1977-yili, NASA alem boshlighini techshuridighan, In’glizche «Voyager» («Seperchi» digen menide) dep atilidighan 2 Seperchini qoyup berdi. Bu Seperchilerning esli wezipisi “Yupiter” bilen “Saturn” din ibaret ikki pilanétani tekshurush bolup, ular bu wezipini 1981-yili ghelibilik orunlighandin keyin, ularning weizipisi uzartilip, dawamliq turde quyash séstimisining eng chetige qarap uchushni dawamlashturdi.

Bu maqalini dawamlashturushtin burun, men bizning Quyash sistemisi ustide bezi uchurlarni berip otup ketey. Men astronomiyege ait Uyghurche sozlerni bilmigechke, bir qisim nersilerni In’glizche alimen. Bilidighan tordashlar bolsa, bu atalghularning Uyghurchisini mushu tor betige chiqirip qoyushini soraymen. Bulupmu Quyash Sistemisidiki pilanétalarning isimliri qatarliqlar manga bekla lazim boliwatidu. Men silerge aldin ala rexmet eytimen.

Hazir quyash sistemisining towendiki 11 pilanétasi bar. Iskopkining ichidiki ularning quyash bilen bolghan arlighini korsitidu. Uning birligi In’glizche «Astronomical Unit yaki AU» dep atilidighan «Astronomiyelik Birlik» bolup, bizning yer sharimiz bilen quyashning arlighini korsitidu. 1 AU = 149597870.691 Km.

Quyash à Merkuri (0.39) à Venera (0.72) à Yer Shari (1) à Mars (1.5) à Yupiter (5.2) à Saturn (9.5) à Uran (19.2) à Neptun (30.1) à Pluton (39.4)

Bu 2 Seperchi quyash sistemisidiki chong pilanétalarning hemmisini tekshurdi. Seperchi 2 Neptune ning qeshidin 1989-yili 8-ayning 25-kuni otti. Quyashning tartish kuchining sirtighiche barghan Alem Tekshurguchilerdin jemi torti qoyup berilgen bolup, burunqi ikkisi «Pioneer 10» we «Pioneer 11» (Pyonur 10 we Pyonur 11) dep atalghan idi. Lekin, bu qetimqi 2 Seperchi aldinqi ikkisidinmu eship chushup, insanlar yasighan eng yiraqqa barghan nersige aylandi.

Bu ikki Seperchining ustide birdin Altun Rekord bar bolup, uning diyametiri 30 cm kelidu. Bu rekordqa yer sharidiki hayatliq bilen mediyetning her xillighini ekis etturidighan resimlerdin 115 parche we her xil awazlar qachilanghan bolup, uning meqsidi bashqa pilanétalardiki hayatliqlar uchrap qalsa, ularni mushu arqiliq qarshi elishtur. Qachilanghan awazlarning ichide oxshimighan mediyetning oxshimighan dewirdiki muzikilirimu qachilanghan.

Bu toghrisidiki In’glizche uchurlarni towendiki tor betidin koreleysiz :

http://voyager.jpl.nasa.gov/

1- Resim: mushu ikki Seperchiler oz sepiri jeryanida tartqan, Yupiter, Saturn, Uran, Neptun larning resimidur. Bu resim resmiy tartilghan resimlerni birleshturush arqiliq berpa qilinghan bolup, u hergizmu sizilghan resim emes.

=

2-Resim: Seperchi 1 bilen Seperchi 2 ning JPL diki modeli. Bu modelning chong-kichikligi bilen qurulmisi resmiy Seperchilarning bilen op-oxshash.

Bu ikki Seperchini JPL bashquridu. Seperchi tartqan resimlerni men Biliwaldiki Sohbette tilgha alghan «Yoquri Alem Boshliqi Xewerlishish Tori» arqiliq Yer Sharigha mangdurup beridu.  Seperchi bilen alaqilishidighan yer usti ponkitining antennasi diyametiri 70 meter kelidighan antenna bolup, yer shari bilen Seperchining arlighi intayin yiraq bolghachqa, hazir yer sharidin mangdurulidighan uchur quwiti 20 kilowat kelidighan S-dolkunluq mikro dolquni arqiliq mangdurulidu.  Diyameteri 34 meter kelidighan antenna hazir Seperchi bilen alaqilishishqa kuchi yetmeydighan bolup qaldi.

Bizning idare JPL de Seperchining bir modéli bar. Uning chong-kichikligi we qurulmisi hazir alem boshlighida uchiwatqan Seperchilerningki bilen op-oxshash.  Men bügün (2005-6-15) ashu modél bar yighin zaligha bérip, u modelning bir parche resimini tartip keldim  (yoqurqi resimni körüng). Hemde Seperchining üstige ornitilghan «Altun Rékord» tiki awazlarni anglap baqtim. Eslidiki rekordta 55 milletning tilidiki bashqa pilanetalardiki insanlargha salam berish sozi qachilanghan bolsimu, bu zaldiki ziyaretchiler üchün teyyarlighan rekordqa aran 6-7 milletning awazi kirgüzüliptu. Men bu sozlerning ichidiki «Salam» digen soz bilen «Essalamu-eleykum» digen sozni bir az tonup, uning birsi Turkche, yene birsi Erebche bolishi mumkin dep oyludum. Ishxanamgha qaytip kelip, Internetni axtursam, ras digendek yoqurqi milletlerning sozi bar iken. Emma, Uyghurche söz yoq iken. U milletlerning tizimligi bilen ornutulghan awazlar towendiki tor betide bar iken:

       http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/languages/languages.html

Her xil shekilning resimliri oyulghan «Altun Rekord» ning resimini towendiki tor betidin koreleysiz:

     http://voyager.jpl.nasa.gov/spacecraft/goldenrec.html

Men yoqurida éytqandek, alem boshlighidiki ariliq birligining birsi AU (Astronomiye Birligi bolup, In’glizche “Astronomical Unit, AU” deydu) bolup, bir AU yer shari bilen künning arlighini korsitidu. Uning qimmiti texminen mundaq:  1AU = 150 milyon kilometer.

2003-yili 7-ayghiche, 1-Seperchi quyash bilen bolghan arlighi jemi 13.3 milyart kilometer (88 AU) kelidighan yiraqliqqa mengip boldi. 2-Seperchi bolsa 10.6 milyart kilometer kelidighan yiraqliqqa mengip boldi.

Quyash séstimisidiki quyash bilen bashqa pilanetalarning hemmisi bir texsige oxshaydighan tekshilik ustide aylinidighan bolup, bu ikki Seperchi Neptunni ziyaret qilip bolghandin keyin, quyash sestimisi tekshiligidin ayrilip, quyash sestimisining chegrisigha qarap mengishni bashlidi. Uning ichide, 1-Seperchi quyash sestimisi tekshiligi bilen 38 gradus bulung yasighan yönilishke, shimalgha qarap mengip, her yili 3.6 AU kelidighan ariliqqa mengiwatidu. 2-Seperchi bolsa, quyash sestimis tekshiligi bilen 48 gradus bulung yasap, jenupqa qarap mengip, her yili 3.3 AU ariliqqa mengiwatidu.

Hazir 1-Seperchi bizning quyashtin 14.5 milyart kilometer yiraqliqta bolup, bir alahide rayongha yéqinliship qaldi. Bu rayon quyash séstimnisinining eng axirqi chégrisigha toghra kélidighan rayon bolup, u yerde quyashning tesiri yoq bolup kétip, bizning quyashning shamili bashqa-bashqa yultazlar arisida hasil bolidighan bir qewet nepiz gazgha soqulidu.  Bu toghridiki bir resim we bashqa In’glizche uchurlarni towendiki tor betidin koreleysiz:

                 http://voyager.jpl.nasa.gov/index.html