Elyüksel: Balilarda Mes’uliyetchanliq Süpitini Yétildürüsh

Erkin Sidiq

2016-yili 8-ayning 12-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.bagdax.cn/thread-64226-1-1.html

Yéqinda bir inimiz manga özining Yehudilar, Yaponlar we Gérmanlarning bala terbiyilesh usulliri heqqide kitab izdewatqanliqini éytip, mendin bu ishta yardem soridi. Shu munasiwet bilen men torlarni izdep, Yehudilarning bala terbiyisini qandaq élip baridighanliqi heqqide mutexessisler teyyarlighan yaxshi maqalilerdin bir qanchini uchrattim. Hemde aldinqi hepte «Balilar üchün eng muhim mijez (süpet)» dégen maqalide özining izzet-hörmitini qilish kishilik süpiti nahayiti muhim bolsimu, balilarning özini kontrollash kishilik süpiti ularning kelgüside kishilik xaraktér, oqush bilen xizmet, we ijtima’iy munasiwette muweppeqiyetlik bolishida halqiliq rol oynaydighanliqini bayan qilip öttüm.

Men özümning hazirghiche bolghan hayatida Yehudilarning özlirining izzet-hörmitini qilishqa alahide ehmiyet béridighanliqini hés qildim. Yehudilarni kemsitidighan ish yüz bergende, uni kim (qandaq adem, qandaq teshkilat, qandaq metbe’e orni, qandaq millet we qandaq dölet) qilghanliqi, we qeyerde qilghanliqidin qet’iynezer, pütün Yehudilar nahayiti yaxshi oyushup, nahayiti yaxshi masliship, qattiq tedbir qollinip, kemsitküchige chöchügüdek we pushayman yégüdek derijide zerbe béridighanliqini köp kördüm we anglidim. Hazir oylap baqsam, eslide Yehudilar özining izzet-hörmitini qilish, özining izzet-hörmitini saqlash, we özining izzet-hörmitini qoghdash kishilik süpitini balilirida kichik waqtidila yétildüridiken. Yehudilarning mutleq köp qismining ashundaq bir anggha ige bolishini ularning bala terbiyisini hemmeylen tekshi halda nahayiti sistémiliq élip bérishidin ayrip qarighili bolmaydu. Bundaq ehwal Yaponlar we Gérmanlardimu oxshashla mewjut.

Men mezkur maqalida balilarda mes’uliyetchanliq süpitini yétildürüsh mesilisi üstide toxtilimen. Méning bu qétim paydilan’ghinim bir Yehudidin bolghan mutexessis teyyarlighan «Yehudilarning balilarni mes’uliyetchan qilip terbiyileshtiki tejribe-sawaqliri» dégen maqalisi. Maqalining aptori bir yazghuchi, léksiyechi we teshkilatlar dinamikisi üstide tetqiqat élip barghuchi iken. U dawamliq Yehudilar heqqide maqale yézip élan qilip turidiken.

Töwendikisi mezkur maqalining resmiy mezmunliri.

1-resim: Balilarda yétildürüshke tégishlik bir qisim muhim kishilik süpetler

Hazirqi zaman ilmiy tetqiqat netijilirining körsitishiche, kichik waqtida toluq erkinlikke ige bolalmighan balilar chong bolghanda éghir mesililerge duch kélidu. Ata-anilar heddidin ziyade qattiq qoghdap chong qilghan balilar chong bolghanda asanla ensiresh we chüshkünlishish késilige giriptar bolidu. Ularda bir ish heqqide qarar élish we her xil tallashlar ichidiki eng yaxshisini tallashqa oxshash turmushta zörür bolghan maharetler kem bolidu. Öz nishanlirini ishqa ashurushta özliride bar bolghan qabiliyetler tosalghugha uchraydu. Kichigidinla öz aldigha tewekkul qilip, erkin chong bolghan balilarda bolsa yuqiridikidek ishlar köp az uchraydu.

Isra’iliyide balilarning erkin chong bolishi üchün zörür bolghan muhitlar toluq bar. Uningdin bashqa, Yehudilarda chongqur yiltiz tartqan medeniy nizamimu bar. Balilarni qedirlesh, balilarni öz aldigha musteqil ish qilidighan ademlerdin qilip terbiyilesh uzun muddetlik Yehudi en’enisining muhim bir qismi bolup keldi. Tewratning Rebbiliri hemme dadilardin oghligha kem dégende bir xil sodini ögitish, hemde oghligha choqum su üzüshni ögitishni telep qilip keldi. Balisigha musteqil ish qilishni ögitish ata-anilarning wezipisi bolup, su üzüsh musteqil ish qilishning bir eng yaxshi misalidur. Yehudilar üchün balisigha bir yat muhitta we bir xeterlik muhitta yashash, her xil ehwallargha taqabil turush üchün zörür bolghan maharetlerni ögitish ata-anining wezipisi.

Bundaq maharetlerning bir qismini bashqilargha mes’ul bolush arqiliq ögen’gili bolidighan bolup, Yehudi baliliri ashundaq mes’uliyetlerni nahayiti kichik waqtidin bashlapla öz üstige alidu. Mesilen, Yehudi a’ililiride bir 10 yashliq bala özining inisi yaki singlisidin xewer alidighan, ulargha tamaq yégüzüsh we ularning poq latilirini almashturush ishlirighiche qilidighan ishlar nahayiti köp uchraydu. Inisi yaki singlisi yoq balilarghimu Yehudi dini telepliri boyiche bashqa bir qisim mes’uliyetler bérilidighan bolup, shu waqittin bashlap balilar özlirining ish-heriketlirige qanuniy jehettinmu mes’ul bolidu.

Yehudi balilirigha ata-anilarni hörmetlesh we qedirlesh jehettimu bir qisim alahide mes’uliyetler yüklen’gen. Bu heqte Yehudi qanunliri toplimi (Talmud) timu mexsus belgilimiler bar bolup, ular ata-anilargha maddiy yardem qilish, ata-anilar üchün her xil wezipilerni ötep bérish, dadisining orunduqida olturuwalmasliq, we apisining sözini bashqilar aldida tüzetmeslik qatarliqlarnimu öz ichige alidu. Yehudilarning en’enisi boyiche balilar ata-anisini erkilitip, ata-anilar balisini erkiletmeydu. Yehudiy qanunida ene shundaq belgilen’gen bolsimu, ata-anilar balilirini melum derijide erkilitidu. Shunglashqa bu qanun balilarning ata-anilarni erkilitishi bilen ata-anilarning balilarni erkilitishi otturisida bir xil tengpungluqni ishqa ashuridu.

Yehudiy medeniyiti hoquq yaki alahide imtiyaz asasigha emes, mejburiyet asasigha qurulghan. Késel yoqlash, matem murasimigha qatnishish, ölümlük bolghanlargha teselliy bérish, we toylarda usul oynash qatarliq ishlar Yehudiy baliliri üchün adetke aylan’ghan bolup, balilardin ashundaq ammiwiy mes’uliyetlerni ada qilish telep qilinidu. Balilar ene shundaq ish-pa’aliyetler arqiliq kishiler turmushta bezide yaxshiliqqa we bezide yamanliqqa yoluqidighanliqini, hemde barliq kishiler öz-ara yardemge muhtaj ikenlikini chüshinip yétidu. Balilargha bundaq ishlarni dersxanida ögetkili bolmaydu. Balilar ularni choqum emeliyettin öginishi kérek.

Qisqisi, Yehudilar balilirini parnikta östürgen ösümlüktek chong qilmaydu. Ular balilirini meqsetlik halda hayattiki yaxshi ishlar bilen yaman ishlarning her ikkisi bilen uchrashturup, balilarda hayatta duch kélidighan her xil ehwallargha taqabil turush maharetlirini yétildüridu. Ashundaq maharetler ichidiki bir eng muhim maharet bashqilargha ishinish qabiliyiti bolup, Yehudiy baliliri zörür bolghanda bashqilarning özlirige yardem qolini sunidighanliqigha ishinidu.

Bir saghlam jem’iyetni bashqa jem’iyetlerdin ayrip turidighan nerse shuki, saghlam jem’iyette balilargha yuqiri derijidiki erkinlik, mes’uliyet we ishench ata qilin’ghan bolidu. Balilarni ashundaq nersilerge ige qilish üchün biz balilar üchün bixeter muhit berpa qilip bérishimiz, xizmetchilerge a’ilisidikilerdin xewer élish üchün yéterlik derijidiki imkaniyet yaritip bérishimiz, hemde ma’aripni eng muhim orun’gha qoyushimiz kérek.

Eskertish: Bu maqalini aptordin sorimay tarqatsingiz we uningdin bashqa her qandaq shekilde paydilansingiz boliwéridu.

Paydilinish matériyali:

[1] A Jewish Lesson in Raising Responsible Children
http://www.haaretz.com/jewish/the-jewish-thinker/.premium-1.673575