80-yillarning otturiliri—Junggoning islahat we ishikni échiwétish siyasiti Shénjén we Juxeyni merkez qilghan déngiz boyi rayonlirida emdiletin méwe bérishke bashlighan bolup, siyaset jehettiki ewzellik , we asta-asta singip kiriwatqan chet elning ilghar pen- téxhnikisi, meblighi we yéngi bashqurush usuli bu yerdiki kishilerning, turmush usulida, intilishide, oy-pikride özgirish peyda qiliwatqan chaghlar idi. Uning eksiche Uyghur Aptonom Rayonida téxi solchil idiyening tesiri tügimigen chaghlar bolup, kishilerning pen-téxnikida ilghar döletlerge chiqip oqush idiyisi éhtiyatchanliq ichide asta-asta oyghiniwatqan hemde Yaponiye we Gherbtiki ellerge yiligha bir nechchidin oqughuchi ilim izdep mang’ghili bashlighan chaghlar idi.

Arzulargha bay, kelgüsige ümid bilen qaraydighan yash Rishat –Nenjingde körgen-anglighanliri we dadisi bilen qilishqan söhbetlirige asasen axir mundaq xulasige keldi: 

Biz yashwatqan jem’iyet tereqqi qilishi üchün, her sahe pen téxnika xadimlirigha , ixtisas igilirige muhtaj, at beygisige kengri meydan kérek bolghandek, men kespimde netije qazinimen deydikenmen, mangimu zörür bolghan shara’it kérek. Men choqum boshashmay tiriship bu shara’itni yaritishim kérek. 

Qaysi bir meshhur kishi shundaq dégen iken. “Bir adem üchün uning néme qilalishi emes, némilerni qilalmaydighanliqini bilishi -uning ishlarda muweppiyet qazinishining achquchi”.

Rishat del buning eksiche ozining nimini nahayiti yaxshi qilalaydighanlighini biletti we konilarning eytqan "qiyin ish yoq alemde, kongul qoyghan ademge" digen sozining heqiqet ikenligini yaxshi biletti. Shuning bilen ozining zihni-qudriti, hem igilmes iradisige tayinip osmur chaghliridin bashlap xiyal qilghan tilsimlar okyanigha ghewwas kebi shung'ghushqa teyyar bolup bolghan idi. Uning teppekkuri ochuq, nishani ayding idi, kozligen meqsidige yitish, yeni heqiqi ismi jismigha layiq alim bolush uchun, u – kunduluk turmushning tugimes suallirigha jawap birish bilen aware bolup yurmidi, belki kopinche waqtini we zehnini nishanigha yitish uchun zorur bolghan wastilerni igelleshke serp qildi. Uning 1984 –yili Universttining chonglar muarip institute En'gliz tili facultitigha oqushqa kirishi bilen kunduluk turmushini nahayiti jiddichilik bisiwaldi.

Bir ademge kündilik turmushta her xil ishlar uchrap turidu, ularning hemmisige oxshash étibar bilen qarap ketkili bolmaydu. Hem undaq qilishningmu zörüriyit yoq, shundaqla  turmush emeliyiti hemme ademde özige xas mueyyen prinsipni, toghrisini éytqanda yashash pelsepisini yétildüridu.  Jümlidin Rishatningmu özige chushluq hayat mentiqisi we yashash pelsepisi bar bolup, u özining yashashta emel qilidighan prinsiplirini xeli burunla yekünlep chiqti. U mundaq dep qaridi we shu mizan boyiche ish kördi: 

…Kishilik hayatta her xil ishlar, mesililer we ziddiyetler bolidu, emma hemmisining ikki teripi bolidu. Yeni ularning asasi bolghan we asasi bolmighan terepliri bolidu. Men ziddiyetning asasi tereplirige choqum estayidil muamile qilimen emma asasi bolmighan tereplirige perwamu qilmaymen.  

Uning üchün eng asasliq mesile, özining ghayisini emelge ashurush yeni dora tetqiqat ilmi boyiche xelq’araliq sewiyege ige alim bolup chiqish idi. 

Menziling éniq, éting teyyar bolghan iken, emdi menzilge yétish üchün étinggha qamcha sélishing kérek.

Rishat 1987-yili In’gliz tili kespi boyiche chonglar maaripini püttürishi bilenla tunji balisi Zerine iyulda dunyagha köz achti.  Yéngi bir hayatliqning dunyagha kélishi uninggha cheksiz xushalliq élip keldi. U kichikkine omaq qizini atiliq méhri bilen söygende---perzentining kelgüsi üchün bolsimu tirishish lazimliqini hés qilip rohlinip kétetti. Shuning bilen Rishat   chet eldiki mektepler bilen alaqe qilishqa bashlidi hem shu yili 8-ayda Teklimakan qoynidin chiqip,Yéngi Zélandiyege bir yilliq bilim ashurushqa mangdi.  Shu jeryanda In’gliz tili asasini téximu mustehkemlep, chet el uniwérsitétlirigha oqushtiki til ötkelliridin ötüp, téximu chongqur bilim élishqa hazirlandi.  U 1989 -yili Washin’gton Shitatliq Uniwérsitéti dora tetqiqat institutining dorigerlik/zehershunasliq fakultétigha magistér asprantliqqa toluq oqush mukapati élip oqushqa kirdi we oqushqa kirip bir yil ötmeyla, bu fakultétning nopuzluq hemde dora tetqiqat saheside mol netijisi bar Proféssor Haytonning diqqitini özige tartti. Proféssor Hayton Rishattiki talantni, dora tetqiqat ilmige bolghan özini béghishlash rohini bayqap bir küni uni chaqirtip mundaq didi: 

  --Méni Ohio Shitatliq Uniwérsitét dora tetqiqat  fakultétiqa mudirliqqa teklip qildi. Men sizde dora tetqiqat saheside az uchraydighan bir xil talantning bixini kördüm. Mubada doktorluqta oqusingiz, ishinimenki kelgüside u sahede közge körün’gen alim bolalaysiz, eger xalisingiz men bilen ashu uniwérsitétke bérip doktorluqni méning yétekchilikimde ashu yerde oqusingiz… 

Rishat bu teklipni xushalliq bilen qobul qildi. 

1990 – yili Awghustning axiri, tebiet tawuslardek yasan'ghan bir peytte, Amérika Qoshma Shitatlirining otturisigha jaylashqan zéminliri bipayan ketken Ohio Shitati- Qoyuq  qashliq, közliridin zérekliki, qet’iliki we turqidin temkinliki chiqip turghan bir Uyghur yash we uning ailisni öz qoynigha aldi.  

Bu güzel shitatning merkizi Kolumbus shehiri- memliket boyiche 15-chong sheher bolup, nurghun aliy mekteplerni öz qoynigha alghan idi. Rishat oqumaqchi bolghan mektep-  Amérikidiki meshhur aliy maarip böshükliridin biri bolghan Ohio ishtatliq Uniwérsitét del mushu sheherdin orun alghan bolup, bu uniwérsitét-mushu shitat boyiche birinchi, memliket boyiche aldinqi qatardiki meshhur aliy mekteplerning biri idi. 

Mana mushu aliy bilim yurtida Rishat Abbas – dora tetqiqat ilmi boyiche doktorluq oqushni bashliwetti. 

Dora tetqiqat ilmi - Méditsina ilmining bir türi bolup, u asasliqi dorilarning bedendiki herikitini yeni dorilarning shipaliq yaki zeherlik tesirini éniqlash hemde yéngi dorilarni bayqash -  shundaqla alliqachan dawalashta ishlitiliwatqan dorilarning bashqa késellikerge ishlitilishining mumkinchiliki bar-yoqlughini tetqiq qilidighan ilim, yeni téximu inchikilep chüshendürgende, u késellerni dawalash üchün ishlitilidighan ximiyelik maddilarning janliqlarda yeni hayatliq organzmida qandaq özgirish peyda qilidighanliqini tetqiq qilidighan ilim bolup, uning asasini eng deslepte "Islam dinininig altun dewri" dep atalghan 7-esirde  bügünki Baghdadta yashighan Ereb tiwipliri salghan dep qarilidu. Emma uning resmiy pen bolup shekillinishi 19-esirning otturlirida dorilarning tesirini  haywanlarning bedinide sinaq qilish bilen bashlan'ghan. 

Bügünki künde dora tetqiqat alimliri dorilarning heriket méxanzimigha alahide köngül bölidighan bolup ular melum dora heqqide mueyyen xulasige kélishte, dorishunasliq, fiziologiye , késelshunasliq, bioximiye, fizikiliq-ximiye, we baktériye ilmidiki prinsiplargha asaslinip, statistikiliq we matématikiliq usullarni qollinip yekün chiqiridu. Démek, bu pende wayigha yétish üchün , ögen'güchi köp tereplimilik chongqur bilimlerge ige bolupla qalmay, muhimi ögen'genlirini emeliyetke tedbiqlap yéngi dorilarni tetqiq qilip yasap chiqip we uni kilinikiliq sinaqtin ötküzüp, bimarlarning azabini yenggillitip, ularning hayatining süpitini yuqiri kötürüshte emeliy hesse qoshidighan bolushi kérek. 

Bala chaghlirida "dora qandaq adem saqaytalaydu?" dep özige soal qoyup shu soallarning keynidin ikki qerne iz qoghlap kelgen Rishat  - bu payansiz tilsimlar dunyasida dorilar bilen adem bedinining munasiwitini  tetqiq qilidighan tarmaq pen - dorigerlik ilmige alahide qiziqti. 

Insan bir nersini bilgenséri,  uni téximu yaxhsi  bilish üchün uningha alaqidar nersilerni, bilim we téxnikilarni chongqur we keng dairide chüshinishni arzu qilidu yaki shundaq qilish--insan bésip ötüshke tégishlik ötkel bop qalidu. 

Dora tetqiqat ilmini yaxshi igilesh üchün Rishat Abbas,  Pharmakinetikini yeni bedenning dorigha nisbeten inkasi yeni asasliqi beden'ge istémal qilin'ghan dorilarning qobul qilinishi , tarqilishi, hezim qilinishi we siqip chiqirilishining waqt jehettiki jeryanini közitidighan we tetqiq qilidighan ilim bilen Pharmodynamikini  yeni dorining beden'ge qandaq tesr qilidighinini tetqiq qilidighan penni puxta igileshning zörürligini tonup yetti. Chünki bu  ikkisi –dora tetqiqat ilmining asasi gewdisini teshkil qilidu. Misal üchün,  "Shipa" namliq yéngidin ijad qilin'ghan dora bar deyli, bu yéngi dora téridin beden'ge kirgüzülemdu yaki éghizdinmu, u bedendiki organizmlargha qandaq yetküzülüdu, bu dora beden ichide ximiyilik halda özgiremdu yaki özgerse qandaq maddigha özgiridu? bu yéngi maddilar bedende aktipmu? ularning zeherlik tesiri bolushi mumkinmu? bu maddilar- axirqi hésabta qandaq usul bilen bedendin ayrilip, beden sirtigha chiqirip tashlinidu? nepes arqiliqmu, chong yaki kichik teret arqiliqmu dégendek mesililer dora tetqiqati bilen shughulan'ghuchi choqum jawab bérishi kérek bolghan mesilidur. 

Mesililerge yaxhsi jawab bérish, yaki hadisilerni qayil qilarliq chüshendürüsh üchün, kishi tayinidighan bir ilmiy usul bolushi kérek. Dora tetqiqat ilmide yuqiriqi suallargha jawab bérishte adette tejribichilik usuli qollinilidighan bolup, bu usulning özi melum xewp-xeter bilen baghlan’ghan. Chünki yaxshi meqset bilen qilin’ghan tejribe bolupmu ademde ishlinidighan tejribe bezide kütmigen xeterlik hadisini keltürüp chiqirishi mumkin. Shunga, bu tetqiqatchilardin sezgürlükni, éhtiyatchanliqni telep qilidu, seweb shuki, beden’ge sinaq teriqiside kirgüzülgen dora köpinche halda ikki xil netijini peyda qilidu. Biri késelni tizginleydu, saqaytidu, yaki zaghra til boyiche éytqanda késelge payda qilidu. yene biri uning zeherlik tesiri yeni ziyanliq bolup xuddi "chapiqini alimen dep qarighu qilip" qoyghandek  oylimighan selbi netijini keltürüp chiqirishimu mumkin.  

Dunyada insanning hayat-mamatliqigha biwasite bérip taqishidighan tetqiqattinmu artuq inchike, sezgür we murekkep tetqiqat bolmisa kérek. Yéngi dorilarni sinaq qilip  échishta tetqiqatchi bashqa ilmiy tetqiqatchilardek meghlubiyettin öginidighan (trial and error) taki qanaetlengudek jawabqa érishkiche sinaq qilip, xataliqtin öginidighan purset yoq. Sen bu sahede choqum birinchi pay oqni nishan'gha tegküzidighan usta mergen bolushung kérek. Shunga ademge qilinidighan sinaqnning toghriliq derijisini ashurush üchün awal uni janliqlar bedinide sinaq qilish bu dora tetqiqatida choqum bésip ötüshke tégishlik yoldur. 

Özi qiliwatqan ishning mahiyitini tonup yetken Rishat --doktorluq programmisidiki telep qilin’ghan derslerni oqup we doktorluq layaqetlik imtihanliridin ötüp bolghandin kéyin, tetqiqat témisini béliqlarning ténide sinaq qilish bilen bashlidi. 

Kishilerge ayanki, Yéza igilikide ziyandash hasharet we janliqlarni yoqitishta ximiyelik dora ishlitilidu.  Bu ximiyelik dorini yasashta ishlitilidighan Parathion özi zeherlik madda bolup, uning bilen uchrashqan herqandaq janliq meyli haywan bolsun yaki adem bolsun zeherlinip, éghir bolghanda ölüshni keltürüp chiqiridu. Sewebi Parathion Acetylcholinseterase ni chekleydu.  Acetylcholinesterase bir xil enzyme (enzyme --özining sheklini özgertmestin bashqa maddilarda melum xil ximiyelik özgirish peyda qilalaydighan murekkep bolghan bir xil aqsildur) bolup, u  uchurlarning janliqlarning ménge hüjeyriliri ichide toshulushi we bir terep qilishigha zörür bolghan mingidiki Acetrylchline dep atilidighan bir xil ximiyelik maddini parchilaydu.

Béliq suda yashaydu. Mubada béliq yashaydighan suning muhiti bulghan'ghan bolsa, uning béliqlargha tesiri bolidu. Bezi béliqlar zeherlen'gen haman ölidu, uni ademler yémeydu, biraq, bezi béliqlar zeherlik maddigha nisbeten ténide qarshiliq küch peyda qilidighan bolup, zeherlen'gen teqdirdimu ölmeydu, belki saghlam béliqlardek suda piltinglap yashawéridu. Bundaq béliqlarning ténide zeherlik maddining barliqini bilmigendin kéyin kishiler ularni tutup yewéridu, netijide yénik bolghanda mejruh bolush, éghir bolghanda ölüm-yétim weqeliri kélip chiqidu. Shunga béliqlardiki zeher maddisigha asasen  su we tebii muhitning bulghinishning xetirini mölcherlesh emeliy ijimai we iqtisadiy qimmetke ige. 

Rishat Abbas mana mushu seweb(Parathion)-netijilik (Zeherlinish) munasiwetni chüshinish üchün bashqilarning bu heqtiki tetqiqat maqalilirini intayin estayidilliq bilen soal qoyup turup oqudi, mutaile qildi. Béliqlarning ténining Parathion gha bolghan inkasi we uning almashturush shekli bolghan Paraxon ning Acetylcholinseteras ni tizginlesh méxanizmini sistémiliq halda tetqiq qilish unche asan'gha chüshmidi. Chünki, Rishat bu heqte özi otturigha qoyghan ilmiy perezning emeliyet bilen birdek yaki emeslikini dellilleshte nezeriyiwi asasi mukemmel bolghan  model tüzüshning zörürlügini his qilipla qalmay, belki bu modelning özi otturigha qoyghan ilmiy perezni toghra chüshendürüp béreleydighanliqini dellilleydighan sanliq melumatlarni körsitip bérishi kéreklikinimu tonup yetti.  

Uning kishilik xaraktéridiki ésil süpetlerning biri - özi közi yetken hemde qilishi zörür bolghan ishqa dadilliq bilen özini untughan halda béghishlash rohi idi. 

U menzilge qarap atlandi. 

Ilmiy tetqiqat  - Japaliq ish. U kino körüshke we yaki roman oqushqa tüptin oxshimaydu. adette kishilerge nisbeten aldinqisi zerikishlik, kéyinkisi  qiziqarliq tuyulidu. Emma qet'iy iradige kelgen alim üchün éytqanda, bu ikkisining perqi yoq.  

Ohiogha küz keldi, yapraqlar sarghaydi, emma Rishat - tilsimlar dunyasida izdiniwatqan her bir künini yüksek derijidiki özini untush rohi we tolup tashqan ümidwarliq bilen  bahar tuyghusi ichide ötküzetti. 

Ohiogha qish keldi, judun boldi, biraq uning qelbi muqeddes arzu we küchlük étiqadning hararitide haman aldigha, parlaq kélechekke qarap telpünetti.  

"Men-dep oylaytti u her qétim tejribixanidin öyge qaytiwétip,  - okyan atlap, qit'e atlap ilim öginimen dep bu yerge keldim.  Uyghurlarning ichide tunji bolup bu sahede doktorluq unwani üchün oquwatimen. Eger bu ishta ela netije yaratsam xelqimge shan-sherep élip kéleleymen. 

Qiliwatqan tetqiqati bioximiye we fiziologiye qatarliq penlerge chétishliq bolghanliqi hemde, aliy matématika, bolupmu différénsial tenglimilerni tüzüsh zörür bolghini üchün, u mektep kitabxanisidin  bu heqte nurghun kitablarni, ilmiy jurnallarni ariyet aldi, bezi kitablar gerche qimmet bolsimu, doktorluq oqush mukapat pulidin iqtisad qilip turup sétiwaldi. Kompyutér programmisi tüzüshke éhtiyaji chüshidighinini bilip, pilan tüzüp, künde bir saet izchil halda FORTRAN tilini öginishke bashlidi.  Uning ishxanisi we tejribixanisi kitablar bilen toshup ketti. Kitap üstelliri u yazghan différénsial tenglimiler, sizghan fiziologiyelik modéllar we ximiyelik tenglimiler we formulalar bilen toldi. Hetta uning ashxana öyidiki tamaq üstili, tonglatquning sirtqi yüzlirimu bosh qalmidi. 

U heqiqeten bu tetqiqatqa ashiq siyaqi bérilgen idi.  

U aldi bilen béliqlarning fiziologiyelik qurulmisi asasida béliqlar ténining Paraxon gha bolghan tesirini chüshendürüp béridighan Pharmakokinetikiliq modélni nezeriyiwi jehettin tüzüp chiqti, andin ikkinchi qedemde Paraoxonning Acetylcholinsterase ni tizginlesh méxanizmini chüshendüridighan Pharmadynamikiliq modélni nezeriyiwi jehettin tüzüp chiqti. Axirida yuqiridki ikki modélni birleshtürüsh arqiliq modéllar perez qilghan shertler astida béliqlar téni bilen Parathionning qandaq munasiwette bolidighanliqi heqqide omumiyliqqa ige fiziologiyelik qurulma asasidiki Pharmakokinetikiliq we Pharmakodyanmikiliq modélni (Qisqartilip PBPK-PD model dep atilidu) berpa qildi. Emdi u Oxshatma tejribisi arqiliq bu modélning özi otturigha qoyghan ilmiy nezeriye bilen birdeklikke ige yaki emeslikini delillishi kérek idi. 

Mana bu qol tutidighan ish idi. Shuning bilen u emeliy tejribige  köp waqt serp qildi.  

U chüshlük tamaq üchün öyge qaytmaytti, etigen seherdin ta kechkiche tejribixanida, béliq kölchikining yénida, Kompyutérning aldida olturatti. Öginetti, yazatti, béliqlarning Parathion bilen uchrishishining aldi-keynidiki ehwalida özgirishini közitetti, tejribe netijisini xatirileytti,  ölcheytti, hésablaytti. Uning balisi "dadam qachan kélidu" dep apisidin tola sorap uxlap qalidighan boldi. Ayali özi ta mushu kemgiche uningda körüp baqmighan bu xil yüksek derijidiki tetqiqatqa özini béghishlash rohidin hem tesirlendi hem saqilini qirishni héchqachan untup qalmaydighan Rishatning yéqindin buyan pat-pat saqilini élishni untup qélishlirigha qarap uning salametlikidin ensirep sarasimige chüshti, shuning bilen u qizini élip Rishatning tamiqini toshughach uni yoqlap kélidighan boldi. 

---Rishat,-- dédi u bir küni meyus halda , uning tamaqni téz-téz yéyishige we  uzun mezgillik zichliqi zor bolghan eqliy emgek tüpeylidini oruqlap poltiyip chiqip qalghan jawghaylirigha qarap ensiresh ichide.-- bunche özingizni urup kétishning néme hajiti, beribir alidighan unwanni alsingizla bolidughu? bundaq qiliwersingiz, aghrip yétip qalsingiz qandaq qilimiz, xeqning yurti tursa bu. 

-Aghrip qalmaymen, ensirime. Bügün ishni yaxshi qilsam, ete netijisidin köngüllük hozurlinimen. Ilimge saxtiliq yarashmaydu. Bir nersini qilghan ikenmen uni rawurus yaxshi qilishim kérek. Azraq texr qil. Xudayim buyrisa az qaldi netije chiqqili, --dédi u ishench bilen. 

Qish kétip, tonglar érip, tebiet yéshil ton kiyishke bashlighan mezgilning yeni U doktorluq oqushning -axirqi yili bahar peslining bir künige kelgende derweqe uning ishidin netije körüldi. Yeni u érishken ilmiy tejribe "mehsulati" yeni sanliq melumatlar u tüzgen nezeriyiwi modélning emeliyetke uyghun ikenlikini delillidi. 

Uning shu qeder chongqur derijide dora tetqiqat sahesige özini béghishlash rohi, zéhnining ötkürlüki we tirishchan, estayildilliqidin tesirlen'gen  Proféssor Hayton uning teripini fakultéttiki oqutquchi -oqughuchilarga bir nechche qétim qilip berdi. Uni deslepte ismige qarap "Ereb Yaki Pars" dep oylap qalghan kishiler emdi uning eyni zamanisida bipayan Tarim wadisidin  tartip Mongghul dalalirighiche bolghan dairide impériye qurghan, özining güllen’gen zamanisida dunyagha meshhur qedimiy xelq'araliq soda yoli -yipek yolini kontrol qilghan, emma hazir  kishiler asasen bilmeydighan "Uyghur" namliq qedimiy milletning ezasi ikenlikini  bilishti. Shuning bilen Rishat arqiliq beziler Uyghurlar heqqide melum chüshenchige érishti. Ular ichide "Uyghurlar" heqqide eng köp melumatqa ige bolghini yenila Proféssor Hayton boldi. U uzun yilliq oqutush hayatida Rishattek hem talanti hem iradisi bar oqughuchini köp uchritip baqmighan idi. Shundaq bolghachqimikin U Rishatqa qayilliq nezeri bilen alahide qaraytti we hörmet qilatti hemde Uni ailisi bilen öyige chaqirip turatti. Uyghurlar toghrisida suallarni sorap turatti. Uning méhmanxana öyige ésilghan Uyghurche chimen doppini uning Uyghurlargha bolghan qiziqishidin ésip qoydi dégendin köre Rishat kélip chiqqan bir milletning ijadiyet qudritige nisbeten hörmet we héssiyattin asti dések xatalashqan bolmaymiz. 

Rishat Doktorluq dissértatsiyesini ghelibilik yaqlap, oqushni tamamlighanda Proféssor Hayton uning dissértatsiyesige mundaq dep yuqiri baha berdi: 

Rishatning özige xas halda ijadiy tepekkur qilip, tüzüp chiqqan omumiyüzlük we méxanikiliq xaraktérge ige PBPK-PD modéli - ximiyelik maddilarning janliqlar bedinige hezim qilinishi, teqsimlinishi, almashturulushi we siqip chiqirilishidek ximiyelik heriket méxanizmini chüshinishte tunji qétim ishlitilgen modél bolup, uning janliqlarning fiziologoyelik qurulmisi asasida tüzülüshi bizni bösüsh xaraktérlik yéngi tepekkur we bayqash bilen teminlidi. Uning bu ilmiy tetqiqat jeryanidiki tejribe muhitini lahiyelesh, tejribe qilish we sanliq melumatlarni toplash, hem analiz qilish usullirining ilmiylikini hem özgichilikini alahide maxtashqa erziydu. 

Shuni alahide we xushalliq bilen körsitip ötüsh lazimki, Rishat bir nechche yilliq öginish, ijtihat we tepekkur qilish jeryanida tüzüp chiqqangha oxshash modéllar we shundaq modél arqiliq élip barghan tetqiqatlar yéqinqi bir nechche yildin buyan Amérika Döletlik Dora Bashqurush Idarisi teripidin ölchemlik modéllar süpitide qobul qilinip, shundin bashlap dora tetqiqat qilish we wujutqa keltürüsh saheside her kim choqum qollinishqa tégishlik modéllash téxnikisi bolup belgilendi.

Proféssor Hayton -  shu yili oqush püttürgen bashqa oqughuchilar bilen "xosh emise, utuq tileymen" dep xoshlashti-yu emma Rishat bilen xoshlashmidi belki uni özi izdep keldi. 

-- Rishat --dédi u , men sizni téximu müshkül bolghan bir tetqiqatni ishleshke dewet qilimen. Amérika Hawa Armiyesi méningdin mushu tetqiqatning höddisidin chiqalaydighan bir ademni özige körsitip bérishimni soridi. Men sizni buning höddisidin chiqalaydu dep ishinimen, siz u yerge barsingiz bir tereptin shu tetqiqatqa postdoktor süpiti bilen ishleysiz, tetqiqatni ongushluq we netijilik tamamlap bolghandin kéyin, istiqbalingiz téximu parlaq bolidu. Siz buninggha qandaq qaraysizkin? 

Shu künlerde u yéni gherbiy qirghaq, bu yéni sherqiy qirghaqtiki shitatlargha jaylashqan dora tetqiqat merkezliridin 5-6 isi uni xizmetke élishni oylishiwatqan bolup, u qaysisini tallashta bir qarargha kélelmey turghan mezgil idi. Proféssor Haytonning birinchi meslihetini qobul körüp, öz arzusidek netijige érishken Rishat , bu qétimmu uning teklipini xushalliq bilen qobul qildi.