<>Doktor, Injénér Reyhan’gül Bektur

Men(Jeck) ottura mektepte yaxshi oqughan. U waqitlarda arzuyum bek chong idi.  Aliy mektepni Chingxua Uniwérsitétida, uningdin yuqirisini Amérikining eng nopuzluq uniwérsitétida oqusam dep oylayttim , lékin Amérikining eng nopuzluq Uniwérsitétning qaysi ikenlikini bilmeyttim. Kéyin bildimki, men qiziqidighan sahede Amérikidiki eng nopuzluq Uniwérsitét Xarward bilen MIT iken. Özümche yaxshi tirishtim dep oylayttim. Lékin aliy mektepte alghan nomurum Chingxuaning qobul qilish siziqigha yéqinmu kelmidi. Shuning bilen özümning nomurigha mas kelgen mektepke bardim. Shundaqla yene méning bundaq yuqiri nomur alalmasliqim yalghuz mendiki mesile emes, Xoten namrat, Xotenning maaripi mushundaq qalaq bolghachqa,  mendimu amal yoq dep oylidim. Lékin yéngi sinipqa kirgendin kéyin bildimki eslide ish undaq emesken. Xoten'ge oxshash namrat jaylardin kelgen, mendin birer yüz nomurni yuqiri élip aptonom rayon boyiche aldinqi üchning ichige kirgen balilardinmu bar iken. Ularni belkim imtihanda bosh qoyuwetken bolsa köchürüp alghandu dep yene ten almidim. Lékin bille oqush jeryanida melum boldiki, ular heqiqeten mendin qabiliyetlikken. Démek, shu öz béshimdin ötken ishlar arqiliq shu waqitta yekünlidimki, adem bir nishan'gha yétimen dése, shundaqla u nishan'gha tirishish arqiliq yetkili bolsa, namratliq, rayonlar perqi hel qilghuch seweb bolalmaydiken. Biz peqet özimizge her xil seweb izdep , ten almay, bahanini bashqilargha dönggep özimizge teselli tapidikenmiz. Kéyin ichkirige kirgendin Chingxua Uniwérsitéti, Béyjing Uniwérsitéti qatarliq mekteplerdimu Uyghurlar bar iken. Ularni sürüshtürüp baqsam, namrat jaylardin kelgen balilarmu xéli bar iken.  Manga oxshash bashqilar men qilalmighanni qiliptu. Ichimde qayil boldum. 

Ötken yilning 8-aylarning axirliri bolsa kérek. Hazirqi mektipimdiki bir nechche Xenzular bilen kechte bille bolup qaldim. Gep ariliqida birsi méning Shinjangdin kelgen Uyghur ikenlikimni bilip paranglashqili kéliptu. Jiq sözlep ketti,  bezi geplerdin kéyin "Uyghurlarni men kawapchi bilen oghri bolidu dep oylayttim, lékin bu köz qarishim yéqinda özgerdi" dédi. "Qandaq bolup shundaq boldi"  dep qiziqip soridim. U dédiki, u hazirqi men oquwatqan mektepte éléktr injénérliqi kespining mikro dolqun, radio téxnikisi boyiche aspirantliqta oquydiken. Ularning guruppisi  bir yillar burun Koloradoda ötküzülgen xelq'ara radio téxnikisi birleshmisining ilmiy muhakime yighinigha bir maqale yollighan bolup, u maqalige köp küch singdürüptu. U yighinda yene oqughuchilarning sun'ghan ilmiy maqaliliri ichide musabiqe élip bérilghan bolup, bular choqum mushu musabiqide netije alimiz dep chong ishench bilen olturuptiken. Lékin kütmigende ular netijige érishelmeptu. Shuning bilen netijige kim érishkendu dep axturup qarisa, Reyhan  isimlik birsini we maqalisining témisini körüptu. Shuning bilen bu kimdur dep izdep béqish niyitige kélip, Googledin izdep uning maqalisini körüptu we bu maqalining rasttinla özining maqalisidin üstün turidighanliqini hés qiliptu. Melum waqit ötkendin kéyin u maqalini tepsiliy oqup baqqusi kélip, yene izdesh jeryanida kütmigen yerdin yene bashqa bir ulinish uni Chingxua Uniwérsitétining tor bétining "Chingxua Uniwérsitéti mektepdashlirining 2005-yili qolgha keltürgen netijiliri we sherepliri"  dégen yérige apiriptu. Qarisa, u oqughuchi esli qiz bala iken, Chingxua Uniwérsitétida oqughaniken, eng muhimi u burundin "kawapchi we oghri " dep qarap kelgen millettin iken...

Mushu gepler bilen u bala jiq sözlidi, jiq paranglashtuq. Bu balimu esli Chingxuada oquymen dep tiriship ötelmigen bala iken, mendimu burun oxshash hés tuyghular bolup baqqan bolghachqa, uning heyran qalghinini chüshendim. Shundaqla yene gerche u qizni tonumisammu, bu balining chüshendürüshlirini anglapla u qizgha qayilliqim ashti. Öyge qaytip kélipla Google bilen baidudin izdep birdemde u uchurni taptim, u Xenzuning dégini pütünley rastken. Adem oxshashraq bir nerse bayqisa sélishturghusi kélidu. Qarisam u qizmu jenubtin iken,  90-yillarning réalliqida jenubtiki ikki sheherning maarip sewiyisi bek chong perq qilip kétishi mumkin emes. Men kirelmigen Chingxuagha u kiriptu, aliy mektepte oqughan kespimizmu oxshiship qalidiken, bu derslerning qandaqliqini men obdan bilimen. Men éship ketse 80-90, bolmisa 60-70 ni aran élip oqughan, u qizning netijisining qandaqliqini men bilmeymen, lékin qarap baqsam, u qizni oqush püttürgende imtihansiz aspirantliqqa qobul qiliptu. Qandaq ademni imtihansiz aspirantliqqa alidighanliqi hemmeylen'ge melum. U qiz oqush püttürüp deslepte Motorola Shirkitide ishleptu, ötken yili yazda Yuta Shitatliq Uniwérsitéti  (Utah State University)  teripidin yardemchi proféssorluqqa teklip qiliniptu. Amérikida turup baqqanlar biliduki, Amérikida bashqa xizmet tépish asan bolghan bilen resmiy étirap qilin'ghan aliy mektepte proféssorluq xizmiti tépish undaq asan emes. Buninggha men bir ishni misal alimen. Ötken yili yazda men oquwatqan fakultétmu bir yardemchi proféssorluq ornigha iltimas qobul qildi. U waqitta men téxi yétekchi oqutquchi tallimighan bolghachqa, bu ishqa her waqit nezer sélip turdum. Chünki eger men qiziqidighan yönilishtiki yaxshi adem kélip qalsa, shuni yétekchi oqutquchi tallash niyitimmu bar idi. 2 Ay ichide jem'iy 40 tek adem iltimas qildi, bularning ichide 20 nechche yilliq tarixqa ige proféssorlarmu bar. Lékin mutleq köpchiliki shu yil etrapida püttürüp xizmet izdewatqanlar. Eng muhimi bularning hemmisi asasen MIT (Massachuséts Téxnika Instituti), Harvard, Caltech

(Kaliforniye Téxnika Instituti), Berkéléy , Kolombia dégendek Amérikidiki eng aldinqi qatardiki mektepni püttürgenler idi. Axiri shularning ichidin MIT ni püttürgen, Habil téléskopida ishlep yaxshi netije qazan'ghan birsini aldi. Hazirqi bar proféssorlarning arxipigha qarisammu, hemmisi asasen Amérikidiki aldinqi 10 dangliq aliy mektepni püttürgenler. Démek, Amérikida aliy mektepte proféssorluq xizmitige érishish asan  emes. Bezide men mushularni oylap qorqup qalimen, bu dangliq mektepning baliliri hemme yerni igiliwalsa, kéyin bizler püttürsek nege bérip xizmet taparmiz dep.  Riqabet intayin küchlük.  Men oquwatqan mektep bilen Reyhan'gül ishlewatqan mektepning Amérikidiki derijisi asasen perqlenmeydu,  öz waqtida u shu orun'gha iltimas qilghanda,  u yergimu nurghunlighan shundaq qabiliyetlik ademler iltimas qilghan bolushi choqum. Lékin axiri Reyhan'gül talliniptu. Bularni oylash arqiliq u qizgha bolghan qayilliqim téximu ashti we alaqiliship baqqum keldi. U qizning fakultétidin yerdin asanla adrésini tépip addi qilip xet yazsam etisi etigendila qayturuptu. Shuningdin kéyinki alaqilerde u qiz toghriliq téximu tepsiliy chüshenchige ige boldum. Ana tilni mendinmu yaxshi sözleydiken. Nahayiti kemter, chiqishqaq qiz iken. U qizning terjimihaligha qarap bundaq oqughan qizlar kitabtin bashqini bilmeydighan kélidu dep oylighantim. Kéyinki alaqilerdin hés qildimki, u qiz edep, qaide yosunlarnimu shundaq yaxshi bilidiken. Shunglashqa bu qizni keng qérindashlargha tonushturghum, teshwiq qilghum kélip, Uyghur qizlirinimu étizliqqa ot alghili, öyde tamaq étip kir-qat yughilila salmay, telpek bilen birni salsa yiqilip ketmise erge bériwetmey, alahide bolmisimu normal oqush, öginish pursiti yaritip bersek, ularning biz erkeklerdinmu yaxshi netije qazinalaydighinini ispatlap bergüm kélip, bu yazmini yézip olturuptimen. Qéni emdi u qizning özi bilen tonushayli.

Bu qizning ismi Reyhan Bektur (Rayhan Baktur),  Aqsuda tughulup, 18 yéshida aliy mektepke ötkiche  shu yerde ösüp chong bolghan.  Bashlan'ghuchni ikkinchi bashlan'ghuch mektepte, ottura mektepni 2- ottura mektepte oqughan. 1992-Yili döletlik imtihanda Xenzu tilida imtihan bergen milliylar arisida Shinjang boyiche birinchi bolup Chingxua Uniwérsitétining éléktr injénérliqi kespige oqushqa qobul qilin'ghan.  Deslepte bir yil merkiziy milletler Uniwérsitétida teyyarliq oqup, 1993-yili Chingxua Uniwérsitétida resmiy oqush hayatini bashlighan. 1998-Yili oqushni ela netije bilen püttürüp, mektep teripidin Junggo Penler Akadémiyesige  imtihansiz aspirantliqta oqushqa körsitilip aspirantliq oqughan. 2000-Yili yazda oqush püttürush dissértatsiyisini muweppeqiyetlik tamamlap, Amérikining Klémson Uniwérsitétining éléktir injénérliqi kespige doktor aspirant bolup toluq oqush mukapati bilen qobul qilinip, 8-ayda Amérikigha kelgen. U kespiy tetqiqat jehette yaxshi iqtidarni yétildürgen bolup , 2005-yili birinchi ayda uning bir parche ilmiy maqalisi Amérikining Kolorado Shitati Buwildir (Coloroda Boulder) shehiride ötküzülgen xelq'ara radio téxnkisi ilmiy birleshmisi yighinida  birinchi derijilik mukapatqa érishken. Googledin  izdigen matériyallardin melumki, Reyhan'gülning bu mukapatqa érishkenliq xewiri Amérika Penler Akadémiyisining tor bétide bérilgen. 

Adrési  http://www7.nationalacademies.org/bisonews/Winter_2005_News.html

Yene Chingxua Uniwérsitétining oqughuchi qobul qilish  bétide, mektepni tonushturghan yérining  "Chingxua Unwérisitéti mektepdashlirining 2005- yili qolgha keltürgen sherepliri" dégen yéride  Reyhan'gülning bu netijisini Chingxua Unwérsitétining pexrlik netijisi süpitide tilgha élin'ghan. Buning adrési töwendikiche:

http://join-tsinghua.edu.cn/bkzsw/detail.jsp?seq=2419&boardid=1301

Ademning bashqilar teripidin, bolupmu nopuzluqlar teripidin étirap qilinmiqi tes. Chingxua Uniwérsitéti tilgha élip pexrlen'güdek ish qilalighan bir Uyghur qizidin bizlermu elwette pexrlinishimiz kérek. Yene bir yéri, Reyhan'gülning  Yuta (Utah) Shitatliq Uniwérsitéti tor bétige qoyulghan terjimhalida u bakalawrliq oqushini Chingxuada oqup, magistér aspirantliqni  Junggo Penler Akadémiyiside oqughan. Lékin Chingxua Unwérsitéti bakalawr we magistérliqni bizde oqughan dep yézip qoyuptu.

Reyhan'gül Amérikidiki oqush jeryanida oqushtin sirt yene mektepning herxil paaliyetlirige aktip qatniship, Uyghurlarni tonushturghan. 2003-Yili u mektipide ötküzülgen xelq'araliq oqughuchilar bayrimi (International Festiva)da junggoluq oqughuchilar jem'iyitining (Chinese Student Association) yardimi bilen  Uyghur kiyim-kéchekliri Körgezmisi ( Uyghur fashion show) teyyarlap sehnige élip chiqip zor alqishqa érishken. Shu waqittiki resim mektepning kéyinki yilliq teshwiqat matériyalining bash bétige qoyulup tarqitilghan.

Reyhan'gül 2005-yili 5-ayda oqushni ghelibilik tamamlap, doktorluq unwanigha érishkendin kéyin Motorola Shirkitige RF injénéri bolup teklip qilinip  ishligen . 2006-Yili 3-ayning béshida Utah Shitatliq Uniwérsitéti teripidin yardemchi proféssor (Assistant Professor) luqqa teklip qilin'ghan we yazda Logan'ge köchüp kélip shu yerde ishlewatidu. 

Doktor Reyhan'gülning tetqiqat yönilishi asasliqi éléktir magnit ilmi (Electromagnetics), anténna (Antennas), mikro dolqunluq tok yoli layihilesh

(Microwave Circuit Design) qatarliqlardin ibaret. U fakultétta éléktr magnit dolquni ( Electromagnetics), mikro dolqun ( Microwave) qatarliq derslerni ötüwatidu. Hazirbir doktor aspirant, bir magistér aspirant uning terbiyiside. 2007-yili u yene bir doktor asprant qobul qilmaqchi. Bu yerde qisturup ötüp qoyidighinim shuki, eger mektepning oqushqa kirish shertni hazirlighan, kespi toghra kelgen we uning tetqiqat yönilishige qiziqidighan Uyghur oqughuchilar bolsa , Reyhan'gülning bekmu qobul qilghusi bar. Buni u bir nechche qétim éytqan.

Reyhan'gül yene  ishtin sirtqi paaliyetlerni, bolupmu dala paaliyetlirini yaxshi köridu. Taghqa chiqishni, seyle qilishni, yene kilassik muzika kéchiliklirige bérishni yaxshi köridu. Uning kündilik turmushta éside ching saqlaydighan we özining paaliytige singdürgen küchlük köz qarashliri töwendikiche:

1. Ménge aktip bolushi üchün  awal ten aktip bolushi kérek (person needs to be physically active to keep his or her mind active).

 2. Bir ademge hemmidin muhim bolghini ümid. Eger siz aktip pozitsiyide bolsingiz , nishaningiz üchün ümidlik bolup, qandaq tirishchanliq körsitishni bilsingiz, bu sizning ümidlik bolushingizgha zor yardimi bar.

Yene sorap bilishmche, Reyhan'gülning esli ismi Reyhan Gayit Bektur bolup, ularning ailisi nechche yillar burun Bektur dégenni famile qilip ishlitishni qarar qilghan. Bektur dégen bek tur, yene ching tur, mustehkem tur, küchlük bol dégen menilerde. Reyhan'gülning dadisi ailidikilerning öz étiqadi, ishenchide ching turushini ümid qilip bu familini qollan'ghan iken.

Dr. Reyhan’gül Bekturning Albumini towendiki ulunishtin koreleysiz:
http://www.biliwal.com/modules.php?name=coppermine&file=thumbnails&album=59

Teyyarlighuchilar: Tursunjan bilen doktur Tashpolat Rozi

Tehrir: Muxbir

Esli menbesi: http://www.biliwal.com/GoogleTap_SG_article_1224__0_0.html