Dost Tallashta Bilishke Tégishlik Muhim Ishlar

Erkin Sidiq

2015-yili 10-ayning 16-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.bagdax.cn/thread-35329-1-1.html

Tor ismi «Mayin» dep yézilidighan bir qérindishimiz baghdash munbiri (http://bbs.bagdax.cn/thread-32282-2-1.html, 10-qewet) de manga töwendiki inkasni qalduruptu:

«Essalamu eleykum, Bilimxumar ependi!

Tor dunyasi arqiliq bizge yéngi uchur we bilimlerni biriwatqanliqingizdin tolimu söyünimen, hem maqaliliringizni imkanqeder toluq oqushqa tiriship, nurghun bilimlerge ige bolup kélwatimen. Buning üchün sizge peqet rehmetla déyeleydikenmen, addi rehmitimni qubul qilghaysiz.

Öz pikrimge kelsem, yéqindin béri bir ademning qandaq kishiler bilen arlishishi shu ademning köz qarshi we idiyisining özgirishini keltürüp chiqramdu? Digen mesilide köp oylindighan bolup qaldim, men ezeldin bu mesilige «adem özi qandaq bolsa shundaq ademler bilen arliship ötidu» dep qaraytim, emma bir dostum bu qarshimni ret qilip, mundaq dédi: «her qandaq tebiqidiki her qandaq yolda mangghan ademler (zeher sodisi qildighan, adem sodisi qildighanlardin bashqa) bilen arliship ötken yaxshi, buning jemi’iyetni chüshinishte paydisi bar, deydu. Shuning bilen yene qayta oylandim. Uning diginimu melum jehettin éyitqanda orunluq iken. Emma yenila uning bu qarishini quwetlep mutleq toghra dep qarimaymen.

Méning bilmekchi bolghinim: melum da’irdiki ijitma’iy muhit, siyasiy tüzülme we etraptiki ademlerning idiye köz qarashliri shu muhit da’iriside yashawatqan ademge qandaq tesirlerni körsitidu. Burunqilar éyitqandek, «yaman’gha yoluqsang yarisi, qazan’gha yoluqsang qarisi yuqar» digen temsildek ilghar idiyidiki bir toptin ayrilip, uzun mezgil idiyisi anche tereqqiy qilmighan bir top kishiler arsida yashap qalghan kishilerde qandaq rohiy we idiye jehettin qandaq özgirish bolushi mumkin? Hemimizge ayan, yurtimizda jughrapiylik jehettin ayrilghan shimal we jenupning siyasi tüzülmiside, muhitida, shu yerlik kishilerning idiye köz qarashlirida nurghun oxshimasliqlar bar, shimal we jenup kishilirining qimmet qarash, idiye jehette birlikke kélishige qandaq shara’it kérek? Yene biri, dölitimizde puqralargha paydiliq nurghun siyaset tedbirler, yölesh yardem qilish siyasetliri yolgha qoyulwatidu. Diqqet qilsam, töwen kapaletlik turmush puli élish üchün bay bolsun namrat bolsun yol mangidighan ishlar köpken. Men bu ishni peqet kallamdin ötküzelmidim. Ularning qarishiche, bikargha béridighan pul bolghandikin uning buninggha yalwurup yol méngip éliwalsa yaxshiken. Emma nurghun shu pulgha éhtiyajliq kishiler yenila qiynalmaqta. Siz bu xildiki kishilerning qimmet qarishigha qandaq qaraysiz?

Yuqarqi mesillerni chöridigen asasta, ijtima’iy muhit we ademning ademge körsitidighan tesiri heqqide yéngi bilimlerdin bizni xewerdar qilsingizken digen ümidim bar, rehmet. »

«Mayin» qérindishimizning uchurini oqughandin kéyin, bir az oylandim, hemde azraq izdendim. Men mezkur maqalide dost tallashta bilishke tégishlik muhim ishlar üstide toxtilimen.

Bir ademning qanchilik dosti bolsa eng muwapiq bolidighanliqi her bir ademge qarap oxshimaydu. Méning öz sergüzeshtlirim we chet ellerge chiqqandin buyan közetkenlirim asasida yekünlep chiqqan xulase mundaq: Eqilliq ademlerning dostliri ikki chembirekning ichide bolidu.

Biri kichik chembirek bolup, uningda dildash dostliri, bilim we qabiliyet jehette özini toluqlaydighan, tallighan hayat yoli oxshash yaki oxshap kétidighan kishiler bar bolidu. Mesilen, méning bir kichik chembirikim ichide öz ehwalimiz üstide qattiq bash qaturidighan, qattiq izdinidighan, hemde öz ehwalimizni yaxshilash yolida qolidin kélidighan hemme ishlarni qilishqa tirishidighan ot yürek qérindashlirimiz bar. Méning yene bir kichik chembirikim ichide men qiliwatqan yéziqchiliq ishlirimgha emeliy we rohiy jehettin yéqindin yardemde boluwatqan qérindashlirimiz bar. Men bu ikki chembirek ichidiki köpinche qérindashlar bilen tor arqiliq tonushqan. Hemde ularning xéli köp qismi bilen hazirghiche bolghan ömrümde birer qétim körüshüp baqmighan. Emma, bir yerde körüshüp qalsaq, xuddi kichikimizdin tartip bille chong bolghan dostlardek bir demdila ichqoyun-tashqoyun bolup kétimiz. Ayalim bilen ikkimiz Amérikidin bashqa döletlerge sayahetke barghanda ene shundaq ömrimizde birer qétimmu körüshüp baqmighan dostlarning öyige chüshüp, yaki bolmisa ular mexsus bizni dep teyyarlighan sorunlargha bérip, ularning qizghin kütüwélishigha we nahayiti zor yardimige érishtuq. Shularning bolghinidin bizning sayahitimiz tolimu muweppeqiyetlik boldi. Bu xil ehwal hazirmu dawamlishiwatidu.

Yene biri bolsa chong chembirek bolup, uningda her xil ademler bar bolidu. Hemde ular özining kishilik munasiwet torining ezaliri bolidu. Mesilen, méning chong chembirikim ichide men bilen bir shtatta turidighan, we biz bille méhmandarchiliq qilip ötidighan Uyghur wetendashlirimiz bar. Ular bilen biz sorunda bille oynaymiz, emma ularning ichide manga oxshash maqale yézish u yaqta tursun, méning birer parche maqalemni toluq oqup qoyidighanlarmu asasen yoqning ornida. Bir ademning muweppeqiyetlik bolushida bu ikki xil guruppidiki ademlerning hemmisi muhim rol oynaydighan bolup, ular bir-birini tolduridu. Emma bir-birining ornini alalmaydu. Eger siz ashu ikki guruppining ichidiki peqet biri bilenla ariliship, yene biri bilen arilashmisingiz, siz chong ziyanlarni tartisiz. Yaki bolmisa özingizge paydiliq köp pursetlerdin mehrum qalisiz.

Amérika ma’arip sistémisi yash-ösmürlerde ijtima’iy munasiwet iqtidarini yétildürüshni intayin qattiq tekitleydu. Ata-anilar balilirini bashlan’ghuch yéshigha toshqanda, yaki uningdinmu burun Shenbe-Yekshenbe künliri yaki mekteptin qoyup bergendin kéyin her xil pa’aliyet élip baridighan tenheriket türlirige qatnashturidu. Amérika mektepliride tapshuruq bek az bolghachqa, bundaq qilghanda, biri balilarni yaman ishlargha ariliship qélishtin tosup qalghili bolidu. Yene biri ularda kishilik munasiwetni qandaq bir terep qilish, qandaq qilip köpligen kishiler bilen hemkarliship bir ishni wujudqa chiqirish qabiliyetlirini yétildüridu. Üchinchisi, bundaq qilish balilarning bedinining saghlam bolushighimu zor derijide paydiliq. Tötinchisi, bundaq qilish balilarning özidiki talantlarni we özining qiziqishini bayqiwélishigha nahayiti obdan pursetlerni yaritip béridu.

Yuqiriqidek, mektepning sirtidiki tenheriket türliridin bashqa, Amérikining bashlan’ghuch, ottura we aliy mekteplirining hemmiside oqughuchilarning her xil kespiy guruppiliri bar. Ular «Oqughuchilar kulubi» (student club) dep atilidu. Mesilen, qar téyilish kulubi, su üzüsh kulubi, mashina kulubi, we radi’o kulubi dégendek. Mektep bu kulublarning teshkillinishige yardem qilidu. Bezide yétekchi oqutquchimu békitip béridu. Emma ularni mangdurush ishini pütünley oqughuchilar özliri qilidu. Bundaq ishlarningmu yuqirida tilgha élin’ghan 4 xil ehmiyiti bar bolup, uningdin bashqa yash ösmürler özi qiziqqan yaki özi yaxshi qilalaydighan birer sahede kichikidin bashlapla özini téximu tereqqiy qildurush pursitige érishipla qalmay, özi yaxshi körgen ish bilen shughullinip, hayatini nahayiti xushal we menilik ötküzidu.

Oghlum Dilshat ottura mektepte oquwatqan waqitta, men bir qétim uning mektipi orunlashturghan ishlargha qatnashtim. Hetta bir qétim «ata-anilardin terkib tapqan meslihetchi guruppisi» ghimu eza bolup berdim. Shu chaghda mektep rehberliri bizge mundaq bir ishni éytti: Yash-ösmürler üchün derstin sirtqi pa’aliyetlerge qatnishish ularning derslerde ela netije bilen oqughini bilen oxshash derijide muhim. Eger bir oqughuchi hemme derslerde ela netije bilen oqup, dersning sirtidiki ishlarda yoq bolidiken, eng köp bolghanda u oqughuchi peqet yérim adem bolidu. Köpinche waqitlarda uningdinmu töwenrek turidighan adem bolup qalidu.

Ene shundaq bolghachqa, Amérikidiki dangliq mektepler oqughuchi qobul qilishta oqughuchining ottura mekteptiki oqush netijisi bilen uning derstin sirtqi pa’aliyetlerge qatnishish ehwaligha oxshash derijide qaraydu. Xéli köp mektepler qobul qilinidighan oqughuchilargha mundaq shert qoyidu: Öz mektipige iltimas qilishtin burun, doxturxana yaki ammiwi teshkilatqa oxshash bir yerde kem dégende 60 sa’et pida’iy bolup ishligen bolush. Bu yerde mektepler bir oqughuchining burun derstin sirtqi pa’aliyetlerge qatnishish ehwalini oqughuchilarni derijige ayrishning bir xil sherti süpitide paydilinidighan bolsimu, bu ishta közde tutuwatqan asasliq nerse oqughuchilarni uniwérsal tereqqiy qildurush, bolupmu ularni ijtima’iy munasiwette nahayiti qabiliyetlik qilip yétildürüshtin ibaret.

Emdi öz ehwalimizgha qarap baqidighan bolsaq, Uyghurlar kishilik munasiwette, kishiler bilen kishiler otturisidiki alaqide, we lidérliq (bashliqliq) qabiliyitide bir qeder ajiz. Öz-ara munasiwette özining meqsitini éniq we ixcham halda uqturalmasliq, öz bilimini bashqilargha ünümlük halda yetküzelmeslik ehwallirimu éghir. Nurghun yashlirimiz bashqilardin toghra so’alni sorash yaki so’alni toghra sorash jehettimu nahayiti ajiz. Buning asasliq sewebi Uyghur ma’aripida yuqirida bayan qilin’ghan oxshash bir sistéma mewjut emeslikidur.

Kishilik munasiwetni ilmiy, aqilane we ünümlük élip bérish iqtidarlirini dersxanida ögetkili yaki ögen’gili bolmaydu. Ularni choqum emeliyet jeryanida öginish kérek.

1-resim: Dostlar bille ötküzgen köngüllük peytlerdin bir körünüsh. Amérikida yashawatqan 5 jüp er-ayal 2014-yili 1-Öktebir künidin 8-Öktebir künigiche Italiyening Rim shehiride bir chong tipliq sayahet paraxotigha chüshüp, Yawropadiki 3 döletning 10 shehirini sayahet qilghan. Bu resim shu chaghda paraxotning üstide tartilghan.

Stashiya Pi’érs (Stacia Pierce) Amérikidiki «Eng aliy turmush usuli shirkiti» (Ultimate Lifestyle Enterprises) dégen shirketning lidéri, turmush meslihetchisi we kesip mutexessisi bolup, u 2014-yili yazghan bir parche maqalide toghra dost tallashta bilishke tégishlik 11 xil muhim ishni otturigha qoyghan. Men töwende ashu maqalining mezmunini bayan qilip ötimen. Eger uninggha öz köz-qarishimni qoshup qoymaqchi bolsam, uni bir «ilawe sheklide» qisturup qoyimen.

Kishilik munasiwet bir lifitqa oxshaydu. U bezide sizni yuqirigha örlitidu, we bezide sizni peske töwenlitiwétidu. Bashqilar bilen ornatqan her bir munasiwet uzun-muddetlik bolmaydu. Bezide siz özingizni bir waqti alliqachan ötüp ketken ziyanliq munasiwet ichidin tapisiz. Shunglashqa toghra munasiwetlerni tallash tolimu muhim. Özingizning uzun muddetlik muweppeqiyitige kapaletlik qilish üchün choqum dostlarni toghra tallishingiz kérek. Dostlarni toghra tallashta töwendiki ishlarni bilishingiz kérek:

1. Özingizdin Üstün turidighan ademlerni tallang

Eger siz turmushingiz, kespingiz we shirkitingizni yene bir baldaqqa yükseldürmekchi bolidikensiz, choqum özingizdin bir baldaq üstün turidighan kishiler bilen dost bolushingiz kérek. Shu arqiliq siz neziringizni téximu chong mumkinchiliklerge tashliyalaysiz. Siz özingiz bilen oxshash xildiki kishiler bilen bille bolghanda, özingizni eng rahet hés qilishingiz bir tebi’iy ehwal bolup, ashundaq qilsingiz boluwéridu. Emma, siz bezide özingizning rahet rayonining sirtigha chiqip, sizni téximu chong ishlar, yéngi uchurlar we téximu yuqiri sewiyilik turmush ichige élip kéreleydighan kishiler bilenmu dost bolushingiz kérek. Eger siz ashundaq dostlarnimu qedirleydikensiz, siz téximu yuqiri pellige chiqalaysiz.

2. Dostni qimmet qarishi özingizningki bilen oxshiship kétidighan kishilerdin tallang

Renggareng kishiler bilen arilishishning köp jehettin paydisi bar bolsimu, qimmet qarishi we eqide mesilisige kelgende, özingizning eng yéqin dostlirini dildash kishilerdin tallisingiz eng yaxshi bolidu. Siz bashqilarning pikirlirige we bashqilarning siz bilen perqlinidighan tereplirige hörmet qilalaydighan bolghan teqdirdimu, eger siz özingizningki bilen oxshash qimmet qarishigha ige kishilerni dost tutsingiz, siz bezi ishlarda muresse qilishqa mejburi bolmaysiz, hemde bashqilarning yaman tesirige uchrimaysiz. Dostlarning qimmet qarashliri oxshash bolghanda, ular öz-ara yardemlishidu we bir-birini nazaret qilidu.

3. Ortaq nishani bar kishilerni dost tutung

Bundaq ademlerni «özining hayatiy meqsitining shérikliri» dep qarashqimu bolidu. Sizning özingizning nishanliri bilen oxshash nishanliri bar dostliringiz bar bolidiken, siler algha ilgirileshte bir-biringlargha türtke bolalaysiler. Siler ortaq nishaninglar üchün birlikte küresh qilip, ashu nishanlarni emelge ashurushta bir-biringlargha medet béreleysiler.

4. Qabiliyet jehette sizdiki boshluqni tolduralaydighan kishilerni dost tutung

Hemme ademning artuqchiliqliri we ajizliqliri bar bolidu. Siz özingizdiki ajizliqlarning néme ikenlikini bilisiz. Dostlarni toghra tallash arqiliq, sizde yoq, emma dostlarda bar talant, maharet we qabiliyetlerdin paydilinalaysiz. Dostlar bir-birining artuqchiliqliridin paydilansa, hemme terep teng payda alidu.

5. Sizni eng yuqiri derijide tirishishqa qistaydighan, sizge türtke bolidighan, we sizge medet béridighan kishilerni dost tutung

Héch kim selbiy pozitsiyelik yaki dawamliq chüshkün yüridighan bir adem bilen dost bolushni xalimaydu. Biz adette ijabiy pozitsiyelik we dawamliq bizning rohimizni janlandurup qoyidighan kishiler bilen bille yürüshni xalaymiz. Sizning dostingiz qaysi katégoriyege kiridu? Sizning ular bilen bolghan parangliringiz qandaq paranglar? Sizning eng yaxshi dostingiz sizning gépingizge qulaq salidighan, her qandaq ehwal astida sizge ijabiy jehettin yar-yölekte bolalaydighan kishilerdin bolushi kérek.

6. Qiziqishliri sizningki bilen oxshash kishiler bilen dost bolung

Qiziqishliri sizningki bilen oxshash dostliringiz sizning turmushingizni téximu huzurluq qilidu we béyitidu. Siz undaq dostliringiz bilen sirtqa chiqip, her xil pa’aliyetlerni bille qilalaysiz.

7. Bilimge qattiq teshnaliqi bar kishiler bilen dost bolung

Hayat dégen öginish, ösüsh we yüksilish jeryanidin ibaret. Bilimge qattiq teshnaliqi bar kishiler bilen dost bolsingiz, siz ulardin bilim alalaysiz. Ularmu sizdin bilim alalaydu. Sizge birer yaxshi kitabni tewsiye qilalaydighan, yaki sizge özingizning yuqiri baldaqqa örlishi üchün paydiliq bolghan uchurlarni béreleydighan kishiler bilen dost bolush tolimu muhim. Kitabni köp oquydighan dostlar paranglishishqimu nahayiti usta kélidighan bolup, ular bilen paranglishishning özimu bir xil nahayiti huzurlinarliq ish.

8. Küresh nishaningizgha shérik bolalaydighan kishilerni dost tutung

Nishanliri we ghayiliri sizningki bilen oxshash bolghan, sizni öz nishanliringiz we ghayiliringizni emelge ashurushqa righbetlendüridighan kishilerni «küresh nishanliringizgha shérik bolalaydighan kishiler» deymiz. Siz ashundaq kishilerge öz meqsitingizni éytsingiz, ular sizning nishaningizdin chetnep ketmey, toxtawsiz tirishishingizgha yardem qilidu. Ularning sizning qandaqraq qilip kétiwatqanliqingizni tekshürüp turushigha, we sizdin algha bésish ehwalingizni sorap turushigha yol qoyung. Sizmu ulargha shundaq qiling.

9. Sizning muweppeqiyitingizni tebrikleydighan kishiler bilen dost bolung

Sizning dostliringiz yalghuz sizning ishliringizni ichige sighduralaydighan bolupla qalmay, sizning netijiliringizni tebrikleydighanmu bolsun. Sizning heqiqiy dostingiz siz öz sepiringizning her bir pellisini tamamlighanda, we her qétim birer netije we muweppeqiyetke érishkende sizni tebrikleydu. Ular sizning muweppeqiyitingiz üchün chin könglidin xushal bolidu, hemde bashqa hemme kishilerdin burun sizge «Mubarek bolsun!» deydu. Bundaq dostlarni tapmaq tes, shunglashqa ashundaq kishilerni tapqanda ularni özingizge yéqin tutung.

10. Ishni wujudqa chiqiridighan kishiler bilen dost bolung

Ishni wujudqa chiqiridighan kishiler özlirining nishanlirigha we muweppeqiyitige intayin estayidil mu’amile qilidu. Ular hayatqa boshangliq bilen mu’amile qilmaydu, hemde tayini yoq ishlar üchün waqit israp qilmaydu. Ular derhal emeliy heriketke ötidu we ishlarni wujudqa chiqiridu. Eger siz özingizni ishni wujudqa chiqiridighan ademlerning biri, dep hésablaydikensiz, u halda özingizge oxshash kishilerdin dost tallang.

11. Bashqilardin alghanni ulargha yandurung. Her bir dostluq «élip ber» munasiwiti üstige qurulghan

Eger siz dostliringizning nahayiti ésil kishilerdin bolushini ümid qilidikensiz, aldi bilen özingiz bir ésil adem bolung. Eger siz «altun qa’ide» boyiche yashisingiz, yeni siz bashqilardin özingizge qandaq mu’amile qilishni kütken bolsingiz sizmu bashqilargha shundaq mu’amile qilsingiz, siz hergizmu ümidsizlinip qalmaysiz. U chaghda sizning yéqinliringiz bilen bolghan dostluqingiz nahayiti netijilik we paydiliq bolidu.

Yuqiridiki mezmunlarni oqughandin kéyin, siz yéqinliringiz bilen bolghan munasiwitingizni bir qétim bahalap béqing. Sizning dostliringiz yuqiridiki ölchemlerge toshamdiken? Sizning dostliringizning ichide sizning küresh nishaningizgha shérik bolalaydighan kishilermu barmiken? Eger bar bolsa, u nahayiti yaxshi bolghini. Eger yoq bolsa, siz dostliringizni qaytidin tallaydighan waqit yétip kéliptu. Siz yuqiridiki uchurlardin paydilinip yéqinliringiz bilen bolghan munasiwetlerning süpitini östüreleysiz, hemde uzun-muddetlik muweppeqiyetke érisheleysiz.

Stashiya Pi’érsning maqalisining mezmuni mushu yerde axirlashti.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] Eleven Secrets to Choosing the Right Friends

http://www.huffingtonpost.com/stacia-pierce/11-secrets-to-choosing-th_b_6038658.html

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Visits Number