Erkin Sidiq

2016-yili 1-ayning 15-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.izdinix.com/thread-66325-1-1.html

http://bbs.bagdax.cn/thread-43551-1-1.html

http://bbs.misranim.com/thread-146572-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8631

Bir qanche künning aldida NASAdiki barliq xadimlargha NASA ning 1-qol bashliqi Charlis Boldén (Charles Bolden) din bir parche élxet keldi.  U xétide NASA 2015-yili qolgha keltürgen chong-chong netijilerni xulasilaptu.  U xet nahayiti uzun bolup, töwende men shularning ichidiki özüm «muhim» dep qarighanlirini qisqiche xulasilap ötimen.  Meqsitim wetendiki ukilargha NASA néme ishlarni qiliwatqanliqini bildürüp qoyushtin ibaret.

 

(1)Amérikidiki barliq hökümet organliri üstidin élip bérilghan yilliq bahalashta, NASA aldinqi 4 yilning hemmiside «kishiler ishleshni isteydighan eng yaxshi orun» bolup bahalandi.

 

1.      Yer Shari we Uning Etrapi

 

(2) Ötken yil 7-ayda NASAning «Yéngi Upuq» (New Horizon) namliq alem uchquri quyash sistémisidiki kichik planéta (burunqi 9-planéta) Plutoning yénigha bardi.  Yer sharidin ashundaq yiraqtiki bir ka’inat jisimining tekshürülishi tunji qétim bolghanliqi üchün, u bir tarixiy ehmiyetke ige.

 

1-resim: Plutoning yénigha barghan «Yéngi Upuq» namliq alem uchquri [1].

 

Men yazghan bu heqtiki ayrim téma: http://bbs.bagdax.cn/thread-31658-1-1.html

 

(3) NASAning «Seher» (Dawn) namliq alem uchquri ötken yil 3-ayda kichik planéta Siris (Ceres) ni orbitlap tekshürdi.  Bu bir NASA alem uchqurining quyash sistémsidiki planétilardin bashqa bir ka’inat jisimini tunji qétim orbitlishi bolghanliqi üchün, umu bir tarixiy ehmiyetke ige.

 

Men yazghan bu heqtiki ayrim téma: http://bbs.bagdax.cn/thread-28855-1-1.html

 

2-resim: Ka’inatni tekshürüwatqan « Seher» namliq alem uchquri (sizilghan resim) [2].

 

3-resim: Kichik planéta Siris [2].

 

(4) Ötken yil 10-ayda NASAning «Kassini» (Cassini) namliq alem uchquri 6-planéta Saturnning hermrayi «Énsiladus» (Enceladus) qa yéqinlap, uning postining astidiki déngizdin kélip, uning yüzidin sirtqa étilip chiqiwatqan muz wolqanlirini resimge tartti.  

 

4-resim: Kassini alem uchquri.

 

 

5-resim: Saturnning hemrahi Énsiladus.

 

 

(5) Ötken yil 7-ayda NASAning «Képlir» (Kepler) alem téléskopi yer shari bilen oxshap kétidighan, üstide hayatliq yashash éhtimalliqi bar bolghan bir tashqiy planétini tapti.  U planétining ana yultuzi bizdin 1400 nur yili yiraqliqta iken.

 

Men yazghan bu heqtiki ayrim téma: http://bbs.bagdax.cn/thread-32000-1-1.html

 

 

6-resim: Képlir alem téléskopi.

 

 

 (6) Ötken yil 4-ayda NASA özining «Xabul Alem Téléskopi» ishqa chüshkenlikining 25-yilliqini xatirilidi.  Xabul alem téléskopi insanlarning ka’iat heqqidiki chüshenchisini intayin zor derijide chongqurlashturghan bolup, u hazirmu ka’inatni tekshürüsh ishlirida muhim rol oynawatidu.  NASA 2018-yili «Jéymis Wéb Alem Téléskopi» (James Webb Space Telescope) ni alem boshluqigha chiqiridighan bolup, uningdin kéyin Xabul alem téléskopi pinsiyige chiqirilidu.  Jéymis Wéb Alem Téléskopining asasliq eyniki 18 parche eynektin teshkil tapqan bolup, ashu 18 parche eynekmu ötken yil yasilip boldi.

 

 

7-resim: Xabul alem téléskopi

 

 

8-resim: Jéymis wéb alem téléskopining modéli.  Uning 18 parche eyniki 2015-yili yasilip boldi.

 

 

9-resim: Jéymis wéb alem téléskopining modéli we men.

 

(7) Ötken yil NASA In’glizche « Solar & Heliospheric Observatory (SOHO) » dep atilidighan, quyashni tekshüridighan alem téléskopi ishqa chüshkenlikining 20-yilliqini tebriklidi. Ashu téléskop ötken yil 3000-kométani bayqidi. Yeni, NASA hazirghiche bayqighan kométalarning sani ötken yil 3000 gha yetti.

 

 

10-resim: In’glizche «SOHO» dep atilidighan quyashni tekshürgüchi alem téléskopi.

 

(8) Ötken yil 3-ayda NASA In’glizche «Magnetospheric Multiscale spacecraft» dep atilidighan 4 alem uchqurini yer shari orbitisigha chiqirip, yer sharining magnét meydanini tekshürüp ölcheshni bashlidi.  Yer sharining magnét meydani hazirqi zaman xewerlishish torlirini, dunyawi orun körsitish sistémisi (GPS) eswablirini, we éléktir tok yollirini buzuwételeydighan bolghachqa, yer sharining magnét meydanini toluq chüshinish nahayiti muhim.

 

 

11-resim: Yer sharining magnét meydanini tekshüridighan alem uchquliri.

 

2.      Marsqa Qilinidighan Seper

 

(9) Ötken yil NASAning Marsqa seper qilish teyyarliqlirida zor yüksilish boldi.  Ötken yil 9-ayda hazir Marsni orbitlawatqan, In’glizche « Mars Reconnaissance Orbiter  (MRO)» dep atilidighan alem uchquri Marsning üstide hazir eqip turiwatqan suning delilini bayqidi.

 

 

 

12-resim: Marsni orbitlap tekshürgüchi alem uchquri (MRO).

 

 

13-resim: Mars yüzidiki éqin su.

 

(10) Ötken yil NASAning Marsni alem boshluqidin tekshürüwatqan «MAVEN» namliq alem uchquri, we Mars yüzide yürüp tekshürüsh élip bériwatqan «Purset» (Opportunity) bilen «Heweskar» (Curiosity) namliq tekshürüsh mashiniliri Marsning uzun yillardin buyanqi özgirish ehwaligha a’it bir qisim nahayiti qimmetlik ilmiy uchurlargha érishti. 2030-yilliri Marsqa adem chiqirish qurulushining bir qisim muhim teyyarliq ishliridimu zor yüksilish boldi.

 

Men yazghan bu heqtiki ayrim téma: http://bbs.izdinix.com/thread-59992-1-1.html

 

 

 

14-resim: «MAVEN» namliq alem uchquri.

 

 

 (11) Ötken yil NASAning bir astéroyd (ka’inat uchar téshi) ni tutup, uni sörep ay sharining orbitisigha élip kirip, andin uninggha adem qondurup tekshürüsh qurulushidimu zor yüksilish boldi.  Bu qurulush In’glizche «Asteroid Redirect Mission» dep atilidu.

 

 

15-resim: Astéroyd tutush jeryanining bir körünishi (sizilghan resim).

 

 

(12) Ötken yil 2013-yili qobul qilin’ghan alem uchquchi oqughuchiliri oqush püttürüp, resmiy xizmet qilishqa teyyar boldi.  Hemde kéyinki alem uchquchiliri guruppisi üchün adem tallash xizmiti bashlandi. 

 

Men yazghan bu heqtiki ayrim téma (2015-11-8): http://bbs.bagdax.cn/thread-36810-1-1.html

 

(13) Ötken yili 10-ayda Amérikidiki dangliq kino bazisi Holléwud bilen NASA birlikte bir «Marsliq» dégen kinoni ishlep püttürüp, uni tamashibinlargha körsitishni bashlidi.  Hazir NASA diki bir qisim xadimlar ashu kinoda körsitilgen, kéyinche Marsqa adem chiqarghanda ishlitidighan yuqiri téxnikiliq üskünilerni yasap chiqish yolida ishlewatidu.

 

16-resim: «Marsliq» dégen kinodiki asasiy rolgha chiqqan Met Damon (Matt Damon) bizning idarige kélip, kino teyyarliqi qilghan waqittiki bir körünüsh.

 

3.      Xelq’ara Alem Ponkiti

 

(14) Xelq’ara alem ponkiti NASAning Marsqa adem chiqirish qurulushida intayin muhim rol oynaydu.  2015-yili Xelq’ara alem ponkitining ishqa chüshkinige 15 yil toshti.  Ashu 15 yil jeryanida 17 döletke tewe bolghan 220 neper alem uchquchisi xelq’ara alem ponkitigha bérip baqqan bolup, xelq’ara alem ponkitida 80 din artuq döletler üchün 1700 din artuq tetqiqat türliri üstide tetqiqat élip bérildi.  Ötken yil 3-ayda NASA alem uchquchisi Skot Kéliy (Scott Kelly) xelq’ara alem ponkiti üstide üzüldürmey meshghulat élip baridighan bir yilliq xizmet mudditini bashlap, u ötken yil 10-ayda u yerde eng uzun turush rékortini buzup tashlidi.  Ötken yil jem’iy 15 neper alem uchquchisi xelq’ara alem ponkiti üstide yashap, meshghulat élip bardi. Ular 6 qétim alem boshluqida mangdi. Ötken yil toshughuchi alem uchquri xelq’ara alem ponkitigha jem’iy 7 qétim yük toshup, u yerge 30 tonnidin artuq yük apardi.

