Némishqa Musulmanlar Arqida Qaldi?
Erkin
Sidiq
2015-yili
12-ayning 4-küni
Kona yéziq nusxisi:
http://bbs.izdinix.com/thread-65687-1-1.html http://bbs.bagdax.cn/thread-40188-1-1.html
http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=8360
PDF
Nusxisi: http://www.meripet.com/2015/20151204_why_muslim_behind.pdf
Uyghurlarmu
dunyadiki
bashqa nopus sani 10 milyondin ashidighan milletlerge oxshash
hemme
sahelerde tereqqiy qilishni oylaydu. Téz tereqqiy qilishni
oylaydu. Ashundaq
qilishni kéche-kündüz oylaydu. Uyghurlar hazir din we étiqad
bilen bille mewjut
bolup turuwatidu. Bu xil ehwal buningdin kéyinki xéli uzun bir
mezgil waqit
ichidimu oxshashla dawamlishidu. Shunglashqa Uyghurlarning
buningdin kéyinki
tereqqiyat yolliri üstide izdinidighan kishiler choqum din we
étiqadning
Uyghurlar üchün bir xil rohiy tüwrük ikenlikidin ibaret bir
amilni estin
chiqirip qoysa bolmaydu. Uyghurlarni u nersilerdin
ayriwétishni shert qilish
asasidiki yéngi idiyilerningmu hazirche anche qimmiti
bolmaydu.
Yéqindin
buyan
Uyghurche torlarda Musulmanlar dunyasining we Uyghurlarning
tereqqiyati
üstide gep bolghanda, bezi tordashlar hazirghiche yaxshi
tereqqiy
qilalmasliqning sewebi din, dégen pikirni otturigha
qoyuwatidu. Méningche din
bilen tereqqiyat otturisidiki munasiwetni toghra tehlil
qilish, we uninggha
adil we toghra baha bérish nahayiti yuqiri derijilik kespiy
salahiyet telep
qilidighan bir ish bolup, undaq téma üstide bes-munazire élip
bérishta
Uyghurche tor munberliri bir muwapiq sorun bolalmaydu. Bolupmu
hazirqidek bu
heqte gep qilishqa salahiyiti toshidighan ilim ehlilirining
Uyghurche torlarda
erkin pikir qilish imkaniyiti yoq bir shara’itta, Uyghurche
torlarda undaq bir
téma üstide adil bes-munazire élip barghili bolmaydu. Dinni we
diniy tarixni toluq
chüshenmeydighan kishiler bilen dinni toluq we toghra
chüshenmeydighan, hemde
din’gha gumanliq yaki öchmenlik közi bilen qaraydighan
kishiler bir-biri bilen
dinning tereqqiyatqa keltürgen ziyanliri üstide bes-munazire
élip barsa, u
peqet waqit israpchiliqila bolidu. Emma, hemme kishi din we
tereqqiyat üstide
azraq izdense, hemde bu sahede yéngi we zörür bilimlerge ige
bolsa, uning
buningdin kéyinki ishlirimiz üchün melum derijide paydisi
bolidu. Bashqa barliq
paydilarni bir yaqqa qayrip qoyghan teqdirdimu, bizler bir
Musulman xelq
bolghanliqimiz üchün, Musulmanlarning néme sewebler tüpeylidin
bügünkidek bir
haletke kirip qalghanliqini bilishimiz tolimu zörürdur.
Shunglashqa
men
yéqindin buyan Musulmanlarni tereqqiyatta arqida qaldurghan
amillar zadi
néme? Ularning ichide diniy amillarmu barmu? Eger bar bolsa,
ular qaysilar?
dégen so’allar üstide bir az izdendim. Netijide doktor Yasir
Qazining Islam
heqqidiki gumanlar we Musulmanlarning bügünkidek bir haletke
kirip qélishining
sewebliri üstide toxtalghan bir qanche doklatlirini tépip,
ularni qayta-qayta
anglidim. Ularning ichidiki bir doklat 2015-yili 6-Séntebir
küni Amérika Illino’is
(Illinois) shtatining Chikago
shehiride
ötküzülgen «Musulman Oqughuchilar Birleshmisi» qurultiyida
sözlen’gen bolup,
uning témisi «Islam heqqidiki
gumanlar—Hazirqi
qiyin waqitlar üchün körsetme» iken [1].
Bu doklatning mezmuni bizning bezi nazuk mesililerge nisbeten
öz
chüshenchilirimizni toghriliwélishimizgha zor paydisi bolupla
qalmay, uningda
yene men aldinqi qétimliq «Némishqa
yamanliqlar yüz
béridu?» dégen maqalemde bayan qilghan bezi
uqumlargha a’it bir qisim
mezmunlarmu bar iken. Shunglashqa men mezkur maqalide ashu
doklatning mezmunini
tonushturimen. Bu maqale «Némishqa
yamanliqlar yüz
béridu?» ning 2-qismi, dep chüshinilsimu bolidu .
Yasir Qazining mezkur
doklatida yéqinqi 100 yil mabeynide Musulmanlarning
tereqqiyatta arqida
qélishining 3 chong sewebi chüshendürülgen bolup, 1-sewebte
men özümning
2014-yilidiki «Hazirqi zaman
musulman elliri qandaq
shekillen’gen?» [2]
we «Musulmanlarning güllinishi we
ajizlishishigha seweb
bolghan asasiy amillar» [3]
dégen
maqaliliride tonushturghan bir qisim mezmunlar tilgha élinidu.
Shunga men téxi
oqup baqmighan tordashlargha ashu ikki parche maqalinimu bir
qétim oqup
béqishni tewsiye qilimen (U maqalilerning tor adrésliri mushu
maqalining astida
bar). Yuqiridiki doklattin bashqa, men yene Yasir Qazining «Némishqa ümmetlerge bu ishlar yüz
béridu?» dégen
bir qisqa nutuqining bir qisim mezmunlirinimu tonushturimen.
Bu nutuqta
Musulmanlarning arqida qélishining 3-sewebining dawami we
4-sewebi
chüshendürülgen.
Töwendikisi
Yasir
Qazining «Islam heqqidiki
gumanlar—Hazirqi
qiyin waqitlar üchün körsetme» dégen doklatining
mezmuni. Kichik
témilarni men özüm qoydum. Eger eslidiki mezmun’gha men
özümning
köz-qarashlirini qoshup qoymaqchi bolsam, ularni bir «Ilawe»
sheklide qisturup
qoyimen.
1-resim:
Doktor Yasir Qazi 2015-yili 6-Séntebir küni Amérika Illino’is
shtatidiki bir
Musulmanlar yighilishida doklat bergen waqittiki bir körünüsh.
1.
Musulmanlarning
Arqida Qélishining Üch Chong Sewebi
Aldinqi
küni
Amérikining «Musulman Oqughuchilar Birleshmisi» ning qurultiyi
jeryanida
bir yash oqughuchi qéshimgha kélip, mendin nahayiti qiyin
so’aldin birni
soridi. Hazir biz bilen bir dewrde yashawatqan bashqa nurghun
kishilerge
oxshashla, umu bügünki dunyada yüz bériwatqan ishlarning
sewebini chüshinishte
ganggirap qéliptu:
--Némishqa
dunyadiki
Musulmanlar xewerlerge shunche köp chiqip qalidu?
--Némishqa
köpinche
waqitlarda bu xewerler selbiy mezmun bilen chiqidu?
--Némishqa
Musulmanlar
dunyasi shunche qebihlik bilen tolup kétidu?
--Néme
üchün
shunche köp jehetlerde Musulmanlar dunyasi bashqilarning
arqisida qalidu?
Héliqi
qérindishimiz
yene Musulmanlar dunyasidiki Nobél mukapatigha érishkenlerning
sani,
dunyagha dangliq alimlar, doxturlar, we inzhénérlarning sani,
we Musulmanlar
dunyasidiki rezil dölet hakimiyetliri qatarliqlarni tilgha
aldi. U yene gherb
dunyasi bilen Musulmanlar dunyasidiki ashundaq roshen perqler
özining imanigha
tesir körsitiwatqanliqini éytti. U özining étiqadi heqqide
so’al sorawatidu. U
«Eger bizning dinimiz bir heq din bolsa, néme üchün yene
bizning medeniyitimiz
shunche arqida qalidu? Néme üchün Islamni ret qilghan
xelqlerning medeniyiti
Islamning sirtida turup shunche güllinip kétidu? Néme üchün
Musulmanlar
jem’iyiti dawamliq urush-jédellerning we zorawanliqlarning
ichidila yüridu?»
dep heyran qéliwétiptu. Hemde bu ehwal uning Allahqa bolghan
étiqadi, Islamning
bir heq din ikenliki toghrisidiki köz-qarishi, we Qur’anning
bir muqeddes kitab
ikenliki heqqidiki idiyisige tesir körsitishke bashlaptu.
Shuning bilen u
méning qéshimgha kélip, özidiki héliqidek gumanlirini bayan
qildi.
Échinishliq
yéri
shuki, bu xil ehwal bir alahide ehwal emes. Qismen
uchraydighan ehwalmu
emes. Shunglashqa men bügünki bu ammiwi sorunda özümning
nutuqini yuqiridiki
so’allar bilen bashlashqa mejburi boldum. Shunglashqa, bu
mesile asanliqche
chéqilishqa bolmaydighan bir mesile bolsimu, men bügün özümge
bérilgen 15 minut
waqittin paydilinip, yuqiridiki so’allargha jawab bérishke
tiriship baqmaqchi.
Biz
toghra
yol tutqan yaxshi kishilirimizge éhtiram bildürüshimiz kérek.
Emma, biz
shunimu tonup yétishimiz kérekki, hazir biz éhtiram
bildürmekchi bolghan her
bir yaxshi ademge dinimizdin chiqip kétishni oylawatqan 10
adem toghra kélidu.
Biz shuni chüshinishimiz kérekki, hazir Musulman Oqughuchilar
Birleshmisi
nahayiti obdan gülliniwatidu, emma, bu birleshmige eza bolup
kiriwatqan her bir
oqughuchigha Islamgha anche perwa qilip ketmeydighan 3-4
oqughuchi toghra
kéliwatidu. Bu birleshmige kirmekchi bolghan her bir
oqughuchigha dinimizdin
gumanliniwatqan 5-6 oqughuchi toghra kéliwatidu. Gumanlinish
we qaymuqup qélish
tuyghuliri hazir bizning ténimizge singip kirishke bashlidi.
Bolupmu bizning
dewrimizde, Musulman Oqughuchilar Birleshmisi dewride ehwal
téximu shundaq.
Gerche bu mesile bir asanliqche tegkili bolmaydighan bir téma
bolsimu, biz bu
qiyin ötkelge hujum qilalaydighan gheyretke ige bolushimiz
kérek.
Kéyinki
12
minuttek waqit ichide, men ashu so’allargha qandaq jawab
bérish heqqide bir
söhbetni bashlimaqchi. Ashundaq söhbetning türtkisi bilen bir
qisim kishiler
mesililer üstide yéngiche oylinish, we u mesililerni yéngiche
analiz qilish
imkaniyitige ige bolalishi, olturghanlarning chongqurraq
oylinish qizghinliqigha
ige bolalishi mumkin.
Méning
bügün
deydighanlirim özümning mendin so’al sorighan héliqi yashqa
béridighan
uchurlirim, shundaqla u arqiliq ashu yash bilen oxshash
qiyinchiliqlar we
oxshash mesililerge duch kéliwatqan bashqa barliq yash
qérindashlirimgha
béridighan melumatlirimdin ibaret.
Néme
üchün
Musulman dunyasi arqida qalidu? Néme üchün Musulmanlar dunyasi
qebihlikke, we zorawanliqqa pétip qalidu? Némishqa Musulman
ellirining dölet
kirimi töwen bolidu? Némishqa Musulman elliride ilim-pen we
inzhénérliq
saheliride Nobél mukapatigha érishkenlerning sani shunche
töwen bolidu? Bu
heqte nahayiti uzun sözligili bolidu. Emma men bügün bu
so’allarning
jawablirini 3 addiy nuqtigha yighinchaqlaymen. Hemde
olturghanlardin bu heqte
köprek we chongqurraq izdinip béqishni soraymen.
(1)
Tarixiy Sewebler
Bizning
qandaq
qilip bügünki haletke kélip qalghanliqimizni chüshinish üchün,
sizning
tünügün néme ish yüz bergenlikini chüshinishingiz shert.
Bügünki weqelerni
tünügünki weqelerdin ayrip turup chüshen’gili bolmaydu.
2015-yili boluwatqan
ishlarning seweblirini chüshinish üchün, buningdin burun néme
ishlar
bolghanliqini chüshinishimiz kérek. Tarixtiki biz qarap
béqishqa tégishlik eng
muwapiq waqitlarning biri buningdin 100 yil burunqi
1915-yilidur. 1915-yili bek
qedimiy waqitlarmu emes. Méning bowam u waqitlarda on-nechche
yashliq bir yigit
idi. U chaghdiki dunya hazirqidin köp perqlinetti. U chaghda
xelipilik tüzümi
téxiche mewjut bolup, gerche u xelipilik bek dangliq
bolmisimu, u 1350 yilliq
Islam en’enisining dawamigha wekillik qilatti. Emma shu yili,
yeni 1915-yili
En’gliye we bashqa birleshme armiye qoshunliri birlikte
Osmanli Impériyisige
qarshi tunji hujumni bashlidi. Xelipilikke hujum bashlidi.
Xelipilik
olturaqlashqan Istanbulgha hujum bashlidi. Mushu urush
peyghember eleyhissalam
dewridin bashlinip, ikkinchi Abdulhemid dewrigiche
dawamlashqan siyasiy
qurulmining yimirilip chüshüshini keltürüp chiqardi. Shu
chaghda En’gliye
«parchilap boysundurush» taktikisini alliqachan bashlighan
idi. Ular ümmetlerning
qelbige «milletchilik» uruqini chachti. Uningdin burun
ümmetler
«milletperwerlik» dégen uqumni bilmeytti. En’gliyilikler
Erebliklerge «Siler
qandaqmu Türklerning hökümranliqi astida yashaysiler? Gerche
ularning étiqadi
silerningki bilen oxshash bolsimu, ular silerning
qérindishinglar emes» dédi.
Hemde Ereblerge «Eger siler Türklerge qarshi urush qilip,
ularni yengsenglar,
silerge Iraqtin tartip Jenubiy Afriqighiche bolghan zéminni
ayrip bérip,
Ereblerning öz aldigha ayrim bir xelipiliki bar bolush
imkaniyitini yaritip
bérimiz. Yérusalém we Pelestinmu silerning zémininglar bolidu»
dégen wedilerni
berdi. Bir guruppa Erebler bu quruq wedilerge aldinip,
xelipilikke qarshi isyan
kötürdi. Hemde En’gliyilikler bilen küchini birleshtürdi.
En’gliye urush qomandanliq
hoquqini ashu guruppigha bérip, ularni xelipilikke qarshi
urushqa saldi.
En’gliye
bir
tereptin Ereblerge erkinlik we musteqilliq heqqide wede bérish
bilen
birlikte, yene bir tereptin Firansiye we Rusiye bilen birlikte
Ereb zéminlirini
özlirige qandaq teqsim qilish pilanlirini tüzüp chiqti.
Bügünki Süriye,
I’ordaniye, Liwan, Iraq, we Erebistan, qisqisi barliq ottura
sherq döletliri
shu chaghda En’gliye bilen Firansiye teripidin layihilinip
chiqilghan. Shu
chaghda tüzülgen layihe «Sayks-Pikot
kélishimi»
dep atilidu.
Démek,
En’gliye
shu chaghda izchil türde aldamchiliq bilen shughullandi. U
Ereblerning
bir öz aldigha ayrim birlikke kelgen xelipilikining wujudqa
kelmeydighanliqini
izchil türde bilip turghan idi. Emeliyetmu del shundaq boldi.
Osmanli
Impériyisi gumran qilin’ghandin kéyin, Musulman ümmetler
yuqiridikidek ellerge
bölüp tashlandi.
Ereblerge
bergen
ashkara wedisi bilen Firansiye we Rusiyege bergen mexpiy
wedisidin
bashqa, En’gliye 3-wedini, yeni «Balfor Xitabnamisi» (The
Balfour Declaration) dep atilidighan 3-wedinimu
otturigha chiqardi. Ular
bu wedisi astida Dunya Yehudiy Zi’onist Fédiratsiyesi bilen
mexpiy kéngishish
söhbiti (negotiation)
ötküzüp, eger En’gliyege 1-dunya urushida iqtisadiy jehettin
yardem qilsa,
ulargha Pelestinlikler zéminining kindikide bir musteqil dölet
qurup
béridighanliqini wede qildi.
Démek,
shu
chaghda En’gliye ashundaq 3 xil wedini otturigha chiqarghan
bolup, bu
ehwalni hemme Musulmanlar bilishi kérek. Buningdin 100 yil
burunqi bügünki
künde, 1-dunya urushi axirliship, birleshme armiye qoshunliri
aldi bilen
Demeshqqe kirdi, andin Yérusalémgha, andin Baghdadqa, hemde
eng axirida
Istanbulning özige kirdi. Ular kirgen sheherler buningdin jiq
köp, emma men bu
yerde peqet mushu 4 shehernila tilgha aldim. Sewebi bu 4
sheher eyni waqitta
xelipilikning eng muhim bazilirigha wekillik qilidighan bolup,
u yerde yüz
bergen ishlarmu eng échinishliq boldi. Yérusalém bolsa 3 chong
dinning bir eng
muqeddes jayigha wekillik qilatti. Umeyyening xelipiliki
Demeshqqe jaylashqan idi.
U yerni En’gliye qoshunliri daghdam qedemler bilen kirip
igiliwaldi.
Yérusalémning qandaq jay ikenlikini hemmimiz bilimiz. U
chaghda Baghdad
Abbasiylar xelipilikining orni idi. Istanbul bolsa Osmanli
Impériyisi
xelipiliki jaylashqan orun idi. Ashu 2-3 yilliq urush
jeryanida Islamning
simwoli bolghan ashu sheherlerning hemmisi bashqilarning
qoligha ötüp ketti.
Eger
biz
hazirqidin 200 yil ilgiriki waqitqa qaytsaq, En’gliye bilen
Hindistan
otturisidiki urush heqqide sözliyeleymiz. Uningdin téximu
burunqi waqitqa
qaytsaq, yene nurghun weqeler üstide toxtilalaymiz. Emma bu
yerde u heqte
sözlimey qoyayli.
Qisqisi,
hazir
ottura sherqte mewjut bolup turghan eller shu yerdiki
xelqlerning öz
arzusi bilen organik halda shekillen’gen emes. Hazir ashu
rayonda her xil
toqunushlarning menbesi boluwatqan dölet, millet, chégra
qatarliq nersilerning
hemmisi tashqi küchlerning qoli bilen wujudqa keltürülgen.
Pelestin-Isra’iliye
toqunushimu En’gliyening bashqa bir elning yérini Zi’onist
Yehudiylargha bölüp
bergenlikining netijisidur.
Bu
yerde
Musulmanlar Juda’izm bilen Zi’onizmdin ibaret ikki nersini
arilashturup
qoymasliqi kérek. Buningdin 15 yil ilgiri men özüm ashundaq
xataliqni sadir
qilghan. Men uninggha taki bügünki kün’giche pushayman
qilimen. U mendin ketken
bir xataliq. Biz bilen Juda’izm dini otturisida héch qandaq
mesile yoq. Bizning
yaqturmaydighinimiz Zi’onizmdin ibaret irqiy kemsitküchi
siyasiy pelsepe
qurulmisidin ibaret. Tarixtin buyan Yehudiylar bilen
Musulmanlar yaxshi ötüp
kelgen. Isra’iliye wujudqa keltürülüshtin burun Yehudiylar
bilen Musulmanlar
yaxshi ötken. Emeliyette Yehudiylar ichidin chiqqan ulugh
mutepekkurlarning
hemmisi Erebler zéminida tughulup, Erebler zéminida yashap,
hemde Erebler
zéminida ronaq tapqan. Tarixta bir qanche qétim Xristi’anlar
Yehudiylargha
ziyankeshlik qilghanda, Yehudiylar Musulmanlar zéminida özliri
üchün panahliq
jay tapqan. Shunglashqa, qérindashlar, bizning dinimizda
Yehudiylargha qarshi
turush herikiti (anti-semitism)
ge orun yoq.
Emma, biz semimiy we ochuq-ashkara bolushimiz kérek:
Isra’iliyeni tenqidlesh we
Isra’iliyeni wujudqa keltürüsh tarixi üstide bes-munazire élip
bérishning
Yehudiylargha qarshi turush herikiti bilen héch qandaq
munasiwiti yoq.
Méning
bügün
démekchi bolghinim shuki, bügün Musulmanlar zéminlirida yüz
bériwatqan
toqunushlar üstide toxtalghinimizda, tünügün ashu zéminlarda
yüz bergen
zenjirsiman weqelerni untulup qalsaq bolmaydu. Shunglashqa biz
tarixni
öginishimiz kérek. Tarixning mundaq ikki teripini öginishimiz
kérek. Uning
birinchisi, mustemlikichilik. Uning ikkinchisi bolsa, 1-dunya
urushi we uning
ottura sherqqe körsetken tesirliri. Eger siz mushu ikki
nersini chüshensingiz,
hazir bizning Musulmanlar zéminlirimizda yüz bériwatqan bir
qisim
toqunushlarning seweblirini bileleysiz.
(2)
Siyasiy Sewebler
Dunya
sehniside
asasliq rol éliwatqan bir qanche chong küchler bar bolup,
dunya
ishlirini yürüshtürüsh qa’idilirini ashu küchler tüzüp
chiqidu. Bashqa
nurghunlighan kichik küchler ashu qa’idilerning da’irisi
ichide özlirini
muweppeqiyetlik halda saqlap méngishqa tirishidu. Siyaset bir
xil meynet
oyundin bashqa nerse emes. Échinishliq yéri shuki, bu oyunda
ziyan’gha
uchraydighanlar baylar we yuqiri tebiqidikiler emes. Bu meynet
oyunning
kasapitidin ziyan’gha uchraydighanlar keng xelq ammisidin
ibaret. Siyaset ikki
terep barawer halette turup musabiqige chüshidighan meydan
emes. Köpinche
waqitlarda Musulmanlar zéminliri hemmidin köp ziyan’gha
uchraydu. Bolupmu hazir
zorawanliq we Islamiy radikalizmliqni öz béshidin ötküzüwatqan
jaylar téximu
shundaq. Bu dégenlik «radikalizm bir orunluq ish» dégenlik
emes. «Islam döliti»
ning bizning étiqadimizgha wekillik qilalmaydighanliqini biz
hemmimiz étirap
qilimiz. Biz ular kötürüp chiqqan Islam chüshenchisini qobul
qilmaymiz. Bizning
ular bilen héch qandaq munasiwitimiz yoq. Biz ular sadir
qilghan jinayetlerni
bashqilargha artmaymiz. U jinayetlerni shular özliri keltürüp
chiqarghan. Emma,
biz ashu ishlarni toghra chüshendürüshke urunuwatimiz. Biz
ashu
zorawanliqlarning nedin kelgenlikini toghra chüshinishke
tirishiwatimiz. U
zorawanliqlar Qur’andin kelmeydu. Ularni bizning en’enimiz
keltürüp
chiqarmaydu. Bizning bashqa amillar üstidimu oylinishimizgha
toghra kélidu.
Bir
qanche
ayning aldida «Nyu york Dewr Géziti» ge bir parche maqale
chiqti.
Uningda Amérika hökümiti «Ereb bahari» ishlirida qandaq mexpiy
rollarni
oynighanliqi bayan qilin’ghan. Yeni, Amérika hökümitidiki bezi
kishilerning
tesiri bilen «Ereb bahari» diki bezi kishiler siyasiy özgirish
arqiliq öz
hoquqliridin élip tashlinip, ularning ornigha bizning
hökümitimiz yaqturidighan
bezi kishiler dessitilgenliki bayan qilin’ghan. Ottura
sherqtiki ehwallarning
hazirqidek bolup qélishi özlükidin yaki tasadipiy wujudqa
kelgen ishlar emes.
Ottura sherqtiki ishlar ashu rayondiki xelqlerning arzusigha
wekillik qilmaywatidu.
«Islam döliti» ning Iraq we Süriyede peyda boluwatqini tebi’iy
halda yüz bergen
ish emes. Radikalizmning rezil dölet hakimiyetliri saqlinip
turuwatqan yerlerde
yüz bériwatqini tasadipiy hadisiler emes. Biz bu yerde «Islam
döliti» bilen
shughulliniwatqan kishilerning gunahsiz ikenlikini
ispatlimaqchi emesmiz,
belki, yüz bériwatqan hadisilerni toghra chüshendürmekchimiz.
Siz gunahni
Musulmanlargha, peqet Musulmanlarghila artishtin burun,
arqigha bir qedem
chékinip, tarixni waraqlap béqing, hemde siyasetni tetqiq
qilip béqing. Tarix
bilen siyaset Islam we Islam dinigha qarighanda bizge nahayiti
köp nersilerni
chüshendürüp béreleydu.
(3)
Eqide Jehettiki Sewebler
Allahqa
ishinidighan
kishiler we peyghember eleyhissalamning ümmetliri hazir
shunche
éghir azablargha uchrawatqanliqini bir eqide nuqtisidin qandaq
chüshinish
kérek? Bizning zéminimizning shunche arqida qalghanliqining
tarixiy we siyasiy
sewebliri bar bolushi mumkin. Emma, bizge oxshash Allahqa we
peyghember
eleyhissalamgha ishinidighan kishiler, we muqeddes kitabqa
ishinidighan
kishiler bir köyümchan we méhriban Allahning özlirini bügünkidek
sinaqlar bilen sinishini bir étiqad nuqtisidin qandaq
chüshinishi kérek? Bu bir
intayin chongqur pelsepilik uqum bolup, u yamanliqning
mewjut bolushi we bir
ademning yamanliqning mewjut bolup turushini qandaq
chüshinishi kérekliki
qatarliq mesililerge bérip taqilidu. U mesilini méning qélip
qalghan 5 minut
waqtimda chüshendürüp bolghili bolmaydu. Emma biz mundaq bir
xulasini otturigha
qoyalaymiz: Biz Musulmanlar yamanliq we azab-oqubettin kélip
chiqidighan yaxshi
ehwal ulardin kélip chiqidighan yaman ehwallardin üstün
turidu, we toghra yol
tutqan adem duch kelgen yamanliq we azab-oqubetning ornini
Allah ulardin jiq
köp bolghan mukapatlar bilen toldurup béridu, dep
qaraymiz (the good that comes out of
evil and of suffering outweighs
the bad, and that any evil and suffering that happens to a
righteous person
shall be rewarded much more than the evil and the pain
itself).
Bashqiche qilip éytsaq, bir toghra yol tutqan adem her qandaq
qiyinchiliq, her
qandaq azab, we her qandaq qayghuning derdini tartqanda, u
özining yene bir
hayatida shunche köp mukapatqa érishidu (Bu yerdiki
qalghan azraq mezmun qisqartildi) [1].
Ilawe:
Men yéqinda «Némishqa
yamanliqlar yüz béridu?» dégen maqalide ishletken «yamanliq»
dégen söz
In’glizchidiki «bad thing» we «calamity» dégen sözler üchün
ishlitilgen bolup, bu
yerdiki «calamity» yulghun
lughitide «apet,
balayi’apet, külpet» dep izahliniptu.
Mezkur kichik témidiki «yamanliq» In’glizchidiki «evil» üchün ishlitilgen bolup, bu
In’glizche söz «good and evil»
dégen shekilde «yaxshiliq» ning
qarimu-qarshi meniside ishlitilidu.
In’glizche «evil» dégen
söz yulghun
lughitide «yaman, osal, rezil, qebih, ziyanliq, bala, qaza,
kélishmeslik,
bextsizlik, zeherlik, zeherxendilik» dep izahliniptu. Qisqisi, men
oqurmenlerdin mezkur kichik témidiki
«yamanliq» bilen kishilerning béshigha kélidighan «yamanliq»
otturisida perq
barliqini biliwélishini soraymen.
2.
Némishqa
Ümmetler Hazirqidek Kün’ge Qalidu?
Töwende
men
Yasir Qazining «Némishqa
ümmetlerge bu ishlar
yüz béridu?» dégen bir qisqa nutuqining bir qisim
mezmunlirini
tonushturimen [4]. Bu nutuq bir
Musulmanlar
qurultiyida sözlen’gen «Ümmetlerning
bügünki haliti»
dégen bir sa’etlik doklatning bir qismi bolup [5],
torlargha bir ayrim 12 minutluq sin höjjiti qilip yolliniptu.
Töwendikisi
«Némishqa ümmetlerge bu ishlar yüz
béridu?»
dégen nutuqning mezmunliri.
--Ümmetler
némishqa
bügünkidek bir haletke kirip qaldi?
--Biz
Musulmanlar
emesmu?
--Biz
Allahqa
ishen’güchiler emesmu?
--Biz
Muhemmed
peyghembirimizning ümmetliri emesmu?
--Biz
Qur’an
kerimining ademliri emesmu? Biz elwette shundaq.
--Allah
biz
terepte turmamdu?
--Undaqta
némishqa
hazirqidek ehwal yüz béridu?
--Biz
némishqa
hazirqidek selbiy ehwalning ichige kirip qalimiz?
--Néme
üchün
biz toghruluq chiqqan xewerlerning hemmisi chüshkünlükke
tolidu?
--Bizning
izzitimiz
we shöhritimiz nege ketti?
Mana
bular
Allahqa we uning elchisige ishinidighan her bir dindar
Musulman, her bir
eqilliq, tepekkurchi we ratsi’onal insan öz könglide
shekillendürüwatqan
so’allar. Imam Ehmedning «Musned» hediside riwayet qilin’ghan
bir hediste
mundaq déyilidu: Peyghember eleyhissalam mundaq dégen: «Pat yéqinda shundaq bir waqit kéliduki, yer
yüzidiki eller bir-biri
bilen beslishidu we riqabetlishidu. Ular kélip silerge hujum
qilidu. Xuddi ach
qalghan kishiler köpligen yémeklikler qoyulghan bir
üstelning etrapigha
toplan’ghan waqittikige oxshash, yer yüzidiki eller
Musulmanlargha qarshi
toplinidu. » Sahabiler «Bizning sanimiz bek az
bolghanliqi üchün shundaq
qilamdu?» dep sorighanda, peyghember eleyhissalam mundaq dep
jawab béridu: «Yaq, undaq emes.
Musulmanlar az sanliq bolup qalghanliqi
üchün shundaq bolmaydu. Musulmanlarning sani az bolghanliqi
üchün shundaq
bolmaydu. Bu ish Musulmanlarning sani nahayiti köp bolghan,
emma ular déngiz
süyining köpüklirige oxshap qalghan bir waqitta yüz béridu.
» Déngiz süyining
köpükliri san jehettin nahayiti
köp bolidu, emma ularning süpiti bolmaydu. Déngiz süyige
qarisaq, hemme
yerlerde ashundaq köpüklerni körimiz. Emma ular kélip-kétip
turidu. Bir jayda
azraq waqit saqlinip turmaydu. Uning tesiri yoq. Uning meqsiti
yoq. Uning
qimmiti yoq. Sani intayin köp, emma süpiti intayin töwen. Ular
mushu dunyadiki
maddiy hayatqa qattiq bérilip kétip, axiretni untulup qalghan.
Ularning
nishani, nezer da’irisi, we ish-heriketliri mushu dunyanila
merkez qilghan.
Axirette yüz béridighan ishlarni pütünley untulup qalghan.
Bizning
hazir
duch kéliwatqinimiz bir xil sinaq bolup, bu sinaqqa melum bir
hékmet,
melum bir ghaye yoshurun’ghan. U nishan Qur’anda éniq tilgha
élin’ghan. Süre
Enke But (29-süre) de mundaq mezmunlar bar: Insanlar özlirini
sinaqsiz qalidu,
özlirige sinaqlar chüshürülmeydu, dep oylamdu? Özlirini «men
ishinimen» dep
qoysila ish pütidu, dep oylamdu? Biz burunqilarni sinaqlarni
chüshürüp
sinighan. Undaq qilishtin meqset kimlerning heqiqiy
ishen’güchiler ikenliki, we
kimlerning undaq emeslikini perqlendürüsh.
Bir
adem
«Men Musulman» dep qoysila Allah shu boyiche ishenmeydu. Belki
bir qisim
sinaqlarni chüshürüp, kimning heqiqiy Musulman ikenliki, we
kimning undaq
emeslikini sinaydu. Biz öginishimiz, shu arqiliq dinimiz
bizdin némini telep
qilidighanliqini chüshiniwélishimiz kérek.
Ilawe:
Men yéqinda torlarda élan qilghan «Hayatning meqsiti we
qimmiti»,
«Tirishchanliq we ibadet», we «Némishqa yamanliqlar yüz
béridu?» dégen 3 parche
maqalide Allahning Musulmanlardin némini telep
qilidighanliqini chüshendürüp
öttüm.
Bir tal shamning meqsiti özini köydürüsh emes,
belki
bashqilarning yolini yorutup bérish.
Sizdiki bilimlerning meqsiti özingizning
qosiqida saqlinish
emes, belki bashqilargha tarqilish.
Siz
Islamning
wekili. Siz özingizning ashundaq mejburiyitini ada qilishingiz
kérek.
A’ilingizde, baliliringizning aldida, dostliringizning ichide,
tonushliringizning ichide, we xizmetdashliringizning ichide
siz Islamgha
wekillik qilisiz. Siz buni chüshinishingiz kérek. Siz ashundaq
mes’uliyetning
höddisidin chiqishingiz kérek. Ögen’gen nersiliringizni
ishliting. Ularni ish-heriketke
aylandurung. Ularni bikar qoyup qoymang. Musulmanlar heqiqiy
Musulmandek ish
tutqandila andin Islam bashqilargha tarqilishqa bashlaydu.
Musulmanlar öz
dinining idé’aligha layiq ish qilghandila, dewetchilik sözler
bilen emes,
ish-heriketler bilen emelge ashidu.
Qérindashlar,
men
sözümni mundaq bir nuqtini otturigha qoyush bilen xulasiley:
Köpinchimiz
«Sinaqlargha jawab qayturush üchün men qandaq ishlarni
qilalaymen? Men
insanlarning dunyawi ehwalini qandaq özgerteleymen? Méning
birer ishni qilishtiki
meqsitim néme? » dep oylaymiz. Méning jawabim: Dunyaning
weziyitini öz
neziringizdin chüshürüp qoymang, emma yaxshi emellerni özingiz
yashawatqan
yerde qiling.
--Men
öz
a’ilemde néme ishlarni qilalaymen?
--Men
öz
jem’iyitimde néme ishlarni qilalaymen?
--Men
öz
dostlirim chembiriki ichide néme ishlarni qilalaymen?
Sizning
ish
bashlash nuqtingiz ene shundaq bashlinishi kérek. Shundaq
qilsingiz, siz
sinaqlardin ötüp, sinaqlardin özingizni saqlap qalalaysiz.
Shundaq qilsingiz,
Islamning güzellikini bashqilarghimu tarqitalaysiz. Eger
hemmimiz mushundaq
qilishni bashlisaq, qandaq ehwal yüz béridu? Bir tinchliq
dolquni, bir Islam
dolquni shekillinishke bashlaydu. Bizning isteydighinimiz ene
shu. Biz
kishilerning Islamning heqiqiy telimatlirini biliwélishini
isteymiz. Eger biz
hemmimiz ayrim-ayrim halda mushundaq qilishqa bashlisaq, andin
shu chaghda,
peqet shu chaghdila bügünki ümmetler duch kelgen sinaqlargha
taqabil
turalaymiz.
Qérindashlar,
Islamni
özingizning barliqini atap eng yaxshi yolgha qoyung. Allahning
sizdin
kütidighini ene shu. Sizning qilalaydighiningizmu ene shu.
Hazir dunyada yüz
bériwatqan ehwallargha taqabil turushning eng yaxshi usulimu
ene shu.
Yasir
Qazining
«Némishqa ümmetlerge bu ishlar yüz
béridu?»
dégen nutuqining men tonushturmaqchi bolghan mezmunliri mushu
yerde axirlashti.
Men bu yerde bayan qilin’ghan seweblerni yuqirida
chüshendürülgen 3 chong
sewebning ichidiki 3-sewebning dawami, hemde 4-seweb, dep
chüshendim. Yeni,
Musulmanlarning bügünkidek ehwallargha kirip qélishidiki
4-seweb, özlirining
süpitining yaki sapasining töwenlikidin, shuning bilen
özlirining Musulmanliq
burchini toluq ada qilalmighanliqidin ibaret. Yuqirida bayan
qilin’ghan, Musulmanlarning bügünki
kündikidek arqida qélishining 4 sewebi Uyghurlarghimu melum
derijide mas kélidighan
bolup, men tordashlargha mezkur maqalini oqughanda, uningdiki
mezmunlarni
Uyghurlarning ehwaligha tedbiqlap béqishni tewsiye qilimen.
3.
Axirqi Söz
Men
yéqinda
öz témilirimgha chüshken inkaslargha jawaben bir qisim
köz-qarashlirimni
otturigha qoydum. Men u jawablarni yazghanda «Islam
heqqidiki gumanlar—Hazirqi qiyin waqitlar üchün körsetme»
dégen doklatni
téxi anglimighan, shundaqla «Némishqa
ümmetlerge bu
ishlar yüz béridu?» dégen nutuqtiki mezmunlarni
ésimge keltürmigen idim.
U köz-qarashlarning bir qismi néme üchün Musulmanlar dunyasi
we Uyghurlar
hazirqidek bir haletke kirip qalghanliqi heqqide bolup, men
ularni mezkur
maqalige töwendikidek qoshup qoyushni muwapiq kördüm:
--
Insanlar
3 xil éhtiyaj bilen yaritilghan: (1) Fizikiliq, jismaniy, yaki
maddiy
éhtiyaj. (2) Ilahiy, diniy, yaki rohiy (sipiritual)
éhtiyaj. (3) Eqliy (intellectual)
éhtiyaj. Hemme
insanlar üchün 1-éhtiyaj asasiy jehettin ortaq bolidu. Emma,
2- we
3-éhtiyajning her bir insandiki küchlüklük derijisi
oxshimighan insanlargha
qarap oxshash bolmaydu. Din’gha bekrek bérilip, pen’ge boshraq
bérilidighan
yashlar rohiy éhtiyaji küchlükrek bolghanlargha kiridu. Pen’ge
bekrek bérilip,
din’gha boshraq bérilidighan yashlar bolsa eqliy éhtiyaji
küchlükrek
bolghanlirigha kiridu. Méningche eslide insanlarning 2- we
3-éhtiyajliri
bir-birini chetke qaqmaytti. Eslide bir-birini toluqlaytti.
Emma hazir Islam
dinini chüshenmeslik, yaki toghra chüshenmeslik tüpeylidin
yuqiridiki ikki xil
yashlar peyda boldi. Men hazir ashu ikki xil yashlarning
otturisiki ariliqni
yéqinlashturush üchün küchümning yétishiche tirishiwatimen.
--
Méningche
hazir yer sharidiki Musulmanlar dunyasida yüz bériwatqan
nachar
ishlarni din keltürüp chiqarghan emes. Uni insanlar keltürüp
chiqarghan. Asasiy
jehettin özlirini «Musulman» dep atiwalghan, emma «Musulmanliq
shertliri» ge
asasen toshmaydighan kishiler keltürüp chiqarghan. Ashu
kishiler nachar
ehwallarni hazirmu keltürüp chiqiriwatidu. Amérikida shexsiy
dukini bar
«Musulmanlar» köp. Ularning ichidiki bir qismi yalghanchiliq
qilip, hökümetke
baj tölimeydiken. Ulardin «némishqa baj tölimeysen?» dep
sorisingiz,
«Kapirlargha baj tölimise gunah bolmaydu», dep jawab
béridiken. Emma ashundaq
jawab bergen bezi kishiler öz dukanlirida piwa bilen haraq
satidiken.
--
Men
mundaq oylaymen: Eger Allah bir küni Islam dinini hazirqi
Musulmanlarning
qolidin éliwélip, uni Yaponlargha berse, Yaponlarning qolida
bu dindin hazirqi
bilen pütünley oxshimaydighan netije chiqidu. Sewebi, (1)
Yaponlarda Islam
dinini toghra we toluq chüshen’güdek eqil bar. Bu eqilning
xéli köp qismi
ularning uzun muddet yolgha qoyulghan yuqiri süpetlik mejburi
ma’aripidin
kelgen. (2) Ularda dinni toghra élip mangalaydighan yuqiri
süpetlik ang we
semimiylik bar. (3) Ularda Islamda telep qilin’ghan exlaqiy
süpetler asasiy
jehettin toluq. Méningche Allah eslide Musulmanlardin Islam
dinigha xuddi
Yaponlar öz ejdadlirining rohigha étiqad qilghandek étiqad
qilishni telep
qilghan. Musulmanlardin axiretni untulup qalmighan asasta bir
inaq, adil,
erkin, we hörlükke tolghan jem’iyet berpa qilip, özidiki
barliq eqil, barliq
yoshurun qabiliyet we bashqa barliq imkaniyetlerni toluq ishqa
sélip, shu
asasta insaniyetning tereqqiyatigha töhpe qoshup turup
yashashni telep qilghan.
Emma méningche hazirqi Musulmanlar Allahni renjitti. Islamning
yüzini tökti.
Bashqa hemme ishlarni bir terepke qayrip qoyghan teqdirdimu,
Allah bir, Qur’an
bir we peyghembirimiz bir bolghanliqi üchün, eger hazirqi
Musulmanlarda
yuqiriraq sapa bar bolghan bolsa, ular eqil ishletken bolsa,
hergizmu
hazirqidek unchiwala köp guruh-mez’heplerge bölünüp ketmeytti.
Bir-birini
weyran qilish ishi téximu yüz bermeytti.
--
Hazir
öz ichimizdiki dinimiz heqqide qalaymiqan sözlep yürgen
kishiler asasen
dinimiz toghriliq heqiqiy türde chongqur izdinip baqmighan,
dinimizni toluq we
toghra chüshenmeydighan kishilerdin terkib tapqan. Méningche
ilim-pen’ge yürüsh
qilip, milletni güllendürüshke diniy étiqad ziyanliq emes
bolushi, emma bir
insanperwerlikke bay, adil, erkin, exlaqliq we güzel jem’iyet
berpa qilishta
choqum bir diniy étiqad yaki bashqa birer étiqad (Mesilen,
Yaponlargha oxshash
ejdadlarning rohigha bolghan étiqad) kem bolsa bolmasliqi
mumkin. Pulgha étiqad
qilidighan kishiler bilen tolghan bir jem’iyet waqtinche
maddiy jehettin
bayashat yashawatqandek körün’gen bilen, rohiy jehettin
intayin bichare kélidu,
ularning hayatining meqsiti bolmaydu, hemde azraq shamalgha
berdashliq
bérelmeydu.
--Méning
meqsitim
munberlerdiki bashqa nurghun qérindashlarningki bilen oxshash:
Milletning künini yaxshilash we milletni kelgüside ronaq
tapquzush üchün
qolimizdin kélidighan ishlarni qilip turup yashash. Men
ashuninggha oxshash
qérindashlirimizning sanining barghanséri köpiyip méngishini
tolimu ümid
qilimen. Yéqindin buyan torlargha «Islamning Uyghurlargha
bolghan ziyini»
heqqidiki sözler chiqiwatidu. Men bir tebi’iy-penchi
bolghachqa, bundaq
ishlarda abstrakt bayanlarni yaxshi körmeymen, belki
pakitlarning otturigha
qoyulushini isteymen. Méningche hazir yurttikiler din’gha
mayil kishiler bilen
din’gha mayil emes kishiler otturisida bir adil we barawer
orunda turup
bes-munazire élip baridighan shara’itqa ige emes. Bolupmu
siyasetning özlirige
paydiliq bolushi bilen din’gha mayil emesler qorqmay turup bir
qisim nersilerni
yéziwatqan bilen, yene bir terep undaq qilalmaywatidu.
Shunglashqa men shexsen
torlarda diniy témilarda bek köp bes-munazire qilishni muwapiq
körmeymen. Men
din heqqide izden’genséri din üstide toghra höküm chiqirish
undaq addiy yaki
asan ish emeslikini, uning nahayiti köp bedel yaki ejir telep
qilidighanliqini,
hemde hazir Uyghur jem’iyitide yüz bériwatqan xéli köp nachar
ishlarning sewebi
Islam dini emes, belki Uyghur xelqining Islam bilimlirini öz
ichige alghan
uniwérsal bilim sewiyisi yaki bilim sapasining töwen bolushi
ikenlikini hés
qiliwatimen. Emeliyette pütün Musulman dunyasini hazirqidek
bir haletke ekélip
qoyghan nersimu ene shu: Musulmanlarning uniwérsal bilim
sewiyisining
töwenliki, we shuningdin kélip chiqqan kishilik sapaning
töwenliki. Sapasi
töwen xelqqe bir dane göher bersingiz, ular uningdin bir tal
tashning ornida
paydilinidighan gep iken. Shunglashqa men gunahni Islamgha
artiwatqan
qérindashlargha izchil türde yaman ehwalni keltürüp chiqarghan
insan amili
bilen diniy amillarni ayrip chiqishni, mesililerge bu ikki
amilni perqlendürgen
asasta qarashni, Islam dinini heqiqiy türde toghra we toluq
chüshenmey turup,
uninggha baha bermeslikni teshebbus qilip kéliwatimen. Bu
jehette méning
meydanim hazirmu oxshash. Shunglashqa Uyghurlar üchün
1-derijilik muhim ish
pütün xelqning omumiy bilim sewiyisi we süpitini östürüsh.
Uyghurlarni maddiy
we eqliy turmushta tereqqiy qilghan eller xelqlirining
sewiyisige yetküzüsh
üchün, ma’aripqa tayinip, tebi’iy-pen, téxnologiye,
inzhénérliq we matématikini
barliq küch bilen yükseldürüp, shu asasta pütün Uyghurlar
nopusi ichidiki
ishchilar bilen inzhénérlarning nisbitini östürüp, sana’et
bilen iqtisadni
tereqqiy qildurush. Bezi dinsiz jem’iyette puldarlarning sani
tarixta körülüp
baqmighan derijide köpeygen bilen, ular yashawatqan muhit,
ularning insanliq
sapasi we ularning exlaqiy süpiti tarixta körülüp baqmighan
derijide, hemde
ademni chöchütidighan derijide buzuldi we töwenlep ketti.
Ashundaq ehwalni bir
xil dinsiz tüzülme yaki ilahiy étiqadsiz tüzülme astida turup
hel qilghili
bolamdu-yoq, uni buningdin kéyinki emeliyet ispatlaydu.
Yuqiridikiler
méning
shexsiy köz-qarashlirim. Emdi men mezkur maqalini Yasir
Qazining «Islam heqqidiki
gumanlar—Hazirqi qiyin waqitlar üchün
körsetme» dégen doklatining xulase qismi bilen
axirlashturimen:
Peyghember
eleyhissalam
we sahabilerde ilahliq (sipirituality)
bar bolghan, güzel exlaq bar bolghan, hemde ularning
hayatining meqsiti bar
bolghan. Bizning ümmetlirimizde bar bolushqa tégishlik
nersiler del ene shu.
Biz özimizning mewjut bolup turushidiki meqsetni bilimiz. Biz
exlaqqa eng bay,
eng merd, yashan’ghanlargha eng hörmet qilidighan, we
ademgerchiliki bilen
ghururi bar kishilermiz. Ashu süpetler bu dunyadiki maddiy
mukapatlardin köp
üstün turidu. Bizning dunyagha béreleydighinimiz bizning
pulimiz emes, bizning
unwanimizmu emes, belki bizning insanlar jem’iyitige bir
ispatchi bolup
yaritilghanliqimiz. Zimmimizge bashqilargha heqiqetni
yetküzüsh, exlaqliq
üstide telim bérish, adaletlikni gewdilendürüsh,
Musulmanliqning néme
ikenlikini ispatlash, aliyjanabliqni körsitip bérish, hemde,
eng muhimi, eng
aliy derijilik uchurgha wekillik qilish wezipisi yüklen’gen.
Qérindashlar, biz
hazir bir nahayiti qalaymiqan dewrde yashawatimiz. Dunyada
nurghun ishlar yüz
bériwatidu. Shundaqtimu men silerdin özünglarning en’ene we
yadikarliqliridin
pexirlinishni, özünglarning kimlikidin pexirlinishni,
özünglarning rohiy
qandashliqidin minnetdar bolushni telep qilimen. Yaratquchimiz
silerge ata
qilghan sowghatning bir étiqad ikenlikini, u sowghat silerge
dunya bilen
hembehrimen bolush üchün ata qilin’ghanliqini, Islamdin ibaret
bu sowghatning
dunyadiki eng qimmetlik sowghat ikenlikini, uning eng yuqiri
derijilik
muweppeqiyet ikenlikini toluq chüshinip yétishinglarni ümid
qilimen.
Paydilinish
Matériyalliri:
[1]
Doubts
about Islam - Guidance for Challenging Times
https://www.youtube.com/watch?v=-dL-SDO2k2w
[2]
Bilimxumar:
Hazirqi Zaman Musulman Elliri Qandaq Shekillen’gen?
http://bbs.bagdax.cn/thread-23219-1-1.html
[3]
Bilimxumar:
Musulmanlarning Güllinishi we Ajizlishishigha Seweb Bolghan
Asasiy
Amillar
http://bbs.bagdax.cn/thread-23424-1-1.html
[4]
Why
Is This Happening To The Ummah
https://www.youtube.com/watch?v=BZaGcLkwzfU
[5]
Current
State of the Ummah
https://www.youtube.com/watch?v=htwB5-n-Qos
Bu maqalini inimiz
«Pidakar» tehrirlidi.
Bu
maqalini
héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq
torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq
shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq
Uyghurlargha mensup.