Erkin Sidiq

2016-yili 11-ayning 18-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://www.meripet.com/2016/20161118_china_us_edu.pdf

Méning burunqi yazmilirimgha inkas yazghan oqurmenlerning ichide mendin Junggo ma’aripi bilen gherb ma’aripi otturisidiki asasiy perqlerni sorighan qérindashlarmu bar. Yuqiridiki témining da’irisi nahayiti keng bolup, men mezkur yazmida peqet Amérika ma’aripi bilen Junggo ma’aripi otturisidiki 12 perqni bayan qilip ötimen.

 

1.Bir sinip oqughuchilirining sani. Toluqsiz we toluq ottura mekteplerde adette künige 8 sa’et ders ötülidu. Junggoda bir oqutquchi adette künige 2 ders ötidu. Hemde bir sinipta 55 – 65 oqughuchi oquydighan bolup, sinip mudirliridin bashqa oqutquchilar ders ötmigen waqitlirini tapshuruq tekshürüsh we kéyinki derslerge teyyarliq qilishqa serp qilidu. Amérikida bolsa oqutquchilar adette 5 – 6 sa’et ders ötidighan bolup, bir sinipta 25 – 30 oqughuchi oquydu.

 

2. Junggoda oqughuchilar oxshimighan siniplargha bölüwétilip, her bir siniptiki oqughuchilar mekteptiki oqush hayatini asasen bille ötküzidu. Yeni, bir siniptiki oqughuchilar asasen hemme derslerni bille oquydu. Amérikida «pokuni sinip oqughuchiliri» we «sinip mudiri» deydighan uqum yoq. Oxshash yilliqtiki oxshimighan oqughuchilarning melum bir waqitta oquydighan derslirimu oxshash bolmaydu. Mesilen, In’gliz tili dersini bille oqughan oqughuchilar uningdin kéyinki ders waqtida bashqa-bashqa siniplargha kétidu. Bir mewsum axirliship, yéngi mewsum bashlan’ghanda, her bir derske kélidighan oqughuchilar aldinqi mewsumningkige zadila oxshimaydu.

 

3. Junggoda bir sinip oqughuchiliri hemme derslerni bille oquydu. Bir ders tügep yene bir ders oqughanda oqughuchilar öz sinipida turuwérip, ders ötidighan oqutquchi almishidu. Yeni, sinip özgermey, oqutquchi özgiridu. Amérikida bir dersni bille oqughan oqughuchilar kéyinki ders üchün oxshimighan derslerni oqup, oxshimighan dersxanilargha baridu. Yeni, Amérikida bir oqutquchi bir xil dersni bir muqim dersxanida ötidighan bolup, bu sinipqa kélip oquydighan oqughuchilar dawamliq özgirip turidu.

 

4. Junggoda oqughuchilar bir mektepke kirip, siniplargha teqsimlen’gendin kéyin, ulargha ders béridighan oqutquchilarmu békitilidu. Siniptiki oqughuchilar bir yilliqtin kéyinki yilliqqa örligende, ulargha ders béridighan oqutquchilar asasen özgermey, oqughuchilar bilen teng örleydu. Amérikida melum bir yilliqning melum bir kespiy dersini béridighan oqutquchilar muqim bolup, oqughuchilar yilliq örligende, oqutquchilar ular bilen bille örlimeydu.

 

5. Junggo mektepliride her bir sinipqa birdin sinip mes’uli, yaki sinip mudirliqini qilidighan oqutquchi teyinlinip, u oqutquchi bashlan’ghuchni, toluqsizni yaki toluqni püttürüp bolghuche öz sinipidiki oqughuchilargha mes’ul bolidu. Amérikida bir guruppa oqughuchilar bir sinipqa bölünmigen bolup, «sinip mudiri» deydighan uqummu yoq.

 

6. Junggoda oqutquchilarning ma’ashini ularning oqughuchilirining imtihan netijilirige asasen békitidighan, hemde oqughuchilirining imtihan netijilirige qarap oqutquchigha bérilidighan xizmet mukapat pulining köp-azliqini békitidighan ishlar köp. Amérikida oqutquchilarning ma’ashi asasen xizmet istazhining uzun-qisqiliqigha asasen békitilidighan bolup, oqutquchining ma’ashini oqughuchilarning imtihan netijisi bilen baghlap qoyidighan ishlar asasen mewjut emes.

 

7. Amérika mektepliride ikki ders ariliqidiki teneppus waqti Junggoningkidin qisqiraq bolup, oqughuchilar ashundaq qisqa teneppus waqtini asasen bir dersxanidin yene bir dersxanigha yötkilish üchün bir jiddiy halette ötküzidu. Junggoda oqughuchilar teneppus waqtini undaq jiddiy ötküzmeydu.

 

8. Junggoda oqughuchilar oqutquchilargha nisbeten bekrek hörmetchan kélidu. Oqughuchilar ders waqtida so’algha jawab bergende öre turup jawab béridu. Oqutquchigha qeghez tapshurghanda ikki qoli bilen béridu. Oqughuchilar qeghez yüzide mu’ellimge bir nerse yazghanda mezmunni «Söyümlük mu’ellim» dep bashlaydu. Bu jehette Amérikida oqughuchilar nahayiti erkin. Junggoning ölchimi boyiche qarighanda yürüsh-turush we oqutquchigha bolghan mu’amile jehette Amérika oqughuchiliri oqutquchilargha anche hörmet qilip ketmeydu.

 

9. Junggo mektepliride oqughuchi dijornilik tüzümi yolgha qoyulghan bolup, oqughuchilar dersxanining ichi we sirtida oqushtin bashqa yene nurghun qoshumche wezipilerni öteydu. Mesilen, taziliq, köchet tikish, qar tazilash, oqutquchigha yardemliship matériyallarni kopiy qilish (köpeytip bésip chiqirish) qatarliqlar. Bundaq ishlar adetke aylan’ghan bolup, oqughuchilar undaq ishlardin asasen narazi bolmaydu. Lékin Amérikida undaq ishlar qet’iyla yoq. Sinipni tazilash ishlirinimu heq alidighan taziliq xizmetchiliri qilidu.

 

10. Junggoda oqughuchilar derslik kitablarni özliri sétiwalidu. Kitablar yumshaq tashliq we nahayiti népiz bolup, adette bir kitabning bahasi bir qanche dollarghila toghra kélidu. Kitablar oqughuchilarning özlirige tewe bolghachqa, oqughuchilar kitabni nahayiti éghir derijide boyap we sizip ishlitiwéridu. Shundaqla derslik kitablargha exlaq terbiyisige tewe mezmunlarmu xéli köp kirgüzülgen bolidu. Amérikida derslik kitablar qattiq tashliq, nahayiti qélin we nahayiti éghir bolup, kitablar oqughuchilargha ariyetke bérilidu. Oqughuchlarning kitablarning üstige sizishigha we kitabni boyishigha yol qoyulmaydu. Derslik kitablar adette her 6 yilda bir qétim yéngilinip turidu.

 

11. Junggoda mektepke a’it ishlarning hemmisi memliket boyiche birlikke keltürülgen bolup, oqughuchilar üchün tallashlar asasen mewjut emes. Pütün memliketlik ölchem, memliketlik nishan, memliketlik ders orunlashturulushi, memliketlik ders meshiqliri, hetta memliketlik mektep waqit tüzümi qatarliqlar mewjut. Amérikida ma’arip ishlirini her bir shtat hökümiti öz aldigha qarar qilidu. Shunglashqa Amérika paytexti Washin’gtonnimu qoshqanda ma’aripta musteqil hökümettin jem’iy 51 hökümet bar. Her bir shtatmu yene «mektep rayonliri» (School District) ke bölün’gen bolup, her bir mektep rayonliriningmu öz aldigha xéli köp erkinliri bar. Mesilen, Indi’ana shtatida jem’iy 292 mektep rayonliri bar bolup, bu rayonlar oqutquchilar bilen bolghan toxtamlarni, oqutquchilarning ma’ashini we xizmet muhitlirini öz aldigha ayrim belgileydu.

 

12. Junggoda mektep imtihan sistémisi Junggo medeniyitining bir qismigha aylinip ketken. Junggoda hökümet kadirlirini imtihan arqiliq tallash 960-yilidiki Sung Xanidanliqidin bashlan’ghan bolup, u hazirmu melum derijide saqliniqliq. Oqughuchilarning qaysi aliy mektepke kirishimu memliketlik bir tutash imtihanlar arqiliq belgilinidu. Amérikida «memliketlik aliy mektepke kirish imtihani» dégen nerse mewjut emes. Aliy mektepke qobul qilish ölchimini her bir mektep öz aldigha chiqiridu. Bir oqughuchi köpligen aliy mekteplerge tengla iltimas qilip, qobul qilin’ghan mektepler ichidiki eng yaxshisini tallap kirish Amérikida bir adetke aylan’ghan ehwal. Ottura mektep sewiyisidiki perqler keltürüp chiqarghan éniqsizliq mesilisini hel qilish üchün, Amérika hökümiti «Oqush Sewiyisini Bahalash Imtihani» (Scholastic Assessment Test, SAT) dégen imtihanini yolgha qoyghan bolup, bu imtihanlar bir yil ichide köp qétim élinidu. Bir oqughuchining u imtihanigha köp qétim qatnishishigha yol qoyulidighan bolup, aliy mektepler her bir oqughuchining eng yuqiri nomurini hésabqa alidu. Toluq otturini püttüridighan oqughuchilar bu imtihan’gha özliri tallighan waqitta qatnishidu. Oxshimighan aliy mekteplerning bu imtihanigha qoyidighan ölchimimu oxshash bolmaydu. Yeni her bir aliy mektep oqughuchi qobul qilishta iltimas qilghan oqughuchining ottura mekteptiki ders netijisi bilen SAT imtihan netijisige teng qaraydu. Dangliq mekteplerning köpinchisi u ikki xil netijilerdin bashqa yene her bir oqughuchining derstin sirtqi pa’aliyetlerge qatnishish ehwali, lidérliq qilish qabiliyiti we tenterbiyidiki ipadiliri qatarliqlarghimu xéli qattiq qaraydu. Amérikiliqlarning neziride «yaxshi oqughuchi» bolushning yérim sherti derslerde ela netijige érishken bolush, qalghan yérimi bolsa derstin sirtqi bashqa sahelerde küchlük bolushtin ibaret. Yeni, oqughuchilarning derslerdiki netijisi bilen bashqa sahelerdiki tereqqiyat ehwali asasen oxshash derijide étiwargha élinidu.

 

 

Paydilinish menbesi:

 

[1] Twelve Differences Between Chinese Education and American Education

https://slkchina.wordpress.com/2007/06/01/12-differences-between-chinese-education-and-american-education/

 

 

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirligen.

                                         

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti