Trampning Prézidént Bolushi Junggo Üchün Némidin Dérek Béridu?

2017-yili 1-ayning 13-küni

Kona yéziq Nusxisi (UAA): http://forum.uyghuramerican.org/forum/showthread.php?47285-Trampning-Pr%E9zid%E9nt-Bolushi-Junggo-%DCch%FCn-N%E9midin-D%E9rek-B%E9ridu

Kona yéziq nusxisi (Élkitab): http://www.meripet.com/Junggo/20170113_donald_trump.pdf

Donald Trampning Amérika prézidénti bolup saylinishi bir qisim kishilerni xushal qildi. Bir qisim kishilerni ensiretti. Yene bir qisim kishilerni bolsa «Buningdin kéyin néme ishlar bolup kéter?» dégendek xiyallar ichide, yaki bolmisa bir xil qarangghuluqta qoydi. Bu mesilide biz Uyghurlar üchün hemmidin muhim bolghini «Trampning prézidént bolushi Junggo üchün némidin dérek béridu?» dégen mesile, dések, méningche xatalashmaymiz. Méning kallamdimu ashu so’al izchil türde jaranglap turghan bolghachqa, men intérnéttiki uninggha jawab béreleydighan menbelerge alahide diqqet qilip keldim. Hemde özüm yaqturghan menbedin birini taptim. Mezkur yazmida men ene shu menbediki özüm tallighan mezmunlarni tonushturimen. Men bayan qilidighan idiyilerning hemmisi eslidiki menbege tewe bolup, eger men özümning sözlirini qoshup qoymaqchi bolsam, uni «Ilawe» sheklide bir ayrim abzas qilip yazimen. Bu yerde eskertip qoyushqa tégishlik bir ish shuki, bu yerde tonushturulghan köz-qarashlarning hemmisige men özüm toluq qoshulup ketmeymen, hemmisini toluq qobul qilipmu ketmeymen. Méning meqsitim özümni we bashqa oqurmenlerni yéngi melumat we yéngi bilim bilen teminlesh bolghanliqi üchün, yazmidiki mezmunlargha méning özümning qoshulush-qoshulmasliqi we ularni özümning qobul qilish-qilmasliqi muhim emes, hemde mezkur yazma bilen munasiwetlikmu emes. Emma men tonushturidighan mezmunlarning hemmisi biliwélishqa tégishlik muhim melumat we bilimler ikenlikige toluq ishinimen.

Méning bu qétim tonushturidighinim doktor Chén Shyawping («明鏡新闻执行综编陳小平博士») doktor Shya Yé-lyang (夏業良, 夏业良) bilen Xenzu tilida ötküzgen téléwizor söhbitining özüm tallighan mezmunliri [1]. Shya Yé-lyang bir tonulghan iqtisadshunas bolup, u burun Junggodiki Béyjing Uniwérsitéti, Shangxey Uniwérsitéti, Shangxey iqtisad Uniwérsitéti, we Shi'en Qatnash Uniwérsitéti qatarliq aliy mekteplerde proféssor bolghan, hemde bashqa bir qisim muhim iqtisadi tetqiqat orunlirining bashliqi bolghan. U Lyu Shyaw-bo yézip chiqqan «8-nomurluq asasiy qanun» gha imza qoyghan Junggo ziyaliylirining biri bolup, uzun muddet Junggo hökümitini ochuq-ashkara tenqid qilip kelgenliki sewebidin axiri Junggoda turalmay, Amérikigha kéliwalghan. U 2014-yili 2-aydin bashlap Washin’gtondiki eqil-ambiri orgini «Kato Instituti» (Cato Institute) da «méhman tetqiqatchi» bolup ishlewatidu [2].

Töwende men mezkur söhbetning mezmunini so’al-jawab sheklide bayan qilimen.

1-So’al: Xéli köp Junggoluqlar «Hilari bilen sélishturghanda, Tramp siyasiygha anche ehmiyet bermeydu. Shunga uning prézidént bolushi Hilarige qarighanda Junggo üchün téximu paydiliq», dep qarighan. Chet eldiki xenzular arisida élip bérilghan bir qétimliq tekshürüshning netijisige asaslan’ghanda, 50 pirsenttin köprek Junggoluqlar Trampning prézidént bolushini ümid qilghan iken. Siz hazir bu mesilige qandaq qaraysiz?

Jawab: Trampni qollighan Junggoluqlar ehwalni xata mölcherlidi. Ularning neziride Tramp bir sodiger adem bolghachqa, u siyasiygha, qimmet qarishigha we shuninggha oxshash bashqa bir qisim chongqur mesililerge anche ehmiyet bermeydu. Saylam pa’aliyetliri jeryanida Tramp Junggodin alidighan bajni köpeytish we Junggoni iqtisadiy jehettin cheklesh mesililiri üstidila sözlep, siyasiy jehette Junggoni eyiblimidi. Hemde burun 89-yilidiki 4-Iyun weqesi üstide toxtalghanda, Junggo rehberlirini «oqughuchilar qozghilingini basturushta Junggo rehberliri nahayiti keskin chare qollandi» dégendek gepler bilen Junggo rehberlirini medhiyilidi. Shuning bilen u kishilerde «Tramp démokratiyilishishke qarshi turidiken, kishilik hoquqqa qarshi turidiken, diktator hakimiyetni yaxshi köridiken, uning Putin bilen bolghan munasiwiti yaxshi iken», dégendek köz-qarash peyda qildi. Tramp burun Putinnimu maxtap kelgen, hemde «Rusiye bilen munasiwetni yaxshiliyalaymen», dégen. Uning neziride hemme ishlarda xuddi soda munasiwitidikige oxshash qarshi terep bilen kéngeshkili bolidu. Uning qarishiche, Tramp her qandaq diktatorchi dölet rehbiri bilen kéngishish élip baralaydu. Shunga uning kishilerge bergen tesiri, iqtisadiy jehette paydisi bar her qandaq ishta Tramp bashqilar bilen sözliship, bir ishni hel qilalaydighan adem bolup, qimmet qarishi qatarliq bashqa sahelerde u bir ölchimi yoq adem.

Tramp saylamda utqandin kéyin, u öz etrapida xizmet qilishqa tallighan kishiler uninggha bir qisim yéngi eqillerni körsitishke bashlidi. Hemde u özimu saylamdin burunqi wediliride turmaydighan bir ademdek qiyapetni namayan qilishqa bashlidi. Junggo hökümiti we Junggo puqraliri burun Trampni öz arzuliri boyiche chüshen’gen bolsa, ular hazir Trampning iqtisad, soda, siyasiy we herbiy ishlar sahesidiki Junggogha qaratqan qattiq pozitsiyisini kördi. Tramp yéqinda Teywen prézidénti bilen téléfonda körüshkendin kéyin, bir qisim kishiler uni eyiblidi. Yene bir qisim kishiler bir xil dekke-dükke ichige patti. Buninggha qarita Tramp «Amérika Teywen’ge her yili nechche milyard dollar qimmitidiki zamaniwi herbiy qorallarni satidu. Uning bilen sélishturghanda méning bir qétim Teywen prézidénti bilen téléfonda sözliship qoyghinim qanchilik ishti?» dédi. Méningche köpinche kishiler Trampning bu gépidin xataliq tapalmaydu. Chünki tashqi ishlar munasiwitide bundaq téléfonni qobul qilish bir xil normal ish.

1979-yili Amérika prézidénti Kato (Cato) Junggo bilen diplomatik munasiwet ornitip, bir qisim kélishimlerni tüzgendin kéyinki uzun muddet waqit ichide Amérikining héch qandaq bir prézidénti shu chaghdiki birleshme axbaratning rohigha xilapliq qilidighan söz-heriketlerni qilishqa pétinip baqmighan idi. Shunga Trampning bu qétimqi ishi Junggo tashqi ishlar emeldarlarni nahayiti qattiq chöchütüwetti.

2-So’al: Siz erkinlikni yaqlaydighan ziyaliylar ichidiki Trampni qollaydighan biri idingiz. Anglisam yéqinda Teywen ishi yüz bergendin kéyin, sizge oxshash bir qisim ziyaliylar burunqi meydani üchün pushayman qiliptu. Siz Trampni hazirmu qollamsiz?

Jawab: Méning burun Trampni qollishimdiki seweb, men Hilari bilen sélishturghanda Trampning Amérikigha salidighan ziyini jiq az bolidu, dep qarighanliqim üchün idi. Heqiqetenmu Trampning kishilik exlaqida bir qisim mesiler bar, mesilen, ayallarni oynash, baj tapshurush ehwalini ashkarilimasliq, qatarliqlar. Trampta bir qisim ademlerde dawamliq körülüp turidighan bashqa nurghun mesililermu bar. Emma uningda Hilarigha oxshash dölet mexpiyetlikini ashkarilash, siyasiy ewzellikidin paydilinip a’ilisi üchün soda qilishlargha oxshash Amérikining menpe’iti we iqtisadiy sistémisigha ziyan salidighan éghir mesililer yoq. Tramp iqtisadiy sahede sadir qilghan bashqa mesililermu bar bolidiken, u ishlar Tramp prézidéntliqni resmiy bashlighandin kéyin asta-asta ashkarilinidu. Méning oylighinim, eger Tramp prézidént bolsa, u choqum Amérikini özgertidu, u Amérikida nechche on yilning mabeynide dawamliship kelgen siyasiy jehettiki toghriliqni buzup tashliyalaydu, Amérikining qimmet qarishigha azraq özgertish kirgüzeleydu, dégenlerdin ibaret. Bolupmu Amérika iqtisadi arqigha chékiniwatqan, köpligen xelq Amérika hökümitige bolghan ishenchini yoqatqan bir waqitta, Tramp nurghun kishilerning yürek sadasigha wekillik qildi. Shunga men u bir qisim yéngi özgirishlerni emelge ashuralaydu, dep oylidim. Tramp meghlup bolghan teqdirdimu, mu’awin prézidént bolidighan kishimu xéli bolidighan ademdek körünidighan bolup, u Trampning ornini alghan teqdirdimu ishlarni yaxshi qilip mangalaydu, dep oylidim. Xuddi Trampning özi déginidek, u prézidént bolsa, Amérikida bir qisim yaxshi özgirishlerni peyda qilip, shu arqiliq Amérikini qaytidin bir ulugh dölet qilalaydu, dep ishendim. Shunga men Trampni qollidim.

3-So’al: Hilari Junggoning siyasiy ishlirigha xélila köngül böletti. Emma Trampning Junggogha nisbeten qattiq pozitsiyide tutuwatqini iqtisadiy sahe. Trampning Junggogha qaratqan iqtisadiy siyasitining qandaq alahidiliki bar? Siz bir iqtisadshunas bolush süpitingiz bilen öz köz-qarishingizni otturigha qoyup baqqan bolsingiz.

Jawab: Tramp Junggoning siyasiy ehwaligha köngül bölmeydu, déyish toghra emes. Tramp özining bir qisim nutuqlirida «Junggo rehberliri bilen siyasiy jehette sözlishishning héch bir paydisi yoq, u jehette Junggoluqlarni qayil qilghili bolmaydu», dégendek geplerni dédi. Burunqi Amérika prézidéntliri Junggo rehberliri bilen siyasiy ishlar we kishilik hoquq jehette sözleshken, emma uningdin héch qandaq netije chiqmidi. Shunglashqa Tramp Junggo bilen bolghan munasiwette iqtisad bilen ijtima’iy qimmet qarishi yaki tüzüm jehettiki ishlarni ching tutmaqchi boluwatidu. Tramp bir nahayiti jasaretlik adem. Uninggha bir kim gep yaki mush bilen hujum qilidiken, u choqum oxshashla söz yaki mush bilen hujumchigha qayturma zerbe béridu. Trampning intiqam élish mijezi nahayiti küchlük bolup, bir ishqa yumshaq qolluq qilmaydu.

Iqtisadiy jehette, Tram saylam jeryanida Junggodin kiridighan mallargha 45 pirsentkiche baj qoshush qatarliq bir qisim tedbirlerni qollinidighanliqini otturigha qoydi. Bu bir yéngi yüzlinishke wekillik qilidu, emma méningche uni emelge ashurush intayin qiyin, bezide hetta mumkinmu emes. Hazir Amérikidiki ottura-sinip xelqliri Junggodin kirgen erzan mallarning paydisini nahayiti köp körüwatidu. Eger Tramp Junggo mallirigha 45 pirsent baj qoshidighan bolsa, yalghuz Junggo iqtisadiy chong ziyanlargha uchrapla qalmay, Amérika xelqining turmushimu nahayiti chong tesirge uchraydu. Amérika iqtisadi aldinqi bir qanche yil ichide her yili aran 1 – 2 pirsenttin ösüwatidu. Ösüsh nisbiti bir pirsenttin töwen haletke chüshüp qalghan waqitmu bar. Amérikiliqlarning ma’ashimu 10 nechche yilning mabeynide anche köp ösmidi. Shu sewebtin hazirqi Amérikiliqlarning bext körsetküchisi burunqi ewladlarningkige yetmeydu. Shunga Amérika xelqi hazir nahayiti ümidsizlinip turuwatidu. Amérikining parawanliq ishliri Kanada we Yawropadiki bir qisim eller bilen sélishturghanda xélila nachar. Amérikining dawalash sistémisimu nahayiti arqida. Uni Obama özgertip baqqan bolsimu, muweppeqiyetlik bolalmidi. Shunglashqa hazir kishiler bir yéngi prézidént chiqip, yuqiriqidek ehwallarni tüptin özgertishni ümid qiliwatidu.

Bu ishta Amérikidiki baylarning chishigha tégishkimu bolmaydu. Sewebi baylar sinipining Amérikigha qoshidighan töhpisi nahayiti chong. Biz adette Marksizm-léninizm nezeriyisi asasida baylar bilen kembeghellerni bir-birige qarimu-qarshi qilip qoyimiz, bir-birige düshmen qilip qoyimiz. Bu bir intayin xeterlik yüzlinish. Emeliyette kembegheller bilen baylar melum derijide bir-birini yükseldüreleydu, öz-ara birlisheleydu. Ashundaq bolush üchün choqum bir yaxshi tüzüm, bir yaxshi jem’iyet we bir yaxshi qimmet qarishi bolushi kérek. Undaq bolmaydiken kembegheller bilen baylar öz-ara düshmenliship qélip, jem’iyet parchilinip kétip, bir intayin nachar aqiwetni keltürüp chiqiridu.

Iqtisadiy jehette, Junggodin kiridighan polat we bashqa métal buyumlirining béjini östürüshmu bar. Polat éksporti jehette hazir Junggo dunya boyiche 1-orunda turidu. Hazir nahayiti zor miqdardiki 1-derijilik polat Junggodin Amérikigha kiriwatidu. Amérika shirketliri ashu polatni ishlitip yasighan mehsulatlar Amérikiliqlarning neziride anche ishenchlik emes. Shunga Amérika Junggoni mushu jehette jazalimaqchi boluwatidu. Hazir jazalimaqchi bolghan saheler nahayiti köp bolup, ularning ichide yuqiri téxnologiyelik mehsulatlar, mesilen, Xuawéy (Hua Wei) shirkitining mehsulatlirimu bar. Hazir Junggoning bezi chong kölemlik dölet igilidiki karxanilar Amérikidiki bezi mehsulatlirini dölet mudapi’e ishlirighimu ishletkili bolidighan shirketlerni sétiwalmaqchi boluwatidu. Eger mushundaq ish yüz béridiken, u Amérikining téxnologiye jehette dunyadiki eng yuqiri orunni saqlash salahiyitige, hemde döletning bixeterlikige tesir körsitidu.

Shunglashqa Tramp otturigha qoyghan bir qatar tedbirler Amérika üchün xélila paydiliq. Eger Tramp otturigha qoyghan tedbirler söz bilenla cheklinip qalmaydiken, ular choqum bir qisim sahelerde Junggoni heqiqiy türde ziyanlargha uchritidu. Shunglashqa Junggo rehberliri burun Trampni xata chüshinip qalghanliqini, uninggha taqabil turush undaq asan ish emeslikini hés qiliwatidu. Junggo rehberliri eslide Trampqa oxshash iqtisad kespidin chiqqan, hakimiyet bashqurush ishlirida héch bir tejribisi yoq ademge asan taqabil turghili bolidu, uninggha azraq iqtisadiy payda bersila, u yawashliq bilen gep anglaydu, dep oylighan. Emeliyet bolsa undaq bolup chiqmidi.

Köp yillardin buyan Junggoning chet ellerge singip kirishi, bolupmu Amérikigha singip kirishi intayin küchlük boldi. Junggo singip kirgen sahe yalghuz iqtisadiy sahela bolup qalmastin, yene siyasiy qatlam, kéngesh palata we awam palata, Amérika hökümiti, aliy mektep, tetqiqat orunliri, we eqil ambiri qatarliqlarmu bar. Junggoning herbiy sahege singip kirishi qalghan sahedikidek küchlük emes, emma singip kirgen saheler ichide umu bar.

Shunglashqa hazir Amérika özgirish yasaydighan waqit keldi. Bu ishta Tramp özi yalghuz köp ishlarni qilip kételmeydu, emma Trampdek bir ademning otturigha chiqip ish bashlishini kütüp turuwatqanlar nahayiti köp. Eger Tramp purset yaritip béridiken, Amérikidiki nurghunlighan qabiliyetlik kishiler özining bilimliri bilen qabiliyetlirini dölet üchün teqdim qilip, Tramp bilen birlikte Amérikini özgertishke atlinidu. Méningche mushundaq bir ishning mumkinchiliki bar.

4-So’al: Tramp Junggoni xéli köp sahede tenqid qildi. Mesilen, u «Junggo dunyadiki eng chong oghri», dédi. U Junggo hökümiti Junggo pulining qimmitini qattiq kontrol qilip turuwatqanliqinimu köp qétim tilgha aldi. Sizche Junggo öz pulini qandaq qilip qattiq kontrol qiliwatidu?

Jawab: Erkin bazar iqtisadini yolgha qoyghan döletlerning hemmisi öz pulining pul almashturush nisbitini erkin qoyuwétidu. Eger bir dölet öz pulining almashturush nisbitini kontrol qilidiken, u bir échiwétilgen dölet bolmaydu. Bolupmu iqtisadiy sistéma jehette bir yépiq dölet bolup hésablinidu. Bir döletning iqtisadiy türliri da’imliq tür bilen kapital türidin ibaret ikki chong qisimgha bölünidu. Da’imliq türlerni erkin qoyuwetkende, mehsulatlarni almashturush téximu toluq bolidu. Kapital türlirini erkin qoyuwetkende, kapitalning kirishi we chiqishi erkin halda élip bérilidu. Junggoluqlarning chet ellerge meblegh sélishi, chet elliklerning Junggogha meblegh sélishi, we salghan mebleghdin payda körüshi qatarliqlarning hemmisi kapaletke ige bolidu. Junggo hökümiti kapital türlirini bashtin-axir heqiqiy türde erkin qoyuwétip baqmidi. Da’imliq türlerni échiwétishimu yéterlik bolmidi.

1-resim: Mezkur söhbetning yutyub widé’osidin bir körünüsh.

Junggo 2001-yilila «Dunya Soda Teshkilati» (World Trade Organization, WTO) gha eza bolup kirgen. Hazir uninggha 15 yil boldi. Emma Junggo hökümiti eyni waqitta qilghan wedilirige asasiy jehettin emel qilmidi. Mesilen, aptomobil béjini eslidiki 250 pirsenttin 50 pirsentke chüshüridighan bolghan. Adettiki buyumlarning béjinimu eslidiki yuqiri qimmettin 15 pirsenttin töwen bir qimmetke chüshürmekchi bolghan. Emma u wedilirining héch qaysisini téxiche orunlimidi. Men bundaq ishlarning emelge ashmaydighanliqini xéli burunla perez qilghan idim. Mesilen, men buningdin 10 yil burun köpligen jaylargha bérip ders sözligende, mundaq bir ghelite ehwalni otturigha qoyghan: Junggo hökümiti WTO ge kirishtin burun 13000 parche WTO gha a’it höjjetlerni teyyarlap élan qildi. WTO gha eza bolup kirgendin kéyin bolsa, Junggo hökümiti imza qoyghan WTO ning resmiy höjjitidin birer nusxisinimu ochuq tarqatmidi. Xelqlerning WTO ning néme ikenlikini chüshiniwélishigha héch qandaq imkaniyet yaritip bermidi. Junggo WTO gha kirip uzun ötmey, «Junggo Tashqi Soda Uniwérsitéti» WTO heqqide bir höjjet teyyarlighan idi. Emma Junggo tashqi soda ministirliqining emeldarliri «Bu höjjet toluq emesken, ichide köpligen xataliqlar bar iken, uni resmiy höjjet süpitide ishletkili bolmaydiken» dégenlerni bahane qilip, u höjjetni tarqatqili qoymidi. Uningdin kéyin Junggo Qanun Neshriyati ashundaq höjjettin bir parchini teyyarlidi. Emma da’iriler unimu «Bolmaydiken», dep, ishletkili qoymidi. Shundaq qilip, ashu höjjettin 3 oxshimighan nusxa teyyarlan’ghan bolsimu, da’iriler ularning birersinimu tarqitishqa yol qoymidi.

Ene shundaq bolghachqa, men Junggoda ders sözlep yürgen waqitlirimda, «Junggoda WTO ning qa’idilirini chüshinidighan mutexessislerning sani 100 kishigimu barmaydu», dégen hökümni otturigha qoyghan idim. Meyli Junggoning ölke ministir derijilik rehberliri bolsun, yaki merkezdiki rehberler bolsun, WTO ning qa’idilirini toluq chüshinidighan emeldardin 10 kishini tapqili bolmaydu. Taki bügün’ge qeder birer adem méning yuqiriqidek hökümümni inkar qilidighan pikirni otturigha qoyalmidi. Hazirqi emeliyet del ene shundaq. Men bu sahede ishligili nahayiti uzun waqit boldi. Junggoda WTO ning qa’idilirini toluq chüshinidighan ademdin birersini anglap baqmidim. Uni ziyaliy we mutexessislermu toluq chüshenmeydu. Yuqirida déginimdek, yuqiri derijilik emeldarlar ichidinmu WTO ning qa’ide-tüzümlirini bilidighan kishidin 10 ademni tapqili bolmaydu. Mana bu pütünley öz-özini aldash bolidu.

WTO ning roli anche yaxshi bolmidi. U qa’idilerge xilapliq qilghan döletlerge ularni WTO din qoghlandi qilishtek birer chare qollinalmidi. Mushundaq mesilini bir terep qilish üchün, yéqinda In’glizche «Trans Pacific Partnership, TPP» dep atilidighan bir yéngi soda teshkilati quruldi. Junggoning qiliqliridek ishlarning aldini élish üchün, bu teshkilat teleplerni WTO ningkidin köp yuqiri qildi. Uninggha Junggogha oxshash ellerning kirelmesliki üchün, mexsus bir qisim qiyin ölchemlerni turghuzdi. Mesilen, TPP ning qa’idiliri eqliy mülüklerni qoghdash, emgekchiler hoquqini qoghdash, muhitni asrash we kishilik hoquqni qoghdash qatarliq bir qisim teleplerni öz ichige alidu. Junggo bularning ichidiki eqliy mülük we kishilik hoquq qatarliq bir qisim teleplerni orunliyalmaydu, yaki orunlashnimu xalimaydu.

Ilawe: Bu teshkilatning 12 ezasi bar bolup, u döletlerning hemmisi Tinch Okyanning qirghaqlirigha jaylashqan. Ular eng axirqi kélishimge 2016-yili 4-Féwralda imza qoyghan. Uning hazirqi ezaliri töwendiki 12 döletni öz ichige alidu:

Awstraliye

Birunéy

Kanada

Chili

Malaysiya

Méksika

Yéngi Zélandiye

Péru

Sin’gapor

Amérika

Wiyétnam

Yaponiye (Ilawe tügidi)

Junggo bir jehettin xelq’ara teshkilatlargha kirip, «mes’uliyetchan eller» (responsible stakeholders) ning qatarida dunyadiki tesiri bar, chong ishlargha qarar béreleydighan chong döletlerning biri bolmaqchi bolidu. Yene bir tereptin eslidiki tüzümlerge emel qilishni xalimaydu.

Ötkende prézidént Obama Junggogha barghanda, Shi Jinping uning bilen bir qétim ziyapet üstide söhbetleshti. Shi Jinping öz sözide Junggo tarixini köplep sözlidi. Emeliyette Shi Jinping Junggo tarixini anche bilip ketmeydighan bolup, uning Junggo tarixi üstide sözleshke salahiyiti anche toshup kételmeytti. Obama Junggo tarixini bilmeytti. Shundaq bolup turuqluq bu ikki kishining söhbet nuqtisi Junggo tarixi boldi, hemde Shi Jinping Obamagha «Qedimki Junggo bir intayin küchlük dölet idi, Xen-Tang Sulalisi dewrliride dunyaning qa’idilirini Junggo belgilep béretti, hazir Junggo qed kötürüp, yene bir yéngi dewr yétip keldi, dunyaning qa’idilirini buningdin kéyin Amérika özi yalghuz chiqarmay, bu ishni Amérika-junggo teng üstige élishi kérek, bu ishta ikki döletning sözlesh hoquqi oxshash bolushi kérek», dégendek menilerdiki geplerni qildi.

Yéqinda Xangjuda ötküzülgen 20 dölet rehberlirining yighilishidimu Shi Jinpingning «Dunya iqtisadi üchün yönilish belgilep bérish» dégendek sözliri gézitlerge nahayiti chong qilip bésildi. Bu sözdin uning özini dunyadiki iqtisadiy sahediki bir nahayiti yuqiri nopuzluq ustaz hésablawatqanliqi chiqip turidu. Emeliyette u iqtisadshunasliq kespining ilim ehli emes. 17-qurultayda u özini tonushturghan höjjetke özini «iqtisadshunasliq doktori» dep yazdurghan. 18-qurultayda bolsa burunqi qiliqigha sel ongaysizlinip, özini «qanunshunasliq doktori» dep tonushturdi. Doktorluq unwani dégen merkezning höjjetliride xalighanche özgertkili bolidighan nerse emes. Shi Jinpingning doktorluq oqushtiki yétekchi oqutquchisi bir momay bolup, men uni tonuymen. Uning ismi Lyu Méyshün (刘美珣, liú měi xún). Uning kespi Marksizm-Léninizmliq siyasiy iqtisadshunasliq. Shi Jinping shu momayning oqughuchisi bolghachqa, eger u özini «iqtisadshunasliq doktori» dewalsa, uni bir az mejburi halda qobul qilishqimu bolatti. Emma, Lyu Méyshün Chingxu’a Uniwérsitétining iqtisad bashqurush fakultétining oqutquchisi emes, belki insanshunasliq (人文学) instituti ichidiki bir iqtisadshunasliq tetqiqat ornining xadimi. U tetqiqat orni mektepning 1-derijilik tetqiqat ornimu emes, bir qoshumche tetqiqat ornigha tewe. Shunglashqa Shi Jinping u yerde iqtisadshunasliqni asas qilip oqughan yaki tetqiq qilghan emes. Belki, u oqughan nersilerning ichide jem’iyetshunasliq we bashqa sahelermu bar. Uning ashundaq bir orunda alghan unwani iqtisadshunasliq kespining unwani bolalmaydu. Insanshunasliq sahesidiki qanunshunasliqqa bir az yéqinraq kélidu. Shuning üchün uning özi oqughan kesipni ashundaq özgertip turushi uni kishilerning mesxirisige qaldurdi.

Yene bir tereptin, Shi Jinping oxshimighan döletlerge bérip ziyarette bolghanda, dawamliq türde shu döletke tewe dangliq kitablar we ademlerning isimlirini tilgha alidu. Emma, uning ish-heriketliri we uning gepliri uning ashundaq kitablarni oqup baqqanliqini, we u kitablarning Shi Jinpinggha bir az tesir körsetkenlikini azraqmu namayan qilip bérelmeydu. Shunglashqa biz hazir yekünlep chiqqan höküm shuki, u peqet po étipla yürüwatidu. U hemme yerde özining bilimsizlikidin xudüklinip, özini bilimlik qilip körsitishke tirishiwatidu. Hemmimizning xewiride bolghinidek, bir adem özining ehwalining qanchilik töwen orunda ikenlikini hés qilghanséri, u özini shunche üstün tutushqa tirishidu. Özi qanchilik bilimsiz bolghanséri, özini shunchilik bilimlik qilip körsitishke tirishidu. Bu xuddi burun mektepte oqup baqmighan kishiler meyde yanchuqigha 4 tal qelem séliwalghan’gha oxshash bir ish.

5-So’al: Shi Jinpingda hazir bir «Junggo ghayisi» bar. Bezi dangliq zatlar hazir Shi Jinping Junggoni yenimu küchlendürüp, uni tedrijiy halda dunyadiki 1-orun’gha chiqirip, shu arqiliq Amérikining ornini almaqchi boluwatqanliqini tilgha éliwatidu. Ularning chüshenchisi sizning yuqirida éytqanliringiz bilen oxshiship kétidu. Qarighanda Tramp bu xil ehwalni, hemde Obamaning Junggo siyasitidiki bir qisim yétersizliklerni melum derijide tonup yetken. Shunga u Junggogha qarita bir xil qattiq siyasetni otturigha qoyuwatidu. U otturigha qoyghan chariler «kishilik hoquq» dégendek nersilerni öz ichige almaydu. Yeni, uning qarishiche Junggo üchün «kishilik hoquq» dégendek nersiler ünüm bermeydu. Shunga u iqtisadiy sahede Junggo malliridin 45 pirsent baj élish dégendek siyasetlerni yolgha qoyidighanliqini dewatidu. Bir qisim iqtisadshunaslarning mölchiride, eger Tramp Junggodin alidighan bajni 45 pirsent qilidiken, Junggoning GDP si hazirqidin 5 pirsenttek töwenleydiken. Siz 45 pirsent baj élish chariside mesile bar, dédingiz. Hazir Junggo özining burunqi tutuwatqan yolidin azraq qaytidighandek qilmaydu. Eger ehwal hazirqidek bolup turuwerse, Amérika bilen Junggo otturisidiki iqtisadiy munasiwet nacharliship, Tramp déginini qilishi mumkin. Eger Tramp shundaq qilsa, sizche Junggo iqtisadida zor chékinish yüz béremdu?

Jawab: Méningche kishiler Trampni burun töwen chaghlap qoydi. Uni siyasetke anche köngül bölmeydu, dep oylidi. Hazirche éniq bolmighan ish Tramp burunqi prézidéntlargha oxshash peqet éghizida bir qisim geplerni qilip qoyupla boldi qilamdu, yaki Junggoni iqtisadiy jehette qattiq jazalamdu, dégendin ibaret. Trampning neziride kishilik hoquq we qimmet qarishi qatarliq siyasiy mesililerge waqit we zéhin serp qilip tutush qilghanda, uning anche ünümi bolmaydu. Trampning etrapidikiler uninggha Junggoning tüzümi bir xil diktatoriliq tüzümi ikenlikini, Junggo hakimiyiti bir xil qara jem’iyetke oxshash bolup, uning qimmet qarishida birer ölchemning mewjut emeslikini chüshendürdi. Shunga Trampning Junggogha nisbeten qattiq pozitsiye we qattiq tedbirlerni qollinidighini éniq.

Emma hazir Amérikining bir qisim jayliri iqtisadta arqigha chékinip, weyranchiliqqa uchridi. Tramp aldi bilen ashu jaylarni onglap, normallashturmaqchi boluwatidu. Hökümet tashliwetken, kishiler untulup ketken ashu jaylarni qaytidin janlandurmaqchi boluwatidu. Aldi bilen öyning ichidiki ishlarni yaxshilimaqchi boluwatidu. Shundaq qilghandila andin sizning küchingiz bar bolidu. Andin siz gepni chong-chong qilalaysiz. Trampning dégen mundaq bir gépi bar: Bezi ishlarni bashqilargha aldin démey, kishiler siz u ishlarni qilghandin kéyin andin uqqini yaxshi, bezi ishlarni waqtinche mexpiy tutqan yaxshi. Kishiler uning bu gépige anche diqqet qilmidi. Eger siz iqtisad we sodigha oxshash nazuk ishlarda öz pilanliringizni aldin ashkarilap qoyidikensiz, siz ish bashlap bolghuche bashqilar sizge taqabil turushning charilirini tépip bolidu. Shunga siz pilaningizni ashkarilimay, teyyarliqingizni puxta qilip, qarshi terepke tuyuqsiz hujum qilghiningiz, tuyuqsiz zerbe berginingiz yaxshi. Tramp herbiy jehettimu ene shundaq bir yolni tutuwatidu. Mesilen, u yéqinda özining etrapigha herbiy sahediki bezi qattiq meydanliq kishilerni tallidi. Amérika burunqi 65 yilning mabeynide dölet mudapi’e ministirliqigha birer kespiy herbiy qomandanni qoyup baqqan emes. U xizmetni izchil türde herbiy ziyaliylar ishlep kelgen. Bu qétim Tramp u orun’gha bir uzun muddetlik emeliy urush tejribisige ige, 4 yultuzluq kespiy herbiy généralni tallidi. Dölet bixeterlik meslihetchisigimu 4 yultuzluq herbiy généralni tallidi. U tallighan kishilerning xéli köp qismi burun dölet axbarat idarisining bashliqi bolup baqqan, hemde dölet mudapi’e ministirliqida wezipe ötep baqqan. Qisqisi, u meydani qattiq, herbiy sahede ishlep baqqan kishilerni etrapigha toplidi. Uning mushundaq qilishida melum meqsetler bar. Tramp hazir taqabil turmisa bolmaydighan döletlerdin Rusiye, Junggo, Shimaliy Koréyeler, hemde Islam döliti qatarliqlar bar. Tramp Islam döliti bilen élishidighanliqini otturigha qoyghili xéli uzun boldi. Emma ular bilen qandaq élishidighanliqini éniq otturigha qoymidi. Bu bir üzüldürmey élip baridighan ish.

Tramp hazir herbiy xirajetni kémeytish u yaqta tursun, uni östürmekchi, shu arqiliq Amérikining herbiy küchini yenimu küchlendürmekchi boluwatidu. Ittipaqdash eller bilen qaytidin kéliship, ularnimu burunqidin köprek iqtisadiy mes’uliyetni öz üstige élishqa qistimaqchi boluwatidu. Shundaq qilghanda u bir qisim xirajetlerni téjep qilip, ularni bashqa istratégiyilik sahelerge ishliteleydu. Islam dölitidin bashqa istratégiyilik chong döletlerge taqabil turalaydu. Islam dölitige taqabil turushqa unchiwala köp pul ketmeydu. Shunglashqa uning hazir bashqa istratégiyilik meqsetler üchün pul toplishida közde tutuwatqan ish Rusiye bilen Junggogha, bolupmu Junggogha taqabil turushtin ibaret. Junggoning tereqqiyat yoshurun küchi küchlükrek bolup, uninggha taqabil turushqa kétidighan küch serpiyatimu yuqiriraq bolidu.

Anglishimche Tramp méning dostum Bay Fangruy (白邦瑞, Michael Pillsbury) ni özining Asiya ishliri meslihetchilirining biri qilip tallaptu [3]. Bay Fangruy Kato we Rigan dewrliride Amérika hökümiti üchün Junggo mesiliside nahayiti yaxshi tekliplerni otturigha qoyup bergen. U chaghda Amérikining ümid qilghini Junggo küchiyip, shu arqiliq Amérika bilen birlikte Sowét Ittipaqigha taqabil turidighan bir küch bolush. Shunga u chaghda Amérika hökümiti Junggogha bir qisim ilghar herbiy qoral-yaraghlarni sétip bérishke qoshulghan. Mushundaq ishlarda Bay Fangruy nahayiti zor rol oynighan. Bay Fangruyning hazirmu Junggo herbiy emeldarliri bilen yéqin munasiwiti bar. Yalghuz Junggo rehberliri ichidiki yawash guruh bilenla emes, belki qattiq meydanliq guruh bilenmu yéqin munasiwiti bar. Uning anche nami chiqmighan herbiy générallar bilen bolghan alaqisimu nahayiti küchlük. Men uning bilen köp qétim ayrim parangliship baqqan. Ötkende Téd Kruz (Ted Cruz) Amérika prézidéntliqini talishiwatqan mezgilde Bay Fangruyni özining 20 neper meslihetchisining biri qilip tallighanliqini élan qilghan. Shu chaghda Bay Fangruy manga «Eger Ted Kruz prézidént bolup saylinip qalsa, uning téximu köp Junggo ishliri meslihetchilirige éhtiyaji bar. Shu chaghda senmu yardem qilarsen», dégen idi. Hazirqidek ehwalda, Junggo mesilisi üstidiki muzakiriler choqum nahayiti köp bolushi mumkin. Shu chaghda Bay Fangruyning «100 yilliq marafon» (The hundred-year marathon: Chinese secret strategy to replace America as the global superpower) dégen kitabi nahayiti muhim rol oynaydu. U öz kitabida «Sünzi herbiy ishlar desturi» we «36 Xil Istratégiye» qatarliq Junggoluqlarning qedimiy kitabliridin köp paydilan’ghan bolup, Junggoluqlarning söz-ibarilirinimu nahayiti köp ishletken. U Junggoluqlarning logikiliq we pelsepiwi tepekkur usuli bilen Junggoluqlarning tepekkur sheklini nahayiti yaxshi bilidighan bolup, u öz kitabida ashundaq bilimler asasida Junggo hökümitining herbiy sahediki pilanlirini échip béridu. U yéqinda Junggogha yene bérip, Junggoning herbiy we dölet emeldarliri bilen uchrishidiken. Méningche u mushuninggha oxshash xizmetlerni buningdin kéyinmu köplep qilip, Amérika üchün paydiliq uchur toplap béridu.

2-resim: Yuqirida tilgha élin’ghan «100 yilliq marafon» dégen kitabning aptori Bay Fangruy.

6-So’al: Tramp Junggo heqqidiki wedilirini emelge ashurup qalsa, u Junggoning omumiy iqtisadiy ehwaligha qandaq tesir körsitidu? Mesilen, u dep yürüwatqan chégra béji qatarliq jazalash tedbirliri emelge éship qalsa, Junggoning iqtisadiy ösüsh nisbiti bir minus san’gha chüshüp qélishi mumkin. Hazirghiche Junggoning téz sür’etlik iqtisadiy tereqqiyati Junggo hakimiyitining özini saqlap qalalishidiki eng muhim amillarning biri bolup keldi. Shunglashqa Tramp qollanmaqchi bolghan siyasetler Junggo hakimiyitining asasigha biwasite tesir körsitishi mumkin. Yene bir tereptin, Tramp Amérikining sirttiki karxanilirini dölet ichige qayturup kelmekchi boluwatidu. Eger shundaq qilsa köpligen Amérika shirketliri Junggodin Amérikigha qaytip kélidu. Shuning bilen chet el kapitali Junggodin sirtqa éqishqa bashlaydu. Bumu Junggo iqtisadigha chong tesirlerni élip kélidu. Siz bu mesililerge qandaq qaraysiz?

Jawab: Siz yuqirida bezilerning mundaq dep qaraydighanliqini tilgha élip öttingiz: Eger Tramp Junggogha qaratqan chégra béjini 45 pirsent qilidighan bolsa, Junggo GDP sining ösüsh nisbiti hazirqi 7 pirsenttin 2 pirsentke chüshüp qalidu. Men bundaq köz-qarashqa qoshulmaymen. Chünki, méning qarishimche peqet tashqi sodidin ibaret birla ish GDP gha unchiwala chong tesir körsitelmeydu. Junggoning sirtqa qaratqan iqtisadining heriketlendürgüchi küchi heqiqetenmu chet eller üchün her xil buyumlarni yasap bérish. Emma bu ishning igiligen nisbiti unchiwala chong emes. Uningdin bashqa, Junggoning bazarliri Amérikidin bashqa yene Yawropa, Yaponiye, Teywen we Xongkong qatarliq köpligen ellernimu öz ichige alidu. Men Junggoning GDP sining 2 pirsent töwenlep kétishige ishinimen, emma 5 pirsent töwenleydu, déyish, méningche sel ashuruwetkenlik bolidu. Uningdin bashqa, chégra béjini 45 pirsentke östürüsh ishini Amérika hökümitimu unche asan testiqlimaydu. Hazir bu ishqa yalghuz Amérikining démokratlar partiyisining ademlirila emes, jumhuriyet partiyisining ademlirimu qarshi chiqiwatqandek qilidu. Shunglashqa bu ishni Amérika hökümiti testiqlashtin burun bir qisim tengsheshlerni élip bérishi mumkin. Mesilen, Tramp deslipide kirim béjini zor derijide töwenlitidighanliqini éytqan. Hazir u geplirini azraqtin özgertiwatidu. U saylam waqtidiki bir qisim sho’arlirini buningdin kéyinki emeliyet jeryanida choqum bir az özgertidu. Shunglashqa men 45 pirsent chégra béji siyasitining emelge ashidighanliqigha anche ishenmeymen. Emma, eger u bajni 40 pirsent yaki 35 pirsenttek bir sewiyige östüridiken, uning Junggo iqtisadigha bolidighan tesiri heqiqetenmu zor bolidu. Junggoning xizmet tépish we karxana qurush pursetlirini zor derijide kémeytiwétidu.

Aldinqi 20 yildek waqit ichide Junggo iqtisadining her bir pirsent ösüshi 3 milyon kishilik yéngi xizmet pursiti yaritip berdi. Iqtisad 3 pirsent öskende 9 milyon ademge yéngi xizmet chiqti. Shunglashqa eger iqtisad 3 pirsent chüshüp kétidiken, kem dégende 9 milyon adem ishtin boshaydu. Bu bir nahayiti konsérwatip san bolup, bu ishning emeliy tesiri téximu chongraq bolushi mumkin. Kem dégende 10 – 20 milyon ademning ishsiz qélishini keltürüp chiqirishi mumkin. Shuning bilen Junggoda keng-kölemlik ijtima’iy qalaymiqanchiliq yüz bérishi mumkin. Chünki, hemmimizning bilginidek, Junggoda ijtima’iy parawanliq we saqliqni saqlash ishliri intayin nachar. Bu jehettiki ishlar héch qandaq kapaletke ige emes. Junggoning bezi hökümet emeldarliri «Yézilardiki déhqanlarning salametlik sughurtisigha ige bolush nisbiti 99 pirsentke yetti», dep po étiwatidu. Emeliyette bolsa Junggo hökümiti eng deslepte yézilardiki xelqlerdin salametlik sughurtisi üchün éyigha 10 somdin pul chiqirish, yerlik hökümetlermu éyigha 10 som pul chiqirish, we merkiziy hökümetmu éyigha 10 somdin pul chiqirish tüzümini yolgha qoydi. Emma bunchilik pul bilen éghir késelge giriptar bolghan bimarlarning chiqimini kötürgili bolmaydu. Hökümet bu ishta hésabni xata ishlidi. Yéqinqi yillardin buyan yézilardiki déhqanlarning salametlik ehwali intayin nachar bolup keldi. Késel bolidighan kishilerning sani intayin yuqiri bolup keldi. Eslide her 10 ming ademning ichide aran bir qanche kishila késel bolidu, dep mölcherlen’gen bolup, emeliyette bolsa bu san u mölcherdin nahayiti köp hesse éship ketti. Shuning bilen eslidiki sughurta tüzümi emeliy éhtiyajni zadila qanduralmasliq ehwali kélip chiqti.

Shunglashqa eger Junggo jem’iyitide bir chong dawalghush yüz béridiken, uni normallashturush intayin qiyin’gha toxtaydu. Mesilen, paychek bazirida bir qétim chong chüshüsh yüz bergen idi, uning yaman aqiwiti hazirmu toxtimay dawamlishiwatidu. Junggoning paychek bazirida nahayiti köp qara qollar bar. Bazarni kontrol qilip turidighan intayin qebih ichki küchler bar. Shunglashqa eng axiri Junggo hökümiti saqchi ewetip, paychek bazirida qalaymiqanchiliq tughdurghan bir qisim kishilerni tutushqa mejburi boldi. Bu xil ehwallar bazar iqtisadi qa’idilirige pütünley xilap kélidu.

Paychek baziridin bashqa, hazir puqralarning pullirining hemmisi öy bazirigha meblegh qilip sélindi. Öy bazirining maghzaplishish ehwali hazir kündin-kün’ge éghirlishiwatidu. Eger öy baziri özini saqlap qalalmaydiken, puqralarning eng axirqi bir iqtisadiy kapalitimu yoq bolidu. Shunglashqa hazir köpligen Junggoluqlar pullirini dollargha tégishiwélish yaki altun’gha aylanduruwélish üchün heriket qiliwatidu. Yaki bolmisa pullirini chet eldiki mülükke aylanduruwélishqa urunuwatidu. Junggo hökümiti bolsa öz puqralirining ashundaq qilishini tosuwatidu. Démek, hazir Junggoning iqtisadiy kapaletlik mesilisi bir intayin gewdilik mesile bolup turuwatidu. Hazir köp sanliq Junggoluqlar bixeterlik tuyghusini yoqatti. Köpligen karxanichilar, bolupmu chong karxanilarning igiliri yaki pullirini maddiy bayliqlargha aylanduruwatidu, yaki bolmisa chet ellerge yötkewatidu. Imkaniyiti barliri a’ile tawabi’atliri we balilirini chet elge köchmen qilip, ulargha chet elde öy-mülük élip bériwatidu. Bu xil ehwal eng yuqirisida merkezdiki rehberlerdin tartip eng töwinide adettiki puqralarghiche kelgüsige bolghan ishenchini yoqatqanliqini, hazirqi hakimiyetke bolghan ishenchini yoqatqanliqini körsitip béridu.

Yéqinqi xewerlerge diqqet qilidighan bolsaq, hazir Junggoda medeniyet inqilabi mezgilidikidek bir qisim ishlarning yüz bériwatqanliqini, bir qisim rehberlerning öz hoshini yoqatqanliqini bayqaymiz. Junggo iqtisadining istiqbali yaxshi emes. Karxanichilarning ishenchi yoq. Puqralarningmu ishenchsiz. Chet eldin Junggogha meblegh salidighanlarningmu ishenchi yoq. Bezi chong karxanilarning igiliri hazir Junggodiki kapitalini sirtqa yötkep kétiwatidu. Méningche bu xil ehwal kéyinki bir mezgil ichide izchil türde dawamliship, Junggo iqtisadigha toxtawsiz yaman tesirlerni körsitidu.

7-So’al: Hazir köpligen kishiler pullirini dollargha tégishiwalmaqchi boluwatidu. Dollarning bahasimu toxtimay örlewatidu. Bezi kishilerning mölchiride, Trampning Junggogha qaratqan iqtisadiy siyasiti Junggo puligha bolghan bésimnimu nahayiti zor derijide kücheytiwétishi mumkin. Shunglashqa hazir Junggodiki köpligen ata-anilar yighqan pullirini xejlep, balilirini Amérikida oqutush yolini tutuwatidu. Junggoluq puqralarning ichide bir dollarning bahasi hazirqi 6.7 – 6.8 somdin 8 somgha ösidu, dep qaraydighanlarmu köp. Siz bu mesilige qandaq qaraysiz?

Jawab: Iqtisadiy bazarni erkin qoyuwetken ellerning pulining bahasida adette chong yuqiri-töwen özgirish ishliri yüz bermeydu. Kishilerning könglimu dekke-dükkige pétip qalmaydu. Emma pul bahasini sün’iy halda kontrol qilip kelgen eller ashundaq kontrolluqni toxtidiken, pul bahasi shiddetlik halda özgiridighan ehwallar kélip chiqidu. Sabiq Sowét Ittipaqi we uninggha tewe bolghan bashqa bir qisim ripabliklarning hemmiside burun ashundaq bir jeryan yüz bérip baqqan. Junggo burun pul bahasini nahayiti qattiq kontrol qilip kelgen. U 1994-yilidin bashlap bu sahede bir qisim islahatlarni élip bardi. Hemde 10 yildek waqittin kéyin pul bahasini erkin qoyuwétishni pilanlidi. Pul bahasini azraq-azraqtin özgertip turdi. Junggo «Xelq’ara Pul Sistémisi» (International Monetary System, IMS) ge oxshash xelq’araliq teshkilatlargha eza bolup kirgendin kéyin, eslide pul bahasini erkin qoyuwétishi kérek idi. Bu jehette uning bir qisim mes’uliyiti we mejburiyiti bar idi. Burunqidek pul bahasini özi xalighanche békitiwalsa bolmaytti. Emma u jehetlerde Junggo normal ish körmidi. Bezide xelq’araliq bazarlarda nahayiti zor miqdarda öz pulini sétiwélip, xelq’araliq bazarlarning normal herikitige arilishiwaldi we uninggha buzghunchiliq qildi. Emeliyette Junggoning öz pulining qimmitini uzun muddet kontrol qilip méngish imkaniyiti we iqtidari yoq. Burun Junggo emeldarliri «Junggo puli qimmitining zor derijide dawalghush éhtimalliqi mewjut emes», dep yürdi. Emma u gepler atqan po bolup chiqti. Uningdin kéyin «Junggo pulining qimmiti dawamliq halda özgirip mangmaydu», déyishke bashlidi. Bu xildiki geplirini köp qétim özgertip boldi. Hazir Junggo puli qimmitining özgirishidin saqlan’ghili bolmaydighanliqini sezgendin kéyin, Junggo emeldarliri öz puqralirining pullirini chet el puligha aylandurushigha her xil wasitiler bilen tosqunluq qilishqa bashlidi. Anglishimche hazir Junggodiki bezi ölkiler aldin kéliship qoymighan kishilerge pul almashturup bermeydiken. Burun kéliship qoyghan teqdirdimu, peqet intayin az miqdarda pul almashturup béridiken. Burun «her yili 50 ming dollar tégiship bérilidu», dep élan qilghan bolsimu, hazir her xil tosuqlarni qurup, uning intayin az bir qisminila tégiship béridiken. Junggo emeldarlirining közde tutuwatqini, eger puqralar pullirini köplep dollargha aylandurup, chet ellerge yötkep kétidiken, Junggo iqtisadining asasimu tewreshke bashlaydighanliqidur. Junggo yéngi téxnologiyilerni wujudqa keltüridighan dölet emes. Téxnologiyide eng aldida turidighan döletmu emes. Peqet her xil mehsulatlarni ishlep chiqiridighan chong dölet. U köpligen sahelerde chet el bazirigha tayanmisa bolmaydu. Chet el téxnologiyilirige tayanmisa bolmaydu. Gerche u özini «Ikkinchi iqtisadiy chong dölet» dep atiwalghan bolsimu, emeliyette u bir intayin ajiz dölet. Eger birer chong iqtisadiy dawalghush yüz béridiken, Junggoning iqtisadiy qurulmisi pütünley örülüp chüshidu.

Shunglashqa bezi kishiler «Eger Junggo iqtisadi yiqilip chüshidiken, Junggo hakimiyitimu uning bilen bille yiqilip chüshidu», dewatidu. Men özüm u derijide ümidwar emes. Yeni men iqtisadning yiqilip chüshishi Junggo hakimiyitining örülüp chushishinimu keltürüp chiqiridu, dep oylimaymen. Eger eslep baqidighan bolsaq, Junggo hakimiyiti «medeniyet zor inqilabi» mezgili we 3 yilliq «chong sekrep ilgirilesh» mezgilliridikidek nachar ehwal astidimu, ashundaq nachar iqtisadiy ehwallar astidimu yiqilip chüshmigen. Hazir Junggo hakimiyitining muqimliqni saqlash we puqralarni basturush qabiliyiti burunqidin köp küchiyip ketti. U yene dölet bayliqini özini saqlap qélishning qorali süpitide ishlitishnimu bilidu. Shunglashqa u asanliqche örülüp chüshmeydu.

Paydilinish Menbeliri:

[1] 直播：川普對中國經濟殺傷力有多大？（《明鏡編輯部》第33期）

https://www.youtube.com/watch?v=22UJAI6YyWI

[2] 夏业良

https://zh.wikipedia.org/wiki/%E5%A4%8F%E4%B8%9A%E8%89%AF

[3] 白邦瑞, Michael Pillsbury

https://www.amazon.com/Michael-Pillsbury/e/B00PJ0Z4U2/ref=sr_ntt_srch_lnk_1?qid=1484604039&sr=8-1