Elyuksel: Din we Millet

Elyüksel

2016-yili 4-ayning 22-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.bagdax.cn/thread-48836-1-1.html

Ésimde qélishiche, 80-yillarning bashlirida Junggodin bashqa Firansiye we Xongkong (Shyanggang) qatarliq 3 dölet we rayonlarning muxbirliri bir guruppa teshkillep, Uyghur diyarigha kélip, bir qétim tekshürüsh élip bardi. Bu tekshürüshte muxbirlar her qaysi jaylargha bérip, shu yerdiki xelqlerning wekilliridin «Sizning millitingiz néme?» dégen rayini sinash so’alini sorap, eng axirida érishken netijini statistika qilip chiqti. Kéyin élan qilin’ghan xulasige asaslan’ghanda, shu chaghda 60 pirsenttin artuq kishiler «Sizning millitingiz néme?» dégen so’algha «Musulman», dep jawab bergen bolup, «Qeshqerlik», «Xotenlik», «Aqsuluq», «Ghuljiliq» dégen’ge oxshash jawab bergenlermu xéli köp sanni igileydiken. Hemde «Uyghur» dep jawab bergenlerning sani 20 pirsentkimu barmaydiken. Bu tekshürüshning meqsiti néme ikenliki éniq ésimde qalmaptu. U waqitlarda dunyadiki bir qisim eller Türkiy millet xelqliri yashaydighan dölet we rayonlarda pan-Türkizm idiyisining küchiyip kétishidin endishe qiliwatqan bolup, bu tekshürüshke ene shundaq endishiler seweb bolghan bolushimu mumkin. Qisqisi, men héliqi bir guruppa muxbirlarning yerlik millet xelqliri arisida «Uyghurluq» éngi intayin ajiz ikenlikini bayqap, öz döletlirige nahayiti xatirjem bolup qaytip ketkenlikini anglighan idim.

Aldinqi 15 yildek waqitning ichide men Uyghurche tor betliride «Biz Musulmanmu, Uyghurmu?» dégen témida élip bérilghan bes-munazirilerni, we yézilghan inkaslarni köp kördüm. Bu so’algha tordashlarning bergen jawabi her xil bolup, men «Men Musulman», «Men Uyghur», «Men birinchidin Musulman, ikkinchidin Uyghur», we «Men birinchidin Uyghur, ikkinchidin Musulman» dégendek jawablarning hemmisini kördüm.

Hazir chet elde Uyghurlarni asasiy gewde qilghan jama’etler xéli köp. Ularning bir qismi intayin qoyuq diniy tüs alghan bolup, Islam dini pa’aliyetliri bilen köp shughullinidu. Yéqinda men bir tonushumdin mundaq bir ishni anglidim: Chet eldiki melum bir sheherde bir guruppa Uyghurlar bir Uyghur medeniyet-ma’arip pa’aliyiti uyushturmaqchi bolup, shu yerdiki yene bir Uyghur diniy jama’itining bashliqini öz pa’aliyitige teklip qiliptu. Emma u bashliq «Men Musulman, Uyghur emes», dep jawab bérip, héliqi Uyghurlarning pa’aliyitige qatnishishni ret qiliptu.

Yuqiridiki pakitlardin biz mundaq bir ehwalni chüshiniwalalaymiz: Hazir Uyghurlar ichide Musulmanliq bilen milliy tewelikning munasiwitini toghra we éniq chüshenmeydighan kishiler az emes.

Men bu yerde chong nezeriyilerni bayan qilmaymen. Uning ornigha özüm xelq’arada étirap qilin’ghan we özüm toluq ishinidighan bir menbedin igiligen bir qisim uchurlarni bayan qilimen. Bu uchurlarni ilim ehliliri küchlük hedislerdiki peyghember eleyhissalamning terjimihaligha a’it riwayetlerdin we shulargha asaslan’ghan yekünlerdin keltürüp chiqarghan bolup, ular siz burun qobul qilghan uqum we chüshenchilerge uyghun kelmesliki mumkin. Shundaq ehwalda men sizdin özingiz igiligen bilimning menbesini qayta bir qétim tekshürüp béqishingizni ümid qilimen. Biz diniy uqum we chüshenchilerdiki qalaymiqanchiliqning derdini we ziyinini bek köp tartip kettuq. Xuddi yuqiridiki 3-pakitta bayan qilin’ghinidek, undaq derdlerni we ziyanlarni hazirmu köp tartiwatimiz. Méning meqsitim ashundaq qalaymiqanchiliqning ongshilishigha özümning bir kishilik töhpisini qoshush bolup, oqurmenlerdin özüm heqqide uningdin köp oylinip ketmeslikini ümid qilimen.

1-resim

1. Hüneyn Urushi

Qur’anda peqet ikki urushla tilgha élinidu. Uning biri Bedri urushi bolup (Bilimxumarning «Buyrulghan yardem we tirishchanliq—Bedri Urushidin Oylighanlirim» dégen maqalisige qarang), yene biri bolsa «Hüneyn Urushi» din ibaret. Hüneyn urushini élip barghan bir terep Musulmanlar bolup, yene bir terep bolsa Hawazinning Bedewin qebilisi we uning yene bir tarmaq qismi Taqiftin ibaret. Bu urush 630-yili Mekkidin al-Ta’ifqa baridighan yollarning biridiki ikki uzun égizlik otturisigha jaylashqan jilghida élip bérilidu.

Peyghember eleyhissalam Musulmanlarni egeshtürüp, Medinidin Mekkige qaytip kélip 19 kün ötkende, u bir nahayiti chong qoshunning Mekkining sirtigha yighiliwatqanliqi heqqidiki xewerni anglaydu. U chaghda Mekkige hujum qilghili bolidighan bashqa chong sheherdin peqet bersila bar bolup, u bolsimu Ta’if idi. Ta’ifning asasiy tebiqisi Saqif idi. Saqif bilen Qureysh tebiqiliri otturisidiki toqunush nechche esir dawam qilip kelgen idi. Bu qétim Qureysh yéngilgen bolghachqa, Saqif ulargha yardem qilish üchün kelgen idi.

Néme üchün Saqif peyghember eleyhissalam bilen urushmaqchi bolidu? Beziler «Saqif eslide peyghember eleyhissalamning qoshunliri Medinidin Mekkige emes, özlirige hujum qilish üchün kelgen, dep oylap qalghan. Shunga esker toplap, Musulmanlar bilen urush qilmaqchi bolghan», dep qaraydu. Emma bundaq bolushning éhtimalliqi anche yuqiri emes. Ta’if bir taghning üstidiki tüzlenglikke jaylashqan bolup, Saqiflar bashqilarning özlirige hujum qilishidin anche ensirep ketmeytti. Bu yerdiki chongraq éhtimalliq mundaq: Mekkining yéngilishi butpereslik dewrining axirlishishidin dérek béretti. Shunglashqa ular Mekkini igilep, Kebini özining qoligha qayturup kélip, butpereslikni qoghdap qélishni oylighan. Bu ularning 1-meqsiti. Ularning 2-meqsiti bolsa, ular izchil türde Qureysh bilen orun taliship kelgen bolghachqa, ashu waqitni Qureyshning ornini tartiwélishning bir yaxshi pursiti, dep oylighan.

Shunglashqa Ta’ifdiki tebiqiler eriptiki butperes tebiqilerning hemmisige elchi mangdurup, ularni özlirining Mekkini qayturuwélish urushigha qatnishishqa chaqiridu. Netijide Erebler tarixta körülüp baqmighan bir chong da’iride öz-ara birliship, bir chong qoshunni berpa qilidu. Ta’ifning etrapida yashaydighan ikkinchi chong qebilining ismi Xawazin bolup, Saqif bilen Xawazin qoshulup 10000 kishilik qoshun hasil qilidu. Bashqa kichik tebiqiler qoshulup, yene 10000 esker toplaydu. Shundaq qilip Musulmanlargha hujum qilishqa teyyarlan’ghan butperes Ereb qoshunlirining sani 20000 gha baridu.

Peyghember eleyhissalam Mekkige qaytip kélip 19 kün ötkende (ashu chaghda peyghember eleyhissalamning Mekkide qanche kün turghanliqi heqqide bérilgen kün sani oxshimighan hediste oxshash emes bolup, bu yerde Buxaridiki san ishlitildi), sahabilerdin terkib tapqan 10000 kishi we Mekke nopusidin qoshulghan 2000 kishi bolup, jem’iy 12000 kishilik qoshunni bashlap yolgha chiqip, 4 kün ötkende Ta’ifning yénidiki Hüneyn jilghisigha yétip kélidu. U jilgha hazirmu bar. Bu ariliq eslide 2 künlük yol bolup, adem sani köp bolghachqa ular üchün 4 kün kétidu. Musulmanlar qoshunigha qétilghan Mekkiliklerning köpinchisi Musulmanlar bolup, qalghanliri téxiche Musulman bolmighan kishilerdin terkib tapidu.

Musulmanlar üchünmu 12000 kishining bir yerge jem bolup, bir qoshun hasil qilishi burun körülüp baqmighan tunji qétimliq ish bolidu. Butperesler qoshunining sani 20000 bolup, ular qoral-yaraqning sani we süpiti, hemde at-tögilerning sani jehettimu Musulmanlardin köp üstün turidu. Emma düshmen ehwalidin toluq xewiri yoq bir Musulman «Bizning adimimizning sani 12000 tursa, bizni kimmu yéngelisun?» deydu. Bu söz peyghember eleyhissalamning quliqigha yétip baridu. Shuning bilen u burun ötken bir peyghember we uning chong qoshuni yoluqqan yaman teqdirni tilgha élip, Musulmanlarni özlirini chong chaghlap ketmeslikke chaqiridu. Bir qisim kishilerning ashundaq meghrurlinip kétishidiki seweb ularning yéngidin Musulman bolghan ikenliki bolup, peyghember eleyhissalam ashundaq meghrurluqni tenqidleydu.

Musulmanlar yighilghan jay Ta’ifliqlarning yurti bolup, Ta’ifliqlar u zéminning jughrapiyilik yer tüzilishini nahayiti yaxshi biletti. Shunga ular bu qétimqi urush üchün bir nahayiti aqilane taktika ishlitidu. Yeni, ular Musulmanlar yene bir teripige bérish üchün choqum ötmise bolmaydighan ikki uzun dönglükning otturisidiki bir jilghini tallaydu. Hemde jilghining Ta’ifqa yéqin éghizigha Xawazinliqlardin terkib tapqan, toluq urush halitige kelgen bir kichik qoshunni turghuzup qoyidu. Bu qoshun Musulmanlargha xuddi hazirla hujumgha ötidighandekla körünidu. Shuning bilen Musulmanlar «Biz berbat qilidighan qoshun ashu iken», dep oylap qélip, Ta’ifliqlarning asasiy qoshuni jilghining ikki teripidiki dönglükte hujumgha ötüshke teyyarlinip, möküp yatqanliqini, ularning bu eskerliri jilghining beshidin tartip axirighiche tarqilip orunliship turuwatqanliqini bilmeydu. Musulmanlar jilghigha kirip, qarshi tereptiki Xawazin eskerlirige hujum bashlighanda, u eskerler yéngilgendek körünüp, arqisigha buyrulup qachidu. Uning bir neyrengwazliq ikenlikini bilmey, téximu köp Musulman eskerliri jilghining ichige kiridu. Hemme Musulmanlar jilghining ichige kirip bolghandin kéyin, düshmen eskerliri ulargha ikki dongning üstidin resmiy hujumni bashlaydu. Düshmen eskerlirining yérimi dongning üstidin oqya qatarliq qorallar bilen hujum qilidu. Qalghan yérimi bolsa jilghining qarshi teripidin Musulmanlar terepke hujum qilip kélidu. Shuning bilen Musulman eskerliri néme ish boluwatqanliqini éniq bilelmey, qattiq seremsanliqqa chökidu. Mushu weqe heqqide Allah töwendiki ayetni nazil qilghan:

