Uyghur, Muweppeqiyetshunasliq we Erkin Sidiq

Tahir Imin Elbidar

Kona yéziq: http://www.bilik.cn/bbs/viewthread.php?tid=14829&extra=page%3D1

Tewsiye:

Yanchuqida 50 koydin artuq puli yoq (kartida yaki bashqa orunda bolghan bolghanliri buning sirtida ) yaki qorsiqi ach turup torgha chiqqan yaki shu kundiki kirimi ellik koygha yetmigen dositlurumning tordiki emeli paydsi bolmighan mezmunlarni körüp , özini aldimay hazirla chiqip köz aldidiki jiddi ihtiyajini qandurushini yaki tordin pul tipishqa ait mezmunlarni körüp paydilinishni tewsiye qilimen. undaq bolmighanlarning sewirchanliq bilen oqup biqishni soraymen!

Mezmuni:

1-Toxtilish seweb

Essalamu eleykum ,muweppeqiyetshunasliq heqqidiki nadir timilardin nezirini üzmey kiliwatqan barliq tordash qirindashlar!

Yiqindin biri mezkur munberde muhakime qiliniwatqan Erkin Sidiq ependining muweppeqiyetshunasliq heqqidiki yazmiliri we inkaslar dositlirim arqiliq manga yitip tima yollashqa türtke boldi! Chünki mesile omumiyliqqa yatidighan chong timigha baghliniptu!!!

Oxshimighan kechurmish we oxshimighan tepekkur usuli oxshimighan yekün'ge seweb bolidu. Gerche men muweppeqiyet qazan'ghanlardin sanalmisammu emma muweppeqiyet heqqide yizilghan bir qism eserlerni oqush bilen muweppeqiyet toghirsida qIsmen chushenchige ige bolghanmen, hazirghiche bolghan turmush yolumda uchrighan bezi talapetlerdin hich bolmisa qandaq ishlarni, qandaq usulda qilghanda muweppeqiyetning del eksi bolghan “meghlubiyet” ke yetkili bolidighanliqi heqqide tepsili toxtilalaymen.

2004-yili Tengritagh Jurnallar neshiryati bash muheriri Polat Hiwzullaning tekliwi bilen “In'giliz tili we yashlirimiz” digen timida In'giliz tili arqiliq utuq qazinish yolliri, nöwettiki til terbiylesh ehwali we In'giliz tili öginip muweppeqiyet qazan'ghan yashlar heqqide tepsili uchur bilen teminleydighan bir parche maqale yazghan, mezkur maqale shu jurnalning shu yilliq 4-sanida ilan qilin'ghandin kiyin, oqurmenlerning inkasigha asasen “Uyghur yashliri we utuq “ digen timida yene bir parche chong hejimde eser teyyarlap sun'ghan idim. Epsus maqalini tehrirge birish aldida men ikki yilliq mejburi telim-terbiyege heydeldim. Shuningdin sel burun Shinjang Ijtimai Penler Munbiri jurnilidin Islamjan Shirip uyushturghan, Amrikiliq muweppeqiyetshunas, ”dunyadiki eng ulugh mal satquchi“ qatarliq bazarliq kitablarning aptori Og Mandinoning yene bir nadir esiri “Tire pütük “ ni terjime qilishqa qatinishp, men terjime qilghan 2 bölüm 2004 –yilliq sanlirida (5-6-sanliri bolsa kirek, bu jurnallar hazir mende yoq,isimde qalmaptu) ilan qilin'ghan idi. Bular mining oqughan kespim In'gliz tili sahesidiki ilmi izlinishlirimdin bashqa timilargha munasiwetlik ilmi urunushlurum idi. yeni “muweppeqiyetshunasliq” heqqidiki ilmi urunushlurum idi. (Eskertish: Bu maqaliler ”Tahir Imin Iltebir” digen isimda ilan qilin'ghan, hazir familemni elbidargha özgerttim).

Elwette hichkim meghlubiyetke yitIshini xalimaydu. (Emeliyette ,'ammibab we azade teleppuzda iytsaq, muweppeqiyetning iniqlimisi=meghlub bolmasliq , tenglimisi=meghlub bolidighan shlarni qilmasliq) muweppeqiyet qazanmaqchi bolghan adem –meghlub bolidighan shni qilishtin saqlinalisa, shuning özimu öz nöwitide yene muweppeqiyet ke ilip baridu. Logika boyiche iytsaq ,”emes digenlik- shu digenlikning eksidur “. Emma dimekchi bolghinim bashqa gep!

2- Muweppeqiyetshunasliq Ilmi Heqqide

Muweppeqiyeshunasliq Ilmining Shekillinishi

Muweppeqiyet –digen bu sözni, zaghir tilimizda Ishni bashqa ilip chiqish dep chushensek bolidighan bir uqum, 'Uyghur tilidiki “Ishning ipini bilmek,'ish qilishni ögenmek, poqni otturidin ikki qilmaq” digen bu ibare muweppeqiyetshunasliq uqumining tilimizdiki addi ipadiliri. Qilghan ishida netije yaritish –her qandaq kishining özining jan saqlash we itirap qilinishtin ibaret ikki asasi ihtiyaji teripidin belgilen'gen teb'i arzusidur.

Bizgiche yitip kelgen melumatlargha köre qedimki dewirdiki kishilerning muweppeqiyetshunasliq ilmi heqqidiki chushenchiliri we xatirilirini yaxshi turmush kechurush we toghra yolda mingishtin ibaert ikki asasi nuqtigha yighip chüshen'genlikini bileleymiz. Ilgiri muweppeqiyetshunasliq digen bu uqum –pen supitide tilgha ilinmighan dewirlerde “ammibab pelsepe” eserliri bilen “dini emir-merup” larning qoshumche terghibat türi bolghan.

Turmush muweppeqiyetshunasliqi nuqtisidin alghanda adem eleyhisalamdin tartip hazirghiche dawamlashqan insaniyet alimide kishiler özining weyran bolushini ,yimek-ichmektin , bayashat we xushal turmushtin xali halda bexitlik ötüshni tesewur qilip baqqini yoq. barliq dini yitekchiler, siyasi dahiylar , türlük iqimdiki peylasoplarning hemmisi –kishilerni dunyada ,'axirette xushal-xuram, bay-bayashat yashashqa yitekligen we buning usulliri heqqide yol körsetken. muweppeqiyetlik kishilik hayat heqqide türlük pelsepiwi idiyeler bilen melumat bergen.

Kespi muweppeqqiyetshunasliq nuqtisidin toxtalghanda , yiziq barliqqa kelgendin kiyin yizilghan tunji kitab-mezkur kesp yaki tarixi xatire bolghandin sirt öz nöwitide mezkur eserning kespi muweppeqiyetshunasliq desturi bolup qalidu.

Insaniyetning bugunki qeder dawam etken maddi we meniwi turmushida putulgen , xatirilen'gen eserler ichide muweppeqiyetshunasliq-yeni yaxshi turmush kechurush we toghra yolda mingish-heqqide türlük-tümen kitab , xatireler putulgen. biz qandaq matiriyalni ,mesilen jengnamini misalgha alsaq, 'u ghalibning ghelibe qilish asaisi yaki meghlub bolghuchining yingilish sewebi bilen bizni tejribe-sawaq bilen teminleydu. Shunga muweppeqiyetshunasliq ilmining tarixini insanlarning peyda bolush tarixi bilen tengdash uzun tarixqa ige dep qaraymiz!

Muweppeqiyetshunasliq-pelsepe we idiologiye bilen baghlan'ghan bolghachqa alimlar bu heqte birdek halda melum eserni tunji yizilghan muweppeqiyetshunasliq esiri dep birlikte bikitelmeydu. Muweppeqiyet heqqidiki qarash izchil birlikke kilinmigen. dinlar, pelsepe iqimliri, medeniyet turkumliri ottursidiki oxshimasliq –özining hayat ,insan kainat heqqidiki rengdarliqini saqlap qalghan bolidu. Chunki gheriblikler muweppeqiyet digen yaxshi yep, yaxshi ichish, 'Erkin dimokratik tüzüm astida yashashqa muweppeq bolush, digenni islam sherqi etirap qilmaydu. Islam sopizimi teshwiq qilghan tekidunyaliq asasidiki meniwi yukseklikni gheriblikler chüshenmeydu. Makyawillinying eqil-paraset, hiligerlik, quwluq, shepqetszlik bilen yughulghan” hökümdarlar desturi” bilen Yusup Xas Hajib ning itiqat, 'adalet,' eqil-paraset, mihri-shepqet singdurulgen “Qutadghu Bilik “ni silishturup bolghili bolmaydu.

Yiqinqi zamanda resmi pen supitide otturigha qoyulup uniwirsitit we hökümet orunlarda mexsus terbiye türi qilinip yolgha qoyiliwatqan muweppeqiyetshunasliq ilmi-nurghun oxshimighan qarashlar asasda tereqqi qilip tarmaqlargha bölün'gen resmi ilimge aylandi.

