Merike - murasimlirimizdiki heshemetchilik heqqide ikki éghiz gep

Heshemetlik réstoranda ‹‹chong chay›› ötküzülüwatatti. Yigit terep bashlap kelgen on üstellik méhman'gha qiz terep hemrah qilip chaqirghan on üstellik méhman hemdastixan bolup yep - ichmekte idi... Bir chaghda sahibxana terep réstoranning qaq otturisigha töt üstelni jüplep tizip, ‹‹sanduq achti››ni bashlidi.

Qaide boyiche awwal oghul terep sanduq achti, sanduq échishqa riyasetchilik qiliwatqan ayal gepdan idi. Tebrik we tekellup sözlirini qamlashturup sözleytti. Toyluq buyumlarni kim'artuq qilip satmaqchi bolghandek, béshidin égiz kötürüp, maxtap harmaytti. ‹‹ mana bu koriyining norka peltusi, italiyining xurum peltusi, türkiyining abayisi, shwétsariyining altun saiti, mana mawu bilezüki, 300misqal, mana mawu zenjiri, bumu 300misqal, mana mawular 80misqalliqtin töt dane üzüki... ›› ayal toyluq zibu - zinnet we kiyim - kichiklerni birmu - bir tonushturup maxtidi. Hetta u maxtimighan qizning ich kiyimlirimu qalmidi. Andin yigitning ata - anisi oghligha élip bergen 90kwadrat métirliq yéngi öyning achquchini uzaqqiche pulanglitip, yigit terepning jem'iyettiki abruy - inawiti heqqide maxtandi. Kéyin toyning ashsüyige atalghan 30ming yüen neq pulni sin'gha éliwatqan yigitning qolidiki télékamiragha toghrilap sharilditip waraqlap körsetti...

Arqidin qiz terep sanduq achti, qiz terepning riyasetchisimu bosh kelmidi, ‹‹mana bu küy'oghlimizgha atap alghan kastum - burulka, italiyining jing méli, bahasi 8000yüen, mawusi shibliti, bahasi 2800yüen, yene köynek we galistuki bar. Mana mawu yigitimizge atap alghan 100misqalliq altun üzük››. Riyasetchi goya sotta guwahliqtin ötküzüwatqan zang mallarni körsetkendek, üzükni töt etraptiki méhmanlargha tepsiliy körsetti. Andin qizning ata - anisi qizigha élip bergen aq altun we zaltoy altun qatarliq ikki yürüsh zibu - zinnet buyumliri, nechche yilda kiyip tügitelmigüdek kiyim - kécheklerni körsitip maxtandi. Andin yigit terep élip bergen 90kwadrat métirliq öyni qiz terepning 60ming yüen xejlep bézigenlikini we u öyge yarashturup yaponiyining ‹‹soniy›› markiliq bir yürüsh aile éléktr saymanlirini élip bergenlikini danimu - dane qilip sözlidi...

Chaygha kelgen ayallar kusurlashmaqta idi.

—qiz terepmu bosh kelmeptu jumu, hal - küni xéli yaxshi oxshimamdu?

— way nedikini, u bir kishilik muashqa qarashliq aile, qiz bilen qizning anisi oghul terep shunche pul xejligen yerde, biz béshimizni ichimizge tiqiwélip qarap tursaq set emesmu, dep ching turuwaptudek, shuning bilen qizning dadisi bir amallarni qilip 100ming koy pulni jöndep bériptudek.

— way xudayimey, ‹‹yéngidin muqam chiqti, öginelmey jénim chiqti›› dep, néme bolup kétiwatidu bu kündiki toylarda...

Etisi kechte, yene shu heshemetlik réstoranning töt üstellik ayrimxanisida yigitning ‹‹meslihet chéyi›› boldi. Yigit qoldishi rumkilarni yürüshtürgech, yigitning mushu sorunda olturghan aghinilerning toylirida körsetken merdliki - séxiyliqliri, qizni indekke keltürgiche xejligen pulliri, qilghan olturushliri, toygha xejlimekchi bolghan pulliri heqqide uzaqtin - uzaq gep satti. Chonglarning 1500baghaq tarqatqanliqi, yigitning 300baghaq tarqatmaqchi bolghanliqini esletti. Chonglarning méhmini uzighiche saz chalidighan muzika etriti, qizni yötkep kelgendin kéyin toyni qizitidighan muzika etriti, sinchi, süretchi, qiz köchürüshke baridighan garmonchi, qiz köchüridighan aliy derijilik pikap, naghra - sunaychilar olturidighan aptomobil, yol échip mangidighan ‹‹TOYOTA›› markiliq pikap qatarliqlarning tizimlikini oqup ötti... Yep - ichish ewjige chiqqanda, kimlerdur ‹‹kadilak››tin birni, ‹‹owdiy››din ikkini ekilishke wede qilip meydisige urdi. Kimlerdur qatnash - saqchi etritidiki aghinisige dep, toy yötkesh aptomobil etritining sheher kochilirida xalighanche méngip, toxtishi heqqide ijazet élishqa wede qilip po atti...

Toy öz qerelide heshem - derem bilen ötküzüldi. Minglap méhman uzitildi. Hésabsiz sowgha - salamlar qobul qilindi. Üch ‹‹kadilak››qa egeshken ottuz nechche aliy pikap sheherni toluq aylinip chiqti. Yigit kületti, qiz kületti. Toychi balilar isqirtip, külüshüp, jahanni béshigha kiyetti. Pullar ghazangdek uchatti. Üsteller nazu - németler bilen tolatti. Yep - ichish,'israp qilish ewjige chiqatti.toy shadliqi pelekke yétetti...

Mana bu ürümchide ötküzülgen melum bir yigit - qiz toyining ixcham teswiri. Yéngi - yéngi ‹‹mezmun››lar bilen béyip, heshemiti yildin - yilgha éship bériwatqan merike - murasimlirimiz heqqide tepsiliy yézip kelsek, bu yazmilar bir tom bolushi mumkin. Biz bu yerde jamaetchilikimizning israpxorluq xahishidin peyda bolghan yémek - ichmek heshemetchiliki, menmenchilikidin kélip chiqqan kiyim - kéchek heshemetchiliki, maxtanchaqliqidin meydan'gha kelgen aptomobil heshemetchiliki, abruypereslikidin kélip chiqqan méhmanni ziyade chaqirish heshemetchiliki, dastixan heshemetchiliki qatarliqlar heqqide ikki éghiz gep qilmaqchi.

Hazir merike - murasimlirimiz téximu köpiyishke we zoriyishqa qarap yüzlendi. Xetne toy qilay dése oghli yoq, qilmay dése köngli emin tapalmighan bezi kishilirimiz ijad qilghan xetne toygha barawer kélidighan yene bir toy—kichik qizlargha atalghan ‹‹gül toy›› meydan'gha keldi. Esliy addiy ötküzülüp kelgen xetne toy we böshük toylar qiz - yigit toyidek heshemetlik tüske kirishke bashlidi. Hetta bu ikki toyningmu meslihet chayliri barliqqa keldi. Bulardin bashqa bizdiki xilmu - xil chong - kichik chay we yighilishlarning köpiyishi, roshenki, kishilirimizning bundaq murasimlarni heddidin ziyade muhim dep bilidighanliqini delilleydu. Shinjang pédagogika uniwérsitéti filologiye institutining léktori, uyghur folklori boyiche magistir aspirant dilmurad mehmud bu heqte toxtilip mundaq dédi: eng aldi bilen yuqiriqi ‹‹islahatlar››ning arqisigha iqtisadiy menpeet munasiwiti yoshurun'ghan. Chünki bashqilarning merikisige sowgha qilin'ghan pul shundaq merike arqiliqla qaytip kéleleydu. Shunga ‹‹sowghat››ni qayturuwélish üchün sorundin birni hazirlimay amal yoq. Netijide, bu sorunlargha munasiwetlik ‹‹ademgerchilikler›› üchün yene nurghun waqitni qurban qilish kérek. Roshenki, bu bir yaman süpetlik aylinish jeryani, nawada yene ikki, üch ewladtin kéyin yuqiriqidek yéngiliqlar resmiy en'enimizge aylinip qalghudek bolsa, bu chékinishtin dérek béridu.

Bizde toy we chaylarning köp we heshemetlik bolushida en'enige tutishidighan yene bir seweb bar. ‹‹toy - tökün›› dégen sözning étmologiyisidin qarighanda, bu toqluq, qanaet, éship - téshishtin dérek béridu. Toy - tökünning esliy menisi xushalliqtin, taamlardin teng behrimen bolup, turmushning güzel chaghliridin birlikte qanaet tépish idi. Lékin sheherlishish dolquni ichide bu murasimlarning tebiitide melum özgirishler boldi, yeni beslishish, abruy qoghlishish, özini körsitish gewdilinishke bashlidi. Bu yerde yuqiriqi hadisining yene bir muhim sewebi ashkarilinidu. Abraham maslowning tehlili boyiche, insan özini chüshüridighan, kemsindüridighan, ajiz, qimmiti yoq, rezil, nomussiz hés qilduridighan her qandaq bilim (uchur)din qorqush xahishida bolidu hem herxil wasitini qollinip özini we özlirining köngüldikidek obrazini qoghdashqa tirishidu. Démek, bir merikide üch qétim kiyim almashturushqiche bérip yetken heshemetchiliklerning arqisida réalliqni bilish hem étirap qilishtin qorqush xahishi bar. U kembeghelliktur yaki bashqilargha qarighanda kembeghel sanilip qélishtur. Kembeghellik ularning ghururini sunduridu, ularni kemsindüridu. Shunga ular uningdin qorqidu hem uni étirap qilishtin qachidu. Lékin shuni inkar qilishqa bolmayduki, bir jem'iyette hörmet we inawet meniwi bayliq bilen emes, maddiy bayliq bilen ong tanasip bolsa, uning kelgüsi qarangghudur.

Merike - murasimlirimizdiki kiyim -kéchek heshemetchiliki heqqide gep bolghanda, proféssor abduqadir jalalidin mundaq dédi: uyghur ayalliri bir - birining kiyimige sepsélip, bir - birining qimmitini uchisidiki lata we métallar bilen bahalaydighan sewiyidin téxi halqip kételmidi. Ular kiyimni köz - köz qilish rewishide emes, belki insaniy huzur süpitide kiyse bolatti. Emeliyette, kiyim adem üchün xaraktérdiki ajizliqni bézeydighan alamet emes, belki bir xil turmush sen'iti idi. Binada öyige chiqip kétiwatqan adem méngiwatqan peshtaqni ésidin chiqirip qoyidu, kiyim - kéchekke közi toyghan ademler üchün kiyimmu ene shundaq nerse. Kiyim - kéchek arqiliq özini hésabqa ötküzüsh, emeliyette, namratliqning yene bir shekli bolup, kiyimge bolghan mestanilik insanning xaraktéri we wujudidiki bibaha güzellikni xarab qilidu, bu xuddi közni oyup bérish bedilige köz'eynekke érishishke oxshaydu.</p>

toy - tökünlerde aptomobil ishlitip qiz köchürüsh sheherlishishtin kéyin peyda bolghan medeniyet hadisisi. Iqtisad yar bergen ehwalda, bir nechche aptomobilni kira qilip qiz köchürüsh, elwette, toyning shadliqini ewjige kötürüshke paydiliq. Bu hem toyning yarishiqi. Qizni atqa mindürüp yaki xadikke olturghuzup köchürüsh en'enisi yézilirimizda bügün'giche saqlinip kelmekte. Emma heddidin ziyade aptomobil kira qilish yaki qoshna réstorandin aptomobil bilen qiz yötkesh —aptomobilini seltenet, bext - saadet, sölet we sür - heywining simwoli qiliwélish özining emeliy iqtisadi bilen hésablashmay, barang körsetkenlik xalas.

Réstoranlirimizdiki israpchiliq heqqide yazghuchi exmet imin mundaq dédi: künlirimizni keyp - sapa haram qilmaqta. Ayighi üzelmeydighan, kölimi kündin - kün'ge kéngiyiwatqan toy - tökünlirimiz, olturush - bezmilirimiz es - hushimizni yoqitip, yilik - yilikimizni qurutmaqta. Biz shundaq sarang baywetchilerge aylanduqki, bayliqlirimizni réstoranning sulyaw dastixanlirigha orap biraqla exletke tashlaydighan bolduq. Ewladning kelgüsini oylash , ewladimizning istiqbali üchün maddiy, meniwi jehettin zapas teyyarlash küntertipimizdin chiqip kétey depla qaldi. Shunga,‹‹toyungni chong qilghiche, ghémingni chong qil›› dégen hékmetni el - awamgha qayta bildurmikimiz zörürdur .

Menbe: Shinjang Géziti. http://bbs.xabnam.com/read.php?tid-49315.html din elindi.