Erkin Sidiq
2016-yili
9-ayning 30-küni
Kona yéziq nusxisi:
http://bbs.bagdax.cn/thread-72698-1-1.html
1. Ata-Aningiz Bilen Parangliship Turung
Bir qisim yashlarning öz ata-anisi bilen bolghan munasiwiti anche yaxshi emes. Undaq bolushtiki seweblerning biri, bezi yashlar her qétim dadisi bilen paranglashmaqchi bolup söz bashlisa, uning sözi bir-ikki minut dawam qilmayla dadisi uni tenqidleshke bashlaydu. Siz her qétim dadingiz bilen paranglashmaqchi bolghanda, dadingizning özini tutuwalalmay sizni eyiblep kétishi, we apingiz bilen paranglashmaqchi bolghanda, u xuddi bir munche achchiqini yighip, uni sizdin almaqchi bolghandek sözlepla kétishidiki seweb, sizning adette ulargha özingiz bilen paranglishish pursitini anche bermigenlikingizdur. Aldinqi maqalilerde chüshendürüp ötkinimdek, bala kichik waqtida dawamliq türde ata-anisigha gep qilishqa intilidu. Bala chong bolghanda bolsa, ata-anilar dawamliq türde balisigha gep qilish, balisi bilen paranglishishqa intilidu. Ata-anilar sizning diqqet bérishingizni isteydu. Emma, siz her xil ishlar bilen nahayiti aldirash bolup, ulargha héch qandaq paranglishish pursiti bermeysiz. Siz ulargha waqit bermigende, ular deslipide sizni séghinidu, sizdin hesretlinidu. Emma ulardiki séghinish we hesretlinish tuyghusi asta-asta sizdin aghrinish tuyghusigha özgiridu. Waqitning ötishi bilen ulardiki aghrinish héssiyati yighilip we küchiyip mangidu. Hemde xéli köp waqitlarda sizge gep qilish pursiti bolghanda sizge néme deydighanliqini köngül deptirige yézip turidu. Ashundaq bir waqitta ular sizni uchritip, sizning özlirige yene anche perwa qilmaywatqanliqingizni körgende, ular partlaydu. «Sen hazir qandaq bolup ketting bilemsen? Sen mawu ishni qilmiding, awu ishni qilmiding, yene bir ishni xata qilding, yene bir ishni kem qilding», dep, könglige yighilip ketken geplirini biraqla töküshke bashlaydu. Siz «Bu gep nedin keldi? Siz bu geplerni yadlap turghanmu? Bu hergizmu kallingizda hazirla peyda bolghan gep emes!» deysiz. Déginingiz rast: Ata-aningiz héliqi geplerni kallisida teyyarlap qoyghan.
Bu ishta ata-anilarning köngli xuddi bir toxtimay yel qachilinip turidighan shargha oxshaydu. Yel qachiliniwérip, arilap-arilap yelni azraqtin chiqiriwétidighan purset bolmaydiken, u shar axiri partlap, yérilip kétidu. Shunga bundaq ehwalning aldini élishning ünümlük usuli, eger siz oydin ayrilip chiqip bolghan bolsingiz, her küni ata-aningizgha téléfon qilip, ular bilen 5 – 10 minut sözliship turush. Ular sizning turmushingizni kontrol qilip turmaydu. Siz peqet ulargha téléfon qilip, ata-aningizdin qisqiche hal-ehwal soraysiz. Hemde özingizning ishliri qandaqraq kétiwatqanliqi toghrisida azraq parang sélip bérisiz. Shuning bilen ata-aningiz her küni sizni séghinish istikini bir az qandurup, bezi ishlarda sizdin azraq achchiqini chiqirip, qorsiqini sel boshitip turidu. Shuning bilen ulardiki sizge bolghan qorsaq köpiki hergizmu bir partlash derijisige barmaydu. Bundaq paranglar jeryanida ata-aningiz bezi ishlar heqqide öz köz-qarashlirini bayan qilishi, sizge teklip bérishimu mumkin. Siz üchün ularning gépining hemmisige emel qilish shert emes. Bir qisim geplerni peqet anglapla ötüp ketsingiz boluwéridu. Elwette ata-anilardin kelgen muhim nesihet, tewsiye we tekliplerni qobul qilish bir xil aqilane ish qilish bolup hésablinidu. Chünki ming qilmighan bilen ata-anilar sizge qarighanda köp tejribilik. Sizge qarighanda ularning beshidin köp ishlar ötken. Ularda sizge qarita cheksiz we shertsiz muhebbet bar bolghachqa, ular hergizmu bilip turup sizni xata yolgha bashlimaydu.
Ata-aningiz sizge gep qilghanda, bezide ularni anglap qoysingizla kupaye qilidu. Emma hergizmu ularning dégini héch némige erzimeydighandek bir xil pozitsiyini namayan qilmang. Uning eksiche, ulargha siz üchün ularning nahayiti muhim ikenlikini hés qildurup turung. Aldinqi maqalidimu tilgha alghinimdek, ata-anilarni eng muhim orun’gha qoyung, hemde ulargha eng yaxshi mu’amile qiling.
«Ularning biri, ya ikkilisi séning qol astingda bolup yashinip qalsa, ulargha ohoy démigin (yeni malalliqni bildüridighan shunchilik söznimu qilmighin), ularni düshkelimigin, ulargha hörmet bilen yumshaq söz qilghin (17:23).» Dinimizdiki uqumlar boyiche qarighanda, öz ata-anisi bilen munasiwetni yaxshi qilmasliq dozaxqa kirishning eng asan yoli. Shunglashqa dozaxqa kirishni xalimisingiz, ata-aningiz bilen bolghan munasiwetke hergiz sel qarimang. Ata-aningiz bilen bolghan munasiwetni choqum yaxshi qiling. Hergiz «Men dadam bilen sözliship baqmighili bir qanche ay boldi», dégendek ishlarni qilmang.
1-resim.
2.Ata-Aningizgha Ish Qilip Bérip Turung
Bulardin bashqa, sizge béridighan yene bir muhim teklipmu bar. U bolsimu ata-aningizgha bir qisim ishlarni qilip béring. Eger siz bir dindar kishi bolup, diningiz qanche kücheygenséri siz bilen ata-aningiz otturisidiki munasiwet shunche yiraqlishidiken, siz bilen ata-aningiz otturisidiki munasiwet shunche yiriklishidiken, u halda ata-aningiz bundaq ehwalning yüz bérish sewebini sizdin körmey, dindin köridu. Shunga anilar bayrimida öz meylingiz bilen apingizgha gül yaki bashqa birer nerse élip sowgha qiling. Dadilar bayrimida dadingizghimu addiy yaki kichik bolsimu birer xatire buyumi élip sowgha qiling. Purset tépip yaki purset yaritip ata-aningizgha bir qisim ehmiyetlik ishlarni qilip béring. Ata-aningiz sizning dindarliqingiz sizni barghanséri yaxshiraq bir ademge özgertiwatqanliqini hés qilsun. Uning eksiche bolghanda, sizning dindarliqingiz qanchilik kücheygenséri siz ata-aningiz bilen shunche bek qarshilishisiz. Ata-aningiz bilen shunche bek gep talishisiz. Bundaq ehwalda ata-aningiz gunahni sizdin körmey, dindin köridu. Hemde siz ata-aningiz yaki qérindashliringizgha dawa bermekchi bolghanda, ular «Méning hergizmu sendek adem bolghum yoq. Sen hazir dawamliq osalliq qilisen. Dawamliq rezillik qilisen» deydu. Shunglashqa sizning öz ish-herikitingizni a’ilingizge mas kélidighan, a’ilingizdikilerge köyünidighan qilip özgertish mes’uliyitingiz bar. Bu ish a’ile munasiwitini saghlamlashturushta tolimu muhim.
Biz üchün ata-animiz we qérindashlirimiz nahayitimu muhim. Siz adette ular bilen qanchilik chiqishalmang, adette ularni qanchilik öch körüng, eger sizning bir qérindishingiz bir mashina weqesige uchrap, doxturxanining jiddiy qutquzush bölümige kirip qalghan bolsa, siz yenila qolingizdiki hemme ishni tashlap, doxturxanigha barisiz. Qandashliq munasiwet dégen ene shundaq bolidu. Yaratquchimiz teripidin qandashliq munasiwet ene shundaq layihilen’gen. Shunglashqa biz her waqit a’ilimizdikilerni muhim orun’gha qoyushimiz, ularni qedirlishimiz, ulargha her waqit yardemde bolushimiz kérek.
3. Bikarchi Bolup Qélishtin Saqlining
Yéqinqi 10 – 20 yildek waqitning ichide Uyghur yashliri ichide zeherlik chékimlik chékish, yoldin chiqip kétish, eydiz késilige giriptar bolushtek nachar ehwallar intayin éghir derijide yüz berdi. Uning asasliq sewebi ishsizliq, we shuningdin kélip chiqqan bikarchiliq. Men 2005-yilidin kéyin Uyghur diyarining kochilirida top-top yürgen ishsiz, bikarchi yashlarni körüp intayin qattiq chöchüp kettim. Intayin échindim. Hemde ulargha intayin chongqur hésdashliq qildim. Yash-ösmürler bikarchi bolup qalsa, ularning ichidiki nurghunliri xata yolgha kirip kétidu. Bu yüz bérish-bermeslik mesilisi emes, peqet waqit mesilisi. Shunglashqa gherb elliridiki ata-anilar bashlan’ghuch we ottura mektepte oquwatqan balilirining dem élish künliri bikarchi bolup qélishining aldini élish üchün, ularni öz qiziqishigha asasen her xil isportlargha béridu. Shenbe-Yekshenbe künliri özliri mashina heydep, baliliri top oynaydighan yaki bashqa isport qilidighan yerlerge apirip, oyun-musabiqiler tügep bolghuche balilirining oyunlirini körüp, ulargha küch qoshup bérip, andin öyige yandurup kélidu. Balilirini öz közidin zadila ayrimaydu. Balilar sel chong bolup, toluq otturigha chiqqanda bolsa, tetil we dem élish künliri her xil xizmetlerni tépip ishleydu, yaki bolmisa birer doxturxanidek yerlerde xalisane ishlep, xizmet tejribisi toplaydu. Amérikidiki dangliq aliy mekteplermu yéngidin oqushqa kiridighan oqughuchilardin «Kem dégende 60 sa’et xalisane xizmet qilghan bolush» dégenni mektepke qobul qilinishning bir sherti qilidu.
Emdi bular bilen Uyghurlarning ehwalini sélishtursaq, Uyghur yash-ösmürlirining neqeder paydisiz orunda ikenlikini bayqaymiz. Ottura mektep oqughuchiliri u yaqta tursun, bir mezgil waqit ichide aliy mektepni püttürgen yashlarghimu xizmet yoq, ular xéli chong bolghuche bikarchi bolup, ata-anisi bilen bir öyde yashashqa mejburi boldi. Bu ehwallarning hazir qanchilik yaxshilan’ghanliqini men anche bilip ketmeymen. Méningche Uyghur yash-ösmürliri arisida yuqirida tilgha élin’ghandek nachar ehwallarning yüz bérishide ata-anilarning yaxshi terbiye qilmighanliqi melum derijide rol oynighan bolsimu, uninggha asasliqi Uyghur diyarining shara’iti sewebchi bolghan. Yeni, yashlarning uzun muddet ishsiz we bikarchi halette yashashqa mejburlinishi seweb bolghan.
Emma biz shara’ittin aghrinip, özimizni tashliwetsek, ziyanni yenila özimiz tartimiz. Bizning héch qandaq chare qollanmay, bahane izdep, aghrinip we chüshkünliship yashishimiz bilen bizning hazirqi ehwalimiz yaxshi terepke özgirip qalmaydu. Shunglashqa men her bir yashlardin ata-anilar yaritip bergen pursetni qedirlep, ata-anilar yaritip bergen pursetlerdin toluq paydilinip, imkaniyiti bar bolsila bikarchilardin bolup yashimasliqini ümid qilimen. Ata-anilarning yardem qilish imkaniyiti yoq ehwaldimu, bosh waqitni xalisane xizmet qilish yaki özlükidin öginish ishliri bilen aldirash ötküzgili bolidu. Uyghurlarda «yashliqingda oyniwal» dégen mezmundiki naxshilar xéli köp, emma «yashliqingda öginiwal» yaki «yashliqingda oquwal» dégen mezmundiki naxshilar anche yoq. Aqilane ish qilidighan yashlar choqum «yashliqingda oyniwal» dégenni «yashliqingda oquwal» dep chüshinishi kérek. Chünki, adem yashliq dewride igiligen bilimi uning kéyinki pütün ömrining qandaq bolushini belgileydu. Uning hayat teqdirining qandaq bolushini belgileydu. Yashliq dewride oynap, öz yéshigha xas bir qisim güzel eslimilerni qaldurushmu intayin muhim. Emma oyun bilen öginish yaki oyun bilen oqush otturisida bir tengpungluq bolushi kérek. Oyunni bilim igileshtin bekrek tekitleydighan her qandaq bir xelq choqum dunyadiki tereqqiy qilghan eller xelqliridin köp arqida qalidu. Waqit intayin qimmetlik. Men bir ömür waqitni yétishtürelmey yashidim. Men Uyghur diyaridiki yashlardin paydisiz shara’ittimu waqitni qedirleshni öginip, künini öginish we xalisane ishleshtek ehmiyetlik ishlar bilen aldirash ötküzüp, xata yolgha kirip qélishtin qet’iy saqlinishini ümid qilimen. Shara’itqa narazi bolup, shara’ittin aghrinip, chüshkünliship, yoldin chiqip, axiri öz ömrini baldur axirlashturush yolini tallighan yashlarmu bar. Undaqlardin bir qanchisini men burun oquwatqanda özüm biwasite uchratqan. Yéqindimu bezilirini uchrattim. Hemde ashundaq ehwaldin heptilep azablandim. Yaratquchimizni we ata-animizni razi qilish üchün, biz hemmimiz shereplik yashap, shereplik ölüsh yolini tallayli.
Paydilinish
Materiyali:
https://www.youtube.com/watch?v=pAgR9u4HCBc
[2] Yazma söhbet 1-bölüm 12-so’alning jawabi
http://www.meripet.com/Sohbet/Erkin12.htm
[3] Dadilar Bilishke Tégishlik Muhim Ishlar
http://bbs.bagdax.cn/thread-48300-1-1.html
[4] Ata-Anilar Bilishke Tégishlik Muhim Ishlar
http://bbs.bagdax.cn/thread-61040-1-1.html
Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.