«ALLAH silerge nurghun jeng meydanlirida we Hüneyn künide (yeni jéngide) heqiqeten yardem berdi. Eyni waqitta saninglarning köplükidin xushallinip kettinglar (yeni bügün bizning sanimiz köp, meghlup bolmaymiz dédinglar, bu chaghda silerning saninglar 12 ming, düshmininglarning sani 4000 idi), saninglarning köplüki silerge qilche esqatmidi. (qattiq qorqqininglardin) keng zémin silerge tar tuyuldi. Andin (meghlup bolup, resulullahni azghina möminler bilen tashlap) arqanglargha qarap qachtinglar [9:25].»

Eskertme: Qur’anning In’glizche terjimiside «(yeni bügün bizning sanimiz köp, meghlup bolmaymiz dédinglar, bu chaghda silerning saninglar 12 ming, düshmininglarning sani 4000 idi)» dégendek gepler yoq iken.

Tuyuqsiz kelgen bu hujumdin ganggirap we qorqup ketken Musulman eskerliri kéyinige qarap qachidu. Héch kimning héch kim bilen kari bolmaydu. Mushundaq ehwalning yüz bérishidiki 1- seweb Musulman qoshunidiki bir qisim kishilerning yéngidin Islamgha kirgen Musulmanlar ikenliki, yene bir qismi bolsa téxiche Musulman bolmighan kishiler ikenlikidur. Ikkinchi sewebi bolsa Musulmanlar bundaq ishning yüz béridighanliqini qilchimu mölcherlimigen, hemde uninggha héch qandaq teyyarliqmu qilmighanliqidur. Üchinchi sewebi bolsa, Musulmanlarning üstige asmandin yamghurdek yéghip chüshüwatqan oqya oqliridin özlirini qoghdash asasen mumkin emeslikidur. Tötinchi sewebi bolsa Musulman eskerlirining sanimu 12000 kishi bolghanliqtin, ularning köpinchisi qalqansiz qalghanliqidur. Shunglashqa hemme kishi qattiq qorqup, özlirini qoghdaydighan yer izdep terep-terepke qachidu.

Shuning bilen peyghember eleyhissalamning etrapida uni qoghdaydighan kishilerningmu tayini qalmaydu. Elwette u qachmay, yenila özining qéchirigha min’gen halette turuwéridu. Abubekri, Ömer we Éli qatarliq kishilermu uning bilen bille turidu. Peyghember eleyhissalam shu chaghda etrapidikilerge ünlük awazda warqiraydu: «Manga qaytip kélinglar! Men Allahning elchisi! Men Abdullaning oghli Muhemmed! » U chaghda peyghember eleyhissalamning yénida özining taghisi hezriti Abbasmu bar bolup, u awazining yuqiriliqi bilen dangliq idi. Shuning bilen peyghember eleyhissalam taghisigha «Palani qebilining kishilirini chaqirghin! Pokuni qebilining kishilirini chaqirghin!» dep, ashu qétimliq urushqa kelgen asasliq Musulman qebililirining kishilirini birmu-bir tilgha élip chaqirtidu. Her bir qebile kishiliri özining ismini anglighanda uyqudin chöchüp oyghan’ghandek bolup, etrapida néme ish boluwatqanliqini bir az angqirtiwalidu. Hemde peyghember eleyhissalamning qéshigha top-top qaytip kélishke bashlaydu.

Peyghember eleyhissalam ünlük awazda hemmige melum bolghan héliqi dangliq sözler bilen warqirashni dawamlashturidu: «Men bir peyghember, buningda héch qandaq yalghanchiliq yoq! Men yene Abdul Mutellipning oghli!»

Bu ish intayin muhim. Yeni, bu yerde peyghember eleyhissalam din bilen tebiqiliqni birleshtüridu. U Islam bilen tebiqiliqni birleshtüridu. U «Men bir peyghember, buningda héch qandaq yalghanchiliq yoq! Men yene Abdul Mutellipning oghli!» deydu. Muhemmed eleyhissalam Ebu Talipning newrisi bolup, Erebler bezide «newrisi» dégen sözning ornigha «oghli» dep ishlitiwéridu. Bu yerde peyghember eleyhissalam Musulmanlarning Islamiy sadaqetmenlikini ishqa sélish bilen bille, ularning tebiqe sadaqetmenlikinimu tengla ishqa sélishqa tirishidu. Yeni, uning etrapidiki kishiler Qureysh tebiqisige qaraydighan bolup, ularning köpinchisi yéngidin Musulman bolghan. Shunga ular üchün «peyghember» ge qarighanda «Abdul Mutellip» yéqinraq tuyulidu.

Bu ehwal bizning hazirqi zamanimizdiki bir intayin, intayin muhim nuqtini chüshendürüp béridu. Hazir tebiqichilik asasen yoqap ketti. Uning ornini milletperwerlik aldi. Yuqiridiki weqe shuni chüshendürüp bériduki, Musulmanlar milletperwerlikni bir yaxshi meqset üchün qollansa boluwéridu. Bezi kishiler bir qutupqa éghip, «milletperwerlik haram», deydighan idiyini turghuzuwalghan. Emeliyette bolsa ish undaq emes. 53:16 Hergizmu hemme xildiki milletperlikning barliqi haram emes. Hemme xildiki héssiyat yaki muhebbetni yaxshi ishlar üchün qollan’ghilimu bolidu, shundaqla yaman ishlar üchün qollan’ghilimu bolidu. Peyghember eleyhissalam bu yerde muhebbettin yaxshi ish üchün paydilinishni ispatlap bergen. «Men kimu? Méning chong-dadam Abdul Mutellip.» Hemmimizning xewiride bolghinidek, sizning dadingiz yaki chong-dadingizning kim ikenliki muhim emes. Qiyamet künimu ular sizge qet’iyla yardem qilalmaydu. Emma bu dunyada yardem qilalishi mumkin. Yuqiridiki weqedin özining dadisi yaki chong-dadisining nopuzidin muwapiq ishlar üchün paydilansa boluwéridighanliqini körüwalalaymiz. Shuning bilen bille, öz ejdadliridin yaki öz ata-bowiliridin omumyüzlük pexirlinish we iptixarlinishmu xata emeslikini, we haram emeslikini körüwalalaymiz. Ashundaq pexirlinish Islamgha bolghan pexirlinishning da’irisi ichide bolsila boluwéridu.

Peyghember eleyhissalamning chong-dadisi Abdul Mutellip burun Ereb yérim arilida yashap baqqan kishiler ichidiki mertiwisi eng yuqiri, eng tonulghan, eng yuqiri hörmetke we eng küchlük himayige érishken, kishilerning hemmisi bilidighan adem idi. Muhemmed eleyhissalam bolsa Abdul Mutellip eng yaxshi köridighan oghlining eng yaxshi köridighan newrisi idi. Bu qétimqi urushta peyghember eleyhissalam özining Abdul Mutellip bilen bolghan qandashliq munasiwitini otturigha chiqiridu. Bundaq qilish hergizmu xata emes. Hergizmu haram emes.

2. Qisqiche Mulahize

Biz Huneyin urushidin xéli köp menpe’et alalaymiz. Ularning birinchisi, peyghember eleyhissalam oxshimighan kishilerge ularning arqa körünüshige, ularning mijez-xaraktérlirige, we ularning sewiyisige qarap oxshimighan usulda mu’amile qilghan. Mesilen, u Musulmanlar qolgha chüshürgen bayliqlarni Ansarlargha (pishqan Musulmanlargha) bermey, Qureyshlerge (yéngidin Musulman bolghanlargha) bergen. Qureyshler urush meydanidin qachqanda, u burun bir qétimmu ishlitip baqmighan sho’arlardin birini ishletken. Yeni u özining qandashliq munasiwitini ishqa salghan. U ishletken sho’ar «Men Allahning elchisi! Men Abdul Mutellipning oghli! » din ibaret. Insan psixologiyisining mutexessisi dégen ene shu. Dadingizning kim ikenlikini, chong-dadingizning kim ikenlikini déyish xata emes. Peyghember eleyhissalam Abul Mutellipning newrisi. U Huneyin urushida yéngidin Musulman bolghan Qureysh eskerlirining rolini ünümlük jari qildurush üchün özining qandashliqidin paydilan’ghan. Özining bir yaqa yurtluq emeslikini, özining bir yat adem emeslikini, ashu urush meydanidiki Qureyshlerning qebile bashliqining newrisi ikenlikini bir sho’ar qilip ishletken.

Yuqiridiki ehwalni hazirqi zamandiki milletperwerlik uqumigha tetbiqlash mumkin. Milletperwerlik bir yéngi uqum. Emma bir adem özining qaysi jughrapiyilik makan’gha tewe ikenliki heqqide sözlise boluwéridu. Undaq qilish xata emes. Milletperliktin Islam dini da’irisi ichidiki yolluq meqsetler üchün paydilansa boluwéridu. Undaq qilish haram emes.

3. Xulase

Eslide bu maqalige «Musulmanliq we Milletperwerlik» dep mawzu qoyghan bolsam téximu muwapiq bolar idi. Emma bezi sewebler tüpeylidin mawzuni hazirqidek qoydum.

Yéqinda «obzorqi» isimlik tordishimiz Uyghurche munberlerning birige mundaq dep inkas yazdi (neqil): «Erebche ma’aripta terbiye alghanlarning özlirining uyghurluqidin bixot yürüshi hetta uyghurluqtin ténishi , uyghurlar arisidin chiqqan ilim igiliri we baturlirini étirap qilmasliqi , hetta ularning naminimu bilmesliki , qisqisi uzining qewimige qizziqmaslighi , eksiche erebning qoynigha uzini bashchilap étishi qatarliq bir qatar mesililer bu ereb ma’aripida telim alghanlarning ortaq alahidiliki bolushining asasi sewebi gülen ependi éytqandek , balilarning awwal ana tilida oqughan - oqumighanliqida , uyghurning mediniyitini ögen'gen - ögetmigenlikide emes . Shundala ewwel dindilam oqughan - oqumighanliqida , huner kesip ögen'gen - ögenmigenlikide , yaki türkiyide we bashqa yerde oqughan - oqumighanliqida emes . Belki ularning ereb maaripida terbiyilinish jeryanida muhemmen ibni abduwahhabning iman - eqide jehettiki azghun idiye - közqarishi bilen qattiq zeherlen'genlikidindur . Késip éytishqa boliduki , wahhabi eqidisi bilen zeherlen'gen herqandaq musulman peyghember eleyhissalam dewet qilghan , allening toghra yolidin azghini - azghan . Yoqurida tilgha alghan , erep maaripida terbiyilen'gen uyghurlarning mahiyitimu bu nuqtini ispatlaydu . Shundaq bolghachqa , biz terepte hejge barghuchilarni , ereb tereptikiler bilen arilashmay , yaki ularning oxshimaydighan ibadet shekilliri we söz - herketlirini dorimay , ilgiriki halitini saqlap qaytip kilishini telim bérip yolgha salidu . Chünki siz éytqandek , mingisige ereb tilini we ereb mediniyitini qachiliwalghan uyghur atliq ereblerning awup kitishi uyghur uchun apet ikenliki tarixtin béri qayta qayta ispatlinip kiliwatqan heqiqet .»

Méning bu inkasqa undaq yaki mundaq dep baha bergim yoq. Men peqet oqurmenlerdin bu inkasni bir qétim oqup, néme üchün bizning bir qisim kishilirimiz ene shundaq tonushqa kélip qalidighanliqi üstide bir az oylinip béqishi üchün, uni bu yerge qisturup qoydum.

Omumlashturup éytqanda, méningche chet elde dinda oqughan we oquwatqan kishilirimizning ashundaq yolni tallishida mundaq 3 xil meqset bar: (1) Dinda ilimdar bolup, özining Allah aldidiki mertiwisi yaki ornini imkanqeder eng yuqiri derijige östürüsh. (2) Allahning dini we bashqilar üchün yaxshiraq xizmet qilish. (3) Özi qiziqqan kesip bilen shughullinip yashash. Dinda ilimlik bolghan kishilerning Allahning neziridiki orni yuqiri bolidighan bolup, u jehettiki uqumlar bir parche ayrim maqale bolidu. Allahning dini we bashqilar üchün yaxshiraq xizmet qilish mesilisige kelsek, bashqa el we bashqa rayonlardiki Musulmanlarning hemmisi öz ichidin yéterlik sandiki diniy ölimalarni yétildürgen bolup, ularning bizning ichimizdin yétiship chiqqan diniy ziyaliylargha asasen éhtiyaji yoq. Men chet eldiki diniy ziyaliylardin öz ömrini bashqilar üchün xizmet qilip ötküzüwatqanlar asasen yoq, bar bolghandimu intayin azdek hés qilimen. Démek, Uyghur diniy ziyaliylar choqum Uyghurlar üchün xizmet qilishni özning tüp nishani qilishi kérek. Ular Uyghurlar üchün xizmet qilishning ünümlük yol-charilirini tépip chiqishi, hemde ashu yol-charilerdin eng yuqiri derijide ünümlük paydilinishi kérek. Undaq qilmaydiken yaki qilalmaydiken, ularning ilmining qimmiti toluq jari bolmaydu. Ular Allahning dini we bashqilar üchün yaxshi xizmet qilalmaydu. Mushu nuqtidin qarighanda, «Men Musulman, Uyghur emes» dep yashawatqan kishiler tutqan yol intayin xata. Melum menidin élip éytqanda, «Men Musulman, Uyghur emes» dep yashawatqan kishiler özi yalingach turup, bashqilarning uchisigha kiyim hazirlap bérish üchün tirishiwatqan kishilerge oxshaydu. Shunglashqa men chet eldiki diniy ziyaliylirimizning «Men öz yurtum we öz xelqim üchün xizmet qilish yolida yéterlik derijide tirishtimmu? Yéterlik derijide bedel tölidimmu? Men hazir tutqan yol öz yurtum we öz xelqim üchün ünümlük xizmet qilishqa mas kélemdu?» dep oylinip beshini soraymen.

Uyghurlar choqum eqil bilen ish qilishni öginishi kérek. Undaq qilmaydiken, tutqan yoli ünüm bermey, qilghan ishi aqmaydu.

Paydilinish Matériyali:

[1] Seerah of Prophet Muhammad 82 - Battle of Hunayn Part 1 ~ Dr. Yasir Qadhi | 16th April 2014

https://www.youtube.com/watch?v=ttEsGxFxDKA

[2] Seerah of Prophet Muhammad 86 - Recap & Lessons:
https://www.youtube.com/watch?v=3gb3ES-rEFQ

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha, ündidargha we Uyghurche salunlargha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.