Beziler- dali karnigqa oxshash –shexs ijtimai alaqidiki mahirliqigha tayinip , bashqilarning ustunlukidin paydilinishtin ibaret diplomatiye muweppeqiyetshunasliqini otturigha qoysa , yene beziler shexsning tughulushidin birge bolidighan idiwid'alliqni muhim dep qaraydu. beziler mijez –muweppeqiyetni belgileydu dise, yene beziler poziystiye asman-ziminini ongtey-tongtey qilidu, deydu. beziler teqdirde putulgendin özge yuz bermeydu, shexsning tirishchanliqi muhim amil emes deydu. beziler özige ishench qilishni tekitlise,'alfird (awistiriye pisxologi iken) qa oxshash beziler shexsi utuqning menbesini özini tonush we terbiyleshke mujessemleydu. beziler russl (en'giliye peylasopi iken) gha oxshash insanning uniwirsal iqtidarini eqli mukemmellik asasida berpa qilishni tekitlise, Muhemmet Eleyhsisalam bolsa öz eqlini allahning hökmige boysunup, qelbini muhim bolmighan nersilerdin pak tutup, ikki dunyaliq xatirjemlik uchun muweppeqiyet qazinish terepke yitekligen . Hazir muweppeqiyetshunasliq iqimliri 100 din ashidu. Neshir qilin'ghan kitablar bashqa herqandaq sahede neshir qilin'ghan kitablardin artuq bolsa artuqki hergiz kem emes. bashqa tildiki torda yiterlik matiriyal tapqili bolidu. Özini meshhur we nupuzluq muweppeqiyetshunaslar dep dewa qilishidighanlar 20-esirge tewe bolghanlar ichidila 1000 neper kishidin köp. ularning iqtisadi turmushi, nazuk we inchike ishlardin ,'uchurdin , 'etrapidiki kishilerdin ... payidlinish iqitdarigha tayinip nurghunliri muweppeqiyetshunasliq ilmi arqiliq muweppeqiyet qazan'ghuchilardin bolup qaldi.!!

Shundaqla iniqlimisi zidiyetlik hisablan'ghan shu muweppeqiyetkimu bulangchiliq, 'ishretwazliq, xeqni qaqti-soqti qilish yoli bilenmu yaki öz emgiki bilen yitishtin ibaret yol tallash jehettiki ixtilap meslisi mewjut. dimek muweppeqiyetning iniqlimisi-we wastisi –eng muhimi özi közligen muweppeqiyet nishanigha yitish arqiliq insan zadi nimini hasil qilmaqchi we bulargha qandaq usul , waste , yollar bilen yitidu? digenler hilihem dunya insanlirning xilmu-xilliqining ipadisi bolup kelmekte.

Junggoda yiqinqi zamanlardin biri dunyagha tonulghan bir qatar muweppeqiyetshunaslar meydan'gha chiqti, 'ular kitab yizish, nutuq kursi ichish, 'un-sin neshir buyumlirini neshir qilish,...qatarliq usullar bilen özi teshebbus qilghan oxshimighan usullar bilen muweppeqiyetshunasliqni kötürege iliship, mexsus mushu kespke tayinip miliyonir bolushti. Junggoda hazir her yili on muhim muweppeqiyetshunasni bahalash paaliyti bar bolup, mukapat we sherep eng tonulghan yashlardin Chin Enji, xelq'ara mes qilish mutexessi doktur Saw Zésé , 'eng muweppeqiyet qazan'ghan terbiylesh orni mes'uli Xi Yi jow, Asya qit'eside tonulghan jawgoshing qatarliqlar tipik misaldur.

3-Millet Muweppeqiyti we Shexsi Muweppeqiyet

“Millet muweppeqiyti” digen atalghuning ishlitilgenlikini tixi körüp baqmidim . emma men bu yerde choqum bu heqte bir az toxtilishni zörür dep qaraymen.

Shexsi muweppeqiyet-barche Uyghur ning yekke hayatidiki ortaq arzusi . eger shexsi muweppeqiyet qazan'ghanlar qanche köp bolsa , 'uning omumi mewjutluqimizgha bolghan ehmiyti shunche zor bolidu. shunga muweppeqiyet yekke halda bashlinishi, muweppeqiyet qazan'ghuchilar chong topi shekillinishi kirek. buni bizge islahat bergen hoquq.

Uyghurning omumi mewjutluq shekli muweppeqiyetke mensupmu –yoq? ”Millet muweppeqiyti” digen uqum heqqide toxtilish kirekmu –yoq?

Millet ezalirining 60% tin köpreki shu dölet jem'iytidiki ottura tebiqe sharaitige mensup kishiler ning sewiyside bolsa , 10-15% kiche kishi yuqiri tebiqige , qalghan 25-30% kiche kishi töwen tebiqe sewiyside bolsa, bu shu milletning omumi ezalirining muweppeqiyti hisablinidu. bu nöwettiki sheher iqtisadshunasliq ilmining sheher , nupus we tereqqiyat heqqidiki ilan qilghan bahalash netijilirige asasen bilin'gen ölchem.

Biz musulmanlar , bolupmu Uyghur musulmanlar kishilerni ijtimai orni ,'iqtisadi –maddi ehwaligha asasen derijige ayrishni qobul körmeymiz. bu bizning sheriitimizde yoq. Aditimizde yoq. emma bugunki rialliqliqi , rehmisizliki we shexsi riqabetke tolghanliqi bilen süpetlen'gen dunyaning biz ning messillerge qandaq qaraydighanliqimiz bilen ishshi yoq. biz ularning uniwirsal arqa körünüshke asasen derijige ayrish ölchimini qet'i bobul qilghumiz kelmise, awwal özimiz ular yetken ustunlukke yitiwilip andin özimizning ölchimimizni ulargha tonushturup quysaq bolidu!

Bu heqte köp toxtalmaymiz. bugunki bazar igiliki dewrining mahiytini chüshinidighan her qandaq kishi bu heqte artuq gep qilishni artuq ish dep oylaydighanliqi iniq.

Ottura tebiqe digen nime?

Ismidin chiqip turuptuki , makro iqtisatshunasliq bilen munasiwetlik stastika doklatlirida daim közge chiliqidighan bu söz eng yuqirighimu we eng töwen'gimu mensup bolmighan , yuqiri bilen töwen ottursidiki sewiyeni körsitidu.

Kishiler adette bu sözni mueyyen iqtisadi musteqilliqqa ige , likin jemiette igelligen tesiri yaki hoquqi chong bolmighan nopus gewdisge ishlitidu.

Oxshimighan dewirler we oxshimighan jaylardiki otturahal sewiyidiki kishilerning iniqlimisi oxshimaydu . elwette ottura sapaliq kishilerning ölchimini bikitish – noqul iqtisatshunaslar yaki maaripshunaslarning chishi patidighan ish emes. ular öz sahesi boyiche shu rayon , shu dewir diki otturahal iqtisadi sewiye we otturahal medeniyet sapasining ölchimini iytip bireleydu! Nöwette Goweyuen her yili bu heqtiki yingi ölchemlerni ilan qilidu. döletlik tereqqiyat pilan komititi yilliq tereqqiyat pilanini tüzgende elwette shu ölchemlerge riaye qilidu.

Emdi biz Shinjang rayoninng emeli ehwaligha asasen Uyghur ahalilirning otturiche sewiyesi heqqide toxtilimiz:

Uniwirsal sapa: medenyet sapasi; maddi turmush sapasi, 'ijtimai orni, nöwettiki aile ehwali, pisxik sapasi, ten sapasi

Medeniyet sapasi –ottura tixnikomdin ashqanlar; 'ögen'genliridin paydilinalaydghanlar, zamaniwi alaqe qoralliri (tilifun, komputir, qatnash qoralliri –motuskilit, mashina (xenzularning toluq kurs)

Maddi turmush sapasi-yilliq otturiche kirimi 20 ming yuendin ashqanlar, bu muqim öyi bar bolghan, yimek-ichimki quwwetlik bolghandin bashqa adettiki normal bahadiki xalighanni yiyeleydighanlar, kiyim-kichekte murasim kiyimi, xizmet kiyimi, harduq kiyimi, bolghanlarni jiddi pul lazim bolghanda 5000 ming yuwen chiqiralaydighanlar, mashinisi yaki motuskiliti bar yaki ishiktin chiqsila mashin'gha olturalaydighanlar ni öz ichige alidu. (Xenzularning 35 ming yuwen),.

Ijtimai orni: muqim xizmet yaki sodisi bolghan, barliq salahiyet kinishkilri toluq bolghan, 3-5 kiche yiqin sirdishi, 10-20 giche adettiki dosti bolghanlarni körsitidu.

Aile ehwali-ailisi muqim we xatir jem,'inaq bolghanlarni, jörisi bilen ottursidiki barliq alaqe iniq kilishim we chushenche asasida bolidighanlarni, qarshi terepning tuqqanlirigha köngül böleleydighanlarni körsitidu.

Pisxik sapasi-özini herqachan rohluq we xushal tutushni , muhitqa maslishishni, köp qisim kishilerning hörmitige sazawer bolushni ,köp qisim kishiler bilen chiqiship öteleydighan bolushini körsitidu.

Ten sapasi-tini ushang-chushshek kiselliktin xali, 'özini xeterdin qoghdiyalaydighan, zörür bolghan beden chiniqturush saymanliridin paydilinalaydighan bolushni körstidu.

Iytishqa boliduki,biz muweppeqiyet qazan'ghuchi emesimiz, muweppeqiyet qaziniwatqan milletmiz. ”yuqiridiki ölchemning yene chushurulup qaldurilghan yerliri bar.”

4-”Uyghur Muweppeqiyetshunasliq Ilmi” ni Berpa Qilish Heqqide Teklip

Hichqandaq teweliki yoq bolghan “muweppeqiyetshunasliq” tin ibaret yingidin pen bolup shekillen'gen dep tonulghan “uniwirsal turmush pelsepisi” ni derhalla xaslashturup ,'Uyghur digen markini chapliwilish-belkim beziler üchün gheyri tuyulidu . emma bu haman otturigha chiqishqa tigishlik bolghan bir muqerrerlik. nöwette dunyada yer-jay nami bilen xaslashqan, millet nami bilen xaslashqan, shexs nami bilen xaslashqan, hetta bir tal chümüle bilen xaslashqan ilimlermu mewjut. Meslen; turkshunasliq ilimi (mexsus türki milletler tili, tarixi, medeniyti we ijtimai ehwalini tetqiq qilidighan pen), paqishunasliq (bu pen yene öz ichidin nurghun tarmaq penlerge bölün'gen bolup, mexsus paqining türi, ten tüzülüshi, ozuqlinshi, jan saqlash sharaiti qatarliqlarni tetqiq qilidu). Yoshurmay dIsem, mushu yiqinda bir dostum Yow Tiyub tori arqiliq Amrikidiki aldinqi qatardiki uniwirsititlarning biri bolghan pirinston uniwirstitdiki bir “pitshunasliq“ ilmi bilen shughullinidighan bir dokturning tonushturushni körgen idim didi. Mexsus adem bedinide peyda bolidighan turluk qurtlar jumlidin qan shoraydighan parazit - yoldash ”pit” ni tetqiq qilidiken.

Hazir Junggoda ”Lushunshunasliq” ilmi jem'iytining yüz minglighan ezaliri bar, ettigendin kechkiche rehmetlikning gipini qilishdu, terjiman Toxti Baqi Artishi aka shu jem'yetning Shinjangdiki gholluq ezasi, pat-pat maqale-eserlerni ilan qilip “nezir-chiraq“ qilip turiwatidu.

Mana hazir dunyada xeq bir tal ömüchükni tetqiq qilip 7-8 yil oquydu,10-20 yil tetqiqat ilip baridu. Chiwin heqqide izlinip maqale yizip doktur bolushidu. Biz shundaq ichki özgichilik we sharait xasliqigha ige , shunche köp ortaqliqqa ige bolghan xelqmiz, insanshunasliq, pisxologiye, siyasi , jemietshunasliq, iqtisatshunasliq penlirinng nex we ixcham yighinidisgha aylan'ghan muweppeqiyetshunasliq ilmidin paydilinip uni özimiz üchün xizmet qildursaq yamini kitermu? Xeq bizni tetqiq qilmisa biz özimizni tetqiq qilimiz, uning ustige quruq gep bilen emes, ”qandaq qilsam turmushumni yaxshi ötküzimen, balamni yaxshi oqutimen”, ”qandaq qilsam bu jahanda bishimni kötürüp yüreleymen?”, ”qandaq qilsaq tömür mixqa yalingayaq dessep tik turalaymiz?” digendek tutsa sipi bar, chaqirsa iti bar ish bilen özimizni tonuymiz? Sizningche bolidighandu?

Melum bir penning shekillinishi-hergizmu uning tetqiq obiktining sani, sharaiti bilen cheklimige uchrimaydu. Dimekchi, herqandaq addi nersinimu tetqiq qilishqa bolidu. Peqet birdin-bir shert tetqiq qilghuchi kishi layiq tapsila!!

Eger mexsus Uyghurlarning muweppeqiyet qazinish sharaiti heqqide izlinishge yol achidighan “Uyghur muweppeqiyetshunasliq ilimi” ni zörür emes dep qarsiaq, Uyghurlarning muweppeqiyet qazinishni tetqiq qilidighan bir ish –xata yaki hejiwi ish bolup sanalsa , pitlar bizning “mesxiriwazliqqila ishleydighan taz eqlimizdin” külüp tiliqip salmasmu?

Uyghur muweppeqiyetshunasliq ilimi qet'i shekillinishi kirekki, u Uyghurlarning mushundaq alahide sharaitta qandaq qilip meniwi jehette özini tonughan, iqtisati jehette biyighan, ilim jehette közi ichilghan, medeniyet jehette özlukni tapqan, shexsi turmush jehette bexitlik bolghan, aile jehette inaq we illiq bolghan , shexsi meniwi dunyasi jehette normal pisxikliq we saghlam dunya qarashtiki kishilerning (umutisz we binormal pisxikimizni dawalash usuli bilen teminleydighan) köpiyshini ilgiri süridighan, tashqi dunya bilen bolghan alaqide insanperwerlik (adimgerchilik) qilalaydighan, ikologiyelik muhitigha köngül bölidighanlar omumlashqan , xudani söyidighan , özini söyidighan Uyghurlar bugunki insaniyet ichidiki yingi tür –”medeniyet , tinchliq we bexit elchiliri “ digen eng yüksek ijtimai top namini qolgha keltürüshke muweppeq bolushigha yol achidu! Peqet bolmighanda bir türküm eqildarlardin bir türküm ixlasmen izlen'guchiler nep aliduki, egri yolini az mingip , qilimen digen ishni tiz, unumluk, utuqluq qilidu.

5-”Uyghurlarda Muweppeqiyetshunasliq Ilmi “ Izlinishliri

Uyghur xelqi qedimdin biri türlük hünerwenchilik risaliliri, mesilen, (seypungluq risalisi, yaghachchiliq risalisi, mozduzluq risalisi, zergerchilik risalisi....), nesihetnamiler, nesebnamiler, (ata-bowisning qandaq ish qilip rawaj tapqan yaki weyran bolghan tarixini xatirileshke misal), jengnamiler, yurt tezkirisi, qise we chöchek qatarliq ighiz edebiyat shekilliri ... bilen ghelbe yaki meghlub bolush heqqide eqli yekunlirini xatiriligen. Biretlik maqal-temsileer bilen ipadiligen, ”yette ölchep bir kes” oylinip pilan bilen ish körüsh kireklikni ,”ayrilghanni iyiq yer, bölün'genni böre yer” herqandaq jayda öz topi bilen öm bolup birlikte ish ilip birishni bilduridu.

Mushu yiqinqi yillardin biri muweppeqiyetshunasliqqa ait köpligen eserler terjime qilindi hem yizip chiqildi.

.....qatarliqlar muweppeqiyet heqqide oxshimighan kölemde toxtaldi. Oxshimighan nuqtilardin muhim izlinishlerni ilip bardi. Ularning kespi izlinishi-xuddi Junggo muweppeqiyetshunasliq ilmi jem'iyti reisi tekitligendek: ”Dunyada muweppeqiyet qazan'ghan her qandaq bir adem –bir muweppeqiyetshunas bolidu. Köpchilikning hem ortaqliqi, hem xasliqigha mensup bolghan usulliri bar. Biz mushu xasliqini muweppeqiyet qazan'ghan muweppeqetshunasning allahidiliki dep bilimiz, öginimiz..”

2000-yildin bashlap Shinjanggha tarqilshqa yuzlen'gen “Amway “shirkiti shirket terbiylesh kursliri we shirket medeniyti arqiliq muweppeqiyetlik hayat we utuqluq soda yoli heqqide köpligen nutuqlar sözlinip , nurghun yashning ishsizliq mesilisini hel qilghandin bashqa, yingi bir usul soda bilen özini namayan qilish we özlukni janlandurush heqqide paaliyetler qanat yaydi.

6-Uyghur Muweppeqiyetshunasliq Ilimning Nezeriyewi Asasi

7-”Uyghur Muweppeqiyetshunasliq Ilmi Jem'iyti” Qurulushi Heqqide Teklip

8-”Uyghur Muweppeqiyetshunasliq Tori” ning Qurulushi Heqqide Uchur

9-Islam Dini we Muweppeqiyet

Nöwette Islam dunyasidimu muweppeqiyetke ait muhakimiler intayin qizghin qanat yiyiwatqan bolup, dunyaliq we axiretliktin hichbirini qoldin bermey , öz itiqati, dunyaliqi (aile turmushi we maddi turmushi), axiretliki uchun intayin zor bedel tölewatqan musulman yashlar her qaysi sahede közge körünüshke bashlimaqta.

Bolupmu Islam iqtisatshunasliqi, xelq'ara soda, uchur tixnikisi, Islam diplomatiysi, Islam siyasisy, nifit iqtisatshunasliqi ,ximiye , dunya din tarixi, alem boshluqi ilmi, biologiye qatarliq sahelerde her ellridiki nadir mekteplerde ela netije oqup wetinige qaytip tetqiqat bilen shughullinip yingi tetqiqat netijiliri bilen dunyadiki kesipdashlirini heyran qaldurwatqan yashlar tolimu köp!

Islam muweppeqiyetke shundaq qaraydu:

Islam dinning asasi bolghan Qur'an Kerim we hedisi resullargha zit kelmise qandaq kesip qandaq sahede, nede , qaysi xil shekilde muweppeqiyet qazansa bolidu. Musulmanlarning muweppeqiyti awwal sherietke uyghun bolushi kirek. Meqsetke we usuligha haram arlashmasliqi kirek. Ene shu heqiqi muweppeqiyettur. Islam dini muweppeqiyet qazinishta kiterlik bolghan eng zörür pisxik shert-itiqat-bir allahqa ishinish bilen temin etken. Hem buni zörüriyet dep bikitken.

2-Uyghurlar musulman bolush süpiti bilen muweppeqiyetke zadi qandaq ölchemde qarash kirek?

Biz bu heqte (yeni Islam dini we muweppeqiyet) timisida Islam dinining neziridiki muweppeqiyetni choqum muhakime qilishmiz kirek. Bu yerde tolimu ammibab qisqa jumliler bilen hichkimning soriqigha qalmaydighan geplerni digech turay!!!!!!

Bu arqiliq nimige irishkili bolidu?-Ikki dunyaliq bexitke!! Peqet siz toymas nepsingizni durus ramka ichide qanaetlendurushni bilsingiz!

Hazirghiche ortaq birlikke kilishke bolidighan qilshqa tigishlik ishlar:

Erkin Sidiqning Muweppeqiyti we Tenglimisi

Azraq tilimni chaynay:

Uning In'giliz tilini wayigha yetkuzup ögen'genlikining özila zor muweppeqiyet , u hazir xizmitini tashliwetsimu Junggoda yilliqi 150 ming yuwenlik xizmetni tapalaydu. Uyghur heqqide nutuq sözlep wayizliq qilalaydu.

Uning nurghun yashlar arzu qilidighan chet'elge oqush pursitige irishishmu chong muweppeqiyet.

Shundaq riqabet keskin ziminda eng nazuk yerde put dessep xeqtin qalmay yashashning özimu bir chong muweppeqiyet.

Yaramliq perzenit terbiylep qatargha qoshup , Amrikidiki nadir mektepte öz kuchige tayinip oqughudek bala chong qilish, uninggha shunchiwala rohini singdurush ajayip ajayip muweppeqiyet. Arimizda balisdin qaxshap xudagha nale qilip yashawatqan ata-anilar az emes (allah ularning mushkulini asan qilsun).

Etiwarliq anglashlargha qarighanda u kishning qilghan ijmai yaxshi ishliri bek köp iken , mangghan –turghan qedimide xeq tilida dastan qilghudek sawabliq ishlarni qiliwtiptu. Manga tesir qilghan yene bir xasiyetlik ish: Bu kishi oghli dilishatjanning oqushtin sirt paaliyet uyushturshni zor kuch bilen qollaptu. ...

His qildimki bu kishide bir roh –özini toxtawsiz heydep turidighan bir roh bar iken. Uning rohini bilgenler meyli u bir qatar ishni xata qiliwetsun, bir patman aghzigha kelginini biljirlap salsun , semimiyet we mihri-shepqet bilen yughurulghan shu biljirlashlardin yenila uning eng söyumluk kishilerdin ikenlikini qelbi tuyalaydu. Undaq qilalmighanlargha chushendurushning orni yoq. Men bezilerning qilghan sözliridin könglum bir qisma yirim boldi!!! Boldila xuda özi ongsha,bolupmu mushundaq yaki heqiqet uchun yaki kolliktip menpeiti uchun yaki biwaste özining jiddi shexsi ihtiyaji uchun (mesilen, eyipliwalmisa, ölup kitidighan yiri bolsa boptu eyipliwalsun dimekchi ) mu emes, turupla ilmi alim supitide otturigha chiqiwalidighan yoldashlarning zadi nimige irishmekchi bolghanliqini , jem'iet uchun yaman tesir peyda qilish bilen xaraktirlinip tugeydighan aqiwettin saqlap qilishini tileymiz. Rast gepni qilsam ependiler , muweppeqiyetke tenglime tuzushning hajiti yoq. Emma Iynishtiyinidin bashlan'ghan bu tebi'i penchilerning tepekkur usuligha hörmet qilmaymu bolmaydu..Chunki ular ashu tenglimisi asasida ghelibe qazandi. Sen uningdin yaxshraq tenglime tuz ,tiximu katta netije qazan. Rialliq arqiliq özungni ispatla! Biz shundaqlarni peqet birer ighiz gep qilmay yursimu chong körimiz!!

Kishi muweppeqiyet qazandi, uning muweppeqiyet qazinish usuli xeqningki bilen oxshimay qalidu. Chushendurushimu oxshimaydu. Minglighan muweppeqiyetshunaslarning chushendurushliri ming xil bolidu. Hichkim uni: ”Hey toxta, ishingni qil" dimeydu, Chin Enji özining 15 kunluk muweppeqiyet kursigha kelgenlerni 24 saet uxlatmaydu, tamaq yiguzmeydu, 24 saet ötkendin kiyinmu tamaq yaki uyqa toluqlaydighan ish yoq. yenila oxshash tertip boyiche bolidu. Mana bu türlük ghelite usullarning biri. Bundaq ghelite, adettiki tepekkur ehlining ditigha sighmaydighan ishlar bek köp! Ularning nurghunlirining tenglimisi yoq. Tenglimisini sorisingiz, kulkige qalisz! Muweppeqiyet tenglimisimu yoq. Uningdin sorisngiz ”Gipimni anglap, kitabimni kör, kursumgha kel-mana bu muweppeqiyetning tenglimisi” deydu. Merkizi tiliwiziye istansisning ziyartitini qobul qilghanda :”Bu mining usulum, kishler mining usulum bilen utuq qazandi. Menmu usulum bilen utuq qazandim , bu bir pakit “ digen. Peziletlik musapir yurtdishimizgha zerbe bergen dositlirmizgha köp gep qilsaq özimizning ichi achchiq bolup qalidu. Likin shundaqtimu layiqida anche-munche dewilishni layiq taptim.

He boptu, bezi ösmilik inkas yazghanlarni özi muweppeqiyet qazanmisimu “muweppeqiyet qazinish usulini tetqiq qilidighan” tetqiqatchi dep turayli. Chunki tetqiqtachilar digen ular özi tuxum tughmismu, tuxumning saq yaki emeslikini titip bileleydighan ashpezge oxshaydu!..Tetqiqatchi supitide otturigha chiqqan kishi choqum pakitqa hurmet qilishi kirekqu?

U qaysi pakit?

Erkin Sidiq ependi özining muweppeqiyet qazinish tenglimisini: özumning muweppeqiyet qazinish jeryanida ishlitip emeli tejribidin ötken diyishi yiterlik pakit emesmu? Qarighanda bu yerdiki ashpezler xam piyazni köp yewetken oxshaydu!!

Eger Erkin ependi özidin muweppeqiyet heqqide sorighanlargha jawaben, ilmiylik bilen chaqchaqni birleshturup: ”Isimngni Erkin Sidiqqa özgertmiguche muweppeqiyet qazinalmaysen” dewetsimu xeq nime diyeleydu? Ichi kuchluk yashlirimiz uchun mana bu- eng zerbilik oyghitish emesmu?!!!

Biz bir turkumlirimiz ilgiri haraq sorunlirida , bezide munberde boghulup turup sözlep aghzimizda sheher alghan, emdi mushu torgha yighilishtuq. ”Sotchisi yoq sotxana” bolghan bu yerde biz yenila quruq gep qilishni dawam itiwatimiz.

Biz munberni quruq gep bilen shöhret nepisini qanduridighan “tajisiz padishah” ning ”helqe”soruni qiliwalmasliqimiz kirek !!!

Uning yaxshi ishliri uzulmeydu. Men buninggha ishinimen, hem dua qilimen.

Könglumdiki bir ighiz gipim:

Men mushu maqalini yizip bolup özumning neqeder tola gep qiliwetkenlikim uchun intayin biaraM boldum. Esli men bundaq yoghan timilargha arlashmasliqim, özumning singgen nenini yep ghit qisip yurup, kiselchan dadamgha , yashinip qalghan chong apamgha ikki saet hemra bolghan bolsam emeliy qilghan addi ishim uchun bolsimu könglum aramigha chushken bolatti. Xeyr, yaman ketmes. Hemmimizning ishi öz jayigha chusher!!

Bezi uchurlarning mutleq bolushigha kapaletlik qilalmasliqim, emma sizni menbeler bilen temin itelishim mumkin..

Alaqe usulum:

albidar@yahoo.cn <mailto:albidar@yahoo.cn>

QQ:149987291

Menbesi: http://www.bilik.cn/bbs/viewthread.php?tid=14829&extra=page%3D1

© Copyright 2004 Uyghur Meripet Homepage: http://www.Meripet.com

Flavored Coffee