Meripet: Kainattiki Ishlar

Méning Hazirqi Tetqiqatim

Yéqinda men wetendiki bir qanche Uyghur yashliridin méning hazir élip bériwatqan tetqiqatimni biliwélishni istigen xetlerni tapshurup aldim. Shunga mushu munberdin paydilinip, azraq chüshenche bérip qoyushni muwapiq kördum.

Méning hazir élip bériwatqan bir tetqiqatim, bashqa yultuz séstimisidiki yer sharigha oxshaydighan, hayatliq mewjut bolush éhtimali bolghan planétalarni bayqash üchün ishlitidighan bir alem téléskopidin ibaret. NASA ning “Insaniyetning menbesi programisi” (In’glizche “Origins Program”) dep atilidighan bir programisi bar. Bu programining nishani töwendiki 3 soalgha jawap tépish:

1. Biz nedin kelduq?
2. Biz kainatta yalghuzmu?
3. Biz nege barimiz?

Méning qiliwatqinim yoqurqi 2-soalgha jawap tépish yüzisidin élip bériliwatqan tetqiqatning bir qismidur. Adem yashiyalaydighan bashqa bir pilanétani tepishta duch kélidighan mundaq 2 chong qiyinchiliq bar:

1) Qalghan yultuzlar bizning qoyash séstimimizdin bek yiraqta bolghachqa, biz quyash séstimisida turup téléskop bilen tekshürgende, bashqa yultuz bilen uning planétasi bir-birige chapliship turidighandek körinidu.
2) Yultuzning nuri uning etirapini ayliniwatqan planétalarning nuridin 10 milyart (yeni, 10 ning 10-derijisi) hesse kuchluk bolghachqa, bashqa yultuzlargha adettiki alem téléskopi bilen qarighanda, peqet yultuzla körinip, uning planétaliri körünmeydu. Bu xuddi kün bilen yéqin siziq üstige kelgen ayni körüshke oxshaydu.

Mening we men tewe bolghan bir tetqiqat qoshunining wezipisi, alem boshlighidiki yultuzning nurini yoq qiliwétip, peqet uning planétasinila köreleydighan bir alem téléskopi lahiyelep yasap chiqishtin ibaret. Bundaq téléskop bilen planétani körelesh üchün, yultuzning nurini 10 milyart hesse yoq qiliwételeydighan bolishi kérek. Bu diyamétiri 8 metir kélidighan bir téléskopning méxaynikiliq qurulmirining toghriliq derisijisi bir qanche nano-métir (1 métir = 1 milyart nano-métir) bolishini telep qilidu. Bu téléskopni In’glizchide “Terrestrial Planet Finder Coronagraph telescope” dep ataydu. Qisqartip "TPF Coronagraph" deydu. Hazirqi planche bir qanche milyart dollar pul bilen bu téléskopni püttürüp, uni 2016-yilliri resmiy ishqa qoyush. Hemde uningdin paydilinip, bizning quyash séstimimiz bilen bolghan arliqi 4 nur yilidin 66 nur yilighiche bolghan ariliqtiki yultuzlardin 30 din 300 giche tekshürüp chiqish.

Men bu yil bu téléskop toghrisida 2 parche ilmiy maqale elan qildim. Uning birsini 2006-yili Mayda, yene birsini bolsa ötken hepte elan qildim. Optika sahesidiki tetqiqat bilen shughullinidighan, yoqurqi mezmungha qiziqidighan, we In’glizchini bilidighan wetendashlar bolsa u 2 parche maqalini töwendiki tor bétidin köreleydu we chüshürwalalaydu:

a) http://www.meripet.com/Papers/SPIE06_2.pdf
b) http://www.meripet.com/Papers/SPIE06.pdf

Men elan qilghan qalghan maqalilarni töwendiki tor betidin körüsh mumkin:
http://www.meripet.com/Main/Erkin_Bio.htm

Erkin Sidiq
2006-Yili 17-Awghust