Men Bilidighan Uyghur Dokturliri

Jeck

Menbesi: http://erkin-meripet.blogspot.com/2008/04/blog-post_4341.html

Eskertish: Bu yazma 2005-yili 12-ayda yézilghan bulup, yézilghandin kiyin az bir qisim uchurlarning xata bolup qalghanlighi bayqaldi hem bu xataliqlar dawamlashturup yézilghan qismida toluq tüzitildi. Bu yerge esli nosxinng üz halitini saqlap qélish yüzisidin héch yiri üzgertilmey yollandi. Yingi nusxisi tordashlarning birlikte hemkarliqida wujudqa chiqqusi. "oyghur dokturlirini toplash" bu xizmitige tordashlarning aktipchanlighini qatnishishini bekmu ümit qilimen. Yezilgan dokturlar toghriliq siz yenimu kuep nersilerni bilsingz yezip qoysingz tehimu yahshi. Kona yiziqta kürgüchiler izdinishtiki esli nusxsini kürgeysiz

Uni buni dep bir mewsumni toshquzup tetil qiliwaldim. Ikki uch kun'giche dem alghach izdinishke bir nerse yazghach ulturay deymen. Munberde herxil nersilerni tola tartish qilip kettuq. Emdi uz etrapimizdiki ademler toghrisida suzlep baqili.bizge yénimzdiki ademler bizdin ayrilghandin kiyin andin uni eslep maqale yazidighan ish udum bulmighandikin.aldi bilen hayatlarni maxtayli, teshwiq qilayli. Men aldi bilen uzem arilashqan, bille ishligen, anglighan, bilidighan bir qisim dokturlar toghrisida suzlep baqay. Qalghanlirini dustlar toluqlighay. Men bu dukturlarning terjimhalini yazmaymen, yazay disemmu iniq yazalmaymen.utturida uzemniing bezi oylirini we kechurmishlirini qisturushum mumkin. Peqet nimini yazalisam shuni yazimen. Yazmamning ret tertiwi yoq.

1 .Perhat Mijit. Shinjang unwérsititi(tuwende sh j o dep élinidu) fizika fakultitining yardemchi pirofissori, doktur, aspiranit yitekchisi . Hazir 45 lerdin sel ashtighu deymen. Medinyet inqilawidin kiyin uqup, mektepte qéilip xizmet qilghan. 93-94yillar etrapida aldi bilen uzbikistan'gha chiqip bir yil bilim ashurghandin kiyin ikkinchi yili bilurusiye dulet unwérsititi lazir nuri tetqiqat merkizige doktur asprant bolup kirgen. 99-2000yillar etrapida oqush putturup qaytip kelgen. Asasliq tetqiqat yunulushi lazir nurining impuls pirinsipliri. Bu toghrisida jiq suzlimey. Men perhat muellim bilen 2001-yili xizmetke chushkendin kiyin tunushqan. Ichkirdin uqush putturup yénip kilip fizika fakultitigha uzemni melum qilghili kelgen waxtimda shu waqitta fakultitta bar uqutquchilar bilen hemmisi bilen kurushtum. Shu qatarda perhat muellim bilenmu bir qatar paranglashtim. Perhat muellim mining uzemni tunushturushumni kutup ulturmayla"siz toghriliiq anglighili uzun bop qaldi, emdi bille ishleydighan boptimiz. Kespimizmu uxshap qalidiken. Bundin kiyn hemkarliship uteyli"didi. Men he bulidu didim, arqidinla bashqa gepke chushup kettuq. Men uwaqitta perhat muellimning bu gipining rast gep ikenligini sezmeptimen. Mining uqughan kespim optika we éléktirtéxnikisning birleshmisi. Lazir nurimu optika sahesige kiridu. Hem biz lazir nurni asas qilip ugen'gen. Lékin u biz uqughanda imtahandin utush uchunla , imtahan az qalghanda kichilep kitap kurup uqughan nimiler bilen qandaqmu men bir doktur bilen hemkarlishalay. Men mushu xiyal bilen perhat muellimning bu gipini tizla untup kettim. 2-3 ay utkendin kiyin yene yoldauchrap shu toghriliq éghiz échip mini tizraq uning bilen bille ishlishimni soridi. Men asasliqi nime ish qilimiz disem,'ashu yoldila somkisidin qeghez qelem chiqirip, yiqinraq yerdiki tamni ustel qilip chushendurup ketti,'alahezel 30 minuttek chushendurdi, men azraq bir nime his qilghandek buldum we bulidu dep jawap berdim, lékin yenila kunglumde bir xil yoqirdiki xiyal bien bek qizziqip ketmidim. Uzun utmey u chingxua dashuge tetqiqatqa ketti. Menmu shuning bilen u ishni untudum. Yene birsi , men undaq nezeriywi nersilerge qizziqmayttim. Emeli, téxnikiliq bir nime ugen'gum bar idi. U waqitlardiki yene bir sewep, 6yil dashude uqup, men xizmetke chiqqandin kiyin uzemni shundaq yniklep ketkendek his qildim. Towa, dashuge utkenlik chaqiriq qeghizini tapshurup alghan kundin tartip ta uqush putturgiche meyli tetil bulsun, meyli uqush waxti bulsun, undaq uzemni rohi bésim yoq,'azade his qip baqqan emesmen. Xizmetke chiqqandin kiyin undaq bisim yoq. Her mewsumda bir yaki ikki derisni utush men uchun bir mewsumde bir munche derislerni uqushtin kup asan keldi. Burunqi tirishchanliqlirimning yérimini ishlitip qoysamla hemme xizmetlerning huddisidin tel tukus chiqip kiteleydikenmen. Bundaq diginim birsi, u derislerni men burun xélila yaxshi bir yaki bir nechche qétim qayta qayta uqughan. Derisnimu asta asta izip suzleysiz, bir mewsumdiki putun zihningz ashu deristila bulidu, imtahan barti dep qorqushning urni yoq, imtahanni uzem alimen.yene bir muhim sewep, mektep téxi bizdek emdi xizmetke chiqqanlargha ghulluq, utmek, chushendurmek tes derislerni urunlashturmaydu.xizmettin chushsem kunde kitap kurimen dep kutupxanigha yugreydighan ish yoq. Shundaq azade. Ishqilip shundaq qilip 6yilliq uqushning harduqi biraqla chiqqandek qildi, uzemche mushundaq birer mezgil yürüp baqqum keldi. Diba, yene bir nime ba digenlerge ümrumde kirip baqmaptikenmen, kirip shundaq qizziq, qaynaq tuyuldi. Bir yilghiche dem élish waxtimda asasen qan'ghudek uxlaptimen, tamaqni aldirmay yep, yep bulghandin kiyin dungkürük, yen'en yoli digenlerni chugileptimen. Toy, meslehet chaylargha bériptimen, burunqi ichkirda yurup qqda tunushp qalghan birmunche qizlar bilen yöxuy(?) qiptimen....., uni buni dep bir yérim yil utup ketti. Menmu asta asta uyun'gha qandim bulghay, emdi asta asta qandaq qilish tughriliq uylinishiqa bashlidim. Aspirantliq imtahan birish kirekmu, yaki chetke chiqish iradem buyiche shu yolda ching turush kirekmu, ya mushu buyiche ishlewiremdim digendek. Axiri chetke chiqish arzuyumdin waz kechmey shuni nishan qilay digen qarargha keldim.del shu peytlerde perhat muellim béyjingdin qaytip keldi we uzun utmeyla yene mini uzi bilen bille ishleshke undidi., bu waqitta men artuq gep qilmayla shundaq qilayli zadi dep bir heptige qalmayla uning ishxanisigha kuchup kirdim. Perhat muellim 2001-yili duletlik tebii penler tetqiqat urnidin bir tima alghan bulup asasliqi lazir nurining chiqirish quwitini yuqiri kuturush, sazlash, ishlesh mixanizimni téxmu muqimlashturush digenlerni meqset qilghaniken. Teb'i penler bilen shughulliniwatqanlar bilidu, duletliq tetqiqat timisigha irishish digen asan gep emes. Shinjangdila qiyin bulup qalmay ichkirdimu qiyin. Men uning guruppisigha kirgendin, perhat muellim mexsus waqit ajritip zadi nime qilidighanlighimizni, qandaq qilidighanlighimizni intayin tepsili chushendurdi. Putun matiriyallarni birip mini kurushke buyrudi, tordin izdidim, shundaq qilip alahezel birer ikki aylarda asasi jehettin uqum kallamda aydinglashti.putun matiriyallar asasi jehettin rosche yaki in'gilzche.uwaqitta téxi men fizikilq uqumlarni we jumlilerni in'gilische qandaq deydu uxmayttim. Aldi bilen shuningdin bashlidim, loghet axturmay, mezmuni nisbeten uxshash bulghan in'gilsche we xenzuche maqalilarni bir duwe tépip sélishturup ulturup in'gilischisini ugendim. Tizla ishlirimizgha kiriship kettuq, her kechlik waqit, shenbe yekshenbe kunliri perhad muellimning ishlep ketkenlirini kurup men xijil bop qalattim, shundaq qilip menmu kunde asasen ishxanidin chiqmaydighan buldum. Bizning qilidighinimz asasen kompiyutérda nezeriywi hisaplash, uni delillesh, bashqilarningki bilen sélishturush, eng yaxshi chiqqanlirni perhad muellimning burunqi doktur yitekchi uqutquchisgha ewetip birip, shulargha tejribe ishletkuzup netijisini sélishturush, uni maqale qilip yézish digendek ishlar . Kompiyutérda bir qétim tejribe ishleshke 30 saettek waqit kitidu. Bundaq tejribidin 20-30 qétim ishlisek bir yurush sanliq melumat bulidu, undin kiyn bu sanlarni tehlil qilimiz...., perhad muellim bilen hemkarliqimiz nahayti küngulluk buldi. Duletlik tetqiqat timisi ungushluq halda tügidi. Birer yil utkendin kiyin miwisi asta asta kuruldi, ski,'ei, duletlik , xelqaraliq ilmi yighinlargha maqalimiz qubul qilindi, bérip maqalimizni uqup kelduq, perhad muellim bir qétim rosiyege chiqip kirdi, men 2003yili amrikigha bir ilmi muhakime yighin'gha maqale uqughili barimen dep wiza iltimas qilishqa kichikip qélip baralmidim. Memliket ichidiki nupuzluq jornallarda maqalimiz ilan qilindi.., ene shu maqalilarning kuchi bilen men buyil amrika dashusidin tuluq uqush mukapat puligha iriship uqughili keldim...., shunga men perhat muellimge alahide rehmet iytimen. Men bu jeryanda perhad muellimdin jiq nersilerni ugendim. Kespi nersilerdin bashqimu bek jiq nersilerni ugendim. Bezide bir ulturup paranggha chushup ketsek kechte binaning ishkini taqaydighan adem kirip aldiratqandila andin woy kech bop kitiptighu dep qalimiz. U béshidin issiq sughuqlar jiq utken.uzining qattiq yashash pirinsipi bar adem. Gepni qorqmay, udul udul diyeleydu. Bashqilargha yardem birishke amraq. Pulum qalmisa pul élip turimen, uy tamaqliri séghinsam uyige bérip tamaq yep kilimen.u sizni her waqit xewip tuyghusi ichide his qilip tirishishqa agahlanduridu. Bizde bar bulghan nachar illetlerni daim suzlep sizge singdurwitidu. Hem uzidin bashlap diqqet qilidu. Toy baghiqigha 6 dep yazsa u 6 tide barsa burun bulidighanliqini bilip tursimu 6tide baridu. (lékin men hazirghiche bikar bulsammu laghaylap sörülüp yürüp , 7:30, 8:00lerde ara n barimen).

2. Asime Niyaz. Sh j u axbarat fakultitining profiéssori, doktur. Aspiranit yitekchisi. Perhat muellimning ayali. Miningche uyghurlarda téxi er ayal ikki terep ikkilisila doktur bulghanlardin téxi bek sanaqliqmikin deymen. Asime muellimning uqush tarixi perhad muellimning tarixigha uxshash. Umu bilurosiye duletlik dashuéside iri bilen bille uqup dokturluqni alghan. Duletlik ijtimai penler fondidin alghan tetqiqat timisi bar.axbarat fakultiti téxi yingi quruldi, u hazirche shu fakultittiki birdinbir resmi pirofissor we doktor.iridin burunraq resmi pirofissor buldi téxi. Kuzitishimche uy ishighimu pishshiq.tamiqi bek uxshaydu.

3. Sahipjamal Dölet, sh j u fizika fakultiti pirofissori, 70yillarniing béshida toghulghan, hazir 34-35 ler etrapida bardur. Men xizmetke chushken waxtimda u téxi yénip kelmeptiken. Birer yillardin kiyn keldighu deymen, kelgendin kiyinmu uzaq turmay yene u dulet bu dulette aylinipla yurdi, resmi bésip ishligen waqitliri 2003 -yillarning axirighu deymen. Sahipjamal muellim toghriliq metbuatlarda xéli jiq tunushturushlar bulghan,. Shinjang mediniyti jurnilimu mexsus tunushturghan. Shunga men bu yerde tepsili toxtalmay. Toxtilidighinim , sahipjamal muellimning tetqiqat netijisning sewiysining yuqurliqi. Ikkimizning ishxanisi qoshna, kunde manche qétim uchriship , parangliship turimiz, lékin kespi jehette bek bir birimizni bilishp ketmeymiz. Umu bizning kespi jehette nime qiliwatqinimiz ni bek chushinip ketmeydu. Menmu uning tetqiqatini inchike chushinip ketmeymen. Bilishimche, uning tetqiqat yunulushi asasen, zerrichiler fizikisi, meydan nezeryisi digenlerdin ibaret.maddilar zerrichidin tuzulidu. Hazir bizge melum bulghan asasi zerriche 47 xil, ulardin birikkenlirini qoshqanda 100 nechche xilgha baridu.lékin nurghunlighan zerrichiler teb'ettiki normal sharaitta mewjut bulalmaydu yaki yekke halette hasil bulmaydu. Shunglashqa biz zerriche tizlitish uskunisi arqiliq intayin yuqiri inirgiye halitide zerrichilerni suqushturup andin ularni tetqiq qilalaymiz. Shunga bu yuqiri inirgiye fizikisi depmu atilidu. Insanlar hazir bilgen zerrichilerning hemmisini ulchemlik modil deydighan bir usul buyiche teswirleymiz. Sahipjamal muellimning tetqiqati asasen mushu modil üstide bulidu.. Bo toghriliq shunchiliq toxtilay. Bilishimche sahipjamal muellim mushundaq muhim mudillarning birini hel qilghan hem shu asasta melum zerriche mewjut ikenligige aldin hukum qilghan. Uning bu maqalisi dunyadiki mushu sahediki nupuzluq erbaplarning zor diqqitini tartqan, nobil mukapatigha irishken alimlarni uz ichige alghan erbaplar uning netijisini uzining maqalisda ishletken yaki shu tughriliq toxtalghan. Dunyada tesiri eng chong bulghan fizika jurnilining biri amrikida chiqidighan "physiks rewiew letters"bulup , sahipjamal muellimning maqaliliri shuningda ilan qilin'ghan. Bu jornallarning skitesir kursetkuchi indikisi 8.6 din ashidighu deymen. Hazir jungguda skiteripidin qubul qilinidighan fizikigha ait jornallar 6-7 etrapida, uning ichide skitesir kursetkuchi indiksi eng yuqirisi 0.69 etrapida. Mushu periqtinla his qilsingiz bulidu. Uni shinjangda, jongguda jiq adem bilmeydu,chet'elde kesipdashliri chong bilidu. U italiyediki "abdusalam neziyriye fizikisi tetqiqat urni"ning yuqiri derijilik tetqiqatchisi, her yili shu yerge birip tetqiqat élip birish wezipisimu bar téxi. Men bu qétim amrikigha kilishtin bir ay burun sahpjamal muellim italiyge kitip qalghan, burun xoshlashtim, kilip ikki aylar utkende andin kiyin torda uchrashtim. Uning yérim yéli sh j u da utse , yérim yili italiye, girman, yapuniyediki neziriye tetqiqat urunliri we tejribixanilarda utidu. Uning hazirqi netijisi bilen dunyadiki xéli xéli chong tetqiqat urunliri we unwirsititlarda ishliyeleydu, lékin u millitim uchun dep hichnimige qarimay yénip keldi. Shundaq isimde, uning yingi ishxaniisini retlewatqan waqitlar idi. Qarisam, shundaq jiq in'gilische kitaplarni yeshshklep ekeptu, buni kimler kurer disem, "undaq dimeng, emdi men uqughuchi terbiyleymen, deris utimen, uqughuchilirim kuridu" deydu. Uqughuchilirim kursun dep shunche jq matiriyallarni atayin hemmisini girmaniyedin élip keptu. Kitap digen shundaq éghir bir nime, uning ustige bu chet'elning kitapliri kisektek tom hem chong bulidiken. Ashu kitaplarni bir nime qilip girmaniyedin urumchige ekilip bulmaqning uzi bir mushkul ish. Urumchi ayryudurumida yuk taqingiz 20kiludin bir kilo iship ketse kilosigha 34 koy töleydikensiz. Siz hisaplap béqing, sahipjamal muellim shu kitaplarni gérmaniyedin ekilip bulghiche manche yerde ayrupilan almiship nechche dollar tuligendu. Emiliyette u kitaplarni bizdiki uqughuchilar emes uqutquchilar ichidinmu paydilinalaydighanlar sanaqliqla. Lékin uning umidi bek chong. Qulumgha , tirishchan, eqilliq uqughuchi alalisamla birinchi yili sh j u da kespi deris uqutimen, ikkinchi yili béyjingda, uchinchi yili italiyege ewetip uqutimen , uz waxtida men mushundaq bir pursetni bekmu teste alghan deydu. Elwette, uning hazir buninggha tamamen kuchi yitidu, qolida 2-3 xil tetqiqat fundining bergen puli 300mingdin ashidu,'italiye, girmaniyediki kesipdashliri u tunushturghan ademge sheksiz ishinidu. Bu toghriliq men axirida yene ayrim toxtilishim mumkin. Bu yerde yene alahide tilgha élishqa tigishliki sahipjamal muellimning yoldishi. U sahipjamal muellim bilen bir yorttin, uqush putturgendin kiyin bille urumchide qéilip xizmet qilip, kiyin toy qilghan. Sahipjamal muellim balisni tughup manche ayliq bulmayla irige tashlap quyup chetke chiqip ketken. Barliq bala japasini iri tartqan. U sanjidiki bir hukumet urginida bashqarma derijilik , ishiktin chiqsa mashinisi bar kadir bulup, sahipjamal muellim tola uyde bulmay ,'öy, bala béiqishta zor qiynchiliiq tughulup turghachqa, u utken yili xizmitidin istipa birip, sh j u da adettiki bir kishilik xizmetchi bulup urunlashti. Sahipjamal muellimning yene mektep ichide matiriyal yutkeydighan, resmiyet bijiridighan, pol testiqlitidighan digendek parche purat ishlirining hemmisini hazir shu qilidu. Sahipjamal muellim uzi kichik piéil, chiqishqaq, qet'i tekebburi yoq ayal. Bashqilargha bek kuyinidu, bulupmu yashlarning maaripigha bek köngül bülidu. Mining uquydighan ishimghimu jiq kuchidi, men bilen tunushqan kundin bashlap uqush toghriliq nesihet qilidu, yol kursitidu, bu bulmisa uni qiling , u bulmisa mawu ni qiling dep toxtimay kursitip turidu. Bikar qalghan ademge bek öch. Her qétim chetke mangghanda mining uqushqa iltimas qilish matiryalimni élip mangdi. Men palaket ulgurtup bulalmisam téxi uzi mini izdep, teq qilghuzup élip mangidu. Lékin axirida men yenila uzemning kespini tallap amrikigha keldim. Shundaqtimu sahipjamal muellimning bu chin könglidin qilghan yardemlirini men hergiz untup qalmaymen. Sh j u fizika fakultiti men kelgende dewir almishiwatqan waqitlar iken. Men kilip yil utmeyla nechche tejribilik uyghur pirofiissor biraqla pinsiyge chiqti. Sahipjamal doktur dewir almashqandin kiyinki fizika fakultitining uyghurliri ichidiki hazirche birdinbirresmi pirofissor. Uzining xenzulirining gipinimu tashliwetken sésiq paypiqigha teng qilmaydighan fakultit mudirimizmu sahipjamal muellimning gipini yirmaydu. Nurghunlighan ademler pinsiyge chiqqiche aran bulalaydighan pirofissorluqni u 30 nechche yéshidila aldi.

(qulum télip ketti, bugun mushunchilik yazay, dawamida téxi yene bir munche dokturlar bar.).

4.Medine Ablikim. Medine hedimiz toghrisda izdinishta xili yazmilar yollandi. Yiqinda yollan'ghan bir tima tuwendikisi:http://www.izdinix.com/munbar/ShowPost.asp?topage=1&id=8484 , buningda qisqila yéziptu, 3-4-aylarda yézilghan bir yazma bulidighan, uningda bek tepsili yéziptiken.téipip adirsini birey disem, izdinishning izdesh iqtidari ishlimewatidu. 2004-yili sh j u qurulghanliqining 80 yilliqini tebrikligende, bizmu fizika fakultitining manche yilliqini tebrikligeniduq. Shu waqitta medine hedimiz keptiken. Paaliytimizge qatnashti.

5.Ayjamal Abdurahman. Sahipjamal, medine hedimizler bilen teng yashlarda. Men bu hedimizni kurup baqmighan. Lékin fakultittiki uqutquchilardin, sahipjamal hedimizdin gipini köp angligha., yunulushi asasen biu xémiye, matiryiyal fizikisi tereplerde uxshaydu. Tordin izdep baqsam munu adirsini chiqirip berdi.(http://www.chemie.fu-berlin.de/cgi-bin/personen_en?Ayjamal+Abdurahman) , hazir birlinda iken. Doktur ashtiliqni uquwatamdu, yaki püttürüp bulup shu yerde ishlep qaldimu, buni surimaptimen. Ilawe:fakultittiki uqutquchilarning dep birishiche, sahipjamal, medine, ayjamallar bille uqughanlar iken. 80-yillarning axiri,90-yillarning béshida téxi shinjangda aspiranit digen uqum emdi peyda buluwatqan waqitlar ikenduq. U waqitta fizika fakultitida aran 3tek aspirant uqughuchi qubul qilish huquqi bar yitekchi uqutquchi barkenduq. 90yiliri putun sh j u da uyghur xienzu bulup aspirant uqughuchilarning sani 15lerdin ashmaydikenduq. Ene shu waqitta , bu ucheylen biraqla aspiranitliqqa qubul qilinip, sh j u da xéli ghulghula boptikenduq.uning ustige üchilisi uyghur qiz. Hazirmu fakiultittiki xenzular "liyang gi jyamali " dep pat pat tilgha alidu. 2000yillar upchurisde bular arqa arqidin ne tije bilen uqush putturdi, ularning yiraq bulmighan kelguside , shinjangda emes , pütün jongguda , dunyada ghulghula qozghishigha tilekdashmen.

6. Abdushukur Abdurishit. Yorti kuchadin. Sahipjamallardin birer yil periq qilidighu deymen . Umu 90-yillarning bishida aspirantliqqa uqushqa kirgen. Uqutquchilarning dep birishiche, kallisi erkin Sidiqniingkideng utkurken. Uning shu waqitlarde béyjingda ezeldin kompiyutér proegrammisi uginip baqmighan halette bashtin bashlap üginip , sinip buyiche héchkim hel qilalmighan mesilini hel qilip penler akadimysidiki xenzularni hang tang qaldurghan ish izliri bar.uning bilen bille yurgenlerning dep biréshiche, u uzeldin fizika, matimatikidiki formulalarni asasi furmulidin bashqilarni iside tutmaydiken, lazim bulghand uzi türlendürüp mangidiken. Abdüshükür 90-yillarning bashlirida sh j u fizika fakultitida mastér (magistér) aspirantliq uquptiken, aspirantliqni tugetkenkendin kiyn, umu italiye abdusalam nezirywi fizika tetqiqat urnigha bir yilliq tetqiqatchi uqughuchiliqqa barghan., u yerdiki uqushni ela netije bilen tugetkendin kiyin shiwitsaryydiki bir dangliq unwirsitittin uqush mukapat puligha iriship doktur uquptu, 2000-2001-yillar upchurisde uqushi puttighu deymen. U bir mezgil shu unwirsitittimu bir yerde uqutquchi bulup ishligen, anglisam hazir bir yuqiri pen téxnika shirkitide injinir bulup ishlewitiptu. Tordin izdep baqsam, uning ilan qilghan tuwendiki maqalisini kurdim: http://www.snf.ch/nfp/nfp36/progress/baratoff.html. Bu molukula dinamikisi toghriliq yézilghan maqale iken. Uni amrikidiki llnl duletlik tejribixanisidiki tetqiqatchilar bilen birlishp yéziptu. Llnlu amrikidiki eng dangliq bir nechche dulet tejribxanisining biri. Nobil mukapatigha irishken fizika alimliridin manchisi bar. Tuwendikisi isyan isimlik bir turdishimizning abdüshükür toghriliq bayani(bu tordishimizning bayanidin qarighanda u aldi bilen malaysiyagha bérip 6aydek til uquptu, uningdin kiyin shiwitsaryydin bir mektepning aspirantliqigha qubul qilinip shiwitsaryge keptu. Uz waxtidiki makanim chayxanisda abdüshükür bilen tunushqaniken). :" bir kuni intirnit turidiki uyghurlar daim paranglishidighan chayxanida (miningche makanim chayxanisini körsitidu) wetendin uqushqa chiqip , shiwitsariyediki dangliq ali mekteplerdin biri bulghan basél unwérsititining fizika kespida dokturluk ünwani élip hazir shiwitsariyning paytexti bérndiki bir dangliq kompiyutér shirkitide éyigha 5-6ming yawru maash bilen ishlewatqan abdüshükür abdurishit bilen tunushushqa muyesser buldum. Uzun ötmey uning tekliwige binaen öyige mihman'gha bardim. Uning uyghurche uslubta chirayliq gilemler bilen bizelgen 4 éghizliq azade üyide uzun'ghuche parangliship ulturduq. Abdushukur sh j u fizika fakultiti da mastirliqni putturgendin kiyin italiyede uqughan, kiyin u yerdin shiwitsariye basél unwiérsitigha kilip matiryyal fizikisi buyiche dokturluktd uqughan. Uqughandimu alamet uqup, bashqa normal uqughuchi normal bulsa 4 yilda aran puttureleydighan uqushni u ikki yérim yilda putturup, mektep tarixida dokturluq uqushni eng qisqa mudette tamamlighan uqughuchi digen rikortni yaratqan. Mektep terep uning utuqlirini qutluqlash yuzisidin mektep tarixida tunji qétim uning sheripige atap qutluqlash ziyapiti bergen. Emdila 30yashning qarisini alghan abdüshükür uzining uzun yilliq uqush tarixini xulasilep mundaq didi:' men bir addi uyghur yash, gerche kichikmdin yaxshi uqup kelgen bulsammu, lékin qérindashlirimining arisida alahide eqilliq, toghma qabiliyetlik hisaplinip ketmeyttim. Peqet mining izchil harmay tirishp ishlesh rohim manga hemra buldi xalas. Men yaxshi uqush pürsitige irishelidim, emma yurtumda, manga uxshash uqush pürsitige irisheleydighanlar qanchilik deysiz. Kisip éytalaymenki , mining urnumda hush kallisi jayida bulghan herqandaq uyghur yash mushu uqush pursitige irishshse, tiriship bersila umu jezmen utup chiqidu. Manga uxshash dokturluk unwanigha irishken uyghurlardin barmiqimni kuturupla 200ni sanap bireleymen. Ularmu manga uxshash uqush pürsitige irisheligenlerdur'. Arimizda bir qisim uyghur we xenzularning köp qisim uyghurlarni 'medinyetisiz, meynet, eqilsizdep qarap ularni kemsitidighanlighi, bir kisim uyghurlarning hetta putun es yadining bir nimilerni qilip chet'elge chiqip shu yerning puqrasi bulup, uyghur digen milletni ikkinchi kurmisem dep uylaydighanlighini, yene bir qisim kishilerning uyghur tilini hazir uyghurlarning tereqqi qilalmasliqidiki sewebi dep qarap mekteplerni xenzuchilashturushni teshwiq qiliwatqanlighini disem, abdüshükür ghezeptin chiki tumurliri tompiyip , urnidin ghezep bilen sekrep turup ketti we xuddi men ashundaq idiydiki ademdek közumge bigiz qolini sanjip turup warqirap ketti: 'tüfi!!, uyghur eqilsiz , medinyetj digenlerning uzi meynet, medinyetsiz, niyti bashqa. Mana men gerche kuchadiki bir topa basqan namrat yézida , kichigimdin uyghurning en'eniwi mediniyti tesiri astida, uyghurche mektepte chong bulghan bulsammu, lkén yawrupadiki yuksek mediynyetke ige shiwitsaryyde chénip qalghinim, kichikimde uyghurche uqughunum hich chénip qalghinim yoq. Téxi mining aldimda mushu xeq chanidu. Erkin Sidiq dise,'amrikidiki nurghunlighan optika sahesidiki injinilar way dep kitdu. Umu aqsudiki bir topilang mektepte uyghurche mektepte uqughan. Ejep uninggha uyghur tili, uyghur bop qalghanlighi putlashmaptighu. Uz waxtida u memliketlik uqughuchilar birleshmisining resi bulup ishligendimu bular uninggha putlashmighan'ghu...ashundaq digenlerning uzi chataq, niyti yaman, buninggha hergiz aldinip qalsang bulmaydu...' . U yene bir munche mushu toghriliq suzlidi, suhbitimiz yérim kichigiche suzuldi, axiri bek kech bop ketkechke , men xijil bulup, uning shunche ching tutqinigha üzrixaliq iytip yandim. " yuqarqilar turdishimiz isyanning bayani, u buni 2001- illar opchuriside yazghan bulsa kirek. Abdüshükür üz waxtidiki makanimning aktip ezasi idi, men uning bilen shu yerde tunushqan. Menmu fizikigha munasiwetilik nerse uqughachqa uninggha alahide qizziqattim. Em ichkirge kilishtin burun un tughriliq köp anglighantm. U bikar bulsila makanim chayxanisigha kiretti. Linux, unix digendek nersilerni u manga shunda ubrazliq qiliip chüshendurup quyghanidi. Bir kunlerda xili uzun yoqap kitip peyda buldi, chayxanida uchrishipla "hey jekk, ajayip qizziq ish "didi. Men qizziqip, aldirapla nime ish buldi dep sorisam " men aldinqi hepte girman'gha bir xelqaraliq fizika ilmi muhakime yighinigha qatniship maqalemni uqush üchün barghanidim, yighin zalida birsi manga shundaq bir yéqishliq tuyulup ketti, chirayidin qarisam yawrupaliqtek qilidu. Lékin nimishqidu uning bilen shunda paranglashqum kilip kitip paranglashsam , u kimken bilemsen, umu uyghurken!! Towa dewettim ichimde, bir birsimizning uyghur ikenligimizni bilip tas qalduq sekrep ketkili. U yapunda dokturluq uqushni putturey dep qalghan uqughuchiken, mushundaq bir muhim xelqaraliq yighin'gha ikki uyghur qatnishiptimiz. Uzemni shundaq pexirlik his qip kettim. Mushu kunlerde 6-sizim digennimu ras bar nerse uxshaydu dep uylap qéliwatimen.." uninggha egiship menmu bir xil hayajanlinish hisyatigha chumuldum. Kiyin makanmu tuyuqisiz taqilip qaldi, uning bilenmu alaqe uzulup qaldi. Isimde qilishiche shu waqitta uning uzi yasiwalghan addila bir tor béti bulidighan , hazir izdep tapalmidim.

7. Maxmutjan. Uqughan yili sahipjamal,medine lar bilen birer ikki yil periqlinidu dep uylaymen. Chunki paranglashqanda nupus tizimlaydighandek yaki muxbirdek qachan tughuldiingz, qachan nime ish qildingiz dep surighili bulmaydiken. U 90-yillarning kiynki yérimighiche sh j u fizika fakultitinng ghulluq uqutquchiliridin birikenduq. Uningdin kiyn 98-yili etrapida amrika bostundiki bir unwérsititning uqush mukapat puligha iriship, amrikigha uqushqa keptiken. 2005yilniing béshida uqush tugep, 5-aylar etrapida yénip kelgen. Amrikida 7yildin artuq uquptu. Xizmetdashlarning diyishiche xili semirip kaptu. U qaytip kelgen waqit men amrikidin uqushqa iltimas qilip netijisini 4 kuzum bilen bilen saqlawatqan waqitlar idi. Shu kunlerde maxmutjan qaytip kelptu digen gepler buldi. Bir küni atayen bir izdep kurushup ehwal uqushup baqay dep xiyal qilip ultursam tuyuqsiz ishxanamning ishiki chikildi. Shu waqitta men amrikidiki profissordin kelgen xetni échip téxi uqimighanidim. Ishikni achsam tembel kelgen birsi turuptu . Perhad malim barmu didi, men "yoqdepla uzemning xétini kurushke aldiridiim, bek qizghinmu muamile qilmaptimen. Hazir uylisam xijil bulimen. U birdem turup qaldi de, boptu emise dep mangay dep turushugha yene bir chong malim kep qaldi de? "woy , maxmutjan " kirmey bu yerde turup qapsizghu, ichidikisimu bizning yash uqutquchimiz, sizqaytip kepsiz, emdi sizning urningzgha uni ewetmisek bulmaydu " dep uni ishxanigha bashlidi. Shu waqittla men uning men izdep bérip kurushey dep uylap yurgen maxmutjan ikenligini uqtum. Nahayti qizghin paranggha chushup kettuq, umining mektep iltimas qiliwatqanlighimni bilip mendin nimilerge diqqet qilish tughriliq bir munche meslet berdi., men iltimas sun'ghan her qaysi mektepler toghriliq bilidighanlirini dep berdi. Shu ariliqta, perhad muellim, sahipjamal muellimlermu peyda bulup u surun shundaq qizzip ketti. Ishxanimiz kichik kep qaldi. Perhad muellimmu derhalla kafi demlem ulgurdi, kafi ichkech,'üre turupla shundang uzun fizika toghriliq chongqur suhbetke chushup kettuq. Shu suhbet hazirmu ashu péti yadimdabar. Téxi sahipjamal hede fakultittqa dep bir éghiz öy teyyarlitip pakiizqilip charchighanda dikkide kirip kafi, chah ichkech ulturup chiqidighan yer qilayli dep teklipmu berdi. Kiyin shu heptining axrida maxmutjanning amrikidin uqushni ghelbiliik tamamlap qaytip kelgen sheripige barliq milli uqutquchilar yighilip bir yighiliishmu urunlashturduq. Milli uqutquchilirimizning kuchi téximu zoriyidighan buldi dep xosh bulduq. Bashqilarning diyishiche, maxmutjanning deris utush mitodi bek yaxshi iken. Lékin ishlarning keyni unche jayigha chüshmidi.sh j u ning qaidisi buyiche , ular uqush putturup xizmet qilmaqchi bulghanlarning diplumini putunley tekshureydiken. U amrikidin diplom alghan bulghachqa , jungguning amrikda turushluq elchixanisining mexsus mushu ishni qilighan yirige diplom tekshurup kurushni hawale qilip , ular tekshurup kurup, ispat chiqirip sh j u gha ewetip bulghuche birer-ikki ay kitip qaldighan uxshaydu. U he boptu emise tekshurup kurunglar, dep öy biridighan yerge barsa, sen téxi bizning resmi uqutquchimiz bulmisang öy birelmeymiz, bizmektepning resmi höjjitini kurgendin kiyiyn andin uy birimiz dep yolgha saptu. Mektepning bashqa memuri xadimlirining ish bijirish puzitsiymu könglini yérim qiptu. Ayali, balisi bar maxmutjan'gha uy makansiz urumchide 2-3ay bikar laghaylap yurush éghir keldimu, del shu waqitlarda sifen dashö fizika fakultitining mudiri bu geplerni anglap anglap way maxmutjan , sh j u sanga nechche pul birimiz digen bulsa bizmu uningdin ashurup birili, tetqiqat xirajitingni uzem ige bulup sh j u qanchilik birimen digen bulsa men shunchilik sanga hel qip birimen, diplomingnimu tekshurmeymiz, ya kiyin tekshurwalayli deptiken , maxmutjan'gha mokla xosh yéqip pishini qaqqniche shuyerge kitip qaptu. Ixtisasliqlar riqabiti digen mana shu. Bu geplerni anglap bizning jiq könglimiz yérim buldi. Sahipjamal malim achchighida shujanglarning qishigha béirip birmunche qaynidighu deymen.

8. Memitiimin Abbas. Sh j u pen téxnika sinipning tunji bergen miwilirining biri. 93-yilliq pen téxnika sinipida uqughan, 2 yil ela netije bilen putturgendin kiyin , sh j u bilen béyjing unwérsiti melum kilishim hasil qilip memitiminni uqutup baqmaqchi bulghan. Chunki u waqitlarghiche, béyjing unwérsititi (b u ) uyghurlardin az uqughuchi qubul qilidiken muhimi qubul qilidighini hemmisi asasen minkawxen. Lékin memitimin mektepni uyghurchida uqughan. Mushundaq bir sharait astida u sh j u pen tixnika sinipining utluq arzu armanlirini zimmisige yuklep 95-yili b u gha uqushqa kelgen. U bu uqushni nahaytimu yaxshi uqup, béyjing unwérsititiining munasiwetlik rehberlirini bekmu razi qiliwetkechke,'ular 94-yilliq pen tixnika sinipidin biraqla 4 uyghur uqughuchini qubul qilghan shundaq qilip memitimin yiqinqi 10-20 yillar mabeynide béyjing unwérsitining derwazisini uyghurche uqughan uqughuchilar uchun uzining kuchi arqiliq achquzdi. Uning bu tuhpisige sel qarimasliq kirek. Memitimin b u diki 4yilliq uqushni 3 yilda tugetti. Uqush putturgen waxtida,'imtahansiz aspirantliqqa qubul qilinptu. Yene bir muhim ish, u aspirantliqqa yitekchi uqutquchi talllighanda u shu waqitta penler akadimiyside xizmet qiliwatqan doktur ashti kuresh akini yitekchi uqutquchi qilip tallaptu. Bu yerde magistirliqni alghandin kiyin yene penler akidimiyside dokturluq uqushni dawamlashturup 2002-yili etrapida dokturluqqa irishtighu deymen. Memitimin u men bilgen uyghur dokturliri ichidiki eng yash doktur!!. Sorisam uning yéshi men bilen teng iken. U mektepke bizdin burun kiriwaptiken hem atlap uquptiken. Toluq kursnimu bir yil qsqartip uqudi, shundaq qilip yurup u 25 yéshida dokturluqni aldighu deymen. Qaysnglar téxi bir uyghurning 25yéshida doktur bulghan'ghini anglighan. Shundaqlar bulsa xewer qilip qoyunglar. Memitimin uyghur tarixidiki eng yash dokturluq rikortini yaratti, uning bu rékorti yiqinqi zaman uyghur pen téxnika tarixigha yézilish kirek. Mana men uning bilen yash jehette teng ikenmen, lékin men uqushni emdi bashlidim, 6-7 yilardin kiyn dokturluqni aldim digendimu memitimndin alahezel 10 yil kiyin alghan bulidikenmen. Mushuni uylisammu bir xil bop qalimen. Lékin ten bermey bulmaydu . Herkim uzi tiriship qip bulalmighan ishni birsi bek chirayliq qiliwetse uninggha bir xil hurmiti kilidu . Mining memitimgha shundaq hurmitim bar. Memitiminnng istiqbali téixi aldimizda. Yene bir yiri memitimin nahayti paaliyetchan. Béyjingdiki kona balilar asasen tunuydighu deymen. Bir yili u xoten bilen alaqilishp namrat uqughuchilarning arxipni yighip, sebiler digen bir betni ishligen. Qarisam 200 tin artuq namrat balining tepsili ehwali tunushturluptiken. Bir mezgil bu ishlarmu xéli ubdan mangdi, léikin uning guruppsida hello lifetek yaman teshwiqatchi bulmighini uchun qarisam jemyette unche tesir qozghughandek emes. Memitimin arliqta yapun'gha, firansiyge biérip tejribe ishlep tetqiqat bilen shughullinip keldi, mushu yilning béshida emdi bérip ishley dep sh j u gha yénip kelgen, lékin bir mezgil turup eng yaxshisi doktur ashtiliqnimu tugitey digen uygha kilip yene béyjnggha kitip qaldi. 6 ayda men amrika elchixanisidin wiza élip b u gha barsam memtmiin taza mihman qilghanti. U uzi pelsepe, tarix, siyasi digenlergealamet qizziqidu, üzining bir yürüsh mesililerni tehlil qilish usuli bar. Mendek kitap xaltisi emes, turmushtinmu huzurlinishni bilidu. Sayahet qilishqa amraq.

9. Exmetjan. Uzini biwaste tunumaymen, kürup baqmighan. Lékin perhat muellim , memitiminler bilen yaxshi tunushidiken. Manga shular gipini qip bergen. Uzi sifen dashu dauquptiken, hem uqush putturup shu yerde qép qilip , kyiyn penler akadimiysige dokturluq uqushqa keptiken. Manga uning giipini qiliip bergen waqit 2002-yillar etrapi idi, shunga hazir uqushni puturup bulghandu.

10. Kuresh Ibrahim. Uyghurdiki birinchi ewlad dokturlarning biri. Biz tuluq uttura mektepte uquwatqan chaghlarda uni gizit jornallar tola teshwiq qilatti. Hazir naxsha usulgha dum chushup untup qaldi. Tunji qétim uniing tunushturlushini uqup uzemde qanchiliq hayajan tuyghusi bulghanlighini bilmeymen. Tunji qétim doktur digen süzning keynidiki ashti digen gepni uqup nime digen gep bulghitti chushinelmey xéli ademlerdin sorisam shu waqitta birsimu uqmaydikenduq, kiyin urumchige kelgendin kiyin malimlirimdin sorap bildim. Torda tunushturliishi bulsa qisturup qoyay disiem tapalmidim, lékin amrikida bir unwérsitta uning alaqiliiishish adirsi chiqiwatidu, shunga uhazir amrikida uxshaydu. Uning tepsili tunushturlushini munasiwetlik jornallardin kurgeysiler. Memitiim shuning qolida uqughan.

11.Ghéni Ghupur. Sh j u matimatika fakultitining profissori, doktur ashti, aspiranit yitekchisi. Matimatika 89 ya 90 -yilliq sinipning uqughuchisighu deymen. Men pen -téxnika sinipida uquwatqan waxitimlirimda uning mastirliqta uquwatqan waqitliri ikenduq. Uni yollarda körgen. Shu waqitta matimatika fakultitida yene ghéni we hesenjan dep ikki aspiranit bala bar idi. Bu ikkisi öz waxtida uquwatqanda bek térishp yaxshi uquptikenduq, pen tiéxnika sinpimu bashqurush jehettin matimatika fakultitigha qaraydighan bulghachqa, u ikkeylenni anche munche kurettuq. Bulupmu hesenjanni tola kurettim, kiyimliri kona, lékin pakiz. Kiyin men ichkirge kitip uqup kelgende qarisam hesenjan amrikida uqughili chiqip kitiptu. Umu hazir dokturluqni putturup birer yerde ishlewatqandu. Ghéni mastérliqni putturgendin kiyin penler akédimyside dokturluqni uquptu. Anglishimche, uning doktur yitekchi uqutquchisi jungguda nahayti nesiri bar matimatik iken.uning qulida ghénimu nahayti qabil tetqiqatchi bop yitiship chiqiptu. Uqush putturgende téxi en'giliyde bir kitap chiqiriptu. Men en'giliyde ghéni kitap chiqirptu dep anglighande téxi uni en'giliyde doktur uqughan uxshaydu dep uylaptikenmen. Kiyin yene amrikidimu bir kitap chiqirptu. 2001-yili sh j u matimatika fakultitidiki doktur ashti xizmet punkitigha kirip 2003 yili putturup, u shinjang uzi terbiylep chiqqan tunji doktur ashti boldi. Bu toghriliq tuwendiki ulanmini kurung: http: //kampus.ker.net/20030604/3086047.shtm了 matimatidiki xizmetdashlardin anglishimche, ghénining kitabi we yazghan maqalilirining ilmi sewiysi intayin yuqiriken. Shundak bulushigha qarimay u yene yuqiri sewiylik ikmi maqalini xuddi salam xet yazghandak yazidu. Her yili axridiki sh j u ning ski sanbliq melumat ambirida saqlashqa tallan'ghan maqaliler tiézimligida ghénining ismini tola kurisiz. Mushu netijiliri bilen u profissorluqni 30yéshida aldighu deymen. Miningche u uyghurlardiki eng yash profissorluqni alghan. 2004-yili u shinjang buyiche meshhur 10 yashning biri bolup bahalandi.

12. Hesenjan. Ustide tilgha alghan hesenjan shu. Hazir amrikida.

13. Erkin Sidiqni untup qaptimen. Bu toghriliq jiq suzlimey. Erkin Sidiqning utkende ilan qilghan söhbet xatirisniing ayighi chiqipiiken, bilmey yuruptimen, yiingdin bek jiq mezmunlar qétiliptu. Uqup bolup hayajaningizni basalmay qalmaslighiiz uchun, yurek kisili barlar diqqet qilnglar. Chushurush adirsi mawu: http://www.bilik.cn/down/software.asp?id=106. Yene word, pdf, html herxil nusxuda chushurgili bulidighan qilip quyuptu. Men her bir uyghur yash balisining bu suhbet xatirsini bir uqup chiqishini umit qilimen. U sizge qanda uginish , balini qandaq terbiylesh, munasiwetni qandaq tengshesh digendek herxil nersilerni emeli misallar bilen ugitiptu. Men Erkin Sidiq akining bu emgikige heqiqeten xursenmen. Qaysi kuni qeghezge bésip chiqarghantim, 170 bet keptu, bésip tuplisem chong bir kitap boldi. Hazir birer qiyinchiliqqa uchrisamla Erkin Sidiqning oz waxtide duch kelgini mendin nachar ikentuq, u hemmisini yingip chiqiptu, senmu shundang qil dep uzemge teselli birimen. Qaysi kuni bizning bir profissorning bir maqalisi Erkin Sidiq tehrir bulghan "Journal of optical society of Amerika" digen jornalgha maqalisi chiqiptiken, xosh bolup mini chong qilip bésip chiqirip ishxanisning aldidiki doskigha chaplap qoyushumni buyrudi.

14. Zeper Abliz, sh j u xémiye fakoltitida uquptiken, hazir jonggu miditsina penler akadimyside doktur yitekchisi iken.Özi tonji ewlad uyghur dokturlirining biri. Bu adem toghriliqmu men toluq utturini putturgen waqitlirimda metbuatlarda xéli teshwiqatlar birilgen. Tetqiqat netijisi kurunerlik. Tepslisini tuwendiki adirsitin kürüng: http://www.meripet.com/Bio/Zeper_Abliz.htm

15. Esqer Hemdulla. Sh j u uchur qurlushi fakultitining yardemchi pirofissori, doktur, aspirant yitekchisi, éléktérun fakultitining muawin mudiri. Tunji qarar sh j u pen téxnika sinipining uqughuchsi. Xotende tughulup bashlan'ghuchni shu yerde uqughan, kiyin qaghiliqqa kuchup bérip uqushni dawamlashtughan. 91-yili pen téxnika sinipigha qubul qilnip 93 yili chingdudiki éléktiérun pen téxnika dashusige uqushqa ewetilgen. Men 97-yili bu mektepke uqushqa barsam uning aspiranitliqnning ikkinchi yiligha qedem qoyghan waqitliri ikenduq. Intayin qizghin qarshi aldi. Uning bilen 4 yilni aka ukidinmu yiqin utkuzduq, men uqush putturup yénip kelsem u téixiche chéngduda qaldi. 2003-yilning axri andin dokturluqni élip yénip keldi. Hisaplap baqsam u chingduda 10 yildin sel artuqraq turuptu. Men hayatimning eng muhim waqitlirini shuning bilen utkuzdum. Uning manga bulghan terbiysi bek chong. Pen téxnika sinipning balliri hemmeylen uni chong bilip saqal, ya lawda deymiz. U gerche bizge undaq qil, mundaq qil dimismu, shuning yurush turushudin biz hemmiini uginettuq. Özining emeliyti arqiliiq bizge ülge bulatti. Uning hichqachan bir nersidin , ya tamaqtin, ya deristin, ya muellimidin , ya etrapimizdiki ademlerdin qaxshap baqqinini uqmaymen. Deslep barghanda tamaqtin azraq qaxshap qoysam , mushunchiliq tamaqning bulghinigha shukur qil dep birdem terbiye qilghanti, kallam shu haman yurup ketti, uningdin kiyin menmu bir nimidin qaxshimaydighan buldum. Ishqilip manga adem bulushning yollirini u uzining emiliyti arqiliq ögetken disem bulidu.

16. Guzelnur. Qeshqer sheher ichidin. Tibbi unwérsititni putturup shu yerde aspiranytliqni putturup 98-yili chingdudiki xuashi tibbi dashuside doktur uqush uchun bériptiken. Shu waqitlarda tunushqan. Uzi shundaq yaxshi, chiqishqaq, bek gepdan. Millet, tarix dep qalsingz sizni ulturghuzup qoyup suzleydu. Uyghurche tamaq séghinp qalsaq uzimizning apisigha undaq tamaq qilip biringa digendek shundaq dep télpun urup quyupla kechte bérip tamaq yep kilettuq. U 3 yil bek japa tartip uqudi. Tébbi kesipniing aspiranitliri bek japaliq ishleydiken. Upiratsiye dep bir kirip 24 saet chiqmighan. Hérip échip aran chiqsa biz uni uqmay kilip uni aware qilghan, u bizge chandurmay, nime disek shuni itip birip chirayliq uzitip qoyghan, shu ishlarni eslisem bir xil xijil bop qalimen. 2001-yili chingdudin bille putturup yénip kelduq. U tumur yol tereptiki ösme kisellikler doxturxanisda ishlewatidu. Rak, usme digendik ishlar bilen hepilishdu. Urumchige yénip kelgendin kiyin uni ikki qétim tuyda kurdum. Uningdin kiyin uchriship baqmidim. Urumchide qilghan ishlarning tayini yoq, bir nimiler bilen aldirash yuruydikenmiz, esli biz kichik bulghandikin izdep turudughan gep idi. Guzelnur yoldishi bilen sawaqdash, bir yorttin. Uning yoldishimu tibbi unwérsittning qabil doxturi. U ikkisi bir birige shundaq mas kelgen. Ikkisni kursek mesigimiz kilip kitidu.

17. Alim Qadir. 91-yilliq pen téxnika sinipning qabil uqughuchisi, pen téxnika sinipini putturgendin kiyin sh j u pizika fakultitida xenzu sinipqa kirip uqughan. Sh j u da 95-yillardin kiyin uqughanlarning ichide uni tunumaydighanlar az bulsa kirek. Chunki u waqitlarda sh j u da sanaqliqla aspirantlar bar idi, uning ichide alim bir qeder paaliyetchan. Ugunush usuli, in'glischisi alahide yaxshi. Nechche qétim in'glische 4-derije, aspirantliq imtahanigha qatnishimen deydyghanlargha haqsiz deris utetti. Lékin anglishimche uning mundaq heqsiz ötken derislirining unimi unche yaxshi bolmaptudek. Menmu bir mezgil heqsiz deris utup baqqan. Unimi peqet yaxshi bulmaydiken, uqughuchilar bir kun kelgen, bir kun kelmigen, hichqandaq qizghinliqi yoq. Yenila pul digenni buldi diguche élip deris utken'ge yetmeydiken. Alim ning musteqil idiysi bar, nahayti emiliyetchan. Uginish usul nahayti unumluk. Mana men shuning uginish usulni qollinip in'gilis tilini hazirqi sewiyemge ekelgen ademmen. Pen téixnika sinipning ikkinchi yilliri idi, in'glis tilini uginimen, uginimen ya bir ugen'gendek bulmaymen,. Shundaq umitsizlinip kettim. Shu waqitlarda alimgha dert iytqili kirsem, u bir qatar uginish usullirini tunushturdi hemde manga kunde 1saettin 2 saettikiche waqit chiqirip shu ugunish usuli boyiche in'glis tilidin deris ötti. Bir-ikki ay dawamlashtiimiki deymen, uningdin burun uning idiyysi, uginish usulliri toghriiliq bilmeyttimken. Mushu ikki ay mining uginish tariximdiki hel qilghuch bir dewir hisaplinidu. Uzemni yingiwashtin tunudum, isit burunqi israp qip ketken waxtim dep kettim, shu buyiche ugnishni dawamlashturdum. Ichirgiimu kirdim. 1-yili 4-derije imtahan birip baqsam qanda bular dep bersem , 78 aptimen, heyran qaptimen. U imtahanni birimen dep men birer qétim shuninggha munasiwetlik teqlidi imtahan suali ishlep baqqan adem emesmen, suzluk yadlap baqmighanmen. Ashu numurgha téxi mekteptin 15 koy mukapatmu aldim. Ha, ha. Shu waqitlarda alimgha ichimde qanchiliq teshekkur iéytip kettim. Gerche men uning qolida biwaste uqup baqmighan bulsammu hazirghiche uni bir ustazim dep hisaplaymen. Ichkirdin uqush putturup kelsiem, alim fizika fakultiitta ishlewitiptiken, kiyin umu italiyege chiqip ketti. Shu yerde turup amrikining bir dangliq unwérsititinng toluq uqush mukapatigha irishptiken, lékin u yerde amrikiniing elchixanisi uninggha amrikigha kirish ijaziti bermeptu, shuning bilen yénip kilip jungguda turup bir yil ichide 3 qétim kirdi, uchila qétim ijazet alalmay axiri girmandin bashqa mektep iltimas qilip shu yerge chiqip ketti. Doktur uqushi mushu birer yilining ichide tugeydighu deymen.

18. Abdurehim. 91-yilliq fizikining, alimning eng yiqin sebdishi. Burundin tartip bir yataqta yétip bille uqup hazirghiche kelgenler. Tarixi alimningki bilen asasen uxshash. Lékin italiyediki uqushtin kiiyin alimgha toluq uqush mukapat puli bergen dashü uningghimu biriptiken, u amirikning wizisini shu yerde turup aptu. Shuningidin kiyin italiyedin udulla amrikigha kilip uqushqa kiriptu. Hazir uquwatidu.

19. Hurnisa. Guchungdin. 93-yilliq pen téxnika sinipidin, memitimmning sawaqdishi, basqan yoli, aldidiki yol achqanlar bilen asasi jehettin oxshash. Sh j u pizika fakoltitida aspirantliqni putturgendin kiyin bir nechche yil ishlidi, kiyin italiyde bir yil uqughandin kiyn hazir girmanda dokturluqni uquwatidu.

20. Memet Rishat, 93-yilliq fizika sinipidin, manche yil uning bilen bille ishlidim, uzi bekmu rastchil, ishni bek puxta qilidu. Umu ötken yili italyge chiqip uqudi, anglisam, italydikiler uni yortunggha qaytip bir mezgil tuhpe qosh digen uxshaydu. Yénip keldi, hazir sh j u da.

21. Nurmemet, 94-yilliq pen téixnika sinipidin, memitimindin kiyin 96-yili béyjiing unwérsititi matimatika fakolititgha uqushqa barghan. Aspirantliqnimu shu yerde uqudi, utturda sh j u gha kilip birer yil ishliwétip hazir shu yerde doktur uquwatidu. Uzi kemsuz, ademni bek tallap arlishidu. Shunga béyjingdiki jiq ballar bilip ketmesligi mumkin.

22. Abduwaris. Sh j u jughrapiye fakultitining. Men sh j u pen téixnika sinipida uqup yurgen waqitlirimda uzemche uqughuchilar uyushmisda ishleyttim. Shu waqitlarda tunushqan. Kiyin u sh j u uqughuchiilar birleshmisininng reisi buldi. Memliket buyiche 10 munewer uqughuchining biri bulup 10 ming yuendin artuq mukapatmu aptu. Men ichkirdin yéinip kelgen waxtimda u béyjing unwérsititgha doktur uqush uchun kitiptiken, hazir tugep qalay digendu. 6-ayda béyjing unwérsititigha barghinimda u ballar bu yil uqush putturgen ballarniing sheripige mekteptiki hemme milli uqughuchilar yighiliptiken abduwaris bilen shularning yighilshida kurushup qaldim. Bu yil 5 tek bala uqush putturuptu, 3 bala imtahansiz aspirantliqqa qubul qilniptu, qalghan ikkisi awal ishlep kiyin uquymiz dep nahayti yaxshi urunlardin xizmet tépiptu.

23. Mahire. B u ning pisxologiye kespidin. Aspirantliqni putturgen. Sifen dashuda bir mezgil xizmet qilghan. Anglisam umu mendin bir hepte burun amrika elchixansidin ungushluq wiza aptiken. Hazir amrikda. U burun makanimgha tola kiretti. Ch ch ghimu kiretti. Lékin uzaq buldi torda uchratmidim.

24. Memetjan （Muhemmet Adulla）qeshqerdin. Shangxey qatnash unwérsistida uqughan. 94yili dashuge utken. Aldi bilen chingduda teyyarliq uqughan. Bashqilar uni sarang deydu. Undaq digini u 94 -yili dashuge utkende in'gilis tili uginishni 0din bashlap uginip birinchi uqush yilining axridila 4-derijidin utup ketken. Yeni bir yil ichide u in'gilis télini 0din bashlap uginip 4-derijidin utken. Shu waqitta bille uqughanlarning diyishiche uning qachan qopup qachan yatidighanlighini yataqdashliri bilmeydikenduq. Kiyin yene toefl imahanidimu bir numurni chushurup qoymay toluq numur alghan. Uyghurlardin bundaq tuluq numur alghanlardin nechchisi bar uqmaymen, minngche bulghandimi 5 barmiqiimz ularni sanashqa éship qalidu. Gre imtahanining 2400 numurdinmu u 2370 tek numur alghan. Mushu imtahanni birip baqqanlar bulsa buning qanchilik kiyin ikenligini bilidu. 4-derije imahani birish uchun 3500 etrapida suzluk bilsingiz bulidu,. Toefl din toluq numur élish uchun 10,000din artuq suzluk bilishngiz kirek. Gre din ashundaq numur élish uchun oksford ning loghitidiki suzluklerni toluq bilsingizmu yitishi natayin. Men'ghu memetjan bilen biwaste alaqe qip baqmidim, lékin uning shu ishlirini mining yiqin aghinemdin anglap turimen. Uzemmu ashu mangghan yollarni mangghan bolghachqa uning ashu netijilirige qol qoyimen. U hazir amrikida. Utkenda abduwlige pul iane qilish paaliyti bulghanda amrikidin aynur isimlik bir qiz 2000 dollar pul ewetkenligi xewer qilin'ghan. Kiyin turdashlar uning resimini izdep tépip chiqirip quyuptu. Memetjan ashu aynur digennning yoldishi bulidiken. Resimdiki saqalliq bala memetjan shu. Qizziqqanlar ashu yazmidiki inkaslarni kurunglar.

25. Qéyumjan. Béyjing unwérsititigha 89-yiki qubul qilin'ghan, uning terjimhalini men 6-7yil burun uqughan. U terjimhal manga jiq umid bexsh etken. 89-yili béyjing unwérsiititigha qubul qilinalighandiinla uning öz waxtida shinjang boyiche biriinchi bolmighandimu ikkinchi bulghanlighini mulcherlesh qiyin emes. Umu memetjan'gha uxshashla uquptiken, toefldin toluq numur aptiken, kespi shu waxtida yershari pizikisi ikenduq. Uzi ghuljidin. Uquwatqanda kitap yaymisi échip yurup jénini jan itiptikenduq. Amrikidin uqushqa kirish uqturshi élip baralmay qiynalghanda gholjidiki ablimit xalis hajim barliq chiqimini kuturup yolgha saptikenduq. Ikki uch yil burun anglisam mikrosoft ta ishlep yuruptikenduq, hazirqi ehwalini uqmaymen.

26. Qeyser Mijit. Kesipi iqtisad. Alim, abdurehimlerdin bir ikki qarar burunraq. Miningche 89-, ya 90-yiillarning balliri, biz yingi dashuge utkende bizdin chong ballar uning gipini qip biridighan. Alim ehetning diyishiche, uyghursofit shirkitini qurush paringi tunji qétim dilshad hiziwolla, qatarliqlar bilen bille qeyser mijitning yatiqida bulup, bir pikirge keptiken. Hazir qarisam, u xarwardta uquwétiptu. Miningche doktur ashti tetqiqati qiliwatamdiki. Utkende diginimdek hazir xarwardta 3 uyghur barken. Birsi utkenki yazmamda digen bala. Birsi qeysier, yene biri bir qizken, u qiz siyasi penler uquydighan uxshaydu. Doktur uquwétiptu.

27. Dilshad Héwzulla, uyghurlardiki tunji ewlad kompiutir dokturi. Kompiyutirda uyghurche bir terep qilish ishini tunji qétim emelge ashurushqa tuhpe qushqanlarning qatarida sanilidu.uni eng yaxshi bilidighanlar alim ehetqu deymen. U toghriliq jornallarda xéli tunushturushlar buldi. Qarisam uning tengritagh jornilining muherriri pulat hiziwolla bilen familiisi oxshashken. Shunga pulat akimiz bilen dilshadni bir toqqan aka-ukimikin dep uylaymen.chunki dilshat toghriliq eng ying uchurlarni shu jornal biridu. Uyghurche "komyiutir" jornilimu tengritagh jornili ridaksyisi teripidin teripidin tizimgha élin'ghan'ghu deymen.

28. Nebijan Tursun. Uning "muskwa xiyalliri" biz dimetlik bir dewir uyghur ballirigha chong tesir qildi. Umu hazir amrikida oxshaydu.

29. Es'ed Sulayman. 90yillarning kiynki yérimida shinjang medinytide ilan qilghan bir qatar maqaliliri hazirmu tordashlarning iside bulsa kirek. Ishqilip bir milletning yashap turwatqan jayining joghrapiylik tuzulushining u milletning pisxik xususyitige tesir qilidighanliqi toghriliq gepni tunji qétim shuning maqalisidin uqughan. Hazir özi aspiranit terbiyleydu.

30. Qahar Barat. 80- yillarda sh j u tarix fakultitida uqutquchi buptiken. 2-3 yillar burun xarward unwérsisitida tarix penliri boyiche dokturluq aptu. Tepisilisini uxmaymen.

31. Muhemmetjan Ibrahim.88-yili merkizi milletler unwérsititgha kilip teyyarliq uqughan. 90-yili nenjing unwérsititgha kélip xémiye kespide uqughan. Bir uqughanche 97yili aspirantliqni élip toxtighan, . Kéiyin sh j u ximiye fakoltitida ikki yil ishlgendin kiyin amrikidin toluq uqush mukapat puligha iriship amrikida dokturluq uqughan. Hazir pirinistun unwérsititda doktur ashtiliqta tetqiqat élip biriwétiptu. Umu burunqi makanimning aktip ezasi idi, men uning bilen shu yerde tunushqan. Kuzutushimche u izdinishtimu barken. Lékin u manga uxshash dawrang sélip yurmeydiken. Konilar yérim chilek su bek shalaqshiydu dep zadi toghra éiytqan.

32. Rahile Dawut. Uyghur folkilor tetqiqatchisi , mushu yunulush boyiche dokturluq alghan. Uyghur medinytini tetqiq qilidu. Bilishimche u tonji bulup uyghur mazar mediiniytini sistimiliq tetqiq qildi, bu toghriliq chiqarghan bir kitawimu bar. Tepsilisni tuwendiki ulanimidin kurung: http://www.diyarim.com/rahile.htm

33. Abdukérim raxman. Sh j u ning eng qolgha chiqqudek pirofissorlirining biri. Mundaq diiginim sh j u da dulet derijilik tetqiqat bazisidin ikkisimu uchimu bar. Shuning tetqiqat guruppisi ene shularning biri. Asasliqi uyghur folkilorchiliqi, xeliq éghiz edibiyati digendek tereplerde tetqiqat qilidu, doktur ashtighiche terbiyleydu. Özi bash bulup qorghan sh j u milletler muziyi hazir senshixangzidiki milletler kochisida. 60koygha bilet élip kurisiz téxi.

34. Gulnaz abduqadir. Erkin Sidiq bilen bir dewirde uqughanlarghu deymen. 82-yilliri sh j yiza éigilik unwérsititini putturup shu yerde xizmet qilghan. Uzaq utmeyla amrikigha kilip mastérliq uqushni bashlap taki 93--yilliri dokturluqni élip toxtighan. Kespi iqtisad iken.bashqilarning dep birishiche , u dokturluqni alghandin kiyn dunya banikisning bash shitabida ishligen. Kiyin afriqa, uttura asiyadiki dunya bankisning turlirige nazaretchilik qilip bu tereplerde uzaq yurgen. Manga mushu geplerni dep bergen yéza igilik unwéirsitidiki bir muellimning dep birishiche, shu waqitlarda gulnaz dunya bankisining muawin bashliqi ikenduq. U shinjangdiki urumchi turpan yuqiri sur'etlik tashyoli, tarim deryasining qurup ketken bulikige su bashlash digendek shu waqitlarda dunya bankisidin yardem élip shinjangda qilin'ghan chong qurlushlarning dunya bankisning yardimige éirishelshide gulzarning chong tuhpisi bar iken. Hazir qarap baqsam u dunya bankisidin chiqip kitiptu. Chiqip kitish sewebige, yil boyi uyde ulturmay asiya , afriqilarda chipip yurush bek hardurwetti, uyum, ballrim ana mihridin ayrilip qaldi dep yéziptu. Gulnaz uzi aqsudin. Uning urumchide bir uttura téxnikumde ishleydighan inisi barken, 2-3yil burun uning bilen bir tasadipy pursette tunushup qalghan. Hem hedisi toghriliq xéli sözlep bergen.

35. Umerjan abla. Gulnazdin bir yil kiyin sh j yizaigilik unwérsititni putturgen iken. 99yilliri amrikida dokturluq aptu. Tepsili ehwalini uqmaymen.

36. Ismayil nurlan. Sh j u xémiye we xémiye sanaiti inistituning profissori, doktur, doktur yitekchisi, nstitut muawin mudiri. Tokyu teb'i we sanaet penliri unwérsititida doktur ashtiliqqiche uqughan. 2001-yili qaytip kelgen.tetqiqat iqtidari alahide yoqiri, millilarning ichidin milyundin ashurup tetqiqat timisi alghanlarning biri. Ski da 10 parchidin artuq maqalisi bar. Tepislini bu yerdin kurung: http://hgxy.xju.edu.cn/ReadNews.asp?NewsID=93

37. Aybik.. Ismigha qarap uzbékmiki deymen. U perhad muellimler qatarida uzbikistan'gha chiqip uqup shu yerde dokturluqni élip birer -ikki yillar burun yénip kirgen. Hazir xémiye institotning tetqiqatchisi. Pat pat perhad malimni izdep ishxanigha kiretti. Men téxi anche munche uning kompiyotérda qip bulalmighan ishlirini qilishp birettim.

38. Memitimin ghéni. Doktur, sh j u mixanika injinirliqi instituning muawin mudiri, yapunyede dokturluqni élip 2000- yillain kiyin yénip kelgen, kespi mixanika injinirliqi. Kumpiyutérdinmu xéli mutexessis. Men uning 2004-yili sh j u qurulghanlighi 80 yillighi munasiwiti bilen teshkilligen sh j u we yapunluq mutexiessiler doklat bergen bir ilmi muhakime yéghnini anglashqa qatnashqan. Uning yapun téli rawan bolupla qalmay in'giliz tilimu shundaq rawanken. Ikki kün jeryanida u nahayti rawan bulghan xenzu, yapun , in'giliz tillirida yighin'gha riyasetchiliq qildi. Sayipjamal muellim bilen ikkimiz uning til qabiliytige apirin uquduq.

39. Erkinjan toxtaxun, sh j u binakarliq qurlush lahiyelesh institutining muawin mudiri, dokturluqni iniq qachan aldi biliip ketmeymen, umu yapunda alghan uxshaydu. Men mushu yilning 6-ay etrapida bir ish bilen uni izdep barghan idim, yérim saettek paranglashtuq, shu arliqta kam digende 5-6 qétim hili u hili bu kirip uni buni sorap paringimiz tola uzulup ketti. Qarisam u instotta erkinjan bulmisa jahan chugulmeydighan chiray.

40. Alim., uzi qarimaydin. Familisini sorimaptimen. 93-yilliq sifen dashu jughrapiyede uquptiken, men uning bilen 2001--yilliri etrapida tunushqan. Minng yiqin bir aghinem bilen bille uquptiken. Sifen dashu jughrapiye da aspirantliqni élip shu yerde ishlewatqan waqitliri ikenduq. Uning manga bergen eng chong tesiri uning numuri. Dostumning dep birishiche u én'gliz tili 6-derije imtahanida 96numur aptiken, aspirantliq imtahanidimu in'gilis tilidin 90 nechche, matimatikidin 90nechche numur, kespi penlerdimu shundaq yuqiri numur jem'i numurdin 40 nechchila numur kem élip öz waxtida shinjang buyiche eng yuqiri numur boptiken. Men mushu numurlarni anglapla tas qalghan keynimge uchup ketkili. U numur téxi 10, 20 yillar burunqi numur emes 98-99 yillardiiki numur, shinjang uzi chiqarghan sual emes, memliketlik bir tutash sual . In'glische imtande 30 numur, matimatikida 30 numur alalmay her yili nurghunlighan qérindashlirimiz aspirantliq imthanidin qélip qalidu. Shular mushu etrapidiki bir uyghur baliniing mushundaq numur alghinini anglisa manga oxshashla ülüp bermigendimu kisel bop biridu. Shundaq qilip uning bilen yiqin aghinilerdin bolup uttuq, u sifen dashude toxtimay in'giliz tili achatti, kursiliiridimu oqughuchi shundaq jiq idi. Sifen dashuning balliri bulsa uni tunuydu. U kiyin béydagha bérip bir yil bilim ashurup arqidinla yapunyediki bir mektepning toluq uqush mukapat pulugha iriship hazir yapunda doktur uquwatidu. Anche munche ch ch gha kirip qoyidu.

41. Tursunjan, umu qarimaydin, bir waqitlardiki qarimay nenjingben ning balliridin. 96-yili ali mektep imtahanida 640nechchidek numur bilen shinjang buyiwe birinchi buldighu deymen. Shu numur bilen u chingxua dashuda uqudi, uminiing yiqin duslirim bilen yaxshi utidikenduq. Shular tola gipini qilip biridighan. Kiyin yene aspiratnliqqa imtahansiz qubul qilinip uqushqa tallan'ghan. Hazirmu béyjingda uquwatamdiki deymen. Isimde qélishmche bir uning bilen bir qétimdk kurushken. Kiyn kurup baqmidim. Béyjingdiki ballar xewirni bergey.

42. Eli. 43.Eli. Bu ikki elining familisni uqmaymen. Bularning her ikkilisi junggu penler akidimysi astéronumiye kuzitish punkiti urumchi punkitida ishleydu.urni urumchidki nensende. Men 2004-yili yazda uqughuchilirimni bashlap shu yerge paraktikigha chiqqan waxtimda bir eli bilen paranglashqan. U eli shu punkitning ali injiniri iken. Yene bir eli béyda gha uqughili kitiptiken. Bular toghriliq béyda diki ballarmusuzlep bergen.her ikilisi béyda da uqughanlar. Bilishimche her yili yazda béyda da uquwatqanlar we uqup yénip kelgenler yéghiliship shu elining qéshigha chiqip birer kun uynap kirip kitidu. U punkit bekmu menzirisi guzel urun'gha jaylashqan. Ichide téxi mihmanxanisimu bar. Nensen'ge chiqip qazaq öyda turushni xalimaydighanlar shu mihmanxanigha urunlashsanglarmu bulidu.

44. Zulhayat. Urumchi birinchi utturida uqup, 95- yilighu deymen, shinjang buyiche xenzuche til yéziqta imtahan bergenlarning ichide birinchimu ikkinchimu buptiken. Aspirantliqnimu béyda da uqudi. Kiyin shinjanggha yénip kilip sh j u da birmewsumdek ishligendin kiyin yene béydagha dokturliq imtani birip ötüp hazir shu yerde dokturluq uquwatidu, kespi ijtmai penning biri.

45. Abdurishit. Doktur ashti, doktur yitekchisi, sh j u matimatika we sistima penliri institutining muawin mudiri. Uzi yapunda doktur ashtiliqqiche uqughan.anglishimizche, u yapunda uquwatqan mezgilide yapundiki chet'ellik uqughuchilar ichide xéli dangqi barkenduq. Yapun hukumitining chet'elliklerge shundaq tes, yuqiri ölchemler bilen biridighan uqush mukapatini élip uquptikenduq. Doktur uqwatqan waqitta shu waqittiki hisaplash matimatikisda yapun alimlirining béshini bek qaturwetken bir ayrupilan'gha chitilidighan qiyin mesilini hel qilip u xeqni "abduréshit digen kimken , qaysi milletken" diguzuwétiptiken. U bir ishlargha nahaytimu estayidil, kichik ishlarghimu bek diqqet qilidu, nahayti telepchan. Matimatika fakultidiki balilar abduréshit malim deris biridiken dise titrep, köridighinimiz barken diyishidu.

46. Tashpulat. Hazir sh j u ning pen tetqiqat ishlirigha mes'ul muawin mudiri, uzi yapunda dokturluqni alghan. Umu abduréshit malimgha uxshashla yapunda chong tesir bilen uquptiken. Qaytip kilipla sh j u dimu chong tesirlerni qozghiwetti. Téxi 90-yillarda sh j u milyun yuwendin ashqan duletlik tetqiqat timisning nime ikenligini bilmeydighan waqitlarda u bildurup qoydi. Hazirmu qolidiki tetqiqat sélinmisi manche milyundin kem emes. Tashpulatni uz ichige alghan sh j u muhit we muhit injinirliqi insititudiki tetqiqat guruppisi eng bay we eng netijilik tetqiqat guruppisi hisaplinidu. Ichidiki 4-5 mushu sahediki mutexessilerning umumi tetqiqat sélinmisi 30 milyundin ashidu. Hazir sh j u diki burunqi si xaw yuen digen sériq binalarni chéqip qurlush qiliwatidu, anglishimche bu urun'gha tashpulatlarning ashu gurupiisi üchun duletlik noqtiliq tejribixana qurmaqchimish.

47. Maxmut. Sh j u hayatliq penliri instotining pirofissori, sh j u biologiye tetqiqat urnining bashlighi. Yorti qumuldin. 96-yildin tartip taki 2003-yilghiche yapunda doktur ashtiliqni tugetkiche uqup shu yili 4-aylarda yénip kelgen. Kilipla ilgiri kiyin bulup ikki duletlik teb'i penler fondi jemyitining tetqiqat türini tügetken. Hazir qolida beshtek xelqaraliq tetqiqat türi barken.

48. Yultuz abdulla. Buni miningche arimizda hichkim biwaste tunumaymiz. Lékin torlarni axturwétip yurup u toghriliq uqup qalghanlarmu az bulmisa kirek. Bu 40yillliri gomindang hükumitide ishligen abdulla dep bir adem ning qiziken.kiyin gomindang teywen'ge qachqandin kiyin u ademmu teywen'ge kitiptiken. Yoltuz teywende tughuluptu. Teywende qanun chiqirish komitining ezasi bop ishleptiken. Yultuz shu yerde chong boptu. Shu yerdiki mektepte uquptu. Kichkide bashqa kichik balilar uqmighachqa uni sining chiraying we isming nimshqa bizge uxshimaydu dep zangliq qilisa umu yighlaydikenduq. Kiyin chong bulghandin kiyin üzining uyghur ewladi ikenligini uquptu. Dadisi bilen shinjangghimu kilip kürüptu. Kiyin uzining uyghur bulghanlighidin pexirlniptu.hazir malaysiyede ulturaqliship qaptu. Bu toghriliq qizziqidighan tordashlar torni axturup kürup baqsanglar buluptu. Tuwende hiliqi shiwétsaryidiki abdüshükurni tunushturghan tordishimizning yultuz toghriliq bayanini kurgeysizler. U tordishimiz awal malaysiye bir mezgil turrup til ugen'gendin kiyin shiwitsariyege biriptiken. " malaysiyada mende eng chongqur tesir qaldurghan shexis doktur yultuz xanim buldi. U teywende tughulup, shu yerde üsüp chong bulghan , ilim pen bilen shughulliniwatqinigha uzun yillar bulghan, sherqi jenubi asiyadiki nami chiqqan shair, ijtimai penler dokturi , alim yultuz xanim uzining uyghur perzenti ikenligini bashtin axir untup qalmighan idi. Men uquwatqan mezgilde yultuz xanim malaysiya maarip tarmaqlirning hawalisi buyiche bashlan'ghuch mektepler bir-tutash qollinilidighan til_edibiyat derislik kitawini qaytidin tüzüp chiqish xizmiti bilen jiddi shughulliniwatqan bulup , 1-yilliqtin 5-yilliqqiche bulghan siniplarning uqutush kitawini yézishni tamamlap , 6-chiliqning derislik kitawini bash chukurup yéziwatqan iken. U gerche shunche aldirash bulsimu , wetendin bir uyghur qérindashning uqushqa kelginini anglap, mashinisi bilen mini alahide tekilp qilip kelgen hem heshemetlik dachisida mini uyghurlarning en'eniwi tamiqi polo bilen mihman qilghan idi. Shundin kiyin mini yultuz xanim pat pat yoqlap turdi hem herjehetlerdin halimdin xewer élip turdi. Menmu uning bosh waqitlirida uning öyige birip taghdin baghdin parang suqup kilettim. Uni daim malaysyadiki eng nupuzluq metbuat, téliwiziye urunliri teklip qilatti. Medinyet, edibiyat, shiir toghriliq u malaysiyada küchluq nupuzgha idi. " u daim manga, biz uyghurlar din chiqqan dangliq shexisler köp emes, lékin bu qandaqtur bizning qalaq millettin ikenligimizdin direk bermeydu. Turluk rohi we maddi sewepler tupeylidin bizning tereqqiyatimiz azir digendek bulmawatidu. Men shunche yillardin biri millitimizning kelgüsige umit bilen qarap kiliwatimen. Ishinimenki uyghurlar yiqin kelguside her jehetlerdin güllinip dunyadiki ilghar milletler qatarigha ütidu" .

49. Xalmurat ghupur. Uyghurlardin uni tunumaydighanlar az bulsa kirek, tunumisngiz choqum tunung, bolmisa armanda qalisiz. U 96-yilimu bir yili junggudiki 10 meshhur yashning biri bulghan. Uyghur ilim -pen tetqiqatchiliridin tunji bulup bilimni kapitalgha aylandurushta yol achti. Ürümchining échiwétish rayonigha bérip qarisngiz manche mo bulghan shuning namidiki dora zawutini kürisiz. Bulupmu u uyghur milli tibabetchilikini tetqiq qilish,dunyagha tunutush, uni gherip tibabiti bilen birleshturush, uni külemleshturush, sanaetke aylandurush qatarliq jehetlerde chong netijilerni qolgha kelturdi. Uning tetqiqat pullirini we u namidiki karxanini pat arida xenzuchidiki" bey wen" birliki emes belki "yi" birliki bilen ulcheydighan zamanlar kilidu.

50. Rena qasim. Tibbi instutning pirofissri, doktur. Uning namini kup anglighanmen. Üzi toghriliq jiq bilmeymen. Lékin siz xenzuche beydu izdesh torbitide " ré na " dep bir isim kirguzup izdisingz , chiqirip biridighan ulanmilar asasen mawu ikki shexske munasiwetlik. Birsi junggudiki dangliq modil rena. Yene biri rena qasim. Shuningdinlar rena qasimining tetqiqat netijilirning adettikidek emesligini kuruwalghili bulidu. Xalmurat ghupur we rena qasim toghriliq hello world dostimiz tepsili melumat birish wezipisni sherep bilen üstige almaqchi.

Xulase kalam, shundaq qilip men belkim xata dep quyush ihtimali bulghan 2-3 doktor bilen tordashlar qétip qoyghan dokturlarning sanini yiyishturwetsem men top toghra 50 doktur tughriliq uchur berdim. Yene birey disem , qizip chiqsam yene 50 uyghur dokturning uchurini birelshim mumkin. Adem bikar qalghanda kallisda yurgen nersiler yazay dise uylap bulghili bulmaydiken. Men uchur bergen dokturlar asasen men bir qeder tunuydighan aghine dos buraderlirim, sh j u diki xizmetdashlirim, we yaki doslirimdim angliwalghanlirim. Uyghur dokturliri digen kitapta yézilghan nurghunlighan uyghurlar bu tizimlikke kirguzulmidi. Yene bir qismi amrikida dokturluk alghanlar. Uyghur dokturliri merkezlik toplashqan yapuniyege téxi til tekkuzmidim. Yawropagha qol tiqmidim, . Awstiraliyeni untup qaldim. Türkiyege din xewer alamidim. Rosiye téxi échilmighan yingi quruqluq. Uttura asiyadiki uyghurlar toghriliq bir nime bilmeymiz. Kulemleshmigen bulsimu bashqa duletlerde ikki-uchtin bulsimu dokturluq éliwatqanlarni téxi tunumaymen. Jungguning uzidin dokturluq alghan we élishqa teyyarliniwatqanlarmu köp, bularnimu téxi tunumaymen. Eng addisi sh j u ning uzidimu bashqa fakultit, instutlardiki dokturlarni tunup ketmeymen. Sh j u shimali rayun (burunki gongshöyüen) din jiq bilmeymen. Erkin Sidiqning tor bétida amrikidiki 35dokturning tizimligini biriptu, men 6 dokturni tilgha aptimen. Shiwitsaryidiki abdüshukur toghriliq tordishimizning bergen bayanida abdushukur qorqmay " bir ulturushumda barmiqiim bilen 200 uyghur dokturni sanap birimen"deptu. Abdüshükürning qorsiqida birer san bulmisa bundaq diyelmeydu. 2 yillar burun, dunyaning herqaysi jaylirida qumdek uyghur tunushliri bar bir yiqinim bulidighan. U manga mundaq didi. Uning bir yapuniyede matimatikida dokturluq uquwatqan tunushi bulup u tunushi dunyada uyghur dokturliri qanchiliq bardur dep bir nurghun waqit serip qilip, bir nechche heqemsayilirini seperwr qilip intirnit, ashkara ilan qilin'ghan metbuat, bir nechche ilimi maqaliler sanliq melumat ambiri, uzining anglighanliri, tunushining anglighanliri, yene tunushining tunushi angilghanliri, shinjadiki her qaysi unwérsisititlarda ishlewetqan dokturlar digendek barlim menbelarni toplap uyghur dokturlirini xalis sitatska qiilip béqiptu, shu waqitta uning chiqarghan xulasisi dunyaning her qaysi jayliridiki uyghur dokturliri eng kem digendimu 500din ashidu!!! Biz mushu gepni ras dep perez qilayli. Uning sanighanliri ichide abdushukur sanap bermekchi bulghan 200 dokturmu bar disek ( chunki perizimche bizge melumat bergen turdishimizning abdushukur bilen bulghan suhbiti 2001-yillarda élip birilghan. Chunki u abdushukur bilen makanim chayxanisida tunushtim deptu) , yene umu xata sanap qalghandu dep, xata sanap qalghan qismi bilen 2 yildin buyan doktur bulghanlarni yéyéshturwetsek, hich bulmighanda hazir bulsimu dunyadiki uyghur dukturlirining sani 500 din ashidu (shundaqtimu tuluqsiz melumat dep éling) . Mana bu mining manche kiche uxlimay héjilap ulturup bu timini yézip tordashlargha dimekchi bulghan birinchi gipim. Uzi doktur bulmisimu, lékin dokturlardin qélishmay, hetta beziliridin ashurup jungguning , shinjangning pen-tixnika, tereqqiyat ishlirigha uchmes tuhpilerni qushup kiliwatqan alim , mutexessis, injinirlirimzmu köp. Addisi misal alsaq hushur islam. Buni tunushturush ketmeydu. Azat sultan, uzi doktur terbiyleydu, abdulla abbas, doktur terbiyleydu ( bular nechche dokturgha teng kiler?) , qaysi kuni jewlan gipini qilghan qarimaydiki uyghur injiniirlar.....men tunumaydighan , anglimighan nurghunlar. Bularni kim sanap bularkin. Men bizning metbuat, téliwiyyziye xadimlirimizdin shundaq razi emes. Nime qilidiki uqup bulghili bulmaydu. Xjtw ni shinjangdiki eng yarimas , chirik urganlarning biri dep qaxshap kitishimdimu mushundaq bezi sewepler bar. Ishenmisingiz shulardaashularning kespige munasiwetlik kesiplerni putturgenlerdin qanchiliq bardur dep izdinp biqing. Usul, naxsha, téxi tenterbiye digendek kesiplerni putturgenler manchiliq nisbetni igellmimse mana men. Ular échip qizip bulalmighan sen'et, naxsha, shair largha munasiwetlik sehipiler az qaldi. Bunngghighiu men qarshimu emes. Léin shuninggha singdurgen, kuch, meblegh, zihnigha teng bulghan nersini yurtimizniing pen téxnika , iqtisad , maarpighimu singdurshi kirek idi. Pen téxnikgha ait nersimizdin aran "pen -téxnika "dunyasi dep bir sehipisi bar. Uni téxi manche timigha buluwetken. Kichkimizda chighimizda dunyadiki alimlar toghriliq tola bir nime biretti. "mim"dep bir nime bulidighan , shundaq amraqtim, dunya iélim pen tarixi, alimlar toghriliq kartun filim idi, shu birnime mining qelbimge ilim pen'ge qizzqiish urughini chachqan. Kitapxanigha kirsem alimlar toghriliq, keshpiyat toghriliq, élim pen toghriliq nurghunlighan kitap bar idi. Manche ay pul yighip ashu kitaplarni sétiwilip uquytti. Mana emdi, bazargha yuzlenduq depla bundaq kitaplarni chiqirish asasen yoqidi. Kitapxanigha kirsingiz men izdigendek kitaplarini birnimi tapalmaysiz. Men'ghu shiir , hikaye digenlerni asasen uqumaymen, lékin ashundaq kitaplarmu uncha sétilmasmish hazir. Bundaq nersilerning baziri yoq dep ulturmay munasiwetlik urunlar meblegh sélip mexsus yiteklishi kirek idi. Chunki siz shundaq nersilerni dimisngiz ballirimiz uqmaydu. Kéchikidin, diyenshide kunde naxsha usul kurup chong bulghan balning chong bulghanda naxshichi bulghusi kildu. Hikaye , roman uqup chong bulghan balning shair, yazghuchi bulghus kilidu. Eger ashu bala pen téxnka, ilim pen toghriliq kitaplarni kurup, ashunda nersilerning tyéliwiézorda maxtiliwatqanlighi toghriliq nimilerni kürüp chong bulsa elwette alim, mutexessis, iqtisadshunas bulghusi kilidu. Mushundaq bir yitekchilik rohini jemyitimiz, munasiwetlik urunlar ustige élishi kirek idi. Naxshichi milletning tereqqi qilghanliqini kim kürüptu deymizyu , jemyitimizde ashundaq bir saghlam bulghan muhit berpa qilish uchun tirishmaymiz. Naxshichi , usulchi digenmu azraq bulsa, sazraq bulsa, bizmu atalmish cholpanlirimizni kochida kurup qalsaq "way, awu palanchiken'ghu" dep bérip yugurup imza qoydurwalsaq, shu cholpanlirmiz bilen bir ashxanida tamaq yep qalghinimyzgha pexirlinip yursek , cholpanmu mining mushundaq chuqun'ghuchilirim bar dep ghadiyip yurse nimisi ziyan. Bizning xeliqniing idysini , kuz qarishini yiteklep mangidighan metbuat, téliwiziye uunlirimiz mushundaq kitiwerse, bizdin naxshichi téximu jiq chiqidu. Usulchi téxmi jiq chiqidu. Rayunimizdiki sen'et umekliri allqachan tushup bulghan. Undaqta ashu eng chirayliq qizlirimiz ichkirge biérip yalingach usul uynap jénini baqmay nime qilidu. Etidin kichkiche ularni tilliiduq, shu ishning sewebi toghriliq uylinp baqtiqmu yoqmu. Bu ishta saghlam bulmighan bir jemyetni berpa qip bulalmighan siz bizning , hemmeylenning mes'ulytimiz barmu yoqmu.

Italiyediki abdusalam nezirywéi fizikisi tetqiqat urni. Bu tetqiqat urni(http://www.ictp.it) pakistanliq meshhur fizika alimi abdusalam teshebbus qilip qurulghan . Abduusalam u 1979 -yili uzining tebiettiki ajiz tesiri kuch toghrisdiki dewir bölguch nezirysi bilen nobél mukapatigha irishken. Tepsili chushunishni xalaydighanlar izdesh biketliridin izdep kurunglar. Bu tetqiqat urnining asasliq nishani fizika asasi neziriyeliri jehettin tetqiqat élip bérish, yene bir nishani uchinchi dunya elliri uchun fizika alimliri terbiylesh. Bu urunning bir qisim xirajitini b d t biwaste biridiken, qalghinini italiye hukumiti biridiken, yene bir qsimini dunyadiki bir qsiim fizika jemyetliri we shirketler, baylar biridiken.bu urunning uyghurlargha qilghan eng biwaste yardimi bizge birmunche uyghur dukturlirining yitiship chiqishiqa turtke buldi. Ilgiri kiyn bulup abdushukur, sayipjamal. Medine, alim, abdurehim, memet rishat, hurnisa qatarliqlar mushu yerde uqup uzining bilimini kucheytiwalghandin kyin, chet'elde uqusa qandaq bulidiken ,qanda uquydiken shuni kurgendin kiyin nahayti tizla bashqa dulet unwérsititliri teripidin itrap qilindi we ularning toluq mukapat puligha irishti. Chunki siz bu yerde uquyalidingz digen gep bashqa yerlerdimu uquyalaysiz digen gep. Men burun bu ishlarni chushinishtin burun shu yerdin sh j u pizika fakultitigha her yili san kilidiken, ashu san buyiche chiqirilidiken dep chushinettim. Hem ras gepni digende men deslep fizika uqushni tallighanda shusan bilen italiyge barghili bulidiken , mangimu umit bar digen tuyghularda bulmighanmu diyelmeymen. Lékin kiyn chetke chiqip uqush toghrliq izdinishke bashlighandin kiyin chushendimki esli undaq ish yoqken. U yer her yili fizikining üch tarmiqi buyiche uchinchi donya ellirdin uqughuchi qubul qilidu, uzi biwaste mastérliq yaki dokturluj programmnini nahayti az teshkilleydu. Siz qizziqishngizgha asasen ashu uch tarmaqning biri boyiche shu larning teliwi boyiche uqush iltimasi tapshurisiz, ular barliq iltimaslarni tapshurup alghandin kiyin shularning ichidin shallash élip bérip eng axirqi iship qalghanlar uqush pursitge irishidu. Tallan'ghanlarning ayrupilan bilitidin tartip hemme chiqimini shu yer biridu. Uqush bir yil bulidu. Bizdin chiqqanlar ene shundaq iltimas qilip chiqqanlar, u yerning hichyerge biridighan sani yoq. Yeni ichkirde ya bashqa urunlarda fizika uquwatqanlarmu iltimas qilsanglar bulidu. U yerdin yilda birla uyghur alattuq deydyghan tüzümi bulmighandikin shularning teliwige chushup bashqa riqabetchiliringizni yingelisngzla bulidu. Yene biri adette chet'elde uqush iltimas qilghanda choqum bir nechche pirofiissorlar sizni ulargha tewsiye qilip tunushturush xéti yézip birishi kirek. Adette ular nachar uqughuchi qubul qilip qalmasliq uchun uzining ishinidighan , shu yede burun turup baqqan profiisorlirining xétini aldin uylishidu. Bizde hazir bu rolni sahipjamal doktur ütewatidu. Sizning shundaq oyingiz bulsa bérip sahipjamal dokturgha bérip deng, u sizdin imtahan alidu, shu imtahandin utelisngiz andin u sizge xet yézip biridu, shu xetni alalisngizla qubul qilnish ihtimalliqingiz nahayti yoqiri. Ikkinchsi u yerning yash cheklimisi bar. Yene 28 yashtin tuwen bulushi kirek. U yer chet'elning yaxshi unwérsititlirigha kirishtiki eng yaxshi sekresh taxtisining birsi.

Axrqi söz

Mining bu dokturlar toghriliq yazmini yézip yürushtiki meqsitim qandaqtur uzemning ularbilen tunushlughuni pesh qilishmu emes. Bu mewhum dunyada qandaqtur "yuz", "abruy" tapmaqchimu emes. Bundaq abruy lazim bulghanlardin aylansun.mining meqsitim peqet birla, yeni bir qésim millitimiz toghrliq, ya uzi toghriliq umitsizlinip qalghanlargha "ümitsizlenmeng,sizdin nacharsharaittiki ashularmu shundaq qilalidi , bu köz aldimizdiki pakit , sizmu qilalaysiz, hemmeylen teng tirishayli, milletning kelgusi ghuwa emes" dimekchimen. Siz ularning sharaitini uziingzning hazirqi sharaiti bilen sélishturup béqing. Sizning ulardin neringiz kem. Ularning köp qismi chong sheherlerdin emes, yiraq yézidiki topilang sehradin. Men her qétim xoten'ge qaytqinimda teklamakan tashyolidin chiqip xoten wilayiti ichige kirgendin chira nahiysidin ötimiz. "he, mawu chira"iken dep bulghuche quyundaq u yerdin chiqip kitip qalimiz, belkim, yéziliirini qatsa chongdu. Ishqilip biz aptuwuzda manche minutta utup kitimiz. Sahipjamal doktur ene shundaq yerde chong bulghan. Burunqi reisimiz ismayil emetmu ene shu yerde chong bulghan. Udokturlarning xéli köp qismi chet'ellerde uquptu, menmu hem shundaq hazir uquwatimen. Lékin ularning hichqaysining uyidikilerning milyunir, ya chong bashliq ikenligini bilmeymen. Mining anammu xotenning bir namrat yéza uttura mektiwide uqutquchiliq qilidu.. Dadammu shundaq uqutquchi. Öyimiz bashqilargha hajitimiz chüshmisimu, lékin téxi mining 6ayliq xirajitimge kitidighan pulni chiqiralishi natayin. Shu zor kupchilik dokturlarning chet'elde uqushi uchun kitidighan bir yilliq xirajitini shularning ata anisining biz ömur ishlep tapqan pulini jemlisimu yetmesligi mumkin. Shunga siz bu jehettin özingizge sewep izdeymen dep aware bulmang. Belkim 80-yillarning béshida chetke chiqqan bir qisimliri dulet xirajiti bilen deslep chetke chiqqan bulsimu, qalghini shu uzi turwatqan duletning, unwérsititning uqush mukapat puligha iriship tugetken. Qalghan zor kupchilik dokturlar uzining tirishchanlighi arqiliq chet döletning biwaste itrap qilishigha , mukapat puligha iriship uqighan. Téxi ularning zor kupchiligi shinjangda uqughan. Ana tilda maarip terbiysi alghanlar. 80-yillarda uyghurning xenzuche sewiysi qandaq idi buni ubdan chushinij, in'gilis tili, yapun tilidin éghiz échish mumkim emes. Bularni hazirqi bizning sharaitimiz bilen sélishturup baqili. 95-yildiki sh j u bilen 2005-yildiki sh j u asman zimin perq qilidu. U waqitta sh j u da aran 8000dek uqughuchi bar idi, hazir 40,000 dek uqughuchi bar. U chaghda doktur digen gep bizge yéngi tuyulatti, hazir her qandaq fakultitqa qarisngiz bir munche doktur bar. Yene 5-6 yilgha qalmay barliq 40 yashtin tuwen uqutquchilar doktur bulmay turup munberge chiqimen dep xam xiyal eylimisun. U waqitlarda tyxi qandaq bular. Erkin Sidiq medinyet inqilawi axirlishipla sh j u fizika fakultitqa kiriptiken, shu waqittki sh j u ni siz tesewur qilib béqing. Shularni uzimiz bilen sélishturup baqayli. Siz hazir dashuge kirip uqutquchimiz unda bunda dep qaxshaysiz, shularning zamaniisidki uqutquchilarning hazirqidin yaxshi ikenligige ishenmeymen. Shularning zamanisidiki kutupxanining hazirqidin yaxshi ikenligige ishenmeymen. Ashularning kitap, matiryyallirining hazirqidin köp we yaxshi ikenligige ishenmeymen. Bizde hazir nime disek éship téship turuptu. Siz hazir ichkirge béripla way anam, way dadam , polo séghindim, leghmen séghindim dep yighlaysiz, yalghuzchiliq tarttim dep yighlaysiz, sizche ashularning ata anisi ichkirge bille bérip . Kunda pulu , leghmen itip birip, kunde ata -ana, uruq tuqqan muhebbitini uzige his qilghuzup shu yerde öy tutup ulturghanmidu. Ashu zamanlardiki siz turwatqan yerdiki uyghur, xuyzu ashxaniliri hazirqidin köpmidu.ashu chaghlardiki siz turwatqan yerdiki uyghurlar hazirqidin kupmidu. Ejba ular shularning hichqaysini uzige sewep qilmay tiriship uquptu. Sizning tirishmaydighan'gha, qaxshaydighan'gha nime sewebingiz bar.

Heptiler burun , xarward unwéirsititidki bir uyghur yigiti toghriliq bergen yazmida bezi dustlar , "u ashundaq pursetke irishiptu, her qandaq uyghur ashundaq pursetke irishse umu shundaq qilalaydu "dep inkas berdi. Toghra, u ashundaq pursetke irishti, ashundaq pursetken yene bashqa uyghurlarmu irishse uningmu shundaq qilalaydighanlighigha menmu ishinimen. Chatighi, ashundaq pursetning shundaq deydighanlargha menggu nisip bulmaydighanlighighimu ishinimen. Purset dise, latariye bilitinidin 5 milyun chiqip qalghannila purset dep chüshiniwalmang. Purset digenni yulup alidighan gep. Purséet kelse uni qilimen , buni qilimen diyish qurung gep. Ashular ashundaq pursetlerge irishiish uchun , qanche kiche-kunduzlerni , zihnini, quwitini serip qilghanlighini nezerdin saqit qilmang. Chet'el unwérsititlirining toluq uqush mukapat puligha irishishni dimeyla qoyayli. Jonggude yilda bir alidighan aspirantliqtin ütush imahani uchun ichkirdiki xenzu qérindashlirimizning qanchilik üginidighini ichkirde uquwatqanlar köruwatidu. Shinjangdimu uxshash. Birsi bu yil aspirantliq imtahanidin öttum dise, siz uning shu netijisidinla uning qanchilik ejir singdürgenligini uylap yitelishngiz kirek. Birsini chingxuagha , béydagha utuptu dise, ularning chuqum shinjang buyiwe manchinchi bulghudek numur aptu dep uylap , u ashu numurlarni élish üchün qanchiliq japa singdurgenligini bilishingiiz kirek. U numurlar , netijiler asmandin pokkide purset dep chushup qalmaydu. Bashqilargha pursetke irishp shunga mundaq bulalaptu, manga pürset yoq, shunga qilalmaymen dep uzige teselli birish, tereqqyattin barghansiri yiraqlishiwatqanlighimizning ipadisi. Hukumet xirajiti bilen chetke chiqqanlarning yéshi, unwani shu shertke chushupla chetke chiqip qalghandu, dep uylimang. Qandaq shertler bulsa andin duletning ashu bir sanigha irisheleydighanni uylap béqing. Yene , dulet yilda qanchilik ademni chetke chiqartti, ularning ichidinn hazirghiche qanchiliik doktur, mutexessis chiqti, qanchisi bikar uynap , kirip uqughuchilrigha way . U yer digen undaqken, bundaqken, biz uyghur digen mundaqkenmiz dep ikki saet waqitni toshquzup chqiwatqanlar qanchiliq. Dimekchi , sizde ashundaq bir intilish, dawamliq tirishish rohi bulmisa , ashundaq pursetke eng yiqinlashqan waqittimu siz pursetni tutalmaysiz.

Deydighanlirim yene köp, pikrim chéchilip kitiwatidu.

Biz bir milyard 300milyun nupus, bir milyard 300milyun éghiz kichkkkine bir yerde qistilishp yashawatimiz. Burun unche uylap yitelmeptikenmen, yingi zimin'gha kilip téximu buning tigige chüshinip yétiwatimen. Men'ghu bek way digudek uqup kitelmidim, lékin nurghunlighan xenzular héchqanche küchimeyla bu yerdiki amrikiliqlarni "may god " diguziwitidiken. Jungguda yashash riqabiti intayin keskin bulidiken. Bizmu shunda riqabet ichide yashawatimiz. Buni burun hükumetning mejburi ishqa urunlashturush siyasiti bilen unche chüshinip yetmigen iduq. Mana emdi qaysing yaman bulsang shu xizmet tap dep bazargha qoyup biriwidi köridighan künimiz téxi aldimizda. Shinjangda uquwatqanlar ichkirde uqughan bulsam uni qilittim, buni qilittim deydu, ichkirde uquwatqanlar way bu yerde dadam yoq, anam yoq, polo yoq , leghmen yuq deydu. Awu urumchidin ikki saetlik yol aran kilidighan turpandin birsi ürümchige uqushqa kilip bir hepte bula bula bulmayla way anam way dadam, kunelmidimey, tamaq yiyelmidimey dep télfun urup yighlaydu. Shundaq dep sorimisa bulmaydu, nimingzge nime yetmidi !!!.. Biz uyghur digen andaq nochi, mundaq nochi, téxi 10,000 yildin artuq tariximiz bar dep az qalimiz uyghurning tarixini saman yolining tarixigha tutashturwatqili. Lékin gep uzmizge kelgende mesile digen yetkuche bar. Bizning maslishishchanlighimiz bekla ajizmikin digum kilidu bezide. Shinjangdin ayrilghan her qandaq uyghur qaytip kilip birinchi deydighan gipi way tamaqta undaq qiynaldim, mandaq qiynaldim dep. Lékin hazirghiche birer uyghurning ichkirde yeydighan tamaq tépilmay ölep qaptu digen gepni anglap baqmiduq. Uyghur yoq yerge barghanni iniq bilip turghandikin yene nime qaxshash. Kunda uyghurche tamaq yimigen'ge ölep qalmaydu adem. Uyghurche tamaq tépilmisa xuyzularningkini yeng. Magzin'gha kirip teyyar chup élip yeng. Talla bazargha kirsingiz, yene izdep körsingiz biz yigili bulidighan nerse nurghun. Yene bulalmisngiz uzingiz itip yeng. Polingz yetmise ishlep pul tépip yeng. Yaki yaxshi uqup uqush mukapat puli éliip shuni xejleng. Men hazir bir hindistanliq bilen bir uyde turuwatimen, shuning banisda hinidistan toghriliq jiq chushenchilerge ige bop qaldim. Bu aghinening millitning örip_aditi boyiche bular héchqandaq gush ewladi ymeydiken, téxi toxummu yimeydiken. Burun shunda geplerni anglsam "towa, shundamu ademlar barkina" dep heyran qalattim. Lékin künde kürup turghachqa ishenmey amalim yoq. Bezide mining kala goshi toghrighan pichiqim isimde yoq, uning sey toghraydighan taxtisigha quyulup qaldimu, tas qalidu ülüp bergili. Ene shumu , héchqandaq gosh yimey, toxum yimey, bizning nezirimizde uzuqliq qimmiti bar bir nerse yimey shunda ubdan yashawatidu. Kundin kun'ge semirip kitip baridu. Uning dyishiche hindistanda shunnggha uxshash ademlerdin 300milyundin artuq adem barken, shular umur buyi ashu nersilerni yimey . Yene téxi shunda uzun umur kuridiken. Bizmu ichkirde qoy goshini az yigen'ge, polo leghmen yiyelmigen'ge bir nime bulup qalmasmiz. Xudagha shükri,partiyning milli syyasiti ichkirde shundaq emililishidu. Ichkirde her qandaq uyghur ewladi bar mektepning musulmanche ashxanisi bar. Men yoqirida gipni qilghan doktur esqer hemdulla 93-yili chingdudiki hiliqi mektepke barghanda u mektepte téxi musulmanche ashxanisi yoq ikenduq. Ular jem'i üch adem barghan bulup u mektepning tunji bulup uyghur uqughuchi qubul qilip béqishi ikenduq. Ular derhal mektepke iltimas qilghandin kiyin, mektep rehberliri bu ishqa jiddi qarap, aldi blen ularning qoligha pul birip, nedin siler yeydighan tamaq tapalisanglar shuni yep turunglar , angghiche biz silerge musulmanche ashxana sélip bireyli deptu. We shundaq qiiliptu. Utturida parang arliqida uyghur ashxanisi sel yiraqken, shunga sel waxtimiz kitip baridu dep saptiken, ular derhal bir yerlerdin wélisipt tépip birip, ashxanimiz putkiche ishlitip turunglar deptu. Béyjing, shangxey, wuxen, dalyen, shien, lenji, tyenjin, shendungdiki mekteplerning musulmanche ashxanisi ishqikilip chingdudiki ashu mektepning ashxansiidin köp yaxshi. Bir qismini uzem körgen, yene bir qsmini shu yerge bérip turup kelgen doslirim kurgen, way woxenning musulmanche ashxanisi undaqken, shienning undaqken dep kelse shalukimizni éqitip turup anglighantuq. Lékin shu yerdiki ballardin anglaydighinimiz way tamaq undaq nachar, mundaq nachar. Ashu balla way shinjang dep shinda ning ashxanisigha kirip tamaqliri alamet peyziken dep chiqsa , shinda ning balliri tamaq undaq nachar, mundaq nachar. Mangighu xudayim bilip müngguz bermigen. Eger ashu mekteplarning mudiri bop qalsam, "5 yultuzluq mihmanxanining tamqini chiqirip bersem bulamti? Yene yaxshi yeymen diseng ishlep pul tépip ashundaq yerlerge bérip ye, qolungni baghlap qoymidim " deyttim. Ishqilip men dimekchi, ichkirdiki bir qisim ballar barghandin tartip way biz digen musapir, anamdin ayrildim, dadamdin ayrildim, u yoq, bu yoq , unda bulsa bunda qilattim,bunda bulsda munda qilattim dep bir qatar seweplerni izdep chushkunluk patqiqigha pétip haraq ichishni bashlisa, uqush putturgili qopqan 4-yili qarisngiz yene biz digen musapir, xeqniing yiride animiz yoq dadimiz yoq, dep yighlashqili turidu. Ya uqughinining tayini yoq, téxi shinjanggha kelse men digen palani yerde uquymen dep hali chong. Ichkirde biz digen xeqning yiride musapir dep sewep qilip bana izdishidu, shinjanggha kelse téxi béyjingliq, dalyenlik , wuxenlik dep atishidu. Uzengni shunda dep atighanikensen, undaqta senmu u yere uzengni musapir dime. Ugen'gining tayini yoq, halini manche at tartalmaydu, shinjangdin chiqmighan ballarrning aldida "palani yerde unda uyniduq, palani yerde munda uyniduq "dep köz -köz qilishdu.lékin "4-derijidin öttungmu ? Yaq", "kompiyutirda qanchilik biilisenmawu tilda programma tuzelemsen? Anche munche".imtahan élip kurup baqsingiz ch ch da parang qilip qizlarni yalghan yawidaq geplerni qilip kelturushtin bashqini bilmigen. Po digenni alamet uxshitip atidu. Ichkirning andayey, shinjang digen mundayey dep qaxshap ketken. Belkim bashqa nersilerni ugen'gendu dep uylap 1 yildin kiyin uchrishp qarisngz téxiche xizmet yoq. Nime qiliwatisen dep sorisngiz, "ata anam yol méngiwatidu, hazir qabiiliyet bulghan bilen yol, pul bulmisa xizmet xenzulardin ashmaydiken, way tunugun shendungning balliri keptiken, anda ichishituq". Shunda qilip qarisiz bir lata qasqasning üzi. Ya bir uzi udulluq bulsimu birer ish tipip qilalmighan. Diyishliri téxi "he, chingxuadiki tursunjan ziguangde ishleptima, amiti keptu u guyning, lékin ularning maashi wey chi lardek yuqiri emes".hey, deymen, bu lata guylarni nime qilsaq bular.

Shiende bu yil 7-ayda uqush putturidighan munasiwitim yaxshi bir qiz bulidighan. Bir kuni télfun qilip nime qiliwatisiz disem , hsk imtahan birip keldim deydu. Woy siz 8-derijidiin ötüp bulghili newax disem, uning diyishiche bashqa mekteptiki bir sawaqdishi téxiche uningdin utelmeptu. Bu qétim bersimu ütelishi natayinken. Shunga u mexsus mushu ish üchün atayen-yalghandin kimlik yasitip, shuninggha asasen kinishka ishlitip imtahanni uning urnigha biriptu. Yene ichkirlep sorisam undaqlar xéli barken. Chinip qalmasliq üchün u mekteptikiler bu mekteptikilerge qatniship biridiken. Bu qanda ish bopketti dep u qizni birmunche eyiplisem u "sawaqdishim tursa, uqush pütturelmise, xizmet tapalmisa bulmaydu-de " dep üzini aqlap ketti. Achchqiiqimda xapa bulup eyiplep kitiptikenmen, manche kun may tartip yurdi. Dimisimu deymen,bezilerning ichkirde 4 yil uqup, emdi xenzuchidin 8-derijidin ütelmey mushundaq yalghanchiliqlarni qilip yurginige zadi chidimidim. Téxi mushundaqlar ichkirde xéli barmish. Ashundaqlarning uzining kespidiimu bir nime ügeniginidin gumanlinimen. Ular ya bir bulsa diplom alalmaydu, ya mektep bu uyghur bulghandikin biriwitili, kiyin ulemdu tirilemdu nime karimiz, mushu nimilerdin bir qutulili dep diplum bergen gep. Tas tas qaldim, surushturup chéqip qoyghili. Shinjangdimu téxi xéli yiqin tunushlurum way jiddi ish barti, dep izdep ashxanilargha bashlap ketken, nime ishti disingiz "mushu shindaning diplomidin birerni yalghandin yasatqili bularmu. Men dimekchi,sirttiki xenzularmu yasaydiken, lékin men initérnittin izdisimu tapqili bulidighan jingdin yasatmaqchitim, 10ming yuen ketsimu meyli, sen digen mushu yerde ishleysen, choqum birer yochuqni bilisen, bu ishni putturmiseng bulmaydu, acham xizmet tapmisa bulmaydu" mushunda geplerni anglisam chéchém tik turup kitidu. Uning gipining ichidiki " xenzularmu yasaydiken" digendiki "mu" qushumchisini kurung téxi. Xuddi sh j u mu yalghan diplum yasap satidighan yerdek. Mining uqughuchilirim 5 yil japa tartip, tillarni ishtip, xoshal bulup. Qayghurup yurup ularning ichdiki bir munchisi uquyalmay mekteptin chikinip aran alsun u diplomni, siz 10mingkoy bilen birdemdila diplom éling. Uqughuchilirimning shu japalirini kurmigen bulsamghu kashki. Ularning diyishiche shindadin ashundaq diplum alghanlar barmish. Aghinidarchiliqimizning yüzini qilip qattiq tegkili téxi bulmaydu. Way bundaq ish yoq, qilghili bulmaydu disem, way bulidu, surushturup baqmay nime undaq deysen deydu, shuning bilen he dep quyup hepitni ütkuziwitip men undaqlarni tapalmidim dep qoyimen,bashqilardin surushte qip ba dep qoyimen. Ras digende shundaqlarnimu izdep baqtim, eger tapalighan bulsam choqum saqchigha melum qilattim.

Mushu ishlarni uylisam uylap qalimen, nime digen zor israpchiliq. Hazir ichkirge yiligha minglap ballar kiriwatidu. Yaxshi uqusngizla sizdin hükümetmu, jemyetmu, ata -aningizmu razi. Hichqaysisi singdurgen mihnige, xejligen puligha mihnet qilmaydu. Lékin hisaplap baqayli. Shu uqughuchilargha qanchiliq iqtisad, zihin, ejir ketkendu. Shu ballar putturup kelgende in'gilis tilidin qorqmay 4 ademning aldida éghiz achalaydighini qanchilik,'ashu 1000uqughuchining arisidin 4-derijidin ütup kelgenler 10%ge baramdu yoq. Téxi qarighanda manche pérsenti xenzuche 8-derijidinmu ütelmey kilidighan uxshaydu. Birer shirket kompiyutérdiki offike meshghulatidin sinaq imtahan ép baqsa , kespi kompiyutér bulghanlarmu bir a4 chongliqidiki qeghezge resim kirguzup, jedwel kirguzup, uni tehrirlep bésip chiqiralmighan. Nime buldi disingiz," biz mektepte dayinji bilen hepiliship baqmighan". "manga aran bir saet waqit berdi, waxtim yetmidi , bir kün berse qilalayttim." , halimiz shundaq tursa yene xenzularni aldi mini almidi, kemsitti dep bir talay qorsaq küpügimiz bar. Her yili ixtisasliqlar baziri dep bazar achimiz. Nurghunlighan shirketler kilidu. Kelgili unimisa mektepmu, yalwurup , aldap yurup bulsiu bir nime qiilip ekilidu. Uzining ballirigha kuyuneydighan kim bar. Shu waqitlarda shu ishni qilidighan ishxanidiki xizmetchilarning aldirashchilighidin tamaqmu yimeydu. Shundaq teste birer mingdek shirket kilidu. Lékin nurghunlighan uyghur ballar tamasha kurush uchun kilidu. Birer shirket bundaq kesip almaymiz, yaki uchuqtin uchuqla uyghur almaymiz dep qaldimu, buldi uning atalmish ghururi yene bundaq yerde churgilep yurushke qoymay, birinchi qewettiki, éship ketse ikkinchi qewettiki urunlarni kurupla yataqqa qaytip üz'ara tillashmighan hukumet, mektep , ish urnini tartiwalghan xenzu qalmaydu. Lékin xenzulargha qarisngiz 10 shirket almaymiz dep chiqiriwetse yene 100 shirketning aldigha baridu. Hetta uyghur alimiz dep kelgen shirketlerning alidighimu kiliwalidu. Yaxshi uqumighan , özige ishenchisi yoqlarni dimeyla qoyayli, yaxshi uqughan, bir nime bilidighan, kursetse bir chiqiralaydighan guwanamiliri bar balilarmu birer shirket bulmaydikensen dep qalsa, xapa bulup , qéydap derhal yénip chiqidu. Hemmisi ikkinchilep undaq yerge qedem basmaydu. Deymen, sizning ulargha utkuzup qoyghan bir nimingiz barmiti ulardin qyydaydighan. Bulsighu yaxshi uqughanliqingiz uchun xongchi markiliq pikapqa ulturghuzup, sheherni manche churgilitp , aptunup rayunluq hukumetke ishqa urunlashturup qoysaq bulatti. Epsus ... Qelender qéydisa xorjun'gha ziyan. Yene téxi nurghunlighan balilirimiz undaq shirketken, mundaq shirketken, undaq idariken, mundaq idariken dep kitishliri. Woy buning xéli béngsi bar uxshaydu dep qarisngiz uqush pütturup yene manche yilghiche xizmet tapalmey manche pul birip ture dep suqulup yurgen. Aldi bilen qursaq mesilisini hel qilmay yene nime tallash. Quruq suletchilik qilip shundaq halgha keldiki beziler, birersining aldida mandaq yerde ishleymen deydighan yerni bir amalini qilip ata anisini qurutup shu urun'gha kirguche bulsimu shirketlerde ishlep turushni xalimaydu.

Qisqisi mining kuz qarishim, riqabette bir kishilik urun'gha dessep turimen deydikenmiz, shuninggha chushluq tirishishimiz kirek. Xenzular bir hesse tirishsa biz 10 hesse tirishshimiz kirek. Shundaq qilmay turup yene nime xenzu undaq qildi, mundaq qildi. Itibar biriish siyasetlirini hukumet yetkuche birip keldi, ichkirlerde uqutush uchun shundaq jiq pullarni biriwatidu, serip qiliwatid. Yilda, ayda biridighan pulimiz bar. Bashqa ish qilishqa yarimaymiz, eger shu pulni toxtitip qoysa tas qalimiz munasiwetlik urunlarning aldigha yighiliwilip derwazisini chéqiwetkili.shuninggha chushliq uqusaq nime bulidu. Ashu urunlarning emeldarliri chiqip qanchiliq uqushtuq ekile bir kurup béqip andin bir nime deyli dise , digili gep tapalmay ichimiz dimimizge chushup kiter bulghydi. Shuninggha chushiluq, biz ichkirde ichip, leylep, hichnimige yarimas bir nime bulup kiliwatimiz. Bizde pul éship téship turwatqandimu, jenubi shijangda hemme uqushqa intizar balilar uquyalghanmidu, dashuge utken hemme balilar uqushqa ichkirge, urumchige kileligenmidu. ? Shu meblexni ashu bichare ballargha salsimu bulidughu. Shuni untup qalmang, sizning ichkirde "kuangki dawang" "jyu wang" digendek namlarning élishngizning bedilige, shinjangdiki birmunche dihqanlirimiz ach qaldi, balilirmiz uqushsiz qaldi. Shularni bulsimu uylap quyush kirek. Bezi geplerni uchuq dimey bulmaydu. Hukumet hélimu bizge shunchilik qiliwatidu, yangzingshin dek hichnime qilmighan bulsa nime qilalayttuq. Ajizlar bilen kuchluklar tarixta ezeldin teng bulup baqqan emes. Shunichiliik addi heqiqetni bulsimu chüshününg. Xenzular digen in'glischni bashlan'ghuchtin tartip uqughan. Men dashuge kilip uqudum, in'gilische 4-derijdin utelmisem nime boptu dep sewep izdimeng. Nime buptu disingiz hichnime bulmaydu,shu ishsiz qalisiz.hilimu burun hukumet mejburi bulsimu bizni ishqa urunlashturuptiken. Shundaq qilmighan bulsa nime bop kiter bulghitti. Aspiranitliq imtanisida manga uttura mektepte in'gilische utmigen,'emdi kilip mendin imtahan alsang qandaq bulidu. Mendin shu bir nimini intahan almay utkuzusen disek belkim éqip qalar. Achchiqimiz tutup ketse, yene biz digen az sanliq millet, matimatika ülchimingni tuwenlet, yene bir nimengni yok qil disek, manga shundaq qil disek belkim hukumitimiz bunimu qildi deyli, yene shun ulchem bilen sizge, dokturluqni berdi deyli.shuning bilen tamasha aldimizda, shuningdin kiyin doktorlirimizmu xizmet tapalmay men doktur tursam almidi dep hukumetni tillap ulturidighan gep. Héilmu hukumet shunche itibarlar bilen unwérsititlargha ekirip quyuwatidu. Biz uchun shunche pullarni xejlewatidu. Biz yene yaxshi uqumay , yene bar sewepni xenzudin kürüp, xenzu bop qalmighinimizdin pushaymen yep ulturimiz. Bizde purset yoq emes, gep uzimizde.

Uyghur yigitlirimiz , uzimiz tughriliqmu uylap baqayli. Millet dise utida kuyup birimiz. Lékin uzimiz qanchiliq qilduq. Eng chirayliiq qizlirimiz ichkirde lobenlerning qoynida. Ichkirning herqandaq chongraq sheherliride uyghur xinimliri barmish. Hazir ichkirde we shinjangda chirayliqraq disek"uyghur xinimliri" setraq disek " uyghur jalapliri" digen bir yingi atalghi chiqti, buningdin shuni kuruwéilshqa buliduki, uyghurlarning buyingi ishlepchiqirish kespi bizning ichkirdiki ughurluq kespimizdin bashqa yene bir kespimiz bop qalghan uxshaydu. Chunki ikki tok tok xinimlirimiz bulghan'gha bundaq gep atalghi chiqmaydu. Bularni harghiche tilliduq, uchrighanlirini millet suyer yigitlirimiz urdi. Bulsa hemmini tutup ekilip kuyduridighanlarmu chiqti. Silerche ishlar shundaq addimidu. Ashu xnimlirimizning hemmisini yighip ekilip kuydurwetsek , biz yene mushundaq mangsaq ashu xnimlirimiz tugermu. 3-4yil ütüp ular yene peyda bulmasmu. Chongqurraq uylap baqayli. Qizlirmizning ashundaq ichkirge qéchip pahishe bulushigha biz yigitlerning mes'uliytimiz barmu yoq. Ularni tutup ekilip kuydurup, qur'andin, hediistin, exlaqtin, uyghur medinyitidin suzlep tügetkili bulmas. Chunki bularni shundaq yolgha ekirip qoyghanlar del uzimiz yigitlermiz. Bizmu ashu xenzulardek térishsaq, minglap minglap shirketlerni qorsaq, memet lawzung, erkin jingli, qeyyum changjang dep atiship yursek, ashu qizlirimizni milyonir qiliwitelmisekmu xudayim bergen, dunya modillar musabiqisgha qatnashsa birinchi bulalighudek chirayigha, beden qiyapitige mas kelgudek yarishimliq kiyimlerni élip birelisek, uqizlirmiz ichkirge bérip tinini sétishqa xumar bop qalmighandu. Yanchuqimizdin qorqmay ming koy pul chiqmaydu. Ikki qiz balini bashlap yuqiri derijilikraq istimal sewiysi bar yerge kirip qorqmay 500koy xejliyelmeymiz. Shu qizlar bilen dibagha bérip qalsaq xyalimiz qanda qilip ularghimu chandurup qoymighudek birer usulda erzanraq pul xejlesh. Tuyuqisiz u qiz baliniing ikki uch dosti kilip qaldimu buldi, yanjuqta pul yoq uninggha buninggha télpun qilip pul ekeldurudighan gep. Etisi way munche pul xejleptimen dep ichimizdin ot kitidu. Hemmeylen po étip millitim , yene bir nimem dep po atqan bilen halimiz tayinliq. Qizlirimizgha ige bulalmaymiz. Dunyaning ayalliri mningche hemmisi uxshash. Hemmisining chirayliq keygusi kilidu, yaxshi yigusi kilidu, astidiki danglik markiliq mashiinini dostlirigha köz-köz qilghusi kilidu. Ularning xw rong xin digen nersisi shundaq kuchluq. Biz qizlirimizgha shundaq nersilerni tépip bermey, ularni yaxshi turmushqa irishturmey, téxi mabitining pulini xejlep yene qizlirimiz undaq bup ketti bunda bop ketti dep tillaydighan'gha nime heqqimiz bar. Ulargha qorqmay, manche kun hisap qilmay bir tal altun zenjir élip birelmeymiz.

Men isimge kelsem bizning uyde tola majra bulidikenduq. Anam bilen dadam tola urushidikenduq. Nimilerni taliship suqushqinini uxmayttim. Kiyin ularning maashi usti, dadammu ishtin sirt tijaret qilip ancha munche pul tapti. Shuning bilen nime buldi öyde jidel majra bésiqip qaldi, shuningdin kiyin dadam bilen anamning undaq urushup, suqushup yurgenligini uxmaymen. Kiyin bilsem ular ashu "mayni jiq ishlettiing.", " bu bizning uymizge bi hajet tursa nime dep alisen", "ja nersini élipsen , kuzung nege ketti " digen'ge uxshash ishlar ikenduq. Bir uyning tnich , xatirjem bulushi üchun yenila aldi bilen qursaq, kiyim mesilisini hel qilish kirek iken. Bulardin men shundaq dimekchi, biz uyghur yashliri jénimiz chiqip ketsimu bir chidap ishlep yol tapsaq, pul tapsaq, uzimizningmu yuzi yuruq bulatti, qizlirmizmu qéshimizdin egip kitelmeytti. Ularni tillapmu yurmeyttuq. Qizlirmizning ichkirdiki ashundaq qilmishliri qachan biz uyghur yigitliri eqlimizni téipip, meslini hadisidin izdimey mahiyettin izdep qizlirmizgha ige bulalighan waxtimizda tugeydu. Biz yene mushundaq uzimizni bilmey lata qasqasliq qiliip u yerde bu yerde hijiyip, üzimizning qizlirini erzan yollar bilen baplashning koyida yursek qizlirimiz ichkirgila emes , yene téxi chet'elgimu taraydu. Yene uylap béqing. Bir yilliri rosiye parchilinip iqtisadi shiddet bilen chikin'gende rosiye qizlirinng bahasi paxal boptiken. Shu yerge chiqqan sodigerlirimiz azraqla robli xejlep manche xotunni ép qoyup yashaydikenduq. Shiiyanggang, londun digendek yerlerde chyray beden jehette hollowid ning cholpanlirgha oxshaydiken qizlar eng erzan bahaliq xnimlargha ayliniptiken. Shu waqitta dunyada ishlen'gen jiq sériq filimlermu ashu qizlar teripidin ishliniptiken. Xuda saqlisun biz téxi u künlerni kurmiduq. Yene diqqet qilsaq yiqinqi yillar mabeynide bizning iqtisadiimizmu uttura asiya duletliridin sel éship yanjuqimiz pul kuriwidi, uttura asiyadin naxshichi, yene bir nimiler kelgili turdi. Dibalirimizda shular naxshi iytidu, téxi yene bezen yerlerde shular yalingach usul uynaymish. Yene mushu buyiche shinjangning iqtisadi masa 10 yillargha qalmay bizdimi uttura asiyaning xinimliri dep gep chiqamdu téxi bir nime digili bulmaydu. Bular arqiliq men shuni dimekchi, qizlirimizda guna yoq. Putkul guna biz yigitlerde. Tizraq uyghniip gunahimizni yuyayli.

Men bezide uylap qalimen, bir millet , duletning tereqqi qilishigha qanche yillar kiter, qanche ewlad ademning yurek qéni serip bular dep. Qarisam manche yüz yillar, manche ewlad ademlerning waqti kirek bulidu dep uylayttim. Ubdanraq uylap baqsam esli ishlar unchiwalamu bop ketmeydiken. Nezer sélip baqayli. Char rosiye digen guylarni 300yillardin burunqi tarixta kitap axtirup yürup aran tapisiz. Hili uniinggha , héli buninggha buzek bop yurgenmish. Tatarlar 300 yil qul qilghanmish. Nerdin chiqti pétir demdu ishqilio shundaqraq ismi bar bir padishah chiqip yawrupagha birip kilip bir yingiliq uzgertiwidi 30 yillargha qalmay u yer bu yerde ismlirini kurgili turduq. 50-60 yillar kiyinki tarixta nime buldi doslargha ayan. 100 yil kiyinki tarixta uttura asyani boy sundurghuli turdi. Yene shuningdek ishlar. Yapunni misalgha alayli, téxi 19 -esirning utturliridin burun dunya tarixi kitawidin yapunlarning qatnashqan siyasi ishlirini bek az kurisiz. Téxi anglishimizche dunyada yapun dep shundaq yerning barlighini bizning ulugh buwimiz mehmut qeshqiri kitawigha kirguzuptikenduq, bu dunyadiki chiqqan kitaplar ichida yapunlar toghriiliq eng burun melumat bergen kitap deydu beziler. Shungimu yapunlar mehmud qeshqirini bizdinmu ulugh bilermish. Herqandaq mushu tarixni bilidighan yapunlar shinjanggha kelse choqum buwimizning qewrisini bir tawap qiliwitip qaytarmish. Bu geplerning ras yalghanlighini men uqup ketmidim. Ras bulsa bizning ashu beziler dep kiliwatqan" 10,000"yilliq tarixmiz bilen shu petek yapunlarni sélishturush mumkinmu. Uyghur toghriliq eng ishenchilik tarixi melumatlarmu 2000 yildin ashidu. Bu ishlarni tarixchiliirmiz delliligey.ishqilip taki 19-esirning utturlirighiche dunya siyasida yapunlarning kurulup baqqanlighi mumkin emes. Shu waqitlarda birsi chiqip mingji yilidiki yingiliq uzgertish dep bir islahat élip bardi. Tor axturup baqsam u islahat 1867yili bashlan'ghili turuptiken, 1871-yilliri etrapida resmi islahatni bashlaptu. Yene diqqet qiling , peqet we peqet 20nechche yillar utuplar bu petekler téxi junggugha hujum qéldi, bu urushni jiyawu ilidiki junggu-yapuniye urushi deymiz. Netijisi qandaq buldi hemmiizge ayan. Téxi yene 10 yillar ute utmey bu guylar sherqi shimalda rosiye bilen urushup u éyiqlarni yengdi. Bu yiqinqi zaman dunya tarixida asiyaliqning tunji bulup yawrupaliqni yingishi iken. Uningdin kiyinki yapunuqlar qilghan her bir ishlar dunya tarixidin urun élip mangdi. 2-dunya urushda meghlup bulup yapunye xarabiliqqa aylan'ghanidi, manche milyun yapun yashliri, milletning eng awan'gartliri urushta uldi yaki cholaq tukur buldi. Ashu éship qalghan qérilar, ayallar , balilar yene 20 yil utmey yapunni dunyagha tunutti. Peqet we peqet 20 yilla ketti.

Özimizge nezer salayli, 49 -yili jungguni gomindangdin utkuzuwalghanda junggumu bir xarabiliq idi. Maddi jehettila emes rohi jehettimu xarabiliq idi. Shu boyiche yol tapalmay 20-30 yilni urup suqup ötküzduq. 78- yilidin kiyin ding aghimiz toghra yolni tipip bir yol bashliwidi tiz yugreshke bashliduq. Bu téxi hisap emes, 90- yillarniing bishida islahat, éishini échiwitish, aq mushuk, qara mushuk chashqan tutqan yaxshi mushuk dep bir yugreptuq,mana 15 yillar utuptu. Hazir junggu dise dunyada héchkim kuz yumalmaydu. Amrikining gizit, radiyo, yene bir nimilirige qarisngiz künde ishqilip junggu toghriliq bir nime talash tartish barliqi choqum bar. Ya tillaydu, ya maxtaydu, ya dost bulayli deydu , ya dushmen deydu. Éshqilip junggu mushu xeqni mushunchiliq qip quyalaptu. Téxi junggudin ayrilsaq amrika amrika bulmaydu, chunki manche pirsenit nersilirmiz shu yerdin kiriwatidu, tuwen kirimlik aililirimiz jungguning malliri bulmisa ülüp qalidu digen geplernimu kurusiz. Bazargha chiqip qimmet pullq bulsun , erzan pulluq bulsun10 nerse alsingiz shu nersilerning ichide choqum jungguda ishlen'gen nersiler chiqip qalidu yaki junggu bilen melum baghlinishi bar. Bir waqitlarda yapunluqlar putun dunyadiki her bir ailige chuqum yapuniyede ishlen'gen bir iélkturunluk eswap kirguziimiz dep shuar towlaptiken. Hazir qarisam junggumu chuqum dunyadiki her bir ailige jungguda ishlen'gen nersdin birerni kirguzup boptu yaki shundaq bulghili az qaptu. Mana shu ishlarning yuz birishigimu qisqighine 20 nechche yil ketti.

Men mushularni uylisamla qaytidin rohlinip kitimen, kelgusige bulghan umit kuz aldimda chaqnaydu. Millitmizning tereqqi qilishigha undaq manche ewlad adem ketmeydiken. Manche yuz yillar ketmeydiken. Buni aldida misal alghanlar ispatlidi. Biz uyghurlarning hazirqi ehwalimiz jungguning 80-yilliridin kup yaxshi, bashlinish noqtimiz ulardin igiz. Shunche japaliq sharaitlardimu bizdin 500doktur chiqiptu, hichkim ularni shundaq ugen dep zurlimighan. Bu bizde yenila uyghaq ademlerning kupligining ipadisi. Biz uzimizni tunughan haman shu chaghdin tartip uzgertishni bashlisaq her bir adem uzining qiliwatqan ishlirini yaxshi qilalaydighan eng yoqiri chekkiche yaxshi qilsun. Uquwatqanlirimiz yaxshi uquyli, hemme ademni doktur bulsun dimeymiz, xalighiningz buluk. Lékin bulghan ishni yaxshi qiling, saghlap bulghan bir jemyet uchun tirishayli. Bu digen metbuat ning tiliwizyyye istansilirining ishi dimeng. Tiliwiyziye istansi, neshriyat digenlarmu yoqiridin hujjet chushmidi dimisun. Millitmizning tereqqiyati héchkimining bir nimisi bilen putliship qalmaydu. Partiyening siyasiti bilen duqurshup qalmaydu, partiye hukumetmu shu bizni tereqqi qildursaqken deydu. Bizmu tereqqi qilsaq, qulmizda jiq pul bulsa, mektep puttursek xizmet bulsa, qizlar bilen yöxüy qilsaq astimizda mashina bulsa , hukumetni kim tillaydu, kimning muqimsizliq kelturup chiqirishqa cholisi. Gep uzimizde, uzimiz sörilip qéliwatimiz. Yene disem yene shu , hemmimiz kucheyli, aptunum rayunning reisidin tartip, yiraq yizilardiki hemme kishining tirishishi uchun, toghra , saghlam jemyet qurushi uchun tirishichanliq kursiitp baqayli. Ulmigen janda umit bar.umitjlenmeng. Bizning téxi ümitsizlinishke sewebimiz yoq. Héchqandaq ishqa sewep izdimeng. Bir ishlarni yaxshi qilalmasliqqa sewep izdesh meghlubiyetning bashlinshi. Jemyette uzimiz xalap xalmay , bilip bilmey tallap qalghan bir kishilik urnimiz bar. Hemmeylen shu urnida yaxshi ishlisun. Modilliqqa qizziqidighan qizlirimiz junggudila emes dunyadimu netije alsun. Shundaq qilsa qongini uchuq qoydi, yadru pizikisi uqup bizge atum bombisi yasap bermidi dep ularni tillap yurmeyli. Naxshichilirimiz ichkirde anche munche yuz tapqnigha xoshal bulup yurmey bulsa jéksundin ashurwetsun. Chichini uzun quyamdu , ya ishtini keng kiyemdu uzining ishi. Nawaylirimizmu ablajandek uyghur nanlirini tunutsun, bulsa ichkirning hemme shieherlirida nawayxanilar qurulsa , bizdin qanchiliq naway milyonirlar chiqar. Dawazlirimiz asmanda mangsa, nimishqa yerde mangmeysen, sarangmu sen,'asmanda mangghan'gha qanche uyghurning qosiqi tuyidu dimeyli. Shu uyghurning qursiqini toyghuzidighan'ghimu adem bar. Ishqilil hemme ademni alim bol, keshpiyatchi bul digili bulmaydu, lékin hemme ademni ishngni yaxshi qil digili bulidu. Bir birimizge kuyumchan bulayli. Hukumette huquq tutqanlar hukumetke disun, shundaq tuqqini barlar tuqqinnigha disun. Peqet birla éghiz gepni heqiqet dep bulsimu uchrighanlar ademge chushendurung.yeni ulargha deng , millitmizda umit yoq emes belki umit zor. Bizgimu shu 20-30 yilliq tirishishi kirek. 20-30 yildin kiyin biz xuda buyrusa milliitmizning tereqqi qilghan ashu halitimizni kurushkimu ulgurimiz téxi. Qayta qayta deng. Izip jiq misallarni élip deng, munberdiki bilimdan duslrimiz bu uchun téximi jiq idywi asas teyyyarlap berse téxi yaxshi, hich bulmisa hello life dostimizning azraq uylighini bardur. Mushularni hemmini deng. Axirda shundaq bir xulasige kelturung: bizdin umit zur, kelgusimiz parlaq, u ghuwa chush emes, uninggha peqet 20yilla kirek. Peqet 3tin bir umrimizla kirek. Tirishayli, kelgusi téxiche yenila uzimizning qolida.!!!!

---------------------- xulase kalam, mana bular , jék, pék digen adashning 500 dokturni shipa kelturup, ularni guwachiliqqa tartip silerge dimekchi bulghan yurek suzi. Birqisim gepler qattiq ketkendu, bir qisim gepler bek nezirywi bop ketkendu. Lékin neziriye digen haman emiliyetning intilish yunulishi bulidu. Gipim tesir qilghan bulsa dosliringlargha denglar. Kisel bop qalghan ademge sen etila ulusen diisngiz u etisi ulmisimu öguni ülidu. Qara awu semet tazmu sanga uxshash kiselti , saqiyip manche qizbalini keynige sélip yuruydu, sining uningdin nimeng kam disngiz u saqiyip qilishi mumkin . Ishlar bezide shundaq addi. Ushbu timini uqighan uqurmen dusliringlargha tewsiye qilinglar, qelem quwwiti mendin nechche hesse kuchluk, bérqi, a.jalalidin , extem umer, we qatarliqlar bulsa 1000 dokturning , ya yene shundaq bir nimilerni qizzip chiqip milletke umit bexish etsa yaxshi bulatti. Bulsa mushu timini ashu 500 dokturning heqqi hurmiti uchun bulsimu choqqilap qoyunglar. Bashqa munazire munbiri bulsa yutkep chaplap qoyunglar. Mining yazmilirim her qandiqinglargha yarisa her qandaq yerge kuchurup ishletsanglar meyli. Metbuatta tehrirlep ilan qilsanglar , nam sherep qelem heqqinglar uzenglerning. Men mushunchilik yazalaydikenmen. Mendin yaxshi yazalaydighanlar mushu matiriyalini menbe qilip téximu yaxshi bir nime yazsanglar men téximu xoshal. Yazmida sel hsyatqa birlip kitp qaldim. Uqughanda kallanglardin utmigen yirini tashlap qoyup utken yirini uqunglar. Shundaq qilip mining bu uyghur dokturliri heqqidiqi yazmam shuning bilen tugidi, lékin bashqa yazmilirimni yene waqit chiqiralisamla yazimen.uginish usuli toghriliq yézip baqimen, ichkirdiki uginish, turmush toghriliq uzemning béshidin utken kunliri arqilip bezi tejribilerni dep baqmen. Muhebbet toghriliq biljirlap béqishimmu mumkin. Yingi turmush, yingi dunya toghriliq his qilghanlirimni deymen. Xuda ashu kunlerni yene bizge nisip qilghay.