2017-yili 8-ayning 18-küni

Kona yéziq nusxisi (Élkitab): http://www.meripet.com/Junggo/20170818_smartpower.pdf

Men aldinqi yazmamda «yumshaq küch» dep atilidighan bir küch heqqide toxtilip, hazir Junggo ashu sahedimu özining küchini östürüsh üchün nahayiti köp meblegh bilen qattiq tirishiwatqanliqini otturigha qoydum. Hemde eger Junggo özining hazirqidek siyasiy tüzümini saqlap mangidiken, u yumshaq küch jehette dunyadiki hökümran orun’gha ötelmeydighanliqini sherhlep öttüm.

Xelq’ara munasiwette herbiy küch, iqtisadiy küch we yumshaq küchtin bashqa yene «Zérek küch» dep atilidighan yene bir küchmu bar bolup, bu küch heqqidiki uqumning otturigha chiqqinigha anche uzun waqit bolmidi. Men bu qétim ashundaq «zérek küch» heqqide qisqiche chüshenche bérip ötimen. Méning bu qétim paydilan’ghinim Amérikidiki Xarward Uniwérsitétining proféssori doktor Joséf Nay (Joseph Nye) ning «Dunyawi küchlerning yötkilishi: Qattiq küch, yumshaq küch, we zérek küch» dégen témidiki bir meydan ilmiy doklati bolup, men mezkur yazmida ashu doklatning özüm tallighan mezmunlirini tonushturup ötimen. Bu doklatning sin höjjiti 2014-yili 18-Noyabir küni Yutyubqa qoyulghan bolup, u eslide dunyagha dangliq téléwizor nutqi programmisi «Téxnologiye, Köngül Échish, we Layihe» (Technology, Entertainment, Design, TED) de sözlen’gen iken. Töwendiki mezmunlarning hemmisi eslidiki menbege tewe bolup, peqet kichik témilarnila men özüm qoydum. Eger töwendiki mezmunlargha özümning sözini qoshup qoymaqchi bolsam, uni «Ilawe» sözi bilen bashlan’ghan bir ayrim abzas qilip qisturup qoyimen.

1-resim: Joséf Nay 2014-yili 18-Noyabirdiki «TED» programmisida nutuq sözlewatqan waqittiki bir körünüsh.

Proféssor Nayni men aldinqi yazmida qisqiche tonushturup ötken bolup, uni bu yerde qayta tekrarlimaymen. Töwendikisi proféssor Nayning sözliridin özüm tallighan mezmunlar.

Men silerge 21-esirdiki küchler heqqide sözlep bérimen. Méning eng aldi bilen dep qoyidighinim, hazir küchler özgiriwatidu. U özgirishlerni 2 türge ayrish mumkin. Uning biri küchlerning yötkilishi bolup, u küchlerning oxshimighan döletler otturisidiki teqsimatida boluwatqan özgirishlerni körsitidu. Yeni, hazir küchler gherbtin sherqqe yötkiliwatidu. Yene biri bolsa küchlerning tarqilishi (diffusion) bolup, hazir küchler döletlerdin birer döletke tewe emes teshkilatlargha tarqiliwatidu. Mana bular mushu esirde yüz bériwatqan küchler heqqidiki eng chong özgirishlerdur. Men yuqiridiki mesililer üstide ayrim-ayrim toxtilip, andin ularning öz-ara qandaq tesirlerni körsitidighanliqi heqqide sözlep, eng axirida bezi yaxshi xewerlerni otturigha qoyup ötimen.

