Erkin Sidiq

2016-yili 2-ayning 5-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-66550-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-44500-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-147108-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8757

PDF Nusxisi: http://www.meripet.com/2016/20160205_nouman_life.pdf

Men aldinqi maqalide «Oyghan» otturigha qoyghan, Musulman a’iliside tughulup Musulman bolup qalghan yashlar duch kélidighan mundaq 4 chong qiyinchiliqni bayan qilip öttüm [1]:

--(1) Qur’an men bilen munasiwetsiz.

--(2) Bu din we bu kitab nahayiti qattiq we nahayiti keskin iken.

--(3) «Némishqa men bir Musulman bolushum kérek?» dégen so’algha héch kim jawab bermeydiken.

--(4) Qur’anni oqup chüshinish bek qiyin iken.

 

Oyghan yuqiridiki qiyinchiliqlarni otturigha qoyush bilen bille, özining bir qanche qétimliq doklat-léksiyeliri we téléwizor programmisida so’allargha jawab bérip sözligen nutuqlirida özining qandaq jeryanlarni bésip, ashu qiyinchiliqlarni yenggenlikini otturigha qoyidu. Men mezkur yazmida Oyghan bésip ötken yollarni qisqiche bayan qilip ötimen.

 

Bir nersini chongqur we toghra chüshenmigen ademning u nersini xata chüshiniwélish we uni xata qollinish éhtimalliqi nahayiti yuqiri bolidu. Méning qarishimche, hazir Islam dini saheside saqlinip turuwatqan nachar ehwallarning xéli köp qismining kélip chiqish menbesimu ene shu: Xéli köp Musulmanlarning eqliyet, ilahiyet, pen-medeniyet, we semimiyet sapasi töwen bolush, shunglashqa dinnimu chongqur we toluq chüshenmeslik. Oxshimighan kishilerning bir ishni toghra qilish usulimu oxshash bolmaydu. Shunglashqa bir ademning dinni chongqur we toghra chüshinishning bashqa hemme kishilerge mas kélidighan bir uniwérsal toghra usulini otturigha qoyalishi mumkin emes. Uningdin bashqa, Amérikida qilghili bolghan bir qisim ishlarni bashqa yerlerde qilghili bolmasliqimu mumkin. Shunglashqa méning mezkur yazmida tonushturidighinim peqet bir kishige ünüm bergen usul yaki jeryanidinla ibaret bolup, eng axirida her bir adem dinni chongqur we toghra chüshinishte özige ünüm béridighan yolni yenila özi tépip chiqishqa toghra kélidu. Men barliq oqurmenlerdin bu nuqtini estin chiqirip qoymasliqini ümid qilimen.

 

Hazir sadir boluwatqan yene bir éghir ehwal shuki, nurghun kishiler din heqqide semimiy halda azraq izdinip baqmay turup, din heqqide anche bilmey turup, peqet özining xiyaligha asaslinipla din heqqide höküm pichiwatidu. Oxshimighan kishilerning bir mesile üstide oxshimighan köz-qarashta bolushi bir normal ehwal — Allah insanlarni ene shundaq yaratqan. Emma özi bilmeydighan nerse üstide höküm pichish meyli diniy nuqtidin bolsun yaki ilmiy nuqtidin bolsun bir normal ehwal emes. U bir normal, medeniyetlik insan’gha mas kélidighan ish emes. Din heqqide toghra höküm chiqirish üchünmu uni chongqur we toghra chüshinishke toghra kélidu. Siz din heqqide bashqiche köz-qarashta bolsingiz boluwéridu — U sizning öz ishingiz. Emma din heqqide sözlimekchi bolidikensiz, siz aldi bilen uni chongqur we toghra chüshinip andin sözleng. Men mezkur yazmida bayan qilidighan mezmunning yéterlik derijidiki semimiyetlik bilen dinimizgha estayidil qarap chiqish istiki bar qérindashlarghimu bir az yardimi tégishini ümid qilimen.

 

Men emdi resmiy mezmunni bashlaymen. Méning bu qétim tonushturidighinim Oyghanning En’gliyediki In’glizche «VIP Show» dep atilidighan bir téléwizor programmisida dégen sözlirining bir qismi bolup [2], u programmida bashqurghuchi Oyghandin so’al soraydu. Oyghan bolsa soralghan so’allargha jawab béridu. Men bu yazmida soralghan so’allarni yazmay, peqet uning jawablirinila yazimen. Méning yazidighinimning hemmisi Oyghanning sözliri bolup, eger uninggha öz sözümni qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «Ilawe» sheklide qisturup qoyimen. Bu programmining uzunluqi 31 minut bolup, uning sin höjjiti yutyub (YouTube) qa 2014-yili 16-Martta chiqiriliptu. Ashu yutyub tor bétide Oyghan mundaq dep tonushturuluptu:

 

«Oyghan 2005-yili Ereb tili we Qur’an oqutushi bilen shughullinidighan Bayyinah Institutini qurghan bolup, u Qur’an Kerimning möjiziliri heqqidiki bir mutexessistur. Uning ismi dunyadiki tesiri eng küchlük Musulmanlar qataridin orun alghan. En’gliye filim ishligüchisi Hesen Elkatib (Hassan Alkatib) bilen ötküzülgen mezkur söhbette Oyghan ependi öz hayatigha bir qétim qarap chiqip, Qur’anning özini we bashqa nurghun kishilerni qandaq özgertkenlikini eslep ötidu.»

 

1-Resim: En’gliyediki bir téléwizor programmisining bashqurghuchisi Hesen Elkatib (soldiki kishi) bilen Oyghan (ongdiki kishi) söhbet ötküzüwatqan bir körünüsh.

 

 

1. Oyghan Dindin Yiraq Yashighan Waqitlar

 

Men burunqi Sherqiy Bérlin shehiride tughulghan. U chaghda dadam Pakistanning Gérmaniyede turushluq elchixanisining elchisi idi. Shunglashqa 6 yashqa kirgiche men shu yerde chong boldum. Bu jeryanda Pakistanda peqet 6 – 8 aydek waqitla turdum. Méning 1-tilim Gérman tili bolup, Ordu tilinimu azraq ögendim. Uningdin kéyin biz Se’udining Riyad shehirige köchtuq. Hemde 1986-yilidin 1992-yilighiche biz shu yerde yashiduq. Bu jeryanda men dersler Ordu tilidila ötülidighan, mexsus Pakistanliqlar üchün qurulghan bir mektepte oqudum. Erebchini bek köp öginip kételmidim. Azraq In’glizchimu ögendim. 1993-yili biz Amérikigha köchüp kélip, toluq otturidin bashlap Amérikida oqudum. Aliy mektepnimu Amérikida oqudum.

 

Men Amérikida hökümet igilikidiki toluq otturida oquwatqanda mekteptiki oqughuchilarning köpinchisi Musulman emes idi. Shunglashqa men deslepki 2 yil ichide birer Musulman oqughuchi bilenmu tonushmidim. Men oqughan muhit bilen til men burun yashap körgen yerlerningki bilen azraqmu oxshimaytti. Men bir ösmür bolush salahiyitim bilen méning u waqittiki eng chong ümidim bashqilarning ichige singip kirish boldi. Méni bashqilardin perqlendürüp turidighan nerse Islam idi. Toluq ottura mezgilide biz her heptisi 5 kün mektepte oquduq. Shunglashqa men toluq otturida oqughan 2 yil jeryanida Jüme namizighimu bérip baqmidim. Men asta-asta bir qisim oqughuchilar bilen dost bolushqa bashlidim. Emma ular Musulman emes bolghachqa, bizning dostluqimizning din bilen héch qandaq munasiwiti bolmidi. Men özümni ulargha maslashturushqa yüzlendim. Ata-anam méning özgirip kétishimni xalimaytti. Shunglashqa men öy ichide bir xil adem, mektepte yene bir xil adem bolup yashashqa mejburi boldum. Biz Islam dinida qedirleydighan nurghun qimmet qarashliri nurghun ellerde kishilerge anche teshebbus qilinmaydu. Musulman ellirimu undaq idiyilerni yéterlik derijide teshebbus we teshwiq qilmaydu. Men burun öz béshimdin ötken ishlar peqet mangila tewe ishlar bolup, ular bashqilar üchün yüz bermeydu, dep oylayttim. Emeliyette u hazirmu milyonlighan kishilerge yüz bériwatidu. Öz diningizning telimatigha xilap kélidighan bir xil turmush sheklide yashighan waqtingizda, siz özingizni bir gunahkar ademdek hés qilisiz. Emma héchkim bir gunahkar ademdek tuyghuda yashashni yaxshi körmeydu. Shuning bilen siz mundaq 2 yoldin birini tallaysiz: Biri dinni qobul qilish, yene biri bolsa özingizdiki «men bir gunahkar ademge tewe» deydighan angni yoq qiliwétip, özingiz xalighan boyiche yashash. Men u chaghda 2-yolni tallidim.

 

 

2. Oyghanning Din’gha Qiziqishigha Türtke Bolghan Amillar

 

Mundaq bir hedis bar: «Adem özining yéqin dostini doraydu. Shunga özüngning dostini nahayiti éhtiyatchanliq bilen talla.» Men aliy mektep hayatini bashlighandin kéyinki bir mezgil waqit ichidimu Islamdin yiraq turdum. Andin mektepte bir yash Musulman oqughuchini uchrattim. U tamlargha mektepning «Musulman oqughuchilar uyushmisi» ning bir uqturushini chaplap yürüwatqan iken. Men könglümde «Bu uyushmigha hemme döletlerdin kelgen Musulman oqughuchilar toplan’ghan bolghachqa, ularning olturushliri nahayiti qizishi mumkin», dep oylidim. Hemde héliqi oqughuchidin «Siler olturushmu qilamsiler?» dep soridim. U «He’e, biz olturushmu qilimiz», dep jawab berdi. Shuning bilen men ularning yighilish ornigha bardim. U yerde aran 2 oqughuchi bar bolup, ular Qur’an heqqidiki bir téma üstide sözlishiwétiptu. Shuning bilen men «Bu yer manga mas kélidighan yer emesken», dep oylidim. Emma u ikkiylen manga nahayiti yaxshi mu’amile qildi. Men üchün mexsus waqit ajratti. Öyge qaytquche méni mashinisigha séliwaldi — Men adette öy bilen mektep ariliqida poyiz bilen qatrayttim. Emma u oqughuchi hergizmu méni din’gha dewet qilmidi. Bir küni yolda kétiwatqanda méni mashinisida élip kétiwatqan dostum yolda mashinisini toxtitip, bir meschitte Jüme namizini oqudi. Men sirtta saqlap turushqa nisbeten rahetsizlik hés qilip, meschitke kirip, uning bilen bille namaz oqudum. U chaghda her bir namaz qanche reket bolidighanliqi, we qaysi ayetlerni oquydighanliqi méning ésimde qalmighan idi. Men shuningdin kéyin namaz qa’idilirini qayta ögendim. Bularning hemmisige ashu dostum türtke boldi.

 

Men bu yerde bashqa yashlargha dep qoyushni muwapiq körgen bir ish bar: Héchkim qutulduruwalghili bolmaydighan derijidiki ümidsizlik ehwali ichide emes. Eger siz bir dinchi adem bolup, méni aliy mektepte oquwatqan waqtimda körgen bolsingiz, «Estaghpurulla, mawu baligha qarang!» deyttingiz. Men ashundaq balilarning biri idim. Emma, bir Musulman oqughuchi méning üstümdin höküm pichmay, méni könglide melum derijidiki yaxshiliq bar bir insan, dep hésablap, manga yaxshi mu’amilide boldi. Uning tesiri méning bügünkidek bir adem bolushumgha türtke boldi. Biz bashqilarghimu ene shundaq mu’amile qilishimiz kérek. Biz bashqilargha Islamni teqdim qilishta sewrchan bolushimiz kérek. Undaq ishlar bir kéchidila emelge ashmaydu. Men yuqirida tilgha alghan méning eng yéqin dostum emeliyette manga birer qétimmu Islam yolida dewet élip barmidi. Mendin namaz oqushni birer qétimmu telep qilmidi. Manga Qur’an heqqide gep qilmidi. Peqet manga bir yildek waqitqiche bir yaxshi hemrah bolup berdi. Men shu sewebtin din yoligha kirdim.

 

 

3. Oyghanning Qur’anni Resmiy Öginishni Bashlighan Deslepki Mezgili

 

Bu qétim din heqqide qaytidin angliq halda izdinishni bashlap, aliy mektepke bérip-kélishtiki poyizning üstide Qur’anning In’glizche terjimisini oqudum. Emma uni chüshinishte intayin qattiq qiynaldim. Manga jümle shekilliri ghelite tuyuldi. Ishlitilgen sözlükler qiyin tuyuldi. Shunga ularni chüshinelmidim. Qur’anning terjimiside jümlining igisi dawamliq özgirip turidiken. Jümliler otturidila tügep qalidiken. Jümliler «we» dégen söz bilen bashlinidiken. Biz bashlan’ghuchtila jümlini «we» dégen baghlinish sözi bilen bashlimaydighanliqimizni ögen’gen iduq. Eslide siz Qur’anning terjimisini oqusingiz, uni toluq chüshinishingiz kérek idi. Emma emeliyet undaq emesken. Emeliyette siz téximu qaymuqup kétidikensiz.

 

Shunglashqa men Qur’anni yaxshiraq chüshen’gili bolidighan bashqa usullarni izdidim. U yer, bu yerlerge bérip, özüm tapalighan léksiyelerning hemmisini anglap kördüm. Emma men anglighan léksiyeler Qur’an üstide bolmastin, Islamdiki her xil témilar üstide iken. Eng axirida biz olturaqlashqan jaydiki meschitte sözlen’gen köp qisimliq léksiyedin birige qatnashtim. U léksiyeler Ordu tilida sözlendi. U bir Ramizan éyida bolghan ish bolup, her künlük tarawidin kéyin, Qur’an heqqide léksiye sözlendi. Uningda Qur’an bir ayet, bir ayettin terjime qilinip, qisqiche chüshendürüldi. Bu léksiye toluq bir ay waqit her axshimi sa’et 10 din etigen sa’et 2 – 3 giche jem’iy 4 – 5 sa’et élip bérildi. Men bir ay waqit ashu léksiyelerning hemmisini anglidim. Hemde Qur’an’gha intayin heyran qaldim. Bir ayliq léksiye axirlashqanda men oqutquchining qéshigha bérip, «Musulmanlar öz dini üchün her xil yollar bilen xizmet qilidiken. Men siz qilidighan ishni qilishni arzu qilimen. Men ishni nedin bashlisam bolidu?» dep soridim. U: «Erebchini ögen», dédi. Men u chaghda Nyu York shehiride bolup, hem pütün künlük oqughuchi, hem pütün künlük xizmetchilik qiliwatqan idim. Méning Ereb dunyasigha bérip oquydighan’gha pulummu yoq idi. Shunga men uningdin «Men Erebchini qandaq öginimen?» dep soridim. U «Méning dersimge kel», dédi. Shuning bilen Ramizan ayaghliship bir hepte ötkende men bir 3 heptilik Ereb tili kursigha qatnishishni bashlidim. Ereb tilini eng asasiy bilimlerdin bashlap ögendim. Her qétim azraq nersini ögensem, Qur’anning bir yérini chüshinidighan boldum. Namazda oquydighan ayetlerning menisini chüshinishke bashlighanda, nahayiti hayajanlandim, hemde heyran qaldim. Méning diniy yoldiki sepirim ene shu waqitta bashlan’ghan bolup, Allah méning uningdin kéyinki yolumni köp asanlashturup berdi.

 

 

4. Oyghanning Qur’an Öginishte Yuqiri Pellige Chiqishi

 

Men deslepte peqetla Qur’anni oqup chüshineleydighan bolushni nishan qildim. Emma kéyinche uningliq bilenla qana’et hés qilalmidim. Shuning bilen özümni Ereb tilini chongqurlap öginishke qistidim. Eger siz Ereb tilini peqet Qur’an üchünla ögensingiz, siz adettiki Erebchini sözliyelmeydikensiz, Ereb tilida bashqilar bilen alaqe élip baralmaydikensiz, we Erebche léksiyelernimu anglap chüshinelmeydikensiz.

 

Shunglashqa 2003-yillirigha kelgende men özümni Ereb tilini chongqurlap öginishke qistidim. Bir 8 sa’etlik Ereb tilidiki léksiyeni anglidim. Gerche uni anche chüshinip ketmigen bolsammu, déyilgen geplerning hemmisini deptirimge yéziwélip, xatiriliwalghan mezmunlarni lughet axturup oqup chüshinishke tirishtim. Ularni özümning chüshiniwélishi üchün In’glizchigha terjime qilghinimda, u mezmunlargha nahayiti heyran qaldim — Men ömrümde undaq geplerni anglap baqmighan idim. Hazirghiche manga héch kim Qur’anda undaq mezmunlarning barliqini dep baqmighan idi. Shuning bilen Erebchini téximu chongqurlap öginip, Qur’an heqqidiki Erebche matériyallarni oqushqa bashlidim. Bir qanche dangliq Islam doktorlirining eserliri bilen toluq tonushup chiqtim. Ularning biri men bilen bir jayda yashaydighan bolup, men so’alim bolsila uningdin sorap turdum. Ular méni chéki yoq bilimler bilen teminlidi.

