Balingizning Öz Ghayisi Üchün Küresh Qilishigha Yol Qoyung

Erkin Sidiq

2015-yili 9-ayning 18-küni

Kona yéziq nusxisi:

http://bbs.bagdax.cn/thread-34037-1-1.html

http://bbs.bozqir.com.cn/forum.php?mod=viewthread&tid=7951
 
PDF Nusxisi:  http://www.meripet.com/2015/20150918_child_own_goal.pdf

Men yéqinda chet elge chiqqili 10 yil bolay dégen bir ukimizdin töwendiki bir parche xetni tapshurup aldim:

«Essalamu eleykum hörmetlik Erkin Sidiq aka,

Bu xetni qayta-qayta ikkilinishlerdin kéyin yéziwatimen. Sewebi birinchidin, sizning waqtingizni élip qoyushum mumkin, dep ensiridim. Belkim siz weten ichi we sirtidiki qérindashlirimizdin künde nurghun xet tapshurup élishingiz, hemde ulargha estayidilliq bilen bir-birlep jawab qayturushingiz mumkin. Ikkinchidin, özümning meghlup bolghinini, esli nishanimgha yételmiginini héch kimge iqrar qilip baqmighan, hetta özümning iqrar qilishimmu teske toxtighan idi. Emma, méning ehwalim nurghun perzentlirimizde tekrarliniwatqan bolghachqa, hemde sizni könglümde dadamdek yaki akamdek yéqin sanighachqa, axiri gheyretke kélip, bu xetni yéziwatimen.

Bu döletke kelginimge 10 yilgha yéqin boldi. Bashlanghuch mekteptin taki aliy mektepkiche intayin yaxshi oqudum. Nurghun teqdirname hem oqush mukapatlirini aldim. Könglümge chong nishanlarni püküp, chet elge kelgen idim. Dokturant bolush arzuyum bar idi. Emma, özüm qiziqqan kesipte oquyalmidim. Uning sewebi, dadam méningmu öziningki bilen oxshash kesipte oqushumni xalaytti. Men Uyghur ata-anilar mendek perzentlirige dunyadiki bashqa her qandaq millettin artuq méhir béridu, dep oylaymen. Biz perzentlermu asasen ata-animizning gépini yirmaymiz. Dadamning manga singdürgen ejri we iqtisadi bedellirige yüz kélish üchün, men u arzu qilghan kesipni oqushni tallidim. Nechche yilning aldida apam tuyuqsiz tügep ketti. Tetil toshqandin kéyinmu zerbidin eslimge kélelmigen bir halette dadamning zorlishi bilen chet elge qaytip keldim. Men oqumaqchi bolghan kesipte chet elliklerge oqush mukapat puli bérilmeydighan bolup, méning u oqushning chiqimini kötüreligüdek shara’itim bolmighachqa, men aldi bilen bir az ishlep, pul yighip, andin oquy, dep oylap, bir ish tépip ishleshni bashlidim. Lékin iqtisadiy bésimlar tüpeylidin, chet eldiki oqushumni hazirghiche bashliyalmidim. Men özümni ‹zaye boldum, meghlup boldum›, dep hésablaymen. Dadam mendin razi emes, özümmu özümdin intayin narazi. Bu meghlubiyetning eng asasliq sewebi özüm qiziqqan kesipni oqumighinimdin boldi. Apamning tügep kétishi méning özüm qiziqqan kesiptin waz kéchishimge peqetla bir bahane bolghan bolushi mumkin.

Yuqiriqi shexsiy sergüzeshtlirimni sözleshtin meqsitim, bizning zor köpchilik ata-anilar perzentlerning qiziqishlirigha hörmet qilmay, yashlarning öz tallashlirigha yol qoymay, ata-anilar özliri toghra dep qarighan köz-qarashlirini balilirigha téngip qoyidighan ehwal éghirken. Hetta xéli oqumushluq kishilerdimu bu xil ehwal éghir iken. Ata-anilar perzentlerni ayrim bir musteqil adem, dep oylimay, özining hayatini dawam qilghuchi yaki özining emelge ashmighan arzulirini emelge ashurghuchi, dep tonup, hemme qararlarni balilirigha wakaliten chiqirip béridiken. Yaki meslihetleshken teqdirdimu, yenila öz arzuliri terepke yétekleshni asas qilidiken. Menche bu bizdiki bir éghir mesile. Mushundaq özi qiziqmighan kesiplerge oqushqa teqsimlen’gen yaki mejburlanghan perzentlirimiz talantini jari qildurushtin mehrum qalidu, dep oylaymen. Eger kéyin perzent terbiyisi toghrisida ata-anilargha teklip, tewsiye béridighan maqalilerni yézip qalsingiz, balilarning qiziqishigha ehmiyet bérishni tekitlep qoyushingizni bekmu ümid qilimen.»

Körginimizdek, yuqiridiki xet nahayiti yaxshi yézilghan bir parche xet bolup, uningda hazir Uyghur jem’iyitide saqliniwatqan bir éghir mesile nahayiti chüshinishlik we etrapliq tehlil qiliniptu. Méning mezkur yazmini teyyarlishimgha mana mushu xet türtke boldi (Eslidiki xet buningdin sel uzunraq bolup, uning qalghan qismi mezkur maqalining mezmunigha a’it bolmighachqa, uni bu yerge kirgüzmidim).

Chet elde men yaxshi bilidighan bir Uyghur tonushum bar. Uning dadisi yéshi 50 tin ashqandin kéyin bir az késelchan bolup qélip, eyni waqitta aliy mektep kespini tallaydighanda dadisi uningdin Ürümchidiki tébbiy uniwérsitétining dawalash kespini tallashni telep qilghan. Shuning bilen u ashu kesipni tallap oqughan. Emma oqushni püttürüp, bir xizmet tépip bolghuche uning dadisi tügep ketti. U Ürümchide öz kespige tayinip kün kechürüsh yolida on nechche yil éghir japalarni tartip, turmushta tolimu qiynaldi. Shu mezgilde apisimu tügep ketti. Uningdin kéyin u chet elge chiqti. Nurghun eller Junggoning tébbiy uniwérsitétlirining unwanlirini étirap qilidu. Emma Amérika, hetta Türkiyedek ellerdimu resmiy doxtur bolup ishlesh üchün ashu döletning tilida élinidighan, ötüsh yerlik millet kishiliri üchünmu intayin qiyin bolghan bir qatar kespiy imtihanlarda layaqetlik bolushi kérek. Méning bilishimche hazir Amérikida ashundaq qilalighan Uyghurdin 3-4 tek adem bar bolup, ularning ichidiki kem dégende biri doxturluq kespini Amérikida oqughan. Héliqi tonushumning chet el tili sewiyisi yaxshi emes bolup, chet elge chiqqandin buyan bir tereptin balilirini béqip, yene bir tereptin chet el tilini öginiwatidu. U kéyinche chet elde öz kespini dawamlashturalamdu-yoq, eger dawamlashturalisa qachan shundaq qilalaydu, hazir uni azraqmu bilmeydu. Umu özining dadisi tallap bergen doxturluq kespini anche yaxshi körmeydu.

Manga hazirghiche élxet yazghan ukilar ichide aliy mektepke kirgendin kéyin oqushta meghlup boluwatqan yashlar nahayiti köp. Ularning ichidiki bir qismi özi tallighan kesipke teqsim qilinmay qalghan, shuning bilen oqush qizghinliqini yoqatqan yashlar. Yene bir qismi bolsa, xuddi yuqiridiki manga xet yazghan ukimizgha oxshash, kesipni ata-anisining arzusi boyiche tallighan, emma aliy mektepke kélip, kespiy oqushini bashlighandin kéyin, özining u kesipke azraqmu qiziqmaydighanliqi, yaki bolmisa u kesipni özining zadila qilalmaydighanliqini bayqap, shuning bilen oqushtin bel qoyuwetken yashlar. Men her qétim ashundaq ukilardin xet tapshurup alghanda, könglüm bir qanche kün’giche perishan bolup kétidu. Ulargha intayin ichim aghriydu. Ulargha nahayiti hésdashliq qilimen. Hemde özümning barliq bilimlirini ishqa sélip, ularning ehwalini özgertishke paydisi tégidighan meslihetlerni bérishke tirishimen. Undaq qilishimdiki seweb, méningmu özüm yaxshi körmeydighan ishlarni qilishqa mejburi bolup qalghan waqitlirim bolghan. Ashundaq waqitlarning biri 1976 – 1977-yilliri men Onsu nahiyisidiki bir shal uruqchiliq meydanida déhqan bolup «qayta terbiye» alghan mezgilim. U chaghda bizni saqlap turuwatqan héch qandaq istiqbal mewjut emes bolup, biz peqet 20 som ma’ash béridighan bir ishchi bolushni nishanlap, qattiq ishligen iduq. Men üchün bir yashning öz arzusi, öz nishani we öz ghayisi boyiche ish élip baralmasliqi bir intayin paji’elik ehwal.

1-resim: Dadining oghligha yardem bérishi

Balisi üchün kesip tallap bergen ata-anilar eslidiki qa’ide boyiche balilirining ashu kesip bilen shughullinip yashishigha bashtin-axir yardemde bolushi, héch bolmighanda balisi yene bir dunyagha seper qilghuche balisining qéshida bille turup bérishi kérek idi. Emma Allah insanlarni undaq yaratmighan iken. Hemme ata-anilar balisi özliri tallap bergen kesipni oqushni yaki ashu kesipte ishleshni bashlap anche uzun ötmeyla balilirini tashlap qoyup, özliri yene bir dunyagha seper qilip kétidiken. Bala bolsa qalghan hayatini ata-anisi tallap bergen, özi azraqmu yaxshi körmeydighan héliqi kesipni qilip ötküzüshke mejburi bolidiken.

Méning chüshinishimche, yaratquchimiz perishtilