Mushu bir hepte, yeni 2006-yili 23-Iyuldin
27-Iyulghiche,
JPL de 1-qétimliq rokétani sinaq qilghanliqining
70-yillighini tebriklesh
paaliyiti boldi. Men ashu paaliyetke qatnishish jeryanida, JPL gha
1-qétim
mes’ul bolghan kishi Vingiriyelik Theodore von Karman dégen
kishi ikenligini
anglap qaldim. Vingiriyeliklerning biz Uyghurlar bilen Hunlar waqtida
wujutqa
kelgen qan-qérindashliq munasiwitimiz bolghanliqtin, uning
üstige JPL diki eng
chong yighin zali mushu kishining namida “von Karman” dep atilidighan
bolghachqa, men bu kishige sel qiziqip qaldim. Shuning bilen
intérnétni axturup
kördum. Netinjide bu kishi gerche Vingiriyening Budapest shehride
tughulup,
eyni zamanda Aynishtéyin qatarida Germaniyede professorluq
qilip, suyuqluq
daynamikisige zor töhpilerni qoshqan bolsimu, u kishi eslide
Yahudi ailiside
toghulghanlighini bildim. Kaliforniye Texnika Institutining eyni
zamandiki
mektep mudiri 1-dunya urushidin kéyin Aynishtéyinni
öz mektiwige ekilwélishqa
tiriship, muwappiqiyet qazinalmighandin kéyin, von Karman ni
ekilwalghan iken.
Bu kishi toghrisida töwendiki tor bétide bir qisim uchurlar
bar iken:
http://www.nas.edu/history/members/karman.html
Mushu heptilik xatirlesh paaliyiti jeryanida
“JPL” digen
isimning kélip chiqishinimu bir az tepseli chüshendim. Men
bu yerde uni
qisqartip teswirlep ötey.
“JPL” digen “Jet Propulsion Laboratory” digen
sözlerning
bash heripi bolup, ularning menisi töwendikiche:
Jet = Bir kichik tüshüktin partlap
chiqidighan gaz.
Hazirqi ayroplanlarning matorini In’glizchide “jet engine” dep ataydu.
Yeni,
ularning hemmisi “jet” tipliq matorlardur.
Propulsion = Shiddetlik ittirish
Laboratory = Tejirbexana
Shunglashqa, méningche JPL digen
idarining ismini
Uyghurchide “Partilap chiqqan gaz arqiliq ittirish küchi hasil
qilidighan mator
tejirbixanisi” dise toghra bolidighan oxshaydu. Bu isim bek uzun
bolghachqa,
men özemning yazmilirining hemmiside idarimizning ismini “JPL”
depla atap
kéliwatimen. Buningdin kéyinmu hem shundaq qilimen.
Emilyettimu, JPL ning ichi we téshida,
hemde Amérika
metbu'atlirida JPL ning ademlirini JPL liqlar (In'glizche "JPLers"),
JPL injiniri ("JPL Engineer") we JPL alimi ("JPL
Scientist") dep ataydu.
1935-yili Kaliforniye Téxnika Instituti
(In’glizche
“California Institute of Technology” bolup, qisqartilip “Caltech” dep
atilidu)
de aspirantliqta oquwatqan Frank Malina digen yash yene 4 yash bilen
bir
guruppa bolup, von Karmandin awazliq rokéta yasap chiqishni
telep qilghan. Von
Karman ularni qollap, bu jehettiki tetqiqatni bashlighan. Caltech
dikiler bu 5
kishilik guruppini “öz-özini öltürgüchi
qoshun” dep atighan. Lékin, rokéta
sinighini Caltech ichide qilishqa yol qoymay, hazirqi JPL ning ornida
élip
bérishni buyrighan. Bu orun Caltech tin 10Km dek yiraqliqta
bolup, deslepte “
Birinchi rokéta 1936-yili
30-Öktebirde sinaq teriqiside
qoyup bérilgen bolup, bu yil uninggha 70 yil boldi. Shu
waqittiki 1-sinaqta
ishletken rokétani kötürüp turghan qurulma JPL de
hazirmu shu pétiche
saqlanghan bolup, men bügün uning yénida bir parche
resimge chüshiwaldim
(Töwendiki 2-resim).
Bu yerde oqurmenler qiziqish éhtimali
bolghan bir
Junggoluq kishi Qian Xue-shen (钱学森)
üstide qisqiche toxtulup ötey. U
kishi 1911-yili 11-Dikabirda
JPL diki deslepki rokéta qurulishi
toghrisida töwendiki
tor bétini körüng:
http://www.space.com/businesstechnology/technology/jpl_history_010725-1.html
JPL Amérikining tunji rokétasini
lahiyilep
ishlepchiqirishtin tartip yéqinqi bir kométani bir
tekshurgüchi üsküne bilen
soqashturghiche, ayni tekshürüsh we uninggha qonush
mashinisidin tartip Mars ni
tekshürüsh mashinisighiche hemmisini lahiyilesh we yasap
chiqish ishlirigha
chong töhpilerni qoshti.
1-Resim: Hazirqi JPL ning ornida 1936-yili
30-Öktebir küni
tunji qétimliq rokéta sinaq qilinip bolghandin
kéyinki bir kürünüsh.
2-Resim: Yoqurqi resimdiki rokétani qoyup
bérish
qurulmisining hazriqi körünishi.
Bu resim 2006-yili 26-Öktebir küni tartilghan.
© Copyright 2004 Uyghur
Meripet Homepage