Dunyadiki Néfit, Gaz we Kömür Zapisi Yene Qanche Uzun Yétidu?

Erkin Sidiq

2015-yili 2-ayning 19-küni

Kona yéziq nusxisi: http://bbs.izdinix.com/thread-62444-1-1.html

Bügün (yeni Amérika waqti boyiche 2015-yili 18-Féwral küni) bizning bash memuriy idarimiz bolghan Kaliforniye Téxnologiye Institutining proféssori doktur Deywid Rutléj (David Rutledge) bizning idaride bir meydan ilmiy doklat berdi.  Doklatning témisi «Néfit, gaz we kömür yéqilghuliri yene qanche uzun yétidu?» bolup, bu doklat jem’iy bir saet dawamlashti.

Deywid bu sahening bir tonulghan mutexessisi bolup, u burun Kaliforniye Téxnologiye Instituti Injénérliq we Qollanma Penliri fakultétining mudiri bolup ishligen (Amérikida oqutquchilar bir mezgil proféssor, bir mezgil fakultét mudiri, uningdin kéyin yene proféssor bolup ishlewéridu.  Bu hergizmu derijisini töwenletkenlik bolmaydu. Yeni fakultét mudiri bilen proféssorlarning asasen héch qandaq perqi yoq).  U nurghunlighan orunlar teyyarlighan ilmiy tekshürüsh doklatliri we kespiy analizlar asasida nurghunlighan uchur toplighan bolup, bügün köpligen sanliq melumatlar asasida özining köz qarishini otturigha qoydi.

1-resim: Doktur Deywid Rutléj ilmiy doklat bérish aldidiki bir körinish.

Hazir «Néfit, gaz we kömür yéqilghuliri yene qanche uzun yétidu?» dégen mesilide köp sanliq kishiler qobul qilghan qarash mundaq:  Yuqiridiki yéqilghularning ishlepchiqirilish miqdari hazirqi sewiyige qarighanda zor derijide ashurulghan teqdirdimu, kéyinki 100 yil ichide néfit, gaz we kömür bayliq menbeside chong bésim yüz bermeydu.  Yuqiridiki 3 xil yéqilghularni köydürüshtin kélip chiqqan karbon töt oksid (yaki bir nersini köydürgende chiqidighan is) miqdarining töwenlishimu 2150-yillirighiche yüz bermeydu. 

Emma Deywidning qarishiche, yuqiridiki 3 xil yéqilghuning ishlepchiqirilish miqdari mushu esirning kéyinki yérimida roshen halda azlaydu.  Yuqiridiki 3 xil yéqilghuning ornigha bashqa énérgiye menbelirini tépish nuqtisidin qarighanda, héliqidek özgirish nahayiti asta yüz béridu. Emma, ashu 3 xil yéqilghuni köydürüshtin kélip chiqqan yaman ehwallarning hawa-kilimatigha bolghan tesirini bir terep qilish nuqtisidin qarighanda, héliqidek özgirishler yenila bir qisim jiddiylikni peyda qilidu.

Deywidning qarishiche, kéyinki 60 yildin kéyin dunyaning néfit, gaz we kömür zapisining 90 pirsenti tügep bolidu.  Yeni, ashu 3 xil yéqilghuning zapisi eslide bar bolghan bayliq miqdarining 10 pirsentige chüshüp qalidu.

2013-yili Junggo bir yil ichide köydürgen kömürning miqdari pütün dunya shu yili köydürgen kömür miqdarining 50 pirsentidin köprek iken.

Hazir tereqqiy tapqan ellerning köpinchisi «eslige keltürgili bolidighan énérgiye menbesi» (reNéwable énérgy sources) dep atilidighan, quyash nuri, shamal, éqiwatqan su, yamghur we dolqundin tok chiqiridighan usul bilen érishidighan énérgiye miqdarini omumiy énérgiye serpiyatining 10 pirsent etirapigha apiriptu.  U döletlerde yadro éléktir istansisiliridin érishidighan énérgiye miqdarimu omumiy énérgiye miqdarining 10 pirsenti etirapida iken.

2-resim: Amérikining «Néwada» shtatida bir yil ichidiki 365 künning köpinchiside hawa ochuq bolidu.  NASA bir qétim hésablash élip bérip, eger Néwadadiki kengliki 440 kilométir, uzunluqimu 440 kilométir kélidighan bir jaygha quyash nuridin tok chiqiridighan taxtaylarni ornatsa, uningdin chiqqan tok bilen pütün Amérikining éhtiyajini qamdighili bolidighanliqini otturigha qoydi.  Hazir Néwadaning bir yéride ashundaq taxtaydin bir milyondin köpreki ornitip bolundi.  Biz turiwatqan Los Anjélis bilen dunyagha dangliq qimar shehiri Las Wégasni tutashturidighan yolning boyidimu ashundaq bir jay bar bolup, men u jayni ötken yil 12-ayda bir qétim kördüm.  Mezkur resimde Amérika prézidénti Obama Néwadadiki ashundaq jayning birside nutuq sözlimekte.

3-resim: Bügün men mezkur doklatni anglighili barsam, nurghun bashlan’ghuch mektep oqughuchiliri bizning idaridiki körgezmini ékskursiye qiliwétiptu.  Bu resimni shu chaghda tartiwaldim.

4-resim: Bügünki ilmiy doklat yighin zalining chörisige köpligen alem uchqurining modélliri qoyulghan bolup, men «1-Nomurluq Seperchi» ning yénida olturup qaldim.  Shuning bilen bu resimni tartiwaldim.  Bu resimdiki «altun texse» heqqide méning «Tashqi planétilarda janliqlar barmu?» dégen maqalemde bir qisim mezmunlar bar bolup, u maqalini  töwendiki ulinishtin köreleysiz:

http://bbs.izdinix.com/thread-60692-1-1.html

In’glizche öginiwatqan ukilar üchün: Töwendiki proféssor Deywidning qisqiche terjimali:

Professor David Rutledge is the Tomiyasu Professor of Engineering at Caltech, and a former Chair of the Division of Engineering and Applied Science. He is the author of the textbook Electronics of Radio, published by Cambridge University Press, and the popular microwave computer-aided-design software package Puff. He is a Fellow of the IEEE, a winner of the IEEE Microwave Prize, and a winner of the Teaching Award of the Associated Students at Caltech. He served as the editor for the Transactions on Microwave Theory and Techniques, and is a founder of the Wavestream Corporation, a manufacturer of high-power transmitters for satellite uplinks.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Wheelchair