Erkin
Sidiq
2016-yili
2-ayning 26-küni
Kona yéziq nusxisi:
http://bbs.izdinix.com/thread-66833-1-1.htmlhttp://bbs.bagdax.cn/thread-45460-1-1.html
http://bbs.misranim.com/thread-147666-1-1.htmlhttp://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8881
PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2016/20160226_need_wisdom.pdf
«Kishiler
dawamliq
halda ümmetlerning mesilisi siyasiy mesile, iqtisadiy mesile,
ijtima’iy mesile, we ma’arip mesilisi, deydu. Emma men undaq
démeymen. Belki men ümmetlerning mesilisi hékmet mesilisi,
yeni aqilane ishlarni qilish, we ishlarni eqil-paraset bilen
qilish mesilisi, deymen. Bizdiki ré’al mesile ene shu.»
Yuqiridikisi
«Oyghan»
ning dégen sözliri. Oyghan u sözlerni 2015-yili 12-Féwralda
Dubeyde ötküzülgen «Xelq’araliq tinchliq chong yighini» (International Peace Conference) da
doklat bergende dégen bolup [1],
uning ashu bir sa’et 22 minutluq doklatining mezmuni jem’iy 3
qisimdin terkib tapqan. Uning 1-qismi Oyghan 19 yashqa
kirgendin kéyin dinni qaytidin öginishni bashlighanda yoluqqan
qiyinchiliqlar üstide bolup, men u mezmunni «Tughulma Musulmanlar duch kélidighan 4
chong qiyinchiliq heqqide » dégen maqalide
tonushturup boldum. Uning 2-qismi Musulmanlar hazir tüzitishke
tégishlik bir qisim mesililer heqqide bolup, men u mezmunlarni
özümning aldinqi qétimdiki «Tüzitishke
tégishlik bir qanche ishlar» dégen maqaliside
tonushturup boldum. Uning 3-qismi eqil-paraset bilen ish
qilish heqqide bolup, men u mezmunlarni mezkur yazmamda
tonushturimen. Méning yazidighinimning hemmisi Oyghanning
sözliri bolup, eger uninggha öz köz-qarishimni qoshup
qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide ayrim qisturup
qoyimen.
1.
Qur’andiki
Hékmet
Bügün
biz
Qur’andiki bir qisim hékmetlerni öginimiz. Men neqil
keltüridighan ayetlerning hemmisi Süre Nehldiki ayetler bolup,
men sözümni töwendiki bir ayettin bashlaymen:
«Allah
buluttin yamghur yaghdurup, shuning bilen qaghjirap qalghan
zéminda (türlük zira’etlerni) ündürdi, buningda (wez-nesihet)
anglaydighan qewm üchün, elwette, (Allahning qudritining
chongluqini körsitidighan) deliller bar [16:65].»
«Allah
buluttin yamghur süyini chüshürdi, shuning bilen barliq
ösümlüklerni ündürdi, ösümlüklerdin yéshil yapraqlarni
chiqardi, (bughday we arpa bashaqlirigha oxshash) bir-birige
min'giship ketken danlarni yétishtürdi, xorma derixining
chéchekliridin yerge yéqin sanggilap turidighan xorma
sapaqlirini yétishtürdi, (yamghur süyi bilen) üzümlük
baghlarni yétishtürdi, (yamghur süyi bilen) shekilde, hejimde,
temde bir birige oxshaydighan we oxshimaydighan zeytun, anar
derexlirini yétishtürdi, (ularning her birining) yéngi tutqan
méwisige we pishqan méwisige qaranglar, ularda Allah ning
barliqigha ishinidighan qowm üchün (Allahning qudritini
körsitidighan) ochuq deliller bar [6:99].»
Bu
ayette
Allah «asmandin yamghur süyi chüshidu, uningdin her xil
zira’etler ünidu, we her xil yémishler bolidu», deydu. Eger
Allah asmandin yamghur süyi chüshürmigen bolsa, bu yer yüzide
hayatliq bolmaytti. Gerche asmandin chüshken su oxshash
bolsimu, uning küchi bilen yer yüzide her xil oxshimighan
ösümlükler ünidu. Suning küchi bilen ösidighan ösümlükler ikki
xil bolidu. Uning biri déhqanchiliq étizliqlirida ösidighan
ösümlükler bolup, ularning hosul bérishi üchün, sudin bashqa
yene déhqanlar étizliqlarda ishlep, ösümlüklerni perwish
qilmisa bolmaydu. Bu xil ehwalda su bolmisa bolmaydu, emma su
bar bolushning özila yéterlik emes bolup, déhqanlarmu
ishlimise bolmaydu. Üzüm we xorma derexliri üchün peqet
yamghur süyila yéterlik emes bolup, ulargha yene baghwenler
perwish qilmisa bolmaydu. Qisqisi, ashliq zira’etliri we
yémish derexliri üchün yalghuz sula kupaye qilmaydighan bolup,
ulargha déhqanlar we baghwenler perwish qilmisa bolmaydu.
Yer
yüzidiki
bezi ormanliqlargha barsingiz, her xil derexlerning
öskenlikini körisiz. Ularning beziliri yémish béridu. Yeni
ular déhqanlar yaki baghwenler perwish qilmisimu yémish
béridu.
Démek,
bir
qisim ösümlükler Allahning rehmiti bilen peqet su bolsila
özlükidin méwe béridu, emma yene bir xil ösümlükler bolsa su
we perwishchilerning emgikining qoshulushi bilen andin méwe
béridu.
Méning
mushundaq
ehwalni misalgha élishimdiki seweb, uning hékmet bilen ish
qilish, yaki eqil-paraset bilen ish qilishqa bérip
taqilishidindur. Yeni, biz bügün Qur’andiki bezi hékmetlerni
öginimiz.
Oxshash
sürining
ichide Allah yene mundaq deydu: «(I
Muhemmed!) Biz kitabni (yeni qur'anni) peqet séning kishilerge
ular (dinidiki) detalash qilishqan nersilerni bayan qilip
bérishing üchün, iman éytidighan qewmge hidayet we rehmet
bolsun üchünla nazil qilduq [16:64].»
Ilawe:
Oyghanning chüshendürüshiche, Allah 99-ayettiki «Allah
buluttin yamghur süyini chüshürdi» dégen yer bilen
64-ayettiki «kitabni nazil qildi» dégen yerde oxshash bir
Erebche sözni ishletken bolup, u In’glizchidiki «sent down», yeni «asmandin
chüshürdi» dégen söz bilen menidash iken.
1-resim:
Yamghur wujudqa keltürgen ormanliq.
Aldinqi
ayette
Allah yamghur süyini chüshürgenlikini tilgha alghan bolup, bu
yerde bolsa Qur’anni chüshürgenlikini tilgha alidu. Yeni Allah
asmandin chüshürülgen Qur’anni asmandin chüshürülgen yamghur
süyige sélishturidu. Asmandin chüshken yamghur süyi yerge
singip kétidu. Asmandin chüshken ayetler insanlarning yürikige
kirip kétidu. Yer yüzi burun ölük bolup, u yamghur süyining
küchi bilen tirilgen. Burun kishilerning qelbimu ölgen bolup,
u Allahning kitabining qudriti bilen qaytidin tirilgen, we
tirilidu.
Musulmanlar
jama’itining
ichide yalghanchiliq qilish, gollamchiliq qilish, Qur’anni
untulup kétish, namaz oqumasliq, intérnéttiki nachar
nersilerge öginip kétish, nachar téléwizor programmilirini
körüsh qatarliq nurghun mesililer otturigha chiqidu. Shundaqla
bizde siyasiy mesililer, ijtima’iy mesililer, iqtisadiy
mesililer, ilahiyet mesililiri, we pisxologiyelik mesililer
körülidu. Biz meniwi jehettin ölüp kétimiz. Emma, Qur’an
bizning yürikimizge kiridiken, biz qaytidin tirileleymiz.
Shunglashqa özimizning nachar ehwalidin chüshkünlishishning
hajiti yoq. Bizning hazirqidek ehwalimizni hel qilidighan
birla chare bar. U bolsimu Qur’andin ibaret. Eger Qur’an
qelbimizge kiridiken, u sizni hayatliqqa qayturup kélidu.
Allah
süre
Hedid (57-süre) te mundaq deydu: «Möminlerge
ularning dilliri Allah ning zikrige we nazil bolghan heqiqetke
(yeni qur'an ayetlirige) ériydighan waqit yetmidimu? Ular
ilgiri kitab bérilgenler (yeni Yehudiylar we Nasaralar) dek
bolmisun, (ular bilen peyghemberlirining ariliqidiki)
zamanning uzirishi bilen ularning dilliri qétip ketti,
ularning nurghuni Allahning ita’itidin chiqquchilardur [16].
Bilinglarki, Allah zéminni ölgendin kéyin tirildüridu (yeni
qaqas, qurghaq zéminni yamghur bilen kökertidu), biz heqiqeten
silerni chüshensun dep silerge (kamali qudritimizni
körsitidighan) delillerni bayan qilduq [17]. »
Allah ümmetlerni qaytidin hayatliqqa élip kéleleydu. Uning
üchün biz peqet «su» din paydilansaq, yeni Qur’andin
paydilansaqla kupaye qilidu. Eger ümmetler qaytidin
tirilmeydiken, u bizning «su» din toghra
paydilanmighanliqimizdin dérek béridu.
2.
Ikki Xil Kishiler
Yamghur
yaghqanda
bir xil ösümlükler özlükidin méwe béridu. Yene bir xil
ösümlükler bolsa peqet siz perwish qilghandin kéyinla andin
méwe béridu. Xuddi shuninggha oxshash, bir xil kishiler siz
héch qandaq dewet qilmisingizmu Allahning kitabi yürikige
kirish bilen Islamgha özlükidin kiridu. Bundaq ehwal bügünki
kündimu yüz bériwatidu. Ular peqet Allahning iradisi bilenla
iman éytiwatidu. Men ashundaq kishilerni dawamliq uchritip
turimen.
Insanshunaslarning
déyishiche,
insanlarning medeniyetlishishi déhqanchiliqni ögen’gendin
kéyin andin bashlan’ghan. Eger peqet janggaldiki yémish
derexlirigila tayan’ghan bolsa, insanlar bügün’giche hayat
qalalmaytti. Insanlar yémekliklerni keng-kölemde ishlep
chiqirishni öginishke mejburi bolghan. Yeni, déhqanchiliqni
tereqqiy qildurup, shu arqiliq yémekliklerni keng-kölemde
ishlep chiqiridighan bolghan. Déhqanchiliq meydan’gha
kelgendin kéyin, sheherler berpa qilin’ghan. Sheherlerdin
kéyin döletler peyda bolghan, hemde medeniyetlishish wujudqa
kelgen. Bularning hemmisining 1-qedimi déhqanchiliqtur.
2-resim:
Su we déhqanchiliq.
Déhqanchiliqta
kishiler
köpligen étizliqlardin xewer alidu. Ular qilidighan ishlarning
biri su bashqurushtin ibaret. Su özlükidin kelmeydu. Siz ériq
chépip, sularni éhtiyajliq étizlargha mangdurisiz.
Déhqanchiliqta yalghuz yamghur süyigila tayan’ghili bolmaydu.
Yamghur süyini yighip, uni ériq-östengler arqiliq éhtiyajliq
étizlargha apirish kérek.
Biz
ümmetler
medeniyetleshken kishilerge kirimiz. Eger biz özimizni saqlap
qalmaqchi bolidikenmiz, «yamghur süyi» ning özila kupaye
qilmaydu. Bizmu «yamghur süyi» ni yighip, uni éhtiyajliq
yerlerge yetküzüp bérishimiz kérek. Biz uni pütün insanlargha
yetküzüp bérishtin burun, aldi bilen özimizge, yeni ümmetlerge
yetküzüp bérishimiz kérek. Men 19 yashqa kirip, Qur’anni
heqiqiy türde öginishke bashlighanda, özümning burunqi 19 yil
ichide pütünley aldan’ghanliqimni hés qilghan idim.
--Men
némishqa
Qur’an heqqide héchnéme bilmeymen?
--Némishqa
mektepler
uni manga ögetmeydu?
--Némishqa
ata-anam
özlirimu Islamni anche yaxshi bilmeydu?
--Némishqa
ular
özliri Islam heqqide yaxshi terbiye körmeydu?
--Némishqa
bizning
qoshnimiz Qur’an heqqide héchnéme anglap baqmaydu?
--Musulmanlar
dunya
nopusining 5 tin bir qismini igileydu. Emma néme üchün
Musulmanlarning Qur’an heqqidiki bilimi bashqa
kishilerningkidin anche perqlinip ketmeydu?
--Néme
üchün
mushundaq ehwal yüz béridu?
--Néme
üchün
Musulmanlarning Qur’an heqqidiki köz-qarishi bashqa
kishilerningki bilen oxshash bolidu?
--Gheyri-Musulmanlar
«Qur’an
bek qattiq iken, u bizning hazirqi ehwalimiz bilen
munasiwetsiz iken», deydu. Némishqa bir Musulman turup menmu
shular bilen oxshash köz-qarashta bolimen?
Démek,
biz
özgirish yasimisaq bolmaydu. Biz Qur’an heqqidiki bilimlerni
kishilerge yetküzüp bermisek bolmaydu.
3.
Biz Uchurni Qandaq Tarqatsaq Bolidu?
Allah
mundaq
deydu: «Perwerdigaringning yoligha
eqil-paraset we yaxshi telim bilen dewet qilghin, hemde ular
bilen eng yaxshi uslubta munazirileshkin» (Süre Nehl, 16:125). Allah bu ayette
bashqilarni «teklip qilghin» deydu. Biz bashqilarni bir ishqa
teklip qilghanda, ularni bir xapichiliq ichide, yaki
achchiqlan’ghan keypiyat ichide teklip qilmaymiz. Teklip
qilish bir xil dostane ish-heriketke kiridu. Sizde dostluq
bolmay turup, birsini teklip qilmaysiz. Shunglashqa «teklip
qilish» yaki «dewet qilish» dégen sözning özidinla, eger siz
bashqilargha bir xil dostane pozitsiyide mu’amile
qilalmaydikensiz, siz dewet bilen shughullanmang, dégen mene
kélip chiqidu. Eger siz dawamliq xapichiliq ichide yaki
achchiqlinish ichide yüridighan biri bolidikensiz, siz bérip
bashqa ishlarni qiling, dewetni bashqa kishiler qilsun. Eger
siz kishilerdin zérikken biri bolidikensiz, siz dewet bilen
shughullanmasliqingiz kérek. «Dewet qilish» dégen «teklip
qilish» dégenlik bolup, teklip qilish dostluq ichide élip
bérilidu.
Allah
yuqiridiki
ayette «Perwerdigaringning yoligha
eqil-paraset bilen dewet qilghin»,
deydu.
Biz adette kishilerni birer yolgha teklip qilmaymiz, belki
ularni bir menzilge teklip qilimiz. Emma Allah bu yerde bizge
kishilerni bir yolgha teklip qilishni dewatidu. Bu kalamda intayin köp hékmet bar bolup, u
Islamdiki eng küchlük heqiqetlerning biri bolup hésablinidu.
Köpligen kishiler bu heqiqetni bilmeydu. Islamni öginiwatqan
kishiler özliridiki ilgirileshning asta boluwatqanliqidin
narazi bolidu, hemde qimmet yaki san’ghila ehmiyet béridu.
«Hazirghiche héch qanche nerse öginelmidim», dep oylaydu.
3-resim:
Dewet qilish yolgha teklip qilishtur.
Eger
Allah
kishilerni bir yolgha teklip qilghan bolsa, yolda kétiwatqan
kishiler oxshash tézlikte mangmaydu. Bezi kishiler nahayiti
téz mangidu, yene beziler bolsa nahayiti asta mangidu. Bezi
kishiler intayin asta mangghanliqi üchün, ular qolgha
keltürgen ilgirileshni perq etkilimu bolmaydu. Emma, ularda
yenila ilgirilesh yüz bériwatqan bolidu. Bu yerdiki mesile
shuki, biz hemme kishilerdin oxshash tézlikte ilgirileshni
telep qilimiz. Ikki qizi bar ata-anilarmu bezide bir qizigha
«Hedengge oxshash bolsang bolmamdu?» deydu. Emeliyette bolsa
ular oxshash emes. Ularning ayrim-ayrim musapisi bar. Biz
kishilerni peqet yolgha qoshulushqila teklip qilimiz, menzilge
emes. Allah bizni menzilge teklip qilghan emes. U peqet bizdin
yolda huzurlinishnila telep qilghan. Allah sizning qanchilik
nerse bilidighanliqingizgha qiziqmaydu, belki u sizning yolgha
chüshken-chüshmigenlikingizge qiziqidu. Siz yolgha chüshkendin
kéyin etrapingizdiki körünüshler özgirishke bashlaydu. Shuning
bilen siz özingizde ilgirilesh boluwatqanliqini bileleysiz.
Allahning sizdin kütidighini peqet algha bésishtinla ibaret. U
sizdin mukemmellik telep qilmaydu. Emma kishiler sizdin
mukemmellik telep qilidu. Allah özining némilerni
yaratqanliqini bilidu. U kishilerdin mukemmellik istimeydu,
belki u kishilerdin algha bésishni isteydu. Allah bizning
dinimizni asan we güzel qilghan, emma biz uni qiyin we
körümsiz qiliwétip barimiz. Kishiler mukemmel bolmighanliqtin,
Biz ularning könglige azar bériwatimiz. Kishiler menzilge
téxiche yétip bérip bolalmighanliqi üchün, biz ularning
könglige azar bériwatimiz. Sahabiler pütün Musulmanlar
ichidiki eng ésil bir ewlad Musulmanliri bolup, ular Islam
üchün öz jénini qurban qilishqimu razi idi. Emma Allah haraq
heqqide ayet nazil qilghanda, 1-qétimliq ayettila haraqni
chekliwetmey, uni 3 qedemge bölüp, [2:219], [4:43] we [5:90]
ayetlerni nazil qilip, haraqni eng axirqi ayette andin
chekligen.
Ilawe:
Yuqiridiki 3 ayetning ayet nomurlirini men özüm qoshup qoydum.
Démek,
Allah
Musulmanlar ichidiki eng ésil ewlad bolghan sahabilerdinmu
haraqni toxtitishni biraqla telep qilmighan. Eger Allah özi
xalighan bolsa, 1-ayettila haraqni chekliwetken bolatti. Allah
haraqning ishida sahabilerning asta-asta algha ilgirilishi
üchün waqit bergen.
Eger
bügün
haraq ichip mest bolup qalghan bir adem meschitke kiridiken,
biz uni urup, meschittin qoghlap chiqiriwétimiz. Shuning bilen
u kishi yene qawaqxanigha bérip, ichishni dawamlashturidu.
Eslide u Allahning öyige kelgen, aldigha qarap bir qedem
alghan, aldigha qarap nahayiti chong qedemdin birni alghan
idi. Emma biz «Bu yerdin chiq! Sen aldinggha qarap alghan bu
bir qedemni biz qobul qilalmaymiz, sen bizning qoshunimizgha
layiq emes», déduq. Allah bizdin yolda algha qarap
ilgirileshni isteydu. Shunglashqa biz bashqilarning yolda
ilgirilesh hasil qilishigha yol qoyushimiz kérek. Ularning
beziliri yolda téz mangalaydu, yene bezilirining ilgirilesh
hasil qilishi üchün bir az waqit kétidu.
Ötkenki
bir
yil ichidiki léksiye jeryanida, kishiler méning qéshimgha
kélip, kem dégendimu birer ming qétim a’ilisidikilerning
ibadetni yaxshi qilmaywatqanliqi toghrisida shikayet qilip,
mendin qandaq qilishi kérekliki heqqide meslihet soridi.
Déhqan tériqchiliq qilghanda, yerge uruq salidu, su qoyidu,
uruqni bésiwalghan nersilerni tazilaydu, yene su qoyidu, yene
perwish qilidu. Ular ösümlükte yüz bériwatqan ilgirileshni
asanliqche körelmeydu. Ishlarning hemmisi yerning astida yüz
bérip turidu. Allah Qur’anning chüshishini asmandin yamghur
süyining chüshüshige sélishturghan. Yerdiki ösümlükler
asmandin yamghur süyi chüshüshi bilen tengla bix urup, ösüp
chiqishqa bashlimaydu. Uninggha waqit kétidu. Qur’an
kishilerning qelbige kirgendimu, u kishilerde özgirish peyda
qilish üchünmu waqit kétidu. Hezriti Ebu Bekri Siddiq nahayiti
téz özgergen, emma nurghunlighan sahabilerning özgirishi üchün
xéli uzun waqit ketken. Hezriti Ömer Xettab üchün 5 yil waqit
ketken. Undaq özgirishler bir kéchidila yüz bermeydu. Kishiler
Ebu Bekri Siddiqni misal qilip körsitip, sizning könglingizni
bi’aram qilidu. Emeliyette Ebu Bekri Siddiqtin peqet birsila
bar bolup, qalghan sahabiler uningdek bolalighan emes.
Köpligen sahabilerning iman éytishi xéli uzun waqit telep
qilghan bolsimu, Allah shulardinmu razi bolghan.
Kishilerni eqil-paraset bilen teklip qiling,
ularning asta-asta ösüp yétilishige yol qoyung, we ularning
asta-asta chüshinishige purset béring.
Biz köpinche waqitlarda öz-ara gep talishish bilen bolup
kétip, kishilerning özgirishige waqit bermeymiz. Shuning bilen
bashqilarni Islamdin téximu yiraqlashturuwétimiz. Bu
eqil-paraset bilen ish qilish emes. Allah «Perwerdigaringning
yoligha eqil-paraset bilen dewet qilghin», deydu. U yene
kishilerni yürikige tesir qilidighan, yürikining chongqur
qatlimighiche kiridighan telim bilen dewet qilghin, deydu. Siz
bezide bashqilar qobul qilishni xalaydighan sözlerni qilisiz,
bezide bolsa bashqa kishilerning achchiqini keltüridighan
geplerni deysiz. Siz bir gepni bashqilarning yürikini
éritiwétidighan teriqide déyishni ögining. Siz bashqilarni bir
ishqa dewet qilghanda, ularning yürikini yumshitidighan
geplerni qilip, ularning yürikini qaturup qoyidighan geplerni
qilmaysiz. Bashqilarning qéni qizip kétip, siz bilen
talashmaqchi yaki munazirileshmekchi bolidiken, sizning ular
bilen karingiz bolmisun. Uning bilen talishishning yaki
munazirilishishning zörüriyiti yoq. Dewet bilen munazire bir
ish emes. Kishiler sarangdek bolup qalghan we héssiyatlinip
qalghanda siz jim turung. Kéyinche ulargha chüshendürüshke
yéngi purset kélidu. Siz kishilerni shu waqitning özidila
qayil qilmisingizmu bolidu.
Beziler
«Men
qilidighan dewetning hemmisini qilip boldum, emdi qalghan
ishlar Allahning qolida», deydu. Bu dewet qilish emes. Dewet
qilish undaq bolmaydu. Peyghember eleyhissalam dewetni undaq
qilghan emes. Siz kishilerge meslihet bérisiz. Anglimisa yene
bérisiz. Anglimisa yene bérisiz. Bu ishni siz ölüp ketküche
dawamlashturisiz. Kishilerge yaxshi meslihet, saghlam
meslihetlerni bérip, ularni yaxshi tuyghulargha ige qilisiz.
Men
bu
qétim ottura sherqqe kélip, kishiler taksi shopurliri,
méhmanxana tazilighuchiliri, dukan xizmetchiliri, we kocha
tazilighuchilargha yaxshi mu’amile qilmaydighanliqini kördüm.
Hemde uningdin nahayiti azablandim. Kishiler ularning yénidin
ötkende ulargha héch qandaq salam bérip qoymaydiken.
Peyghember eleyhissalam mundaq deydu: «Allah
qattiq ishlep, özining pulini özi tapidighan kishilerni
nahayiti yaxshi köridu (beloved).»
Yuqirida tilgha élin’ghan kishiler kem dégendimu bizning salam
bérishimizge erziydu. Hazir kallimizgha bir qisim kishiler
yene bir qisim kishilerdin yaxshiraq, deydighan idiye singip
ketti. Emma bizning dinimizda undaq ish yoq. Dinimizda hemme
insanlar barawer. Bu ish Musulmanlar üchün téximu shundaq. Biz
namaz oqughanda qurlargha tizilip oquymiz. Yeni hemmimiz bir
siziqta turimiz. Ademlerni qurlargha ularning kimlikige qarap
turup tizmaymiz. Namazning özila bizge hemme insanlargha
oxshash mu’amile qilishimiz kéreklikini ögitidu. Qur’anni
yadlap turup, Allahning kitabini öginip turup, taziliq
xadimlirini hörmetlimiginingiz némisi? Siz némini
öginiwatisiz? Siz némishqa öginiwatisiz? Siz idiyingizni
özgertmisingiz bolmaydu. Sizning wezipingiz kishilerge
jem’iyette hörmet we ghurur ata qilish. Kishiler bilen barawer
orunda turup sözlishing. Kishilerge hörmet qiling. Hemme
insanlar hörmetke sazawer kélidu. Bu ish Musulmanlar üchünmu
we gheyri-Musulmanlar üchünmu oxshash. Eger Musulmanlar
bashqilargha hörmet qilmaydiken, bashqilar Islamdin téximu
yiraq turushqa yüzlinidu.
Kishiler
dawamliq
halda ümmetlerning mesilisi siyasiy mesile, iqtisadiy mesile,
ijtima’iy mesile, we ma’arip mesilisi, deydu. Emma men undaq
démeymen. Belki men ümmetlerning mesilisi hékmet mesilisi,
yeni aqilane ishlarni qilish, we ishlarni eqil-paraset bilen
qilish mesilisi, deymen. Bizdiki ré’al mesile ene shu.
Dewette
siz
dawamliq yumshaq boluwermeysiz. Bezide kishiler sizge hujum
qilidu. Bezide kishiler sizni mazaq qilidu. Bezide kishiler
sizni haqaretleydu. Ashundaq waqitlarda siz yumshaq bolmay,
qattiq bolisiz. Undaq waqitlarda siz yaxshiraq usul bilen ashu
kishiler bilen munazirilishisiz, ular bilen talishishisiz, we
ular bilen bashmu-bash otturigha chüshisiz. Bu yerdiki
«yaxshiraq usul» ning menisi néme? Uning menisi, ular siz
bilen talashsa, siz yaxshiraq usul bilen talishisiz. Ular
sizge achchiqlansa, siz özingizni tutuwalisiz. Ular meynet
sözlerni ishletse, siz pakiz sözlernila ishlitisiz. Qisqisi,
her qétim inkas qayturghanda, siz yaxshiraq usul bilen inkas
qayturisiz. Biz bashqilar bilen bolghan munasiwette piship
yétilgen ademlerdek bolushimiz kérek. Sewebi, biz eqilliq
kishiler. Biz eqil-parasetke bay kishiler. Biz qéni qiziq yaki
héssiyatchan kishilerdin emes. Hazir dunya bizge «héssiyatchan
kishiler», dep qaraydu. Undaq bolushtiki gunah özimizde. Biz
Allahning kitabida déyilgen eqil-paraset bilen ish körüshni
téxiche öginip bolalmiduq. Biz peqet qéni qiziq ademlerdek
inkas qayturushnila ögenduq. Biz özimizning salahiyitini
östürmisek bolmaydu.
Bashqilargha
meslihet
bergende, men bezide özümni ulardin üstün qoyuwalimen. Yeni,
«Ular méning meslihetimge mohtaj, shunga men ulardin
yaxshiraq», dep oylaydighan bolup qalimen. Bu bir mesile.
Hazir men bir égiz sehnide turup sözlewatimen, hemde 18 neper
muxbirning kaméraliri manga toghrilinip turuwatidu. Emma
bularning héch qandaq menisi yoq. Men silerdin yaxshiraq emes.
