Fransiyede
Oqughan Az Sanliq Millet Dokturliri
Kirish söz:
Bir küni men Dokturluqta
oquwatqan birsining öyige uni ziyaret qilip bérip uningdin:
"Aman turamsiz? Oqushingiz nedin negiche boliwatidu?" dep soridum. U
xélighiche jim-jit turup ketkendin kéyin manga: "Xudagha
shükri! bilemsiz?! Méning hem sizning yurtumizda bir obdan
illiq ailimiz, omaq perzentlirimiz bar idi, biraq mushu oqushni dep
hemmimiz bu jayda tul yüriwatimiz, erlermu tul, ayallarmu tul..."
dep jawap berdi. Derweqe uning éytiwatqanliri rast idi,
tuyuqsizla ichimni xuddi bir nerse ghajilawatqandek bolup kettim. U
ishning bolup otkinige xéli yillar boldi, biraq nurghun kishiler
yenila shu "Tulluq" salahitini saqlap oqushning axirqi noxtisigha
yétip bérish üchün u uzun yillarni
kéchini kündüzge ulap ötküzdi. Shunga
bügün kallamgha ene shu Dokturlar heqqide azraq bir nerse
yézish istigi peyda bolghan idi.
Bir chaghlarda ashu
kishilerning zör köpchilikige oxshash menmu Fransos tilini
Beijingda ügengen idim. Anglashlargha qarighanda Shinjang din
bérip "2-qarar" digen nam bilen Beijing Til-Medeniyet
Üniversititi (Hazir bu mektepning ismi Beijing Til
Üniversititigha özgertildi) de Fransosche ügengen bir
sinip oqoghuchi boptiken (Ularning Beijingda Til ügengen waqti:
1996-1997). Bu balilardin qaysi biri Fransosche sözligidek bolsa,
ularning chirayliq sözligen Fransoschisidin heyran qalghan her
qandaq bir kishi derrula ulardin: "Siz Fransiyede qanche uzun turghan?"
dep soraydikenmish. Shu zamanlarda ashu sinip oqoghuchiliri özi
teyyarlap özi oynap chiqqan Fransiye nomurliri (bularning ichide
shé'ir diklamatsiye qilish, Fransosche naxsha éytish,
Fansosche komidiye, Fransiye örüp aditi-mediniyitige ayit
bashqa nomurlar bar idi) Beijing Üniversititining chong zalidiki
nechche ming tamashibinning güldiras alqishigha sewep bolghan.
Méning bu yerde sizge
éytip bermekchi bolghinimning köp qismi del kiyinki
künlerde Fransiyede Dokturluqqa érishken ene shu
kishilerning hékayisi. Bu kishiler toghurluq qolumde tepsili
matiryallar bolmighanliqtin men yazmaqchi bolghan nersemni en-eniwiy
edebiy xatire usulidin özemni chetke élip turup addiy
tillar bilen bilidighanlirimnila yazdim. Gerche bulardin bezilirining
femilisini bilmisemmu, buning ziyini yoq elwette, bizde "At tapqiche
éshek min!" deydighan gep bar emesmu?!
Méning yazghanlirimning
sirtida qalghan yene nurghun kishilerning barliqidin xewirim bar, biraq
u kishilerning ismini demalliqqa ésimge alalmighachqa bu
maqalining axirini dawamlashturushni hazir Fransiyede Dokturluqta
oquwatqan hörmetke sazawer Waris Abdukerim JANBAZ ependige hawale
qilimen.
Perhat:
Fransos tili jehette hemmimizge moysipit hésaplinidu. U kishi
80-yilliridila XI'AN de fransos tili ügengen, anglashlargha
qarighanda "Sayahet Yétekchiliri" din élinidighan fransos
tili imtahanining éghizchisini shu kishi alidiken. U kishining
Fransiyege kélip oqughan waxtimu bashqilardin xéli burun
bashlanghan. Perhat 90-yillarda Fransiyede "Farmakologiye" ilmide
dokturluqta oqup oqushini nahayiyi muwapiqiyetlik tamamlighandin
kéyin ilgiri özi ishligen Shinjang Tibbiy Üniversitige
qaytip bérip xizmet qilghan. Gerche Perhat Fransiyede
dokturluqta eng burun oqughanlarning biri hésaplansimu uningdin
Fransiyediki oqush heqqide "meyli qandaq qiyinqiliqqa yoluqma, hergiz
bel qoyuwetme! " digen bir jümle sözdin bashqa hech nerse
qalmighan. Perhat hazir Shinjang Tibbiy Üniversititining
Professori, Doktur yétekqisi, Shinjang Tibbiy Üniversititi
Aspirantlar Bashqarmisining Bashqarma Bashliqi. Uning ayali Muhebbet mu
tibbiy sahade közge körüngen doxturlarning biri bolup
Shinjang Tibbiy Üniversitige qarashliq 1-Doxturxanida ishleydu.
Amine:
Fransos tilini men yuqurda eytip öken Beijing diki "2-qarar"da
oqughan. Fransiyege kélishning aldida Shinjang Pidagokika
Üniversititi Tarix Fakoltitining Mudiri bolghan. Amine Uyghur
Xelqining dangliq tilshunasi Ibrayim MUTII ependining kélin
qizi. Aminening yoldishi Türgün ependimu uqumushluq kishi
bolup eyni yillarda Rosiyede oqughan, hazir Shinjang
Üniversitidiki talantliq rehber, közge körungen
kompiyotér mutexesislirining biri bolup hésaplinidu.
Ularning 15-16 yashlargha kirip qalghan bir qizi bolup Amine oqush
bilen bolghan mushu yillarda u qiz dadisining hémayiside chong
boldi. Amine hazir Parij da "Tarix" penliridin dokturluqta oquwatidu,
oqushi pat yéqinda pütidu.
Zébibulla:
Fransiyege kélishtin ilgiri Shinjang Üniversititi Tebiy
Jughrapiye Fakultitining oqutquchisi bolghan. Fransos tilini Beijing
diki "1-qarar" sinipta oqughan bolup, iradilik, tirishchan kishi. U
fransiyediki "Tebiy Jughrapiye" din oqughan dokturluq oqushini bir
nechche yilning aldida ghelbilik tamamlap özi ilgiri xizmet
qilghan Shinjang Üniversititige qaytip bérip shu jayda
ishlewatidu.
Bahargül ZIYAWUDUN:
Bahargül Zébibullaning Shinjang Üniversititida bir
sinipta oqughan sawaqdishi. U aliy mektepni püttürgen
kéyin Shinjang Pidagokika Üniversititining Jughrapiye
Fakultitida oqutquchi bolghan. Fransos tilini Beijingdiki Shinjang
sinipning "4-qarar" ida oqughan. U hazir parijda dokturluqta oquwatidu,
uning yoldishi Shöhretmu uqumushluq ziyali bolup umu Fransiyege
kélishtin ilgiri Shinjang Pidagogika Üniversititining
oqutquchisi idi. Bahargül Fransiyege kelgendin kéyin ikki
balisi bilen yoldishinimu Fransiyege élip keldi. Ular hazir bir
aile kishiliri hemmisila Parijda oquwatidu. Bahargül japagha
chidamliq, hérip-qarqashni bilmeydighen jéni
tömür ayal. bir chaghda men uning : "Méni bilim
igellesh üchün chöl jezirige apirwetsimu
zérikmeyittim!" diginini anglighan idim. bu heqiqetenmu shundaq
ish.
Aqa-Singil Dokturlar-Ixpal bilen
Méhray:
Bu bir jüp acha-singillarning aqisining ismi Ixbal bolup
Beijingdiki dangliq "2-qarar" ning tirishchan oqughuchisi bolghan.
Eytishlargha qarigha bu dangliq "2-qarar" dikiler shenbe-yekshenbe
küni kütüpxanidin ügünüsh qilidighan
örün igellesh üchün kütüpxanini aqmastin
kütüpxana derwazisi aldida öchret saqlaydikenduq.
Ixbalmu men yuqurda éytip ötüp ketken Aminege
oxshashla öchiret saqlaydighanlarning biri idi. U aliy mektepni
Shinjang Tibbiy Üniversititida oqup püttürgendin
kéyin Tibbiy Üniversitige qarashliq 3-doxturxanigha
xizmetke chiqqan (Ösme késellikler doxturxanisi),
kéyin Fransiyege kélip oqup öz kespide dokturluqni
oqup tamamlighandin kéyin xazir Beijingdiki bir tetqiqat
ornining gholluq adimi bolup ishlewatidu. U Fransiyede oquwatqan
mezgilde, özige oxshashla Shinjang Tibbiy Universititida
oqupkéyin Ösme Késellikler Doxturxanisigha xizmetke
chiqqan singlisi Méhrayni Fransiyege élip kelgen idi. Umu
nöwette öz kespidin dokturluqta oquwatidu. Oqushi pat
yéqinda tügeydu. Méhray aldinqi yili
Ürümchige qaytip bérip Fransiyede tonushqan Fransos
yigiti bilen Ürümchide toy qilip keldi. Ular hazir Parij da
yashawatidu.
Er-ayal dokturlar-Tursunjan TOQAY
bilen uning ayali Asiye:
Bu bir jüper-ayal dokturlar aliy mektepni Shinjang Tibbiy
Üniversititida bir sinipta sawaqdash oqup püttürgendin
keyin her ikkilisi Shinjang Tibbiy Üniversititigha oqutquchuluqqa
qép qalghan. Bu ikkisining Milliti Qazaq bolup Uyghur tili,
Uyghur mediniyiti, Uyghurlarning örpi-aditi digenlerni
Uyghurlardinmu yaxshi bilidu. Tursunjan Fransos Tilini Beijingdiki
dangliq "2-qarar" da oqughan. Bezilerning éytishiche u
Fransosche tili ügüniwatqan chaghlarda üstel chirighini
yotqanning ichige ekirwélip kéchiche Fransosche yadlap
qiqidikenduq. U Fansiyege 99-yili kelgen, uningdin kéyin u
oqushuni taki dokturluqni tamamlighuche dawamlashturup oqup aldinqi
yili oqush püttürgendin kéyin ilgiri özi
oqutquchuluq qilghan Tibbiy Üniversititigha qaytip bérip
ishlewatidu. U Fransiyede oquwatqan mezgilde Fransiyege özi
orunlushup bolghandin kéyin Tibbiy Üniversititida
ishlewatqan ayali bilen oquwatqan qizini Fransiyege élip
kélip bir ayile kishiliri jem bolup turup oqughan, axirida her
ikkilisi dokturluq üniwanigha ériship Ürümchige
qaytip keldi. Uning ayali Asiyemu Shinjang Tibbiy Üniversititi
Dorigerlik Inistitotida oqutquchi.
Muxbul ABLIZ:
Fransos Tilini Beijingda ügengen. U eyni chaghda Beijingdiki
"Shinjang 1-Qarar Fransos Tili sinipi" ning elachi oqoghuchisi bolghan.
Yurti Qeshqer Maralbéshidin. Aliy mektepni Shinjang Tibbiy
Üniversititida oqup tügütüp shu mektepte
oqutquchuluqqa qélip qalghan. Nahayiti tirishchan, qabiliyetlik,
ishlarni aldin biliwalaydighan tolimu eqilliq kishi. Bézilerning
éytishiche uning ismi u aliy mektepte oquwatqan chaghlarda "
Mexbul" ikenduq, kéyin u ataqliq kompozitor Yasin MUXBUL
ependige bekla choqinidighan bolghachqa ismini umu "Muxbul" gha
özgertiwaptimish. Bu anche ishench qilghili bolmaydighan bir
mish-mish gep xalas.
U Fransiyege tünji bolup 97-yilighu deymen kelgen, oqushini
dawamlashturup oqughandin kéyin aldin yili özining kespi
bolghan "Dora Xémiye" sidin dokturluqni püttürüp
özi ilghiri xizmet qilghan Shinjang Tibbiy Üniversititining
Dorigerlik Inistitotida xizmet qiliwatidu. Beziler uning kompiyotir
qachilanghan yoghan bir somkini téqimighiche ésiwelip
yurgen halitini Tibbiy Üniversitit qorasi ichida dayim
körüp turarmish. Bumu bir ishench qilghili bolmaydighan
mish-mish gep, bélkim u dayim mektep qorasida
ésiwélip yürüydighan u somka kishiler mubalighe
qilghandek unchiwala chongmu emestu. Ademlerni deymen, biri somka
ésiwélip yürsimu u kishini bosh qoymay qalaymiqan
geplerni tarqitip yürgen.
Enwer:
Umu Fransos tilini Beijingdiki dangliq "2-qarar" sinipta ügengen.
U aliy mektepni Tursunjan, Asiyeler bilen bir sinipta oqup
tamamlighandin kéyin oqush püttürüp umu Shinjang
Tibbiy Üniversititige oqutquchuluqqa qélip qalghan.
Fransiyege 98-yli kelgendin bashlap oqushuni izchil dawamlashturup
özining "Farmakologiye" kespiy boyiche bolghan oqushuni taki
"Doktur Ashti" ghiche dawamlashturup oqushni ghelbilik tamamlighandin
kéyin umu ilghiri özi ishligen Shinjang Tibbiy
Üniversitige qaytip bérip shu jayda xizmet qiliwatidu.
Adette kem söz, emme öz ishigha nahayiti puxta kelgen
tirishchan kishi.
Exmetjan TURSUN:
Umu Fransos Tilini Beijingdiki dangliq "2-qarar" da ügengen. U
99-yli Fransiyege tünji kélip bir yil bilim ashurghandin
kéyin qaytip kétip 2002-yili Fransiyege qayta
kélip dokturluq oqushini bashlighan. U aliy mektepni Muxbul
Abliz bilen bir sinipta Shinjang Tibbiy Üniversititida oqup mektep
püttürgendin kéyin umu shu mektepning özige
oqutquchuluqqa qép qalghan. U Yeken Nayisining Awat
yézisida bir doxtur ayiliside dunyagha kelgen bolup,
bashlanghuch we toqluqsiz otturalarni öz yézisida oqup
tügetkendin kéyin, ailisining qeshqerge köchüp
kélishi tüpeyli toluq otturni "Qeshqer Uyghur Toluq Ottura
Mektep" te oqup tügütüp Shinjang Tibbiy
Üniversititining Dorigerlik kespige qobul qilinip aliy mekteptiki
oqushuni shu jayda tamamlighan. U tolimu kemsöz, tirishqan kishi.
Uning kem sözlüki toghurluq mundaq geplermu bolghan, u
bashlanghuchta oquwatqan chaghda mektep mudiri siniplarni arilap
yürüp u oquwatqan sinipqa kirip uningdin "Isming nime?" dep
soraptu, u kem söz bolghachqa qorunup turup digüdek "Exmetjan
TURSUN!" dep jawap bériptudek, Uning bu halitini körgen
mektep mudiri uninggha "Exmetjan TURSUN, gep qilip tursun!" digen iken.
Bumu bir mish-mish gep. Anglashlargha qarighada u kishi
Ürümchide neshir qildurghan "Haraq we Salametlik", "Dayim
Qollunilidighan Imporit Dorilar Qollanmisi" deydighan 2 kitap barmish,
uning bezi bir foto sür'et eserlirimu bir qisim
gézit-zhornallarda élan qilinghanmish. Birsining
éytishiche u Fransos tiligha pishshiq köp tereptin
yétilgen bilimlik kishimish.
Mexpiret:
Beijingda Fransos Tilini Bahargül bilen sawaqdash oqughan,
Bahargülning Shinjang Pidagogika Üniversititi Jughrapiye
Fakoltitida bille ishleydighan xizmetdishi. Hérip-charchashni
bilmeydighan nahayiti tirishchan ayal, u bir-ikki yildin béri
fransiyediki dokturluq oqushuni dawamlashturup kéliwatidu.
Mexpiretning 2 oghli bar, bu balilargha Shinjang Tibbiy
Üniversititida ishleydighan aq köngül yoldishi Adiljan
qaraydu. Uning yoldishi Adiljan magistirliq üniwanigha ige
ixtidarliq doxtur.
Muyesser TOXTI:
Unmu Fransos Tilini Beijingda ügengen Shinjang Sen'et
Inistitotining közge körüngen oqutquchisi, jamaetke
tonush dangliq kino artisi. Yurti Xotendin, japa-mushaqet, hérip
qarqashqa bash egmeydu. U aldinqi yili Fransiyede oquwatqan magistirliq
(DEA) oqushuni ghelbilik tamamlighandin kéyin dokturluqqa
tizimlitip kirip oquwatidu.
Waris Abdukerim Janbaz:
Yurti Peyziwat Nahiyisining Janbaz yézisidin bolghachqa
özige Janbaz digen isimni texellus qilip qollanghan. Istiqbali bar
tirishqan oghlan bolup Fransiyege kélishtin ilghiri Uyghur
Kompiyotérchiliqi jehette alahide közge körüngen.
U 2002-yili Fransiyege kélip Fransiyediki oqushuni Fransos Tili
ügünüshtin bashlighan, hazir Parij da dokturluqning
2-yilliqida oquwatidu. Biraq bu kishidin éhtiyat qilmisingiz
bolmaydu, chünki uning özining sözi bilen
éyitqanda nawada siz gheyri niyet bilen kompiyotur yumshaq
ditalini yasisingiz yaki uni jazanixorluq qilip heddidin ziyade yuquri
bahada qimmet satsingiz JANBAZ ependi derhalla uninggha qarshi yumshaq
dital yasap chiqip uni bikargha tarqitip bolsimu sizning
héligerlikingizge jawap béridu.
Hijran
2006-Yili 20-Féwral
Esli menbesi: www.Biliwal.com