaysiz. Lékin siz bashqa baklawur unwani barlargha qarighanda téximu köp tirishchanliq körsetmisingiz bolmaydu. Buning üchün mundaq 2 yol bar:
 (1) weten ichide örlep oqup, baklawur unwani élish
(2) TOEFL, GRE qatarliq imtihanlarda, bashqilardin alahide perqliq, yuquri nomur élishingiz kérek. Bu basquchni tamamliyalisingiz, amérikida bir-ikki mewsum bezi baklawurluqning dersini oqupla, kéyin aspirantliq oqushni bashlap kételeysiz. Men ashundaq xenzu oqughuchilarni kördüm, yene köplirining geplirini anglidim.

3-Soal: Méning bir dostu m bar bolup , u ailsidiki bezibir köngülsizlikler tüpeylidin toluq otturida oquyalmighan.hazir turmushi xatir jem.toluq otturida oqughan bolsa buyil toluq otturining 2-yillqida oqowatqan bolatti. Amérikigha bérip oqush.italiyede oqush qatarliq bilikte körgen timalarda asasen shertliri : toluq ottura mektep we ali mektepte oqughan bolushi,TOEFL, GRE, GMAT qatarliq imtihanlarda yaxshi nomur alghan bolushi kérek iken. U in'gliz tilini ögnipTOEFL, GRE, iimtanliridin ötküdek sewiyede. Méning sorimaqchi bolghunum u toluq otturani chet'elde oqusa bolamdu? Toluqsizghiche oqughanlar qaysi shertlerni orundighanda chet'elde oquyalaydu.?

Jawab (Bürküt): Chet'elde oqushla emes, ashu chet'elde bir kün bolsimu yashap béqish üchün pul kérek, pul. Pul mesilisi uyghurlar üchünla emes, hemme millet kishiliri üchün ortaq bolghan bir mesile. Elwette, yene pul bolghan'ghila bashqa ishlarni yürüshtürüp ketkili bolmaydu. Lékin, pul, iqtisad mesilisi eng muhim mesililerning eng aldinqisi. Men bashqa döletlerning ehwalini anche bilip ketmeymen, lékin mushu kulubqa kélip, amérikigha chiqip oqush heqqide bezi nersilerni yazghandin buyan, nurghun uyghur qérindashlirimdin uchur tapshurup aldim, bu uchurlar yaponiye, malaysiya, koriye, giritsiye, ukraina, türkiye, fransiye ... Qatarliq döletlerdin kelgen bolup, bularning köpinchisi chet'elge "teyyarliqsiz, bek aldirap, bek baldur chiqiwalghanliqi" ni yazdi. Malaysiyadin kelgen uchurda "men malaysiyagha dessigen 1-künila oylap baqmighan qiyinchiliqqa yoluqtum" dep bar bolsa, koriyedin kelgen uchurda "men chet'elni bek yaxshi bilip, ata-anamgha qerz aldurup, shirketlerning wastisi bilen kelgen idim, hazir koriyege kélip, toxtimay ish izdewatqili 3 aydin ashti, hetta birer ashxanida, shire sürtidighan ishnimu téxi tapalmidim" digendek gepler bar...

Chet'elge chiqqanliq hergizmu rahet turmushning bashlan'ghanliqi bolmay, japa-musheqqetlik turmushning bashlan'ghanliqining 1-qedimi bolidu. Bolupmu téxi yéterlik til asasi hazirlimighanlar, kamida baklawur unwani yoqlar we musteqil yashash iqtidari yoq yaki ajizlar üchün téximu shundaq. Qeshqerde yaki ghuljida turup, amérika, en'giliye ... Lerni arzu qilip béqishtin burun, yanchuqingizda 500 yüen pulingiz bar deyli, ürümchide hich qandaq uruq-tuqqiningiz, tonush-bilishingiz yoq ehwalda, ürümchige bérip béqishni xiyalingizgha keltürüp béqing. Til, tamaq jehette qiynalmisingizmu, ezeldin ürümchige kélip baqmighan birsi bolsingiz, ürümchige yétip kelgendin kéyin, béshingizdin qandaq künlerning ötidighanliqini qiyas qilip béqing. 500 yüen pulingiz bilen ürümchide qanche kün berdashliq béreleydighanliqingizni, sizni nime teqdir-qismetler kütiwatqanliqini oylap béqing.

Sizning dostingizdek til asasi barlarning gépige kéleyli, dostingizning téxi toluq ottura mektep diplomi yoq iken. Amérikida chet'ellikler toluq ottura mektepte oqush üchün, yiligha 10,000 dollardin artuq oqush puli töleydu, tamaq-yataq chiqimi üchünla, yiligha, eng kamida 20,000-15,000 dollar kétishi mumkin. Yeni jemii yiligha 30,000-25,000 dollar kétidu. Toluq otturini püttürgiche kamida 3 yil oqudingiz dep hisaplisaqmu, bu pul junggu puligha 700,000-500,000 yüen bolup qalidu. Ali mekteptiki baklawurluq oqushni téxi oylashmiduq. Dimek dostingizning amérikida toluq ottura mektepte oqush üchün awal 500,000 yüen puli barmu, bar bolghan ehwal astidimu, 500,000 yüen chiqim qilip toluq ottura mektepte oqush erzimdu digen mesililerni oylishish kérek.

Amérikida, ottura mektep, ali mektepning toluq kurs baklawurluq oqushi, in'giliz tili öginish qatarliq oqushta qilche oqush mukapati alghili bolmaydu (qudretjan yaqupning ehwali omumi ehwal emes). Bundaq oqush üchün her yili, oqush puli üchün 20,000-10,000 dollar, tamaq-yataq chiqimi üchün yene her yili kamida 20,000-10,000 dollar kétidu. Emma til asasi we ali mektepning toluq kurs baklawurluq unwani barlar üchün, her yilliq 20,000-10,000 dollar oqush puli kechürüm qilinip, tamaq-yatiqini qamdash üchün qoligha her yili 20,000-10,000 dollar muash béridighan magistir we doktur aspirantliq oqush pursiti bar. Shunga ali mektepning toluq kurs baklawurluq diplomini jungguda élip bolup we til asasini jungguda chiqirip bolup, andin amérikigha kélip, oqush mukapati élip oqush uyghurlar üchün eng yaxshi tallash. Mushu kulubta tordashlargha tonushluq bolghan, muhemmed abdulla ependim, jék ependim we men mushu yol, mushu purset bilen bu yerge kélip oqughanlar.

Emdi, waqtimni jungguda israp qilghum yoq dep oylisingiz, hem kamida 200,000-100,000 yüen pulingiz bar bolsa, hem talantingiz, iqtidaringiz xarward hem uyghur erkisi qudretjan yaquptek bolsa, toluq ottura mektepni jungguda püttürüp bolup, amérikida baklawurluq oqushni oylashsingiz bolidu. Bu pul bilen bu yerdiki 1-yilidiki oqush chiqimi hel bolsa, kéyinki yilliridiki chiqim üchün oqush mukapati élishqa tiriship körüsh.

Yene bir gep, iqtidaringiz, talantingiz, bilimingiz ottura hal bolsimu, nawada nechche on milyon dollar puli bar dollarchining perzenti bolsingiz yaki xotendiki nechche yüz milyon puli bar tashchining perzenti bolup qalsingiz, ata-aningiz sizge yiligha 300,000-200,000 yüen pul béreleydighanlar bolsa, bu pul sizler üchün anche köp pul hisaplanmisa, yuqurqi geplirimge pisent qilmay, bu yerge kélip oqushni oyliship baqsingiz u özingizning ixtiyari. Bu yerge kélip, oqup béqip, körüp béqip, "bolsa bola, bolmisa iz puli" digendek, ishliringiz yürüshmey qalsa, qaytip ketsingizmu bolidu.

4-Soal: mining esli yurtum XXXXX. Hazirqi mediniyet sewiyem aliy tixnikum (özligidin öginish imtahanigha qatniship alghan). Men esli yurtumda melum bir ikki yildek XXXXX xizmitini ishligen bolup, XXXX-yili shitatim saqlinip qalidighan likin maashni almaydighan'gha xizmetni tashlap qaytip chiqqan idim.sewebimu del shu yuqurilap oqush sewebidin idi. Men shuningdin biri ürümchide ishlep kiliwatimen. Men ürümchide xizmet qiliwatqili 7-8 yil bolup qaldi. Bu jeryanida asasliqi kompyutér bilen munasiwetlik ishlar bilenla shughunlandim. Özemning qiziqishimmu programma layihiylesh bolghachqa XXXX-yili XXXXX namida XXXXXX shirkitini tizimgha aldurup ish bashlighan idim. Ishlirimiz hazir yaman emes kitiwatidu. Likin mining nishanim: kompyutér kespide amirikining birer dangliq mektipide ilim tehsil qilish idi. In'giliz tilinimu xili uzundin biri öginiwatimen. Emdi mining sorimaqchi bolghinim: mining hazirqi medeniyet sewiyem asasida (özligidin öginish imtahani arqiliq irishken aliy téxnikum diplumi) amérika mektepliride kompyutér kespide yuqurilap oqush üchün qandaq sheritlerni hazirlash kirek. Hem qandaq jeryanlarni bashtin küchürüshüm kirek. Moshu heqte meslihet bergen bolsingiz. Mining pilanimdimu in'giliz tilidim ilinidighan munasiwetlik imtahanlarghimu yiterlik teyyarliq qilshqa we belgilen'gen nomurni ishlishqa közüm yitidu. Hem oqush puli jehettimu mektepning oqush mukapat pulini alalishimgha közüm yitidu. Peqet hazir manga zürür bolshini hazirqi sharaitim asasida meqtisimge yitishning eng qisqa yolini tipish idi. Shunga moshu jehette yardim qilishingizni soraymen.

Jawap (Bürküt): özlikidin öginish imtihaniliri arqiliq érishken ali téxnikum unwani amérikida aspirantliq oqush üchün köp hallarda yéterlik bolmaydu. Men sizge töwendikidek tekliplerni bérey:

 [1] sizning hazirqi ehwalingizda, amérikigha bérip oqushtiki zörür imtihanlarni bérip, oqushqa kélelishingiz üchünmu kamida 2 yil waqit kétidighandek perez qildim. Siz bu waqitni ching tutup, amal bar ürümchide mexsus kurstin toluq kursqa yuquri örlep oqush üchün urunup körüng. Buni imtihan yaki yiraqtin oqush arqiliq emes, resmiy dersxanida olturup, ders anglaydighan oqushqa kirishke tirishing. Mushundaq oqush arqiliq kamida baklawurluq unwani hazirlang.

[2] in'gliz tilini bek jiddi tutup ögining. Qanche téz TOEFL, GRE qatarliq imtihanlarni bérip, layaqetlik, bolsa yuquri nomur élishqa tirishing.

[3] oquwatqanda, chong yashtiki sawaqdashliringiz we oyun tamashadin yiraq turung. Kompyutér kespining baklawurluq oqushtiki burun ötülgen asasliq derslerni tekrar qilishnimu unutmang.

[4] 3-2, yaki eng kamida 1 programma tüzüsh tilini puxta igelleng. Köp programma tüzüp, köp meshq qilip béqing.

[5] kompyutér kespidin oqush mukapati élish pursiti anche köp emes, lékin oquydighan oqughuchilar bek köp bolghachqa, bu kespte mukapat élish riqabiti bek keskin. Shunga amal bar siz bilen teng iltimas qilghanlarni bésip chüsheleydighan artuqchiliqlar sizde bolushi kérek. Burunqi shirket qurghan we ishligen tarixingiz buningda hel qilghuch rol oyniyalmaydu. Mesilen. Alghan imtihan netijengler oxshash bolghan ehwal astida, sizdek özlikidin oqush imtihanisi arqiliq érishilgen mexsus kurs diplomigha qarighanda chingxua unwéristétining muntizim baklawur oqush diplomi we unwanining wezni éghir toxtaydu, sizning oqushqa kirish we mukapat élish pursitingiz mushu seweptin bashqilardin töwen bolup qalidu. Lékin GRE imtihanisining kompyutér kespi imtihanisini bérip, uningdin yuquri nomur alalisingiz, bu siz üchün bekmu paydiliq.

[6] deslepte oqushqa kirishte, kompyutér kespinila oylashmay, bashqa munasiwetlik, oqushqa kirish we mukapat élish asanraq bolghan kespler, mesilen, matématika, fizika digendek, ge iltimas qilip, oqushqa kiriwélip, amérikigha yétip kelgendin kéyin, andin mektipingizning kompyutér kespige almashsingiz bumu siz üchün muwapiq bolghan bir tallash yoli.

5-Soal:  Men Amérikigha qisqa muddetlik tetqiqat qilish yoli bilen bérishni arzu qilattim. Iqtisadiy chiqimni özem töliyeleymen.  Mektep uqushush üchün qandaq qilish kérek? Bu jehette siz manga yardem qilalamsiz?

Jawab: Siz tetqiq qiliwatqan sahediki Amérikiliq proféssorlar bilen biwasite alaqilishing. Eger Xenzu proféssor tapalisingiz téximu yaxshi (buni her bir mektepning websitidin izdigili bolidu). Bir proféssor bilen qisqa muddetlik tetqiqat toghrisida alaqilishish üchün bir parche In’glizche xet teyyarlang. Men uni tüzitip bérey. Buni In’glizche "Short-term visiting scholar" deydu. www.meripet.comdiki "Personal Statement" dégen xet layihisidin we mexsus mushundaq meqset üchün teyyarlan’ghan töwendiki xettin paydilansingiz bolidu:

Sample Letter:   Contacting a Professor on a Post-Doc or Short-Term  Research Position

Yuqiriqi xette sözlen’gendek, eng yaxshisi siz alaqileshmekchi bolghan proféssorning ilmiy maqalisidin bir qanchini tépip oqup, ularni oqughandin kéyinki tesiratingizni yazghan xétingizde teswirlep qoyung. Buning intayin zor paydisi bar. Mushundaq qilish arqiliq, u proféssor bilen nahayiti tézla yéqinlishalaysiz.

Men Amérikining bir qanche uniwérsitétida özümning kespiy saheside ishleydighan proféssorlar bilen tonushimen. Eger siz ular bilen alaqileshmekchi bolsingiz, men uninggha yardem qilalaymen. Qalghanlar bilen özingiz biwasite alaqe qilsingiz yaxshiraq bolidu. Sewebi, Amérikiliqlar méning alaqiliship bérishimni yaxshi körmeydu.  Bu Amérikining bir örp-aditi bolup, men tonumaydighan bir proféssor bilen siz özingiz biwasite alaqileshsingiz méning alaqiliship berginimdin köp yaxshi bolidu.