Méning közitishimche hazir tereqqiy tapqan gherb elliride milliy
kimlikni yéngi ewladlargha ötküzüp bérish ishi nahayiti éghir
derijidiki xirisqa duch keldi. Bu jehette burun ünüm bergen
usullar hazir ünüm bermes bolup qaldi. Milletlerning
assimilyatsiye bolush sür’iti nahayiti yuqiri derijide tézleshti.
Méningche bundaq bolushtiki asasiy seweblerning biri, u ellerdiki
milletler üchün milliy kimlikni saqlashning anche zor qimmiti
qalmighanliqidin ibaret.
Hazir Isra’iliyediki Yehudiylarmu yuqiriqidek mesilige duch kelgen
bolup, Isra’iliyediki Doron Kornblus (Doron Kornbluth) isimlik bir
dangliq nutuqchi we yazghuchi 2009-yili «Balilarni Özining
Yehudiyliqini Söyidighan qilip béqip chong qilish» namliq bir
kitabni yézip neshr qildurghan.
U öz kitabida hazirghiche élip bérilghan ilmiy tetqiqatlar, élan
qilin’ghan ilmiy maqaliler we özining 20 yilliq ma’arip
tejribisige asasen, balilarni Yehudiy qilip terbiyileshning mundaq
5 yadroluq prinsipini yekünlep chiqqan:
(1) Ata-anilar ülge bolush. Men bala terbiyisidiki ata-anilarning
oqutquchi bolush we ülge bolush rolining muhimliqi heqqide
özümning burunqi bir qanche parche yazmilirida xéli tepsiliy
toxtaldim. Bashqa Uyghur ziyaliylirining bu heqte yazghan
maqalilirimu az emes. Yighinchaqlap éytqanda, köpligen ata-anilar
kimlikni saqlash ishida balisigha yaxshi ülge bolalmay, balilirida
kimlikni yétildürüsh yükini oqutquchilar we diniy ölimalargha
artip qoyidu. Netijide yaxshi netijige érishelmeydu. Bu yerdiki
bir addiy prinsip shuki, eger siz balingizni Uyghur qilip béqip
chong qilmaqchi bolidikensiz, siz özingiz choqum bir Uyghur bolup
yashang.
(2) Balingiz üchün diniy terbiyini yaxshi élip bérish. Diniy
terbiyini balilarning yéshigha mas kélidighan, balilarni
qiziqturidighan we balilarni huzurlanduridighan usullarda élip
bérish.
(3) Balilarni öz jama’iti teripidin orunlashturulghan, we milliy
tüs alghan her xil pa’aliyetlerge qatnashturush. Siz melum bir
ishqa özingizning waqti bilen küchini teqdim qilidikensiz, siz u
ishqa nahayiti köngül bölidighan bolup qalisiz. Yeni siz bedel
töligen ishqa köngül bölisiz. Eger balilarni milliy tüs alghan
pa’aliyetlerge köplep qatnashturmaydikenmiz, ularning öz kimlikige
bolghan héssiyati hergizmu tereqqiy qilmaydu. Balilar öyde
turuwatqan waqitta biz ulargha bir qisim ishlarni mejburi
téngishimiz mumkin, emma ularning qelbide kimlik tuyghusi chongqur
yiltiz tartmighan bolghachqa, ular chong bolup öydin ayrilghan
haman ularning öz millitige bolghan muhebbiti nahayiti tézla
ajizlap kétidu. Eger bir bala özining kimlikige a’it ishlar bilen
qanche köp shughullansa, u özining kimlikinimu shunche yaxshi
saqlaydu.
Hazir chet eldiki bir qisim jaylarda Uyghur jama’etliri perzentler
üchün kimlikni saqlashqa zor paydisi bar ishlarni muddetlik
orunlashturup turuwatidu. Mesilen, yéqinda Yaponiyening Tokyo
rayonidiki Uyghurlar bir yerge jem bolup, bir kün medeniyet we
isport pa’aliyetlirini orunlashturdi. U pa’aliyetlerning ichide
mexsus balilar üchün élip bérilghan pa’aliyetlermu xéli köp. Men
mushu yazmining axirigha ashu pa’aliyetlerning bir qanche
körünüshlirini qoshup qoydum.
(4) Jama’et berpa qilish. Insanlar ijtima’iy mexluqlargha kiridu.
Birer kishiler topigha tewe bolushni isteydu. Biz birer kishiler
topigha tewe bolush arqiliq özimiz üchün kimlik we hemrahliq
tapimiz. Balilar özlirining qaysi kishiler guruppisigha tewe
ikenlikini, we qaysi komandini qollishi kéreklikige oxshash
ishlarni bilishke nahayiti qiziqidu. Shunglashqa ata-anilar
balilirigha özlirining qaysi kishiler topigha tewe ikenlikini
dawamliq bildürüp turushi, özlirining kimler bilen baghlinishliq
ikenlikini dawamliq tekitlep turushi kérek. Balilarni öz
guruppisigha tewe kishiler qorshap turghandila, ular özi tewe
kishiler topining ishlirigha qatnishishni xalaydu. Eger balilar öz
millet kishiliri bilen bille yashiyalmaydiken, ulardiki kimlik
tuyghusimu nahayiti sus bolidu. Özi tewe guruppining
pa’aliyetlirige qatnashturushtin bashqa, ata-anilar balilirigha öz
millitige a’it kitablarni oqutushi, öz millitining tarixiy
asaretlirini ékskursiye qildurushi, we öz millitining tarixidin
xewerdar qilishi kérek. Peqet shundaq qilghandila balilarda öz
milliti bilen bolghan bir xil rohiy baghlinish wujudqa kélidu.
(5) Kimlik terbiyisi. Eger bir bala kimlik terbiyisini qanche köp
alidiken, uning öz kimlikini saqlishi shunche yaxshi bolidu. Bir
millet balilirigha ussul oynash we naxsha éytishqa oxshash
ishlarni ögitish nahayiti muhim, emma ulargha qarighanda kimlik
terbiyisi téximu muhim. Bu nuqtini Yehudiylar dunyasi nahayiti köp
bedellerni tölesh arqiliq andin ögen’gen. Eger kimlik terbiyisi
élip bérilmaydiken, bir millet kishilirining jama’etliri nahayiti
tézla yoqap kétidu. Hazir chet eldiki bezi jaylarda Uyghur mektipi
wujudqa keldi. Mana bu balilarda kimlikni saqlashta eng ünüm
béridighan tedbir.
Nurghun ata-anilar «Mende balamni öz kimliki bilen béqip chong
qilidighan qudret yoq», dep oylaydu. Emeliyet bolsa undaq emes.
Siz balingizni öz kimliki bilen béqip chong qilish üchün sizning
bir diniy ziyaliy bolushingiz shert emes. Siz bir qanche kichik
tedbirlerni qollinish arqiliq, a’ilingizdikilerning öz kimlikini
saqlishigha zor tesir körsiteleysiz.
Bu yilning 17-Séntebir küni Yaponiye Tokyo rayonliridiki Uyghur
jama’iti orunlashturghan bir pa’aliyetning bir qanche
körünüshliri:
(bu resimlerni men féyisbuktin chüshürüwélip, bu yerge chiqirip
qoydum)