 

 

17-resim: Xelq’ara alem ponkiti.

 

4.      Yer Shari

 

(15) Ötken yil 10-ayda NASA bir yéngi tor béti yasidi:

http://epic.gsfc.nasa.gov/   

Eger bu tor bétini achsingiz, NASAning bizdin 1.6 milyon kilométir yiraqtiki In’glizche «Deep Space Climate Observatory (DSCOVR)» dep atilidighan hawa kilimatini  tekshürgüchi alem uchquri resimge élip, yer yüzige mangdurup bériwatqan, yer sharining kün nuri chüshken teripining shu kündiki yéngi resimini köreleysiz.

 

 

18-resim: Yer sharining bizning 1.6 milyon kilométir yiraqliqtin tartilghan, kün chüshken teripining resimi.  Bu resim bu yil 11-Yanwarda tartilghan. 

 

(16) Yer shari yüzining 71 pirsentini su qaplighan.  NASA eng yéngi téxnologiyilerni ishlitip, yer sharining su bayliqini közitip we ölchep, pütün dunyani intayin qimmetlik uchurlar bilen teminleshni dawamlashturiwatidu.  Ötken yil NASA déngiz bilen hawa kilimatining munasiwiti üstidiki tetqiqatni chongqurlashturdi.  Dunyadiki bashqa bir qisim eller bilen birliship, 1992-yilidin hazirghiche déngiz süyi 23 santimétir égizligenlikini bayqidi. Shundaqla xelq’ara alem ponkitigha bir yéngi tipliq eswabni ornitip, yer shari atmosférasining ozun qewitini qattiq közitish we ölcheshni bashlidi.

 

5.      Hawa Qatnishi

 

(17) NASA 1958-yili qurulghan bolup, uning aldinqi orgini, Amérika «Memliketlik hawa qatnash meslihet komitéti» qurulghinigha ötken yil 100 yil boldi.  NASA ötken yil hawa qatnishigha ishlitilidighan yéngi téxnologiyidin 8 ni wujutqa keltürgen bolup, ular hawaning qarshiliq küchini azaytish, hawa qatnash qorallirining éghirliqini töwenlitish, yéqilghu serpiyati, is we shawqun awazlarni azaytish meqsetliri üchün ishlitilidu.  Eger ashu téxnikilar toluq ishqa sélinsa, 2050-yilighiche yéqilghu serpiyatidin iqtisad qilinidighan pulning miqtari 250 milyard dollar bolushi mumkin.

 

Eslidiki élxette «hawa qatnishi» gha a’it netijilermu nahayiti köp bolup, men qalghanlirini tonushturmaymen.

 

6.      STEM (Tebi’iy-pen, téxnologiye, inzhénérliq, we matématika) Ma’aripi

 

NASA hökümet orunliri, karxanilar we akadémiye bilen hemkarliship, pütün memliket miqyasidiki oqughuchi we oqutquchilargha STEM ma’aripi pursetlirini yaritip bérishni dawamlashturdi.  «Az sanliq millet kishiliri üchün xizmet qilish institutliri» ni tetqiqat xirajiti bilen teminleshnimu dawamlashturdi.

 

Men mezkur yazmida tonushturmaqchi bolghan mezmunlar mushu yerde axirlashti.  In’glizche bilidighan qérindashlar töwendiki tor bétidin téximu köp uchurlargha érisheleydu:

 

http://www.nasa.gov

 

 

Bu yil 4-Yanwar küni méning NASAgha xizmetke kirginimge 12 yil tolghan kün.  Töwendiki resimni men ashu küni idarimizning ichide chüshtüm.  Resimdiki mashina «Heweskar» namliq Marsni tekshürüsh mashinisi.  NASA bu mashinidin ikkini yasighan bolup, uning yene biri 2012-yili 6-Awghustta Marsqa qon’ghan.  U hazir Mars üstide tekshürüsh élip bériwatidu.

 

 

19-resim: «Heweskar» namliq Marsni tekshürüsh mashinisi we men.

 

 

Mezkur yazmida ishletken bir qisim resimlerning menbeliri:

 

[1] https://www.nasa.gov/mission_pages/newhorizons/overview/index.html

[2] http://dawn.jpl.nasa.gov/

 

 

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq Uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti