Pütün Yer Sharining Issip Kétiwatqanlighi Rastmu?

<> 
Aldinqi 2 heptining ichide Amerikining nurghun shitatlirida hawa nahayiti az körilidighan derijide issip ketti. Buning bilen kishilerning kallisigha 1-bolup kelgen nerse "Yer shari mana emdi resmi issip ketkili turuptu" digendin ibaret bolghan bolishi mumkin. Men buningdin bir qanche kün burun Los Angeles Dewir Gezitide mushu heqte bir maqale oqup qaldim. Uningda éytilishiche, eger her bir rayon yaki sheherning témpératurisini küzitidighan bolsa, uning bir yil bilen yene bir yildiki perqi nahayiti chong bolishi mumkin. Lékin, yilliq otturiche témpératurisigha qaraydighan bolsa, yéqinqi 100 yil ichide témpératurida anche chong özgirish bolmighan. Mesilen, Los Angeles sheher merkizining yilliq otturiche témpératurisi 1880-yilidiki 16.7 gradustin 2005-yili 18.4 gradusqa kötürülgen.

Bügün bu In'glizche maqalining internettiki nusxisini taptim. Uning adrisi:
http://www.latimes.com/news/printedition/la-sci-heatwave26jul26,1,5211054.story?page=1&ctrack=1&cset=true

Töwendiki 2 resim Amerikidiki 2 rayonning yilliq otturiche témpératurisining sitatistikisidin ibaret.

Amerikida témpératura üchün "Fahrenheit" digen birlikni ishlitidighan bolup, uni xelqaraliq "Celsius" gradusigha özgertish üchün töwendiki formulani ishletse bolidu:


Fahrenheit gradus = (selsi gradus) * 9 / 5 + 32
selsi gradus = (Fahrenheit gradus - 32) * 5 / 9


Töwendiki 2 resimde ishlitilginimu "Fahrenheit" digen birliktur.

 

 

1-Resim: Missouri shitatining St. Louis shehrining yilliq otturiche temperaturisi.

 

 

2-Resim: Missouri shitatining Columbia shehrining yilliq otturiche temperaturisi.

Bu resimlerning menbesi: http://www.crh.noaa.gov/lsx/climate/avgtmp.php


Erkin Sidiq

2006-Yili 29-Iyul

 

Méning yoqurqi yazmam éhtimal nurghun kishilerni qayil qilalmidi. Men ulardin azraqmu aghrinmaymen. Yer shari témpératurisining yéqinqi 50-yilning mabeynide nahayiti téz yoqurlawatqanlighi nurghun kishiler üchün bir pakit. Emilyette xelqara ilim-pen jemiyetliri arisida bu mesile toghrisida izchil türde talash-tartish bolup kéliwatqan bolup, yoqurida bayan qilinghini bu talash-tartishtiki bir terepning köz qarishidin ibaret.

Men bügün yer sharining issip kétiwatqanlighi toghrisida bir tepséli tekshürüsh we ilmiy tetqiqat élip bérip, bu jehette bir nopuzluq ilmiy maqale yézip elan qilghan Naomi Oreskes digen kishining bir parche qisqa maqalisini oqup baqtim. Uning éytishiche 100 din artuq dolettiki 2000 din artuq mutexesisler 1990, 1995 we 2001-yilliri bolup jemi 3 qétim ilmiy xulase élan qilghan bolup, bu xulasining mezmuni "Yer shari hazir barghanseri issip kétiwatidu; Bundaq issip kétishte insanlar nahayiti chong rol oynawatidu" digendin ibarettur. Ularning bu heqtiki 4-doklati pat arida élan qilinidiken. Insanlarning bu ishta oynawatqan roli "parnik gézi" (In'glizche "green house gas") ni peyda qilidighan néfit maylirini we tebbi’i gazni köydürüsh arqiliq boliwatidu.

U kishining éytishiche hazirche yene bir terepning bu pakitni étirap qilmaslighi ularning bu ishni étiwargha almaslighidin kélip chiqqan bolmastin, ularning jahillighidin kélip chiqqandur. Ilim-pen tarixigha qarap baqidighan bolsaq, her qétim bir yengi nerse bayqilip otturigha qoyulghanda, deslepte u kishiler teripidin anche étirap qilinmighanlighi tarixta nurghun qétim körülgenligini bayqash mumkin.

Bu maqalida hazirqi yer shari témpératurisining yoqurlash sür'iti toghrisida hech qandaq sanlar bérilmeptu.

Kaliforniyede aldinqi 2 heptining ichide yüz bergen qattiq issiq hawa kilimatining tesiridin ölgen kishining sani 150 tin éship ketti.

Xulasilighanda, aldinqi 100 yilning mabeynidiki her bir rayonning yilliq otturiche témpératurisini tekshürgende, témpératurida bolghan özgirishning ademni ensiretkidek derijide chong emesligini hes qilish mumkin. Lekin, pütün yer shari témpératurisining issip kétiwatqanlighi bir pakittur. Yéqinqi 50 yilning mabeynide pütün yer sharining témpératurisi insanlarning néfit materiyallirini köydürüp peyda qilghan "parnik gézi" sewebidin xéle téz yoqurlimaqta.

Erkin Sidiq

2006-Yili 30-Iyul