Erkin Sidiq: Ka’inatqa A’it Yéngi Xewerler (3)

Erkin Sidiq

2016-yili 2-ayning 5-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-66552-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-44502-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-147110-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8759

Men mezkur yazmida aldinqi bir hepte ichidiki NASA we ka’inatqa a’it muhim xewerlerni qisqiche xulasilap ötimen.

1. Bir Astéroyd Yer Shari Yénidin Ötidu

Aldinqi Seyshenbe küni NASA bir astéroyd (ka’inat uchar téshi) ning mushu 5-Mart küni yer shari bilen bolghan ariliqi 17500 kilométir kélidighan yerdin ötüsh éhtimalliqi barliqini élan qildi [1-2]. Bu tashning uzunluqi 30 métir bolup, 3 yilning aldida Rusiyining atmosférasida parchilinip ketken tashning uzunluqi bolsa 20 métir kéletti. Bu tash 2013-yili bayqalghan bolup, uning yer sharidin 14 milyon kilométir yiraqliqtiki bir jaydin ötüsh éhtimalliqimu bar iken.

Ijtima’iy taratqularda u tashni «yer sharini soqidiken» dégen geplermu tarqilip yürüwatqan bolup, men qérindashlardin undaq geplerge ishenmeslikni ümid qilimen.

1-resim: Yer shari terepke uchup kéliwatqan bir dane astéroyd (sizilghan resim).

2. Yer Shari 2 Planétining Soqulushidin Shekillen’gen Bolushi Mumkin

Kaliforniye Uniwérsitétining tetqiqatchilirining bayqishiche, buningdin 4.5 milyard yil ilgiri ikki planéta bir-biri bilen soqulup, hazirqi yer shari bilen ay shari shekillen’gen bolushi mumkin iken [3]. U ikki planétining biri «yer shari» dep atilip, yene biri (2-planéta) In’glizche «Theia» dep atilidiken. Burunqi nezeriyining qarishiche, 2-planéta yer shari bilen sürkiship ötüp, uning bir parchisi ay sharini shekillendürüp, qalghan qismi alem boshluqigha kétip qalghan. Bu qétim otturigha qoyulghan yéngi nezeriyining qarishiche bolsa, u ikki planéta soqulushtin kéyin birliship kétip, hazirqi yer shari bilen ay sharini shekillendürgen iken.

Tetqiqatchilar NASAning «Appollo» alem uchquri aydin élip kelgen ay shari tashlirini tetqiq qilip, ulardiki oksigén izotopliri yer shari tashliridikisi bilen oxshash ikenlikini bayqighan. Shuninggha asasen bu qétimqi yéngi nezeriyini otturigha qoyghan.

2-resim: Ikki planétining qoshulup kétishi (sizilghan resim).

3. Yanfuningizgha NASA Epni Qachiliwéling

NASA merkizi J P L yasighan bir qisim heqsiz yanfun epliri bar bolup, uni yanfuningizgha qachiliwalsingiz NASA yéngidin tarqatqan ka’inatqa a’it resimler, widé’olar, we hazirqi chong projékt (mission) lerge a’it xewerlerni köreleysiz [4]. Uningdin bashqa, siz turiwatqan yerde xelq’ara alem ponkitini qandaq waqitta köreleydighanliqingizni bileleysiz. Xelq’ara alem ponkiti yer sharini her küni 16 qétim toluq aylinip chiqidighan bolup, uni köz bilen biwaste körgili bolidu.

Ötkende bir ukimiz asman’gha qarap, bir «yultuz» ning asmanning bir teripidin yene bir teripige ötüp ketkenlikini körgenliki heqqide bir inkas yéziptiken. Emeliyette u bir yultuz emes: Saman yoli galaksidiki eng téz mangidighan yultuz her sékuntigha 500 kilométir mangidu [5]. Eger bizdin 10 nur-yili yiraqliqta ashundaq mangidighan yultuzdin biri bar, dep perez qilsaq, uning asmandiki 10 gradus bulunggha toghra kélidighan ariliqni bésip ötüshi üchün 1000 yildin artuq waqit kétidu. Shunga héliqi ukimizning körgini xelq’ara alem ponkiti bolishi mumkin.

Saman yoli galakside texminen 200 milyard yultuz bar bolup, quyash shularning ichidiki bir yultuz. Biz axshimi asman’gha qarighanda texminen 3000 dane yultuzni köreleymiz. Ularning ichidiki bizge eng yéqin yultuzning biz bilen bolghan ariliqi 4.26 nur yili kélidu.

NASA epini qachilash üchün, yanfuningizning ep izdeydighan yérige «NASA» dep kirgüzsingiz bolidu.

3-resim: NASA ep bilen körgili bolidighan körünüshlerning misalliri.

«Nur-yili» déginimiz bir uzunluq birliki bolup, u nur bir yil ichide basalaydighan ariliqning uzunluqini körsitidu. Nur her bir sékuntta 300000 kilométir ariliqqa mangidu. Bir nur-yilining sanliq qimmitini yuqiridiki tenglime boyiche hésablisingiz bolidu. Yeni, nurning tézlikige 365 kün, 24 sa’et, 24 minut we 60 sékuntni köpeytsingiz, bur bir yilda basidighan ariliq chiqidu. Biz özimiz bilen bolghan ariliqi 100 nur-yili kélidighan bir yultuzni körgende, uning hazirqidin 100 yil burunqi halitini körimiz. Sewebi, ashu yultuzning nuri bizning közimizge yétip kélishi üchün 100 yil waqit kétidu. .

Paydilinish Matériyalliri:

[1] NASA: Earth may be buzzed by an asteroid in March

http://www.cnet.com/news/nasa-earth-may-be-buzzed-by-an-asteroid-in-march/#ftag=YHF65cbda0

[2] Asteroid Could Pass Earth As Close As 11,000 Miles Away on March 5

http://robwaugh74.tumblr.com/post/138657538684/asteroid-could-pass-earth-as-close-as-11000-miles

[3] Wild new theory says Earth may actually be two different planéts

https://www.yahoo.com/tech/wild-theory-says-earth-may-actually-two-different-225507316.html

[4] An Expanding Universe of Space Apps

http://www.nytimes.com/2016/02/04/technology/personaltech/an-expanding-universe-of-space-apps.html?_r=0

[5] How fast do stars move ?

http://www.astronomycafe.net/qadir/q181.html

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha, ündidargha we Uyghurche salunlargha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.