1. Küchlerning Yötkilishi

Biz dawamliq Asiyaning kötürülüwatqanliqi heqqide sözlishimiz. Eslide biz uni «Asiyaning eslige kélishi, Asiyaning eslige qaytishi» dések toghriraq bolidu. Eger biz 1800-yiligha qarap baqidighan bolsaq, u chaghda dunya nopusining tengdin tolisi Asiyada yashawatqanliqini, hemde dunyadiki mehsulatlarning tengdin tolisinimu Asiyaliqlar ishlep chiqiriwatqanliqini körimiz. Eger aldimizgha 100 yil méngip, 1900-yiligha qarap baqidighan bolsaq, dunya nopusining tengdin tolisi yenila Asiyada yashawatqanliqini, emma dunyadiki mehsulatning aran 20 pirsentini Asiyaliqlar ishlep chiqiriwatqanliqini körimiz. Bu ariliqta néme boldi? «Sana’et inqilabi» boldi. Shuning bilen Yawropa bilen Amérika dunyaning hökümran ornida turidighan yéngi merkezge aylandi. Biz 21-esirde Asiyaning tedrijiy öz eslige qaytip, dunya nopusining tengdin köpini igileydighan, hemde dunya mehsulatlirining tengdin tolisini ishlep chiqiridighan bolidighanliqini körimiz. Bu nahayiti muhim, hemde u bir nahayiti muhim özgirish yaki yötkilish.

2. Küchlerning Tarqilishi

Emdi men yene bir özgirish yaki küchlerning yötkilishi üstide toxtilimen. U bolsimu küchlerning tarqilishi. Bu mesilini chüshinish üchün könglingizde mundaq bir ishni ching saqlang: 1970-yilliridin mushu esirning béshighiche kompyutér we uchur téxnikisining tennerxi 1000 hesse töwenlidi. Bu bir abstrakt san. Eger yoluchi aptomobilining bahasimu ashundaq téz chüshken bolsa, bügün siz bir mashinini 5 dollargha sétiwalalayttingiz. Eger bir mehsulatning bahasi ashundaq téz chüshüp kétidiken, «bösüp kirish tosalghusi» (barrier of entry) mu töwenlep kétidu. Yeni, u mehsulatni hemme adem ishlepchiqiralaydighan bolup kétidu. 1970-yili siz birla waqitta dunyaning bir qanche jayliri bilen téléfonda sözleshmekchi bolghan bolsingiz, siz shundaq qilalayttingiz. Ashundaq qilish üchün zörür bolghan téxnika u chaghdimu bar idi. Emma siz nahayiti bay bolmisingiz bolmaytti. Hazir hemme ademning ashundaq qilish imkaniyiti bar. Hazir hemme ademning burun bahasining yuqiri bolush cheklimisige uchraydighan ishlarni qilish imkaniyiti bar. Men yéqinda bir «intérnét chayxanisi» gha kirsem, intérnétning bir sa’etlik heqqi En’gliye pulida bir Fond Stérling bolup, Skayip (Skype) bolsa heqsiz iken.

Démek, burun cheklen’gen imkaniyetler hazir hemme adem üchün teyyar. Bu «dölet dewri axirlashti» dégenni bildürmeydu. Dölet hazirmu muhim bolup, hazir yéngidin wujudqa kelgen ehwal xelq’ara sehnilerning oyun oynaydighanlar bilen bek toshup kétishi, bek qista-qistang bolup kétishidur. Sehnilerge birer dölet hökümitige tewe emes kishilerning chiqishidur. Melum jehettin élip éytqanda bu bir yaxshi ish. Yeni, siyasiygha birer hökümetke tewe emes kishilerningmu qatnishishi bir yaxshi ish. Yene bezi jehettin bu bir yaman ish. Mesilen, El-Qa’ide. Umu birer hökümetke tewe bolmighan rol alghuchilarning biridur.

En’eniwi köz-qarash boyiche biz «urush» dések, kallimizgha döletler otturisidiki urushlar kélidu. Mesilen, 1941-yilidiki urush Yaponning Amérikining Pé’arl Xarbor Portigha hujum qilishi bilen bashlan’ghan. 2001-yili birer dölet hökümitige tewe bolmighan El-Qa’ide Amérikigha hujum qilip, 1941-yilidiki Pé’arl Xarbor Porti urushida ölgen kishilerdinmu köp ademni öltürdi. Buni biz «urushning xususiylashturulushi» dep chüshensekmu bolidu. Démek, küchlerning tarqilishi jehette biz bir chong özgirishni körüwatimiz.

3. Küch (Power) Dégen Néme?

Küch déginimiz bashqilargha tesir körsitip, özingiz istigen netijige érishish démektur. Bundaq qilishning 3 xil usuli bar:

--1) Tehdit, mejburlash, yaki «tayaq»

--2) Pul bérish, para bérish, yaki «sewze»

--3) Bashqilarnimu siz istigen nersini isteydighan qilish

Bashqilarni mejburlimay, yaki bashqilargha pul tölimey, ulargha siz istigen ishni qilghuzushni men «yumshaq küch» dep ataymen. Hazirghiche kishiler mushundaq yumshaq küchke anche ehmiyet bermidi, hemde uni toghra chüshinelmidi. Emeliyette u nahayitimu muhim. Eger siz yumshaq küchtin qandaq qilip ünümlük paydilinishni öginiwalidikensiz, siz tayaq we sewze jehettiki nurghunlighan küchni téjep qalalaysiz.

Ilawe: Gherbte «tayaq we sewze» dégen sözni köp ishlitidu. U bashqilarning yaxshi ipadisini qolgha keltürüshte mukapat bilen jazadin teng paydilinish charisige qaritilghan. Hemde bu uqum bir harwikeshning harwini sörewatqan qéchirgha aldi tereptin bir sewzini tenglesh we arqa tereptin bir tayaqni tenglesh ehwalidin kélip chiqqan. Qéchir sewzidin ibaret bir mukapatqa érishish üchün harwini aldigha tartidu, shundaqla tayaq yéyishtin ibaret bir jazagha uchrimasliq üchün yenila harwini aldigha tartidu. «Sewze we tayaq» uqumi xelq’ara munasiwette «qattiq küch» ning emeliy uqumini ipadileydu. Yeni sewze iqtisadiy paydigha, tayaq bolsa tehdit we pisxologiyilik zorawanliqqa wekillik qilidu. «Sewze we tayaq» uqumi eng deslipide 1948-yili gherb elliride qollinishqa bashlighan.

2-resim: «Sewze» we «tayaq».

En’eniwi köz-qarash boyiche éytqanda, «küch» dése kishiler peqet herbiy küchnila közde tutidu. Emma 21-esirdiki küchlerni toghra chüshinish üchün küchlerge yéngi éniqlima bérishke toghra kélidu. 21-esirde urushlar yenila mewjut bolup turidu, emma «küch» déginimizde peqet urushlarda ghalib kélidighan küchlernila közde tutsaq bolmaydu. Buningdin kéyinki ishlar «kimning armiyisi yengdi» dégendin bashqa, yene «kimning gépi yengdi» dégen boyiche bolidu. Biz buningdin kéyin öz hékayimiz yaki öz gépimiz üstide qattiq bash qaturup, hékayimizni eng ünüm béridighan haletke ekelmisek bolmaydu.

4. Küchlerning Döletler Ara Yötkilishi

Biz hazir küchlük döletlerning yuqirigha örlishi we töwen’ge chüshüshi heqqide köp sözlishimiz. Yeni, Junggoning örlishi we Amérikining chüshüshi heqqide köp sözleymiz. 2008-yilidiki iqtisadiy krizistin kéyin köpligen kishiler «mana bu dunyagha Amérika hökümranliq qilidighan dewrning axirlishishi» déyishke bashlidi. Emeliyette bundaq qarash köpinche waqitlarda xata chüshenche peyda qilidu. Eger biz yéqinqi nechche on yilliq tarixqa qarap baqidighan bolsaq, «Amérika tügeshti» dégen köz-qarashning her 10 – 15 yilda bir qétim peyda bolup turghanliqini bayqaymiz. 1958-yili Sowét Ittipaqi «Sputnik» namliq sün’iy hemrahni qoyup bergende kishiler «Emdi Amérika tügeshti», dédi. 1973-yili néfit sodisi men’i qilin’ghanda kishiler «Emdi Amérika tügeshti», dédi. 1980-yilliridiki Rigan prézidént boluwatqan waqitta Amérika iqtisadining merkizi Amérikining ottura-gherb rayonliridin Kaliforniyediki Kirimniy Jilghisigha yötkelgende kishiler «Emdi Amérika tügeshti», dédi. Emeliyette undaq qarashlarning hemmisi xata bolup chiqti. 2000-yilliri kishiler Amérikining küchini bek yuqiri mölcherlep, «Amérika her qandaq ishni qilalaydu» dégen qarashta ish élip bardi. Netijide tashqi ishlar siyasitide Amérika nahayiti éghir balayi’apetlerge duch keldi. Hazir bolsa kishiler qaytidin «Emdi Amérika tügeshti», déyishke bashlidi. Qisqisi, kishilerning neziride Amérika yaki yuqirigha chiqidu, yaki bolmisa töwen’ge chüshidu. Bu bizge kishilerde saqliniwatqan bir xil pisxologiyilik haletni körsitip béridighan bolup, hergizmu emeliy ehwalni körsitip bermeydu.

Eger biz heqiqiy ehwalni chüshenmekchi bolsaq, Amérika we Junggogha da’ir hazir qandaq ishlarning yüz bériwatqanliqigha qarishimiz kérek. Dunyadiki eng chong bankidin biri bolghan Goldman Saks «Junggo iqtisadi 2027-yiligha barghanda dunyadiki eng chong iqtisadqa aylinidu», dégen mölcherni otturigha qoydi. Nopus sani 1.3 milyardtin ashidighan Junggoning iqtisadi melum bir waqitqa barghanda choqum Amérikining iqtisadini bésip chüshidu. Emma, Goldman Saks ning mölchirige oxshash mölcherler küchlerning yötkilishi heqqide emeliy ehwalni yorutup bérelemdu-yoq, mesiliside biz nahayitimu éhtiyatchan bolushimiz kérek.

Undaq mölcherler emeliyette nahayiti addiy usul bilen otturigha chiqirilghan. Birinchidin, u mölcher tüz-siziqliq özgirish yüzlinishi boyiche keltürüp chiqirilghan. Yeni, u mölcher «Amérika mawu siziq boyiche méngip, Junggo awu siziq boyiche mangsa, bu ikki siziq mawu jayda öz-ara késishidu», dégen qarash bilen keltürüp chiqirilghan. Tarix tüz-siziq boyiche mangmaydu. Tarixiy yollarda oy-dongghullar köp bolidu. Ikkinchidin, eger «Junggo iqtisadining chongluqi 2030-yiligha barghanda Amérika iqtisadini bésip chüshidu», dések, bu iqtisadning chong-kichiklikini körsitidighan bolup, hergizmu kishi béshigha toghra kélidighan kirimni körsetmeydu. U hergizmu iqtisadning terkibiy qisimlirini échip bermeydu. Junggo iqtisadida tereqqiy qilmighan saheler yenila nahayiti köp. Kishi béshigha toghra kélidighan kirim bir iqtisadning murekkeplik derijisini körsitip béridighan nerse bolup, u jehette Junggo Amérikigha 2050-yilliridin burun yétishelmeydu. Üchinchidin, yuqiridiki mölcher peqet birla ölchem (one-dimension) boyiche chiqirilghan. Yeni, uningda iqtisadiy küch peqet GDP arqiliqla ölchen’gen. GDP herbiy küch we yumshaq küch heqqide héch némini dep bérelmeydu.

Yene bir tereptin, men yuqirida Asiyaning qaytip kélishi heqqide toxtaldim. Asiya peqet birla dölet emes. Yaponlarning neziridiki yaki Hindistanliqlarning neziridiki qed kötürgen Junggo bilen Junggoluqlarning neziridiki qed kötürgen Junggo pütünley bashqa-bashqiche uqumlarni bildüridu. Amérika küchining bir paydiliq teripi Asiyadiki köpligen eller Junggogha taqabil turushta Amérikining kapalitini isteydu. Junggoning qoshniliri Junggogha düshmenlik közliri bilen qaraydu. Démek, Goldman Saks ningkige oxshash mölcherler küchlerning yötkilishi heqqidiki heqiqiy ehwalni körsitip bérelmeydu.

5. Küchlerning Teqsimati we Uning Küchlerning Tarqilishigha Körsitidighan Tesiri

Heqiqiy küchlük döletning qaysi ikenlikini toghra chüshinish tolimu muhim. Eger siz bu mesilide toghra chüshenchige ige bolalmaydikensiz, siz tüzgen tashqi ishlar siyasiti pütünley xata bolup chiqishi mumkin. Nurghun kishiler «21-esir ichide 20-esirde yüz bergen weqeler qayta tekrarlinidu», dep qarawatidu. 20-esirde Yawropadiki eller özining dunyaning merkizi bolush salahiyitini yoqatti. Undaq bolushini Gérmaniyening küchlinip kétishi we shu sewebtin En’gliyede peyda bolghan endishe keltürüp chiqardi. Shunga kishiler «ashundaq ehwal bügün yene tekrarlinidu», déyishiwatidu. Méning qarishimche undaq ish yüz bermeydu. U bir nachar tarix bolup, uning yüz bérishidiki seweb 1900-yilliridila Gérmaniye sana’et küchi jehette En’gliyedin éship ketken. Men yuqirida dep ötkinimdek, Junggo buningdin kéyinki nechche on yil ichide Amérikining aldigha ötelmeydu.

Yene bir tereptin, eger sizde yuqiriqidek chüshenche bar bolidiken, u sizde bir endishe peyda qilip, siz uninggha qarita chare qollan’ghanda chektin ashuruwétidighan ishlar kélip chiqidu. Küchlerning gherbtin sherqqe yötkilishidin kélip chiqidighan eng chong xeter u peyda qilidighan endishidin ibaret. Biz Junggoning tereqqiy qilip kétishidin yaki Asiyaning eslige qaytishidin qorqup ketmeslikimiz kérek. Eger biz tarixtiki ehwallarni toghra chüshen’gen asasta ish élip barsaq, hazir yüz bériwatqan ehwallarni toghra bir terep qilip kételeymiz.

Dunyadiki küchlerning bügünki teqsimlinish ehwalini bir 3 ölchemlik shahmat taxtisi (3-dimensional chess game) gha oxshitish mumkin. U taxtining eng yuqiri qewitige dunyadiki herbiy küchler tizilghan bolup, ularning ichide peqet Amérikila bir derijidin tashqiri küchlük dölet bolup qed kötürüp turidu. Hemde bundaq ehwal yene 20 – 30 yil ichide özgermey dawamlishidu. Bu herbiy taxtayning üstide Junggo hergizmu Amérikining ornini alalmaydu.

Ottura qewettiki taxtaygha oxshimighan döletlerning iqtisadiy küchliri tizilghan. Bu qewette küchler köp qutupluq haletke kirgen bolup, Amérika, Yawropa, Junggo we Yaponiye qatarliq oxshimighan qutuplar bir-birini tengpunglashturup turidu.

Shahmat taxtisining eng astinqi qewitige oxshimighan döletler otturisidiki öz-ara baghlan’ghan küchler tizilghan. Mesilen, hawa kilimatining özgirishi, zeherlik chékimlik sodisi, iqtisadiy jinayi ishlar we yuqumluq késel qatarliqlar. Bularning hemmisi dölet hökümetlirining kontrolluqi sirtidiki ishlargha kiridu. Bu saheni héch kim kontrol qilmaydu. Bu taxtayda küchler qalaymiqan tarqalghan. Bu taxtaydiki mesililer biz mushu esir ichide duch kélidighan eng chong mesililerge wekillik qilidighan bolup, ularni hel qilishning birdin-bir usuli öz-ara hemkarlishish. Bu dégenlik yumshaq küch hemmidin muhim orun’gha ötidu, dégenni bildüridu.

Biz 21-esirde küchler heqqide oylighan waqtimizda, «küchlerning yighindisi nöl bolidu; men utsam, sen choqum utturisen» dégen idiyidin yiraq turushimiz kérek. Küchlerning yighindisi bezide ijabiy netijimu bolalaydighan bolup, undaq ehwalda sizmu utup, menmu utimen. Eger Junggo énérgiye yétishtürelmeslik mesilisini toghra hel qilip, shu arqiliq hawani bulghashni azaytsa, u biz hemmimiz üchün paydiliq. Shunglashqa eger biz Junggoning hawagha is tarqitish mesilisini hel qilishigha yardem qilsaq, u hemmimiz üchün paydiliq.

6. Zérek Küch

Bu dégenlik 21-esirde döletler öz aldigha ayrim ish élip bérishining hajiti yoq, dégenlik emes. 21-esirdimu dölet qoshunliri mewjut bolup turidu. Urushlarmu mewjut bolup turidu. Bashqilar bilen tengpungluq saqlash oxshashla muhim orunda turuwéridu. Qattiq küchmu mewjut bolup, u öz mewjutluqini saqlap mangidu. Emma, eger biz qattiq küchler bilen yumshaq küchlerni «zérek küchler istratégiyisi» boyiche birleshtürüp ish körmeydikenmiz, biz 21-esirdiki chong mesililerni toghra hel qilalmaymiz.

Biz bu yerde oylanmisaq bolmaydighan muhim téma, biz dunyawi da’ire ichide qandaq hemkarliqlarni ishqa ashursaq, pütün dunyagha yaxshiliq élip kéleleymiz, dégendin ibaret. Dölet menpe’itige qandaq éniqlima bergende, küchlerning yighindisi nöl bolmay, belki ijabiy netije peyda qilidu, dégendin ibaret. Shunglashqa biz 21-esirde dölet menpe’itige éniqlima bergende, biz choqum özimizgimu paydiliq, we bashqilarghimu paydiliq bolidighan bir yolni tallishimiz kérek. Mana bu biz 21-esirde küchler üstide oylan’ghanda este ching tutushqa tégishlik muhim mesile. Biz bu esirde qattiq küch arqiliq özimizni qoghdash bilen birlikte, dunyaning omumiy menpe’itige payda yetküzidighan ishlarnimu teng qilip, shu arqiliq özimizning yumshaq küchinimu ashurushimiz kérek.

Hilari Klinton Obama hakimiyitining tashqi ishlar siyasiti üstide toxtalghanda, ularning siyasiti zérek küch siyasiti bolidighanliqini, ashu siyaset boyiche bolghanda, ular herbiy küch, iqtisadiy küch we yumshaq küchler qachilan’ghan «tashqi ishlar siyasiti saymanliri sanduqi» diki saymanlarning hemmisidin aqilanilik bilen paydilinidighanliqini otturigha qoyghan idi. Men yuqirida 21-esirdiki küchler teqsimatining alahidiliki küchlerning yötkilishi we küchlerning tarqilishidin ibaret ikki nuqtigha merkezlishidighanliqini otturigha qoydum. Shunglashqa biz buningdin kéyin ashu alahidilikke asasen, qattiq küch bilen yumshaq küchni birleshtürüp ishqa salidighan bir zérek küch istratégiyisini wujudqa keltürüshimiz kérek. Men silerge dep qoymaqchi bolghan yaxshi xewer shuki, biz ashundaq ishni qilalaymiz [1].

Ilawe: Doktor Nay ependining mezkur léksiyisi mushu yerde axirlashti. U 2015-yili 10-Martta Amérikidiki «Baféy Instituti» (Buffett Institute) da bergen bir doklatida néme üchün Junggo yumshaq küch jehette tereqqiy qilalmaydighanliqini nahayiti yaxshi chüshendürüptu. Töwende men ashu mezmunni bayan qilip ötimen [2].

3-resim: Joséf Nay 2015-yili 10-Mart küni Amérikidiki «Baféy Instituti» da nutuq sözlewatqan waqittiki bir körünüsh.

7. Junggo Némishqa Yumshaq Küchte Tereqqiy Qilalmaydu?

Gerche Xu Jintaw «Junggo yumshaq küch tereqqiyatigha téximu köp meblegh sélishi kérek», dégen bolsimu, hemde Junggo hazir yumshaq küch tereqqiyati üchün milyard dollarlap pul xejlewatqan bolsimu, Junggoning bu jehette her xil cheklimiliri bar. Bu ish Junggo siyasiy tüzümi mahiyitining cheklimisige uchraydu. Yumshaq küchning tereqqiy qilishi dölet hakimiyitining teshwiqat qorallirining mehsulati emes bolup, bu nuqtini Junggoluqlar anche chüshenmeydu. Yumshaq küchni asasiy jehettin ammiwi jem’iyetler wujudqa keltüridu. Eger siz ammiwi jem’iyetlerning erkin heriketlinishige yol qoymaydikensiz, siz yumshaq küch jehettiki iqtidaringizni zor derijide cheklep qoyisiz.

Men nechche yilning aldida Béyjing Uniwérsitétida bir meydan doklat bergende, bir oqughuchi mendin «Junggo qandaq qilsa özining yumshaq küchini tereqqiy qilduralaydu?» dep soridi. Men uninggha mundaq dédim: «Men sizge uning sirini dep bérey, emma siz choqum méning jawabimni yaqturmaysiz: Her xil uchurlarni tekshürüsh tüzümini emeldin qaldurung. Holliwodning Amérika yumshaq küchi tereqqiyatida oynawatqan roligha qarap béqing. Hindistandiki Baliwud Amérikidiki Holliwodqa qarighanda téximu köprek kino ishlep chiqiridu. Junggodiki iqtidarliq diréktorlar we kino artislirining sani hergizmu Hindistandikidin az emes. Emma Junggoda uchurlarni tekshürüp jazalash (censorship) orunliri nahayitimu köp. Bu jehette Junggoning Amérika we Hindistan’gha yétishiwélishi tolimu qiyin. Sewebi Junggoning siyasiy tüzümi Markisizm-léninizmliq tüzüm bolup, u Léninning kommunizm idiyisi asasigha qurulghan. Junggodiki kishiler kommunizmgha anche ishenmeydu, emma Junggo kommunizm idiyisi boyiche idare qilinidu. Hazir Junggo yuqiri sür’etlik iqtisadiy tereqqiyat bilen milletchilikke tayinip ashundaq tüzümni qanunluq asasqa ige qiliwatidu. Bu xil ehwal Junggoning diktatoriliq tüzümdiki ellerdiki yumshaq küchini östürgen bilen, Amérika we Yawropada undaq qilalmaydu. »

Démek, Junggoning aldida qandaq qilip yumshaq küchni tereqqiy qildurush mesilisi bar. Ularning mushu jehettiki tirishchanliqlar qatarida qilghan ishlirining ichide muweppeqiyetlik ötküzgen dunya olimpik musabiqisi we Shangxeydiki soda yermenkisi qatarliqlar bar. Men ötken yil ashu soda yermenkisige qatniship, nahayitimu tesirlendim. Emma Junggo uningdin kéyinla Lyu Shawboni türmige qamap, uning Oslodiki Nobél mukapati murasimigha bérip mukapat tapshurup élishini tosup qoydi. Shuning bilen yuqiridikidek muweppeqiyetlik élip barghan ishlirining netijisini yoq qildi. Shunglashqa Amérikidiki bir orun élip barghan bir qétimliq tekshürüsh netijisi yumshaq küch jehette Amérika Junggodin köp üstün ikenlikini körsetti. Méningche Junggoning siyasiy tüzümide özgirish bolmighuche, bundaq ehwal dawamliship méngiwéridu.

Paydilinish menbeliri: