Erkin Sidiq: Bir Alem Uchquchisining Dégenliri

Bir Alem Uchquchisining Dégenliri

Erkin Sidiq

2015-yili 2-ayning 18-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-62423-1-1.html

Bügün (yeni Amérika waqti boyiche 2015-yili 17-Féwral küni) bizning idarimiz J P L ni ziyaret qilip kelgen bir alem uchquchisi bizge bir saet doklat bérip, özining xelq’ara alem ponkitidiki hayati heqqide sözlep berdi.

U Rusiyining alem uchquchisi bolup, uning ismi Alikzandér Misurkin iken. Alikzandér bashqa bir qanche alem uchquchiliri bilen 2013-yili 28-Mart küni xelq’ara alem ponkitigha chiqip, u yerde jem’iy 166 kün ishligen. Ashu qétim ishlitilgen alem kémisi burunqilirigha oxshimaydighan bolup, ashu qétimqi seperde alem uchquchiliri burun 2 kündin artuq waqit serp qilidighan seperni tunji qétim 6 saette tamamlighan. Bügün anglighuchilarning biri uningdin néme üchün ashu qétim xelq’ara alem ponkitigha 6 saet chiqalighanliqini sorighanda, Alikzandér «U qétim ishlitilgen, alem kémisini kontrol qilidighan kompyutér kontrol sistémisi burunqidin köp yaxshi boldi», dep jawab berdi.

1-resim: Rusiye alem uchquchisi Alikzandér Misurkin (Alexander A. Misurkin)

Alikzandér mushu qétimliq seperge jem’iy 2 yil teyyarliq qilghan.

Bundaq seperde alem uchquchiliri yer sharidin xelq’ara alem ponkitigha bérip, uninggha utturla qonmaydu. Belki xelq’ara alem ponkitigha yétip barghan alem kémisi yer sharini bir qanche qétim aylinip, tézlikini xelq’ara alem ponkitining uchush tézliki bilen qedemleshtürüp, andin uninggha qonidu. Alikzandér barghan ashu qétim ular aldi bilen yer sharini 2 qétim aylinip, andin xelq’ara alem ponkitigha qon’ghan.

Alikzandér xelq’ara alem ponkitigha bir uchush injénéri bolup barghan bolup, ashu qétimliq meshghulat jeryanida u 3 qétim, jem’iy 20 saettin artuq waqit alem boshluqida méngip, fizikiliq meshghulatlarni élip barghan. Alem boshluqida bir qétimda eng uzun turghan waqti 7 saettin köp bolghan. Xelq’ara alem ponkiti yer sharini yer yüzi bilen bolghan ariliqi 330 – 435 kilométir kélidighan orbitlarda aylinidighan bolup, u yer sharini her 93 minutta bir qétim toluq aylinip bolidu. Uning méngish tézliki saitige 27600 kilométir. Shundaq bolghachqa Alikzandér alem boshluqida 7 saettin uzunraq waqit meshghulat élip bérish jeryanida, xelq’ara alem ponkiti yer sharini 4.5 qétim aylinip bolghan. Yeni, kündüz bilen kéche töt yérim qétim almiship bolghan. Emma alem uchquchilirining alem boshluqida kiyidighan kiyimining témpératurisi intayin qattiq kontrol qilinip turidighan bolghachqa, Alikzandér témpératura özgirishlirini asasen hés qilmighan. Uning béshigha kiyiwalghan bash kiyimining aldi tereptiki eyniki 2 qewet bolup, uning sirtqi bir qewitide nur süzgüch (nurni ajizlashturidighan madda) bar iken. Alikzandér u süzgüch bar qewetni kündüzi ishlitip, kéchisi yaxshiraq körüsh üchün üstige qayrip qoyidiken.

2-resim: Alikzandér Misurkin bilen men, yeni Bilimxumar. Bu resim 2015-yili 17-Féwral küni tartilghan. Men kelgüside alem boshluqigha chiqip chüshken bir Uyghur yigiti yaki bir Uyghur qizi bilen mushundaq bir xatire resimi chüshüwélishni tolimu arzu qilimen.

Xelq’ara alem ponkitida turghan 166 kün jeryanida, Alikzandér her küni kem dégende ikki yérim saet yügürüsh mashinisining üstide chéniqqan. Hemde künige ottura hésab bilen 35 pirsent waqitta uxlighan. Uxlighan waqitta dumbisi «karwat» qa, béshi «yastuq» qa tegken-tegmigenlikini anche hés qilalmighan. Yeni, xelq’ara alem ponkitida ademning éghirliqi yoqap kétidighan bolup, u yerge chiqqan ademler turuba sheklidiki öylerde uchup yürüydu.

Eger tartish küchi formulasigha sélip hésablap baqsingiz, xelq’ara alem ponkitidiki yer sharining tartish küchi yer yüzidiki tartish küchining texminen 97 pirsentige teng ikenlikini bayqaysiz. Emma xelq’ara alem ponkiti bir chembersiman orbitta intayin téz aylinip turghan bolghachqa, uning üstide yer sharining tartish küchi bilen merkezdin qéchish küchi oz-ara yéyiship kétip, uning üstide ademning éghirliqi yoqap kétidu. Shunglashqa siz xelq’ara alem ponkitining ichide bir tal barmaq qolingiz bilen bir kichik mashinini kötüreleysiz.

Xelq’ara alem ponkitidin qaytip chüshkende, Alikzandér Qazaqistandiki alem merkizige qon’ghan bolup, alem kémisidin yéngi chüshkende özi yol mangalmay, uni bashqilar kötürüp mangghan. Olturush we ornidin turush, we bir kichik döng’ge chiqish qatarliqlarni azraq meshiq qilghandin kéyin, andin u özi yol mangalighan. Alem boshluqidin qaytip chüshüp 6 ay waqit ötkendin kéyin andin özi mashina heydiyeligen.

«Sizning alem uchquchisi bolghusi bar yashlargha néme tewsiye sözingiz bar?» dep sorighanda, Alikzandér «Hergiz «men undaq ishni qilalmaymen», dep özünglardin ümidsizlenmenglar. Alem boshluqigha chiqmughiche belni qoyuwetmenglar», dédi.

Alikzandér 1977-yili tughulghan bolup, u desliwide Rusiyining hawa armiyiside bir uchquchi bolghan. Kéyinche kespini alem uchquchisi kespige özgertken. U hazir kelgüside astéroyd (kainat uchar tashliri) we Marsqa bérishni nishanlawétiptu. Hemde xelq’ara alem ponkitigha qilidighan 2-qétimliq sepirige teyyarliq qiliwétiptu.

Alikzander bügün bizge özi xelq’ara alem ponkitida turup tartqan xéli köp resimler bilen bir 30 minutluq filimnimu körsetti. Lékin men torni izdep, u tartqan resimlerni tapalmidim. Emma u alem boshluqida turiwatqan waqittiki körünüshler torlarda köp iken. Töwendikisi shularning ichidiki bir qanche parche resimler.

Wheelchair