 

 

5. Qur’an Til Jehette Bir Möjizidur

 

Qur’anning til jehette bir möjize ikenlikini sözlep tügetkili bolmaydu. Men bu yerde bir misal körsitey. Men bir ademge sözlisem, 5 minuttek waqit ötkendin kéyin uninggha 5 minutning aldida néme dégenlikim toluq ésimde qalmaydu. Shunga méning hazir dewatqan gépim 5 minutning aldidiki gépimge asasen angliq we sistémiliq halda sözlewatqan gepler bolup chiqmaydu. Mesilen, eger men 5 minutning aldida «Men kéchini kündüzge ulap öginish qildim», dégen bolsam, hazir «Men kündüzni kéchige ulap öginish qildim», déyishim mumkin. Men üchün bu 2 sözning héch bir perqi yoq. Eger men 5 minutning aldida qarangghuluq heqqide sözligen bolsam, hazir aldida axshimi heqqide sözlep, andin kündüzi heqqide sözlisem eqilge bekrek muwapiq kélidu. Emma men sözlewatqanda undaq uchurlarni kallamda ünümlük bir terep qilip, angliq halda ashundaq tertip bilen sözliyelishim asasen mumkin emes. Emma Allah Qur’anning 2-sürisi, yeni süre Beqerede mundaq deydu: «Allah ularning dillirini we qulaqlirini péchetliwetken (imanning nuri kirmeydu), ularning közliri perdilen'gen (heqiqetni körmeydu), ular (axirette) qattiq azabqa duchar bolidu [2:7].» Bu yerde Allah «yürek, dil» ni eng aldida tilgha alidu. Yene bir süride Allah «(I muhemmed!) Manga nepsi xahishini ilah qiliwalghan, Allah azdurghan, (heqni) bilip turghan, Allah quliqini we qelbini péchetliwetken we közini perdiligen ademni éytip bergin, Allah azdurghandin kéyin, uni kim hidayet qilalaydu? Siler (bulardin) wez-nesihet almamsiler? [45:23]» dep, «qulaq» bilen «qelb» ning ornini almashturup qoyidu. Bu yerdiki kishini heyran qalduridighan nerse shuki, süre Beqere (2-süre) «Bu kitabta (yeni Qur’anda) héch shek yoq, (u) teqwadarlargha yétekchidur» dep bashlan’ghan bolup, bir nersige nisbeten guman peyda bolghanda, u guman yaki shek ademning qelbide peyda bolidu. Yéteklinishmu ademning qelbide yüz béridu. Teqwadarliqmu ademning qelbide élip bérilidu. Qisqisi, Beqere sürisining béshida déyilgen ishlarning hemmisi kishilerning qelbide yüz béridighan ishlardur. Shunglashqa 7-ayette «Allah ularning dillirini péchetliwetken» déyilip, dil yaki qelb eng aldida tilgha élin’ghan. Süre Jasiye (45-süre) diki 8-ayette «anglashni ret qilish» dégen söz bar bolup, 23-ayetke kelgende «Allah quliqini we qelbini péchetliwetken» dep, «qulaq» ni eng aldida tilgha alidu. Bu ikki ayetning otturisida yene 15 ayet bar. Bu peqet sözlerning tertipi heqqidiki birla misal bolup, Qur’anda bundaq misallardin yene birer mingi bar. Yeni, Qur’anda «möjize» hésablinidighan yuqiriqidek ehwallar intayin köp. Men mushu nersilerni bilgende, «Bularning insaniy chüshendürülüshining mewjut bolushi mumkin emes», dégen xulasige keldim.

 

Qur’an bir bipayan déngizgha oxshash bolup, uninggha yoshurun’ghan nersilerni biz özimiz tépip chiqishimiz kérek.

 

Tilni chongqur chüshenmisingiz, Qur’anni chongqur chüshinish mumkin emes. Qur’anni toluq we chongqur chüshinish köpligen sahede chongqurlap izdinishni telep qilidighan bolup, ularning ichidiki muhim biri Ereb tilidin ibaret. Men yéngi ögen’güchilerge Ereb tilini yuqiri ünüm bilen ögitish üchün «Ilahiy Nutuq» (Divine Speech) dégen bir dersni bashlidim. Hemde uni hazirghiche Amérikida 150 qétimdek ötüp boldum. En’gliyedimu bir qétim öttüm. Bu ders ademni heyran qalduridighan derijide küchlük inkas qozghidi. «Ereb tili dégen Qur’an tili, shunga uni öginishingiz kérek», dep qoyushla kupaye qilmaydu. Qur’anning tiligha yene nurghun intayin muhim nersiler, kishilerni yürikining qétidin öginishke qiziqturidighan nersiler yoshurun’ghan. Biz ene shu uchurlarni bashqilargha ünümlük yetküzüshimiz kérek.

 

 

6. Bayyinah Instituti

 

Men 2005-yili «Bayyinah Instituti» ni qurdum. Uning mundaq 2 nishani bar: Uning biri Ereb tilini öginish jeryanini bir ortaq ölchem ichige élip kirip, dunyadiki Musulmanlar we gheyri-Musulmanlarning Qur’an öginishini eng yuqiri derijide asanlashturush, pütün dunya miqyasida Ereb tilini öginishni ölchemlik we asan qilish. Men Ereb tilini öginishte nahayiti qiynaldim. Özüm üchün Ereb tili öginishning bir ünümlük usulini özüm tépishqa mejburi boldum. Eng axirida Allah manga ishikni échip bérip, men Ereb tilini öginip chiqtim. Men bashqilargha Ereb tilini ögetkende, bu ishni bir oqutquchi salahiyitide turup qilmaymen, belki til öginishte qiyniliwatqan bir oqughuchi salahiyiti bilen shundaq qilimen. Shunglashqa men özüm izdinip ishlep chiqqan Ereb tili dersliki nahayiti yaxshi ünüm bériwatidu. Emdi men özümning usulini pütün dunyagha kéngeytmekchi boluwatimen.

 

Bayyinah Institutining ikkinchi nishani bolsa kishilerni Qur’andin xewerdar qilish, we ularni Qur’anni qedirleydighan qilish. Meyli Erebler bolsun, yaki bashqilar bolsun, hazir Musulmanlar bilen Qur’an otturisidiki baghlinish üzülüp qéliwatidu. Kishiler ayetlerni oqughanda ularni chongqur chüshinish we chongqur oylinish bilen birleshtürmeywatidu. Qur’anni chongqur chüshinish derijisi bir ewladtin yene bir ewladqa töwenlep méngiwatidu. Qur’an méni pütünley özgertti. Bundaq ishning yüz bérishi peqet men bilenla cheklinidighan ish yoq. Eger Qur’an bashqilarghimu xuddi manga yetküzülgendek yetküzülidighan bolsa, u mendin bashqa milyardlighan kishilernimu özgerteleydu. Méning Bayyinah Institutini qurushtiki meqsitim ene shu: Barliq kishilerni ashundaq pursetke ige qilish, barliq kishilerni ashundaq pursetke asanla ige qilish.

 

Her qandaq ishni qilghanda, uni basquchlargha bölüp ishqa ashurushqa toghra kélidu. Men yuqiridiki 2 nishanni emelge ashurush yolida ish bashlighili hazir bir yildin ashti. Bu yolda qilghan bir ishimiz «Bayyinah Téléwizori» boldi. Biz yuqirida tilgha élin’ghan «Ilahiy nutuq» dégen köp qisimliq léksiyini sin höjjitige élip, ashu «Bayyinah Téléwizori» (http://www.bayyinah.tv) dégen tor bétige qoyup qoyduq. Uni her qandaq adem heqsiz köreleydu. Hazirghiche köpligen kishiler «Méning qéshimgha kélip, Erebche bilen Qur’an ögining», dep keldi. Biz bolsaq «Ereb tili bilen Qur’anni ögitish üchün, biz sizning qéshingizgha barayli», dewatimiz.

 

Asmandin yaghqan yamghurning sewebidin renggareng güller chéchekleydu. Biz Allahtin chüshken Qur’anni kishilerge toghra yetküzelisek, yamghur qilidighan ishlarni bizmu qilalaymiz.

 

Oyghanning mushu qétimliq «VIP Show» téléwizor programmisida dégenliri mushu yerde axirlashti.

 

 

7. Oyghanning Yene Bir Téléwizor Programmisida Dégenliri

 

Men yuqiridiki mezmunlarni teyyarlap bolup, Oyghanning bashqa léksiyilirini anglash jeryanida, özining diniy yolgha qandaq qilip qayta kirgenliki, we deslipide duch kelgen qiyinchiliqlarni qandaq yenggenliki heqqidiki yene bir sin höjjitini uchritip qaldim. Men mezkur maqalining qalghan qismida ashu yéngi nutuqtiki yuqirida déyilmigen mezmunlarni bayan qilimen. Bu yéngi sin höjjitidikisi bir söhbetning emeliy körünüshi iken. U söhbetni Amérikida ishlinidighan, In’glizche «The Dean Show» dep atilidighan bir téléwizor programmisi Oyghan bilen élip barghan bolup, u torlargha 2012-yili 1-Martta chiqiriliptu [3]. Bu programmidimu bashqurghuchi Oyghandin so’al sorap, Oyghan uninggha jawab béridiken. Töwende men so’allarni yazmay, peqet Oyghanning jawablirinila yazimen. Bu sin höjjitining uzunluqi 33 minut bolup, uning témisi «Bir qétim dinsizliship, andin Islamgha qaytip kelgen Musulman» iken. «The Dean Show» dep atilidighan In’glizche programma pütün dunyagha simliq téléwizor we sün’iy hemrah dolqunliri arqiliq tarqitilidighan bolup, uning körgüchiliri milyonlap sanilidiken [4]. Bu programmida bügünki kündiki Musulmanlar yoluqqan mesililer üstide doktor Yasir Qazi we Oyghan bilen élip barghan söhbetler xéli köp iken. Men bu téléwizor programmisi heqqide özümning ilgiriki «Medeniyet, Islam we bid’et» dégen maqalisidimu qisqiche toxtalghan idim.

 

2-resim: Sol tereptikisi «The Dean Show» dégen téléwizor programmisining bashqurghuchisi bolup, ong tereptikisi Oyghan.

 

Emdi resmiy mezmunni bashlaymen.

 

 

(1)Dostlarning Tesiri

 

Biz Amérikigha köchüp kelgendin kéyin, men dinimizdin yiraqlashtim. Bir mezgil «Xuda» dégen uqumghimu öch bolup kettim. Méning ata-anamning diniy étiqadi bek küchlük emes bolsimu, dadam namazni qoldin bermeytti. U chaghda méning din jehettin suslishimgha tesir körsetkini ata-anam emes, méning mekteptiki ariliship ötidighan kishilirim boldi. Peyghember eleyhissalamning bir dangliq sözi bar: «Adem dostining dinigha tayinidu, shunglashqa qandaq kishiler bilen dost bolushqa ehmiyet béring.» Bu sözler méning hayatimda toluq ispatlan’ghan bolup, men uningdin hazir yashlargha meslihet bérishtimu nahayiti köp paydiliniwatimen. Eger qalaymiqan kishiler bilen dost bolidikensiz, siz kem dégendimu shular bilen oxshash ademlerge aylinip qalisiz.

 

Men dindin yiraqliship ketken bir halette turuwatqan waqitta, Allah manga mundaq 2 xil ishikni échip berdi. Uning biri ijtima’iy ishik bolup, yene biri bolsa eqliy jehettiki ishik. Yeni men uniwérsitétta oquwatqan waqtimda bir Musulman oqughuchi bilen tonushup qélip, u méning din’gha qaytip kélishimde hel qilghuch rol oynidi. Ashu bir dostumning sewebidin men köpligen bashqa ésil Musulmanlar we diniy ziyaliylar bilen tonushtum. Ularning hemmisi Musulmanlarning ehwalini yaxshilash, we dunyani bir yaxshiraq makan’gha aylandurush yolida toxtimay, aktipliq bilen her xil ishlarni qiliwatqan kishilerdin idi. Men ularning hemmiside hayatning meqsiti barliqini hés qildim, hemde «undaq meqset nedin kelgendu?» dep oylidim. Din’gha yéngidin qaytip kélishtin burun mende öz hayatim üchün turghuzulghan birer nishanmu yoq idi. Bashqilar mendin «Séning öz hayating üchün turghuzghan nishaning néme?» dep sorisimu, men peqetla «Uqmaymen, undaq ishlar toghrisida kéyinche oylishimen», dégendin bashqa jawabmu bérelmeyttim. Men her bir künni ötküzsem, shu hésab idi. Bir mewsumdin oshuqraq waqit ichide qilidighan ishlar üstide zadila oylanmayttim. Qaysi sahede ishlesh, we qandaq xizmetni tépish dégendek ishlarni oylap baqmayttim. Héliqi dostum méni bir Ramizan éyidiki Qur’an öginish pa’aliyitige qatnashturghandin bashlap mendiki hemme ehwallar özgirishke bashlidi.

 

 

(2) Ilahiyet we Eqliyet

 

Men Islamgha qaytip kélishtin burun bashqa dinlar üstide izdinip baqmidim. Emma uniwérsitétta köpligen pelsepe derslirini tallap oqudum. U dersler méni dindin téximu yiraqlashturdi. Yeni, pelsepe dersliride dinlar heqqide sözligende, bashqa dinlar méni nahayiti hoduqturdi. U dinlar heqqidiki eng deslepki chüshendürüshni oqupla, uning dawamini oqughum kelmidi. Yeni ular men üchün eqilge uyghun kelmidi. Siz adette bir din heqqide azraq matériyal körüp, uning eqilge uyghun kelmeydighanliqini bayqaydikensiz, «hemme dinlar mushundaq bolidu», dep oylap qalisiz. Bundaq ishlar nahayiti köp kishiler üchün yüz bérip turidu. Men uniwérsitétta bir qisim Islam pelsepisinimu ögendim. U dersni «xuda bar bolushimu mumkin, yoq bolushimu mumkin» dep qaraydighan bir tarix proféssori ötken bolup, u chaghda men Islamdiki özümni jelp qilidighan birer nersini uchratmidim. Emma shu chaghdin bashlap könglümning chongqur bir yéride «Islam yalghuz bir ilahiyetke tewe nerse bolupla qalmay, u yene eqliyetke tewe nerse iken», dégen chüshenche shekillinishke bashlidi.

 

3-resim: Oyghan so’allargha jawab bériwatqandiki bir körünüsh.

 

 

(3) Dinsizliq

 

Dinsizliq heqqide mundaq 2 nersini déyish mumkin. Uning biri, dinsizliq bir xil angliq qarar bolup, u kishilerde tebi’iy halda yüz bermeydu. Uning yene biri, dinsizliq eqil üstige qurulghan nerse bolmastin, bir xil pisxologiyelik chüshenche üstige qurulghan bolidu. Rohiy azab yégen, hayatta nahayiti yaman ishlarni öz béshidin ötküzgen, yaki rohiy jehettin bek qattiq tesir qilidighan birer ishni körgen kishiler u ishlarni xudagha dönggep, xudadin qattiq narazi bolup, shuning bilen dinsizliship kétidighan ishlar köp. Yeni, undaq kishiler üchün xudagha naraziliq bildürüshning eng ünümlük usuli dindin pütünley qol üzüsh bolup qalidu. Men üchün bu rohiy jehettiki normalsizliq. Chünki, yuqiriqidek sewebtin dinsizlishish yolini tallighan kishiler özi qilchimu chüshenmeydighan bir nerse üstidin bir xil mutleq hökümni chiqiridu. Ular «Xudaning mewjut bolushi qet’iyla mumkin emes», dep qaraydu. Özliri körelmeydighan yaki höküm chiqiralmaydighan bir nerse üstidin mutleq höküm chiqiridu. Ular «Eger men körelmisem, u mewjut emes», dep qaraydu. Bu ulardiki eqliy mesilining négizidin ibaret. Ular peqet ademning 5 xil tuyghusi yaki ilim-pen mewjutluqini ispatlap béreleydighan nersilergila ishinidu. Emma ular ademning 5 xil tuyghusi bilen bilimning nedin kélidighanliqi, muhebbet bilen öchmenlikning nedin kélidighanliqi, endishe bilen héssiyatning nedin kélidighanliqi, we ümid bilen ilhamning nedin kélidighanliqi heqqide oylinip baqmaydu. «Ular bizning bedinimizdiki ximiyilik maddilardin kélidu», dep qaraydu. Insanlarni bir murekkep haywan türi derijisige chüshürüp qoyidu. Kishilerde ümidwarliq, hayatning meqsiti we aqiwet tuyghusi yoq bolghanda, ular eng wehshiy yamanliqlarni qilalaydu. Biz uning misallirini köp uchritip turimiz.

 

 

(4) Qur’anni Öginishning Ünümlük Usuli

 

Dinlar heqqide izden’gende kishide choqum semimiylik bolushi kérek. Eger bir ademde semimiylik bolmisa, uni Allahtin tilesh, Allahtin özini yétekleshni ötünüsh kérek. Men qilghan 1-ish ene shu. Uningdin bashqa, méning Qur’anni öginishim men üchün yalghuz bir ilahiyliqni öginish jeryanila bolup qalmastin, u yene yéngi eqil-parasetni öginish jeryani boldi. Yeni, mende burun köpligen din’gha qarshi qoyulghan so’allar bar bolup, gerche men u so’allarni ochuq sorimighan bolsammu, ularning hemmisige Qur’an bir-birlep jawab berdi. Burun könglümde köpligen chigishler bar idi. Emma Qur’anni öginish jeryanida u chigishler bir-birlep yéshilip ketti. Qur’an könglümdiki hemme gumanlarni yoq qiliwetti.

 

Qur’anni yéngi ögen’gende, men üchün bir ewzellik quchaq achti. U bolsimu, pütün ömrini Qur’an üchün serp qilghan bir ölima manga Qur’anni addiylashturup chüshendürüp berdi. Buning manga bolghan yardimi bek chong boldi. Qur’anni özlükidin oqup, Allahning yéteklishige érishidighan kishilermu köp. Emma, Qur’andiki ayetler kontékistke munasiwetlik, yaki bash-ayighi maslashqan bolghachqa, Qur’anni özlükidin oqup, qaymuqup qalidighan ehwallarmu köp uchraydu. Qur’anning mushundaq alahidilikini yaman gherezlik kishilermu köp paydilinip kétidu. Yeni ular Qur’andiki bir yaki bir qanche ayetni üzüp élipla uni pütünley xata chüshendürüp, uningdin xata ishlar üchün paydilinidu. Shunglashqa Qur’an öginishte ayetler ara baghlinishni toghra bir terep qilish intayin muhim bolup, men u jehette bir oqutquchidin nahayiti köp yardemlerge érishtim. Ashu oqutquchi manga pütün Qur’anni bash-ayighini maslashturghan asasta chüshendürüp qoydi. Manga Qur’anni ashundaq bir teriqide ögen’gili hazir 9 yil boldi.

 

Men deslepte Ereb tili oqughuchisi boldum. Uningdin kéyin Islamdiki «Tefsir ilmi» dégen bir alahide kesipning oqughuchisi boldum. Bu Qur’anni bir penniy nuqtidin, yaki bir ziyaliyliq nuqtisidin chüshendürüp béridighan, uni Islamdiki «Sünnet» dégen yene bir muqeddes mezmun bilen birleshtürüp chüshendürüp béridighan kesip idi. Shunglashqa men ashu sahelerni ögendim. Bu kesip méni dinimizgha élip kirdi. Méni iman éytishqa élip bardi. Shuningdin kéyin men ashu sahege chongqur chöktüm. Islamda öginidighan yene fiqh (Islam qanunliri) we eqide qatarliq bashqa nurghun nersiler bar. Men u sahelerdiki bilimlerni özümning éhtiyajigha yetküdek derijidila ögendim. Méning bir kesip qilip turup shughullan’ghinim klassik Ereb tili tetqiqati bilen Qur’an tetqiqatidin ibaret ikki sahela boldi.

 

Deslepki bir qanche yil ichide men Qur’an bizge yetküzidighan melumatlargha alahide ehmiyet berdim. Yeni uningdiki telimatlarni toluq chüshinishke tirishtim. Bu Qur’anni bir keng da’ire nuqtisidin öginish bolup hésablinidu. Aldinqi 4 yilning mabeynide men diqqitimni «Qur’andiki möjizilikke yatidighan nersiler qaysilar?» dégen nuqtigha merkezleshtürdüm. Yeni, men deslipide Qur’andiki melumatlarni chüshinish yolida tirishqan bolsam, uningdin kéyin men Qur’andiki möjizilerni biliwélish yolida tirishtim. Men Qur’andiki möjizilerni öginishni yéngi bashlighanda, xuddi uningdin burun Qur’anni azraqmu öginip baqmighandek bir héssiyatqa keldim. Shuningdin kéyin Allah manga Qur’anni bir pütünley yéngiche chongqurluqta chüshinish ishikini échip berdi.

 

Adettiki Musulmanlar we özini dinimizgha pütünley atiwetken kishilerning köpinchisi Qur’anni öginip, uningdiki melumatlarni chüshinish derijisigiche örliyeleydu. Emma ularning Qur’andiki möjizilerni toluq chüshinelishi natayin. Peqet bir adem meqsetlik halda Qur’andiki möjiziler üstide izden’gendila, andin u möjizilerni chüshinishke bashlaydu.

 

 

(5) Yéngi Ögen’güchilerge Tewsiye

 

Méning dinni yéngidin öginishni bashlighan yashlargha béridighan 1-tewsiyem: Dostni toghra tallang. Sizning dostliringiz din’gha nahayiti estayidil mu’amile qilidighan, siz tutqan yolni qollaydighan kishiler bolsun. Siz undaq dostlarni mektep ichide, we siz turuwatqan yerdiki meschitte tapalishingiz mumkin. Özingizning imamini dost tutuwalsingizmu bolidu. Ishqilip özingiz tewe bolghan jama’et ichidiki sizge ülge bolalaydighan, özingiz bille ish qilishni xalaydighan kishilerni tépip, shular bilen dost bolung. Bu ish hel qilghuch ehmiyetke ige. Xuddi yuqiridiki hediste déyilginidek, bizning dinimizni bizning kimler bilen dost bolushimiz belgileydu. Dostliringiz yaxshi bolidiken, siz diningiznimu yaxshi élip méngip, eqil jehettin özingizni tereqqiy qilduralaysiz. Dostliringiz özingizdiki mesililerni hel qilishqa yardem qilidu. Eger ular sizge yardem qilalmighan teqdirdimu, eger siz semimiy bolidikensiz, ular sizge yardem qilalaydighan kishiler we bashqa menbelerni dep béreleydu. Men ashundaq ishlarning hemmisini öz béshimdin ötküzüp baqqan. Qisqisi, méning yashlargha béridighan 1-tewsiyem: Dostliringizni özgerting.

 

Eger siz her küni oxshash jeryanni tekrarlap yashaydikensiz, sizning pütün hayatingiz peqet bir kün’gila teng bolidu. U chaghda hayatingizda héch qandaq bir yéngiliq wujudqa kelmeydighan bolup, siz asasen özingizning pütün hayatini israp qiliwétisiz. Hergizmu «Bu dunyadiki hemme waqit méning qolumda», dep oylimang. Bizning waqtimiz, yaki bizning sa’itimiz bizning qolimizda emes. Shunglashqa özingizde bir jiddiy halet tuyghusi hasil qilip, dostlarni toghra tallap, din üstide semimiy halda estayidil izdinip, özingizning toghra yéteklinishige intilip béqing.

 

Yéqinda El-meghrib instituti (Yasir Qazi ishleydighan aliy mektep — aptordin) we bashqa orunlar bir qisim yaxshi programmilarni bashlidi. Islam tetqiqati programmilirini bashlidi. Ashundaq programmilarni tépip, ders tallang. Hazir men qurghan Bayyinah Instituti bilen El-meghrib Instituti birliship ish élip bériwatidu. Bayyinahning asasiy nishani Amérikidiki Musulmanlar we gheyri-Musulmanlarning Ereb tili öginishini ilgiri sürüsh. Méning u mektepni qurushtiki meqsitim, men özüm bir intayin qiyin jeryanlarni bésip andin Ereb tili we dinni öginelidim. Men bashqilarning öginishte men bilen oxshash qiyin musapini bésishqa mejburi bolushini xalimidim. Men bashqilar bilen hemkarliship, özüm bir ögen’güchi bolush salahiyitide turup, Ereb tili öginish programmisini tüzüp chiqtim. Méning meqsitim kishilerge Ereb tili öginishning bir asan ish ikenlikini bildürüsh. Gerche Ereb tili bir nahayiti murekkep til bolsimu, eger sizde uni Qur’anni öginish üchünla öginish niyiti bar bolidiken, men uni öginish bir möjizige oxshash asan, dep jakarliyalaymen. Bu jeryan’gha emeliyette bir ilahiy küch yardem qilidu. Biz hazirghiche Amérikidiki 72 jama’ettiki 8000 oqughuchigha ders ötüp bolduq. Bizning mektepning tor béti « bayyinah.com» bolup, qachan qandaq dersler ötülidighanliqi heqqidiki uchurlarni ashu tordin tapalaysiz.

 

4-resim: Söhbetning neq meydanidin yene bir körünüsh.

 

 

(6) Dinsizlargha Tewsiye

 

Méning dinsizlargha béridighan semimiy tewsiyem: Eger siz bir yaratquchining mewjut bolush éhtimalliqigha könglingizde azraq bolsimu ishinidikensiz, ashu éhtimalliq üstide chongqur oylinip baqmasliqtin kélip chiqidighan aqiwet üstide azraq oylinip qoyung. Eger siz öz hayatingizgha qarita, özingizning bir yaxshi adem bolushigha qarita tewekküllük qilishqa razi bolup, «mushu hayattin bashqa hayat yoq, méni közitip turidighan héch kim yoq, méning qilghanlirimni soraq qilidighan héch kim yoq, shunga hayatimni özüm xalighan boyiche yashaymen», dep öz-özingizge kapalet béreleydikensiz, siz shundaq qiliwéring. Allah sizni özini qobul qilishqa mejburlimaydu. Eger könglingizde «Allahning mewjut bolush éhtimalliqi bar, u méni hidayetke bashlighan, u mendin bir qisim ümidlerni kütidu» deydighan kichikkine idiye bar bolup, siz uninggha perwa qilmasliq yolini tallighan bolsingiz, u halda kéyin yüz béridighan ishlarning aqiwitige Allah emes, siz özingiz mes’ul bolisiz. Shunglashqa siz bashqilar üchün emes, peqet özingiz üchünla ashundaq kichikkine mumkinchilikke semimiy mu’amilide bolup, ilahiyet üstide izdinip béqing. Hemde eng axirida yéteklinishni tileng.

 

Biz Musulmanlarning chüshinishiche, bizning eqliy quwwitimiz Allahqa yétip barmaydu, yaki bolmisa biz öz-özimizni yétekliyelmeymiz. Bizning eqliy qudritimiz melum bir pelligichila ünüm béridu. Uningdin kéyin bir ilahiy küch rol oynap, bizning qelbimizni achidu, bizge bir xil tinchliq we asanliq ata qilidu. Uningdin kéyin siz özingiz üchün bir étiqadni tapisiz. Démek, biz basidighan musapining bir qismi eqliyet yaki ziyaliyliq (intellectual) musapisi bolup, qalghan bir qismi bolsa ilahiyet (sipiritual) musapidin ibaret bolidu. Men dinsizlar üchün ilahiyet heqqidiki birer nersini qobul qilish intayin qiyin’gha toxtaydighanliqini bilimen. Emma, siz kim bolushingizdin qet’iynezer, hazirghiche siz choqum ilahiyetke yatidighan birer ishni öz béshingizdin ötküzüp baqqan. Shunglashqa siz kemter bolup, ichingizde logikiliq yaki ratsi’onalliqqa toluq uyghun kelmeydighan bir nersining barliqini étirap qiling. Biz mashina emes, biz insan. Bizde héssiyat bar, we bizde ilahiyliq bar. Shunglashqa sizdiki insanliqning özingizning perwerdigarini tépiwélishigha yol qoyung.

 

Oyghanning sözliri mushu yerde axirlashti.

 

 

Paydilinish Matériyalliri:

 

[1] Tughulma musulmanlar duch kélidighan 4 chong qiyinchiliq heqqide

http://bbs.bagdax.cn/thread-43860-1-1.html

 

[2] VIP Show

https://www.youtube.com/watch?v=Vqc6eEJDNZc

 

[33] The Deen Show S02E07

https://www.youtube.com/watch?v=5p0Cf1JYWoo

 

[4] http://www.thedeenshow.com/

 

Bu maqalini inimiz «Pidakar» bilen singlimiz Dilber Xemit tehrirlidi.

 

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti