Fransiyede Oqush Heqqide Ikki Kelime Söz

Terreqi tapqan ellerde bilim élish arzusida boliwatqan yashlarning paydilinishi üchün fransiyediki oqush heqqide qisqiche toxtulup ötmekqimen. Xuddi her birilirige melum bolghinidek chigra atlap qilinidighan seper bashlanghan tünji kündin étiwaren siz ilgiri zadila uchritip baqmighan ishlargha duq kélisiz, elwette hemme ishni öz yolida özingizge tayinip béjirishke toghra kélidu. Mesilen siz fransiyening Paris Shaghlé Dö Gol ayrudurumigha qonghandin bashlap aldi bilen chigra tekshürüshidin ötüsh (bu toghurluq resmiyetlernining hemmisini ayrupilengha chiqishtin ilghiri püttürüp bolidighan bolghachqa adette bu yerde mesile körülmeydu- chünki siz fransiye ning Beijingdiki elchixanisidin alidighan viza del shuning üchün), andin bolupmu kiyinki qedemde nege bérip nede turushtek bir qatar mohim mesililerge duq kélisiz, nawada kélishtin ilgiri bu toghursidiki teyyarliqlarni puxta qilghan bolsingiz ( mesilen siz baridighan sheher, turidighan yataq digendekler), téximu teleylik bolsingiz nawada ayrudurumgha aldingizgha chiqidighan adimingiz bar bolsa, yuqarda men digen ishlar mesile hésaplanmaydu. nawada hech kimni tonumisingiz hemme ishni özingiz bir terep qilishqa toghra kélidu. Fransiyening qatnash torliri nahayiti tereqqiy qilghan, nawada Parijdek shunche chong sheherde qolingizda bir parche metro xeritisi bolsila özingiz yétip barmaqchi bolghan yerni bimalal tépip baralaysiz. Bu yerde alahide eskertip ötüp kétishke tégishliq mundaq bir mesile bar, yeni til mesilisi, bu zimingha ayaq basqan tünji deqiqidin bashlap buning intayin mohimlighini hes qilisiz (oqushtin tartip turmushtiki kichik ishlarghiche), fransiyede éngilische bilidighanlar anche köp emes, bilgenlirimu aldirap bu tilni sözlimeydu. Shunga herqandaq ishiningiz fransos tili bilen bolidu. Fransos tilini jonggodiki chaghda azraqla ügünüp dawamini bu yerge kelgendin kéyin ügengenler, bumu bolidu, biraq buninggha kétidighan oqush puli nahayiti köp, adette her 3 ay üchün 15 ming yüan etrapida heq élinidu (Emma kesipke kirgendin kéyin élinidighan heq bir yilliq üchün 3 ming yüan etrapida bolidu, bu pul yildin yilgha ösiwatidu, emma köp emes, yiligha 1-2 yawrodin ösüp beriwatidu).

Yene bir qisim kishiler fransos tilini bu yerge kélishtin burun Beijing diki dangliq chet'el tili mektepliride 1 yildin 2 yilghiche muntizim ügünüp andin fransiyege kélip til ügünüsh basquchini ötküzmeyla késipke kiriship ketti, gerche fransos tilini muntizim ügengen teqdirdimu ularning köp qismi yéngi késip bashlighan chaghda xéli köp qiyinchiliqlargha yoluqqanmu boldi, fransos tilidiki asasi intayin yaxshi bolghachqa bu qiyinchiliqlar nahayiti tézla ötüp ketti, netijide ular qisqa waqitta oqushta közligen nishanigha yétip, nahayiti yaxshi nétijilerge érishti. ularning xéli köpqiliki Dokturluqqa érishti, beziler Dokturluqta oquwatidu. Dimek méning dimekchi bolghunum bu yerde til mesilisi intayin mohim, Méningche fransos tilini Beijingda ügengen bilen bu yerde ügenginingizning hech qandaq perqi yoq, siz hergizmu u tilni fransiyege bérip ügense bek téz ügengili boldu (Balilarni hesapqa almighanda) dep oylap qalmang, bu yerge nawada til jehette hech nimini bilmey kelsingiz siz kochida anglighan sözlerdin tartip radio-télévizorda anglaydighan sözlergiche siz hech nimini chüshenmigechke quluqingizgha mush urgahndek anglinidu, Bu yerdiki mualimlarning sizge bir nechche aydila fransos tilini quyup ichürwétishimu mumkin emes.

Emdi men fransiyege kelgendin kéyin öteydighan mohim resmiyetler toghursida azraq toxtilay.? bu yerde deslap qilip béjiridighan nersilerdin Banka resmiyiti (banka kartisi, cheq digendekler) béjirsiz, buninggha alahide ish ketmeydu, peqet sizning turidighan yeringiz, oquydighan oqushingiz we yaki bashqa paaliyitingiz bolsila fransiyede bar bankilarning xalighan birige berip hésap achquzup banka resmiyitini béjirsingiz bolidu, buning üchün ayrip hech élinmaydu. Ikkinchi qedemde eng mohim bolghan nerse Fransiyede turushqa ruxset qilish kénishkisi (Carte de séjour), bu nahayiti mohim bu nersingiz bolmisa fransiyede turalmaysiz, adette yilda bir qétim béjirlidu (2007-yilliq fransiye reis jumhiri saylimidin kéyin bu heqte melum özgertishler bolidighanliqi heqqide gep-sözler bar, mesilen siz Dokturluqta oquwatqan bolsingiz, yilda bir qétim emes 3 yilda bir qétim béjirish, bu melum dérijide qolayliqlarni élip kélishi mümkin emma netijisi yenila oxshash boldu, yene mesilen siz oqushingizni püttürüp bolghandin kéyin bu yerdin birer ish tépiwélishingiz üchün turush waqtingizni yene 6 ay uzartip bérish digendek).

Bu kénishkini béjirish üchün siz turiwatqan öy yaki yataq ispati, mektepke tizimlatqan ispat qeghizi, siz yéngi kelgen yili yene sizning tughulghan küningizning ispat qéghizi digendek nersilerni soraydu, shu nerse ésingizde bolsun, her yili bu resmiyet üchün oxshashla 2 sungluq rengsiz chüshken resimingizni soraydu, bu resimni bu resmiyetni qanche qétim béjirsingiz shunche qétim soraydu, eng yaxshisi resimge chüshüp kéling, bu yerge kelgendin kéyin resimge chüshsingiz qimmet toxtap kétidu (oqughuchiliq kénishkisi digenlergimu resim kétidu, buninggha renglik resim bolsa yaxshi, adette bir sungluq resim ishlitilidu, 2 sungluq bolsimu boldu), emdi u kinishkige kéreklik yene bir hemmdin mohim hesaplinidighan nerse qaldi, u bolsimu sizning bu yerde yashishingiz üchün kétidighan pul, yéngi kelgende buningda mesile körülmeydu, chünki siz nurghun pul bilen kélisiz, u pulni bankigha qoyisiz, banka sizningpulingiz toghursida ispat chiqirip beridu, adetet bir yilliq üchün 5 ming yawroyingiz bolishi kérek, unigdin jiq bolsa téxi yaxshi likin az bop qalsa bolmaydu, bankida pulingiz bolsa banka pulingiz toghurluq ispat qichirip béridu, shuning bilen iushlar nahayiti chirayliq hel boldi, biraq kéyin yillirichu? Nawada ata-aningiz bay bolsa ular sizge ewetip beridu, bolmisa özingiz yazliq tettillerde ishlep pul yigisiz, nawada pulingiz az bop qélip, tijeshlik bilen kün ötküzüshke özingizning közi yetken teqdirdimu alidighan heliqi turushqa ruxset qilish kénishkisini bejirelmeysiz, bundaq ehwalda nawada mualimingiz we yaki muqim xizmiti (kirimi) bar birersi siz üchün képil bolsa bu resmiyetni ular sizge béjirip béridu, emma képil bolidighangha adem tapmaq nahayiti tes, bézide sizning mualimliringizmu buninggha qoshulmaydu, chünki bu chaqchaq qilidighan ish emes, nawada birsi sizge képil bolup sizdin mesile chiqsa képil bolghan shu kishi qanun aldida barliq mesuliyetni üstide élish kérek, uningdin bashqa yene siz nawada biere ish tépip (oqughuchilar üchün heptisige 20 saet ishleshke yol qoyulidu) her ayda melum derijide kirip turidighan muqim kirimingiz bolghan sharaitta uning ispatini körsitish arqiliq bu kinishkini bejirishkimu boldu.

Dawalash bixeterlik istaraxuaniyesi, bu adette oqughuchilar üchün heqsiz béjirlidu, nawada siz doxturgha körünsingiz yaki Dora dukinidin dora sétiwalsingiz (fransiyede dora peqet dora dukinidila doxturning retsipige asasen sétip berilidu, doxturxanilarda dora bolmaydu, elwette bir qisim jiddiy qutquzush orunlirni hesapqa almighanda) uni sizge atqot qip béridu, yaki dawalinish kinishkingiz arqiliq pul tölimey alisiz, doxturgha körünüsh heqqimu oxshash boldu, emma u chiqimning hemmisini istraxuaniye shirkiti 100% kötürmeydu. (ishchi xizmetchiler istraxuanige istiraxuani heqqi töleydu, uningda oxshimighan belgilimiler bar nawada siz 100% lik istraxuanige heqqi töligen bolsingiz, sizning dawalinish chiqimingiz 100% atchot qilinidu, biarq oqughuchilarning istraxuaniyesi heqsiz bolghachqa at chot qilinidighan pul 100% emes). Belgilime boyiche siz kinishke bilen pul tölimey doxturgha körinisiz, pul tölimey dora alisiz emma siz töleshke téghishliq qismiy kéyin banka arqiliq sizning hésawatingizdiki puldin tutup qélinidu.

Emdi men siz turidighan yataq ishi toghurluk ikki éghiz gep qilay, bu yerde pulning köp qismi yenila yataqqa kétidu, nawada bir nechche adem birge turush mümkinchilik bolsa buningda yataq xirajiti köp erzan toxtaydu. Siz ijarige algha yataq ayki oyning sizning chet'ellik bolushingizdin qet'i nezer hemmige oxshashla hökümetning oy ijarisige béridighan yaridem plui bar, buni özingiz iltimas qilisiz, nawada iltimas qilmisingiz bu pulni sizge bermeydu, beridighan yaridem pulining az köpliki siz turghan oyning ehwaligha qarap oxshimaydu, ishqilipyaridem puli dep bérilidighan bu pul az pul emes. Birer jeydin öy tapsingiz öy igisi békitken pulni bérishingiz kérek, u pulni sodiliship chüshürelmeysi, emma yene bir amal bar u bolsimu ijarige bérilidighan öylerni zirikmey izdesh kérek, buningda éniq bir ölchem bolmighachqa gayida nahayiti erzan öylermu uchrap qalidu.
 
Emdi men oqushqa tizimlitish ishi toghurluq sözley, bu yerde ottura mektepni püttürüsh guwanamisigha erishken her qandaq bir girajdanning imtahansizla özi xalighan sheherdiki, xalighan aliy mektep, xalighan kesipke tizimlitip kirip ochush hoqoqi bolidu, bu tüzüm chetelllikler üchünmu oxshash qollinilidu, bularda özlirige nisbeten ottur mektepni püttürgen diplom diyilgern bolsa chet'ellikler üchün shuninggha barawer diplom yaki ispat bolsa bolidu deydigha tüzüm bar, shu seweptin sizning bu yerde aliy mektaplarning birige tizimlitishingiz üchün sizning ottur mektepni püttürgenlikingizning ispati ornigha aliy mektep imtahanigha qatnashqan netije qeghizi yaki birer aliy mektapning chaqiriq qeghizi telep qilinidu. Fransiye noposi az bolghachqa her qaysi mektepler öz tesir küchini saqlap qelish üchün oqoghuchi qobul qilghanda sizni fransiyelik we yaki chet'ellik dep ayrip olturmaydu, ular chet'ellik oqoghuchilarni qobul qilishqa amraq, bu jehette siz xatirjem bolsingiz boldu.

Yene bir mesile ish tépip ishlesh mesilisi, buninggha bezi jaylarda peqetla mümkinchilik yoq, emma Parij shundaqla fransiyening jenubidiki rayonlarda buninggha her halda mümkinchilik tughulidu. Mesilen Parijda Parijgha kéliwatqan jonggoluqlar köp bolghachqa xenzuchini bilgechke pirgazchik bolghanlar bar. fransiyening jenu rayoni har xil miwe-chiwe we ekinzarlar bilen tolghan bolghachqa, yaz künliri üzüm we miwe -chiwe üzidighan ishlar chiqidu, nawada siz turiwatqan jaydin ish chiqmisa yazliq tetillerde del mana mushu jaylargha bérip ishlashke toghra kélidu, bundaq ishlarni adette künide 8 saet qilidu, bir künlük ish heqqiy üchün 50 yawro etrapida ish heqqi bérilidu.

Ilim-hékmet sizge yar bolsun!

Fransiyedin: Hijran
2006-Yili 15-Febral

Esli menbesi: www.Biliwal.com

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Torbeti

Bashqurghuchi: Erkin Sidick

E-Mail: Erkin@Meripet.com