Silermu mendin yaxshiraq emes. Kimning kimdin yaxshiraq
ikenlikini peqet Allahla bilidu. Bu hergizmu kimning kimdin
üstün turidighanliqi mesilisi emes. «Perwerdigaringning
yoligha
(yeni islam dinigha) hékmetlik uslubta yaxshi wez-nesihet
bilen dewet qilghin, ular (yeni muxalipetchilik qilghuchilar)
bilen chirayliq rewishte munazirileshkin, perwerdigaring
heqiqeten uning yolidin azghanlarni obdan bilidu, hidayet
tapquchilarnimu obdan bilidu [16:125]. »
Men azdurulghanmu, siz azdurulghanmu, yaki bashqilardin kimler
azdurulghan, uni peqet Allahla bilidu. Men özümning hidayet
tapqan-tapmighanliqinimu bilmeymen. Men özümning qaysi orunda
ikenlikini bilmeymen. Unimu peqet Allahla bilidu. Shunglashqa
bashqilargha meslihet bérishtin burun menmu Allahning aldida
kemter (humble) bolushum kérek.
Siz
birsige
dewet bérip, emma u sizning gépingizni anglimisa, u hergizmu
uning yoldin azghanliqini bildürmeydu. Uning qelbide bir uruq
bixliniwatqan bolushi mumkin bolup, uni siz bilelmeysiz. Uning
ichide néme ish boluwatqanliqini peqet Allahla bilidu. Siz
peqet uning sirtida néme özgirish boluwatqanliqinila
bileleysiz. Biz bir ademning sirtigha qarapla ümidsizlinip
kétimiz. Biz uning ichidimu özgirish bolidighanliqigha sel
qaraymiz.
Bügünki
künde
ümmetlerde saqliniwatqan eng chong mesilining biri
eqil-paraset bilen ish qilmasliq. Hemde eqil-paraset bilen ish
qilmasliqning eng chong ipadilirining biri, kishilerning
ichidiki özgirishke sel qarap, peqet ularning sirtighila
köngül bölüsh. Biz Qur’anni yadlawatqan bir balini «yaxshi
bala» dep bahalaymiz. Emma bizning bilidighinimiz uning sirtqi
ehwali. Biz nahayiti köp ilimliri bar bir kishige «yaxshi
adem» dep qaraymiz, emma bizning bilidighinimiz uning tashqi
ehwali. Bezi kishiler nahayiti köp ilimge ige bolup turup,
yene bir nahayiti nachar ademmu boluwéridu. Bu pütünley
mumkin. Bezi kishiler Qur’anning yérimini yadlap bolghan, emma
Allah bilen peyghember eleyhissalamgha azraqmu perwa
qilmaydighan halette bolidu.
Biz
kishilerning
ichidiki nersilerni özgertishimiz kérek. Shundaq qilish
heqiqetenmu muhim. Shundaq qilish bashqa hemme ishlardin
muhim. Beziler «Sizde köpligen ilim bolmaydiken, siz Allahning
aldida héchnémige erzimeysiz», deydu. Siz qaysi Qur’anni
ögendingizki bilmeymen, emma men ögen’gen Qur’anda undaq gep
yoq. Allah üchün eng qimmetlik nerse semimiyetlik.
Allah
dinini
asanlashturidu, addiylashturidu, we güzelleshtüridu, emma biz
uni özimiz qiyinlashturuwalimiz. Uni özimiz
murekkepleshtürüwalimiz. Islam heqqidiki hemme nersini bir
nahayiti qiyin shekilde ögitishke urunimiz. Allahning hékmiti
ishlarni addiylashturush. Emma uni biz özimiz
murekkepleshtürüwalimiz. Biz Allahning rehmitini kishilerge
qaytidin uqturmisaq bolmaydu. Allahning yamghurini qaytidin
yaghdurmisaq bolmaydu. Qur’an Allahning rehmitidur.
Oyghanning
doklatidiki
men bu qétim tonushturmaqchi bolghan mezmunlar mushu yerde
axirlashti.
Paydilinish
matériyalliri:
In
Need
of Wisdom - Nouman Ali Khan - Gulf Tour 2015
https://www.youtube.com/watch?v=mX1oRcMbLzA
Bu maqalini inimiz «Pidakar» bilen singlimiz
Dilber Xemit tehrirlidi.
Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini
bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki
élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz
boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.
=
============================================================ =
Mezkur Maqalige
Chüshken Inkaslardin Tallanmilar (2016-2-26- we 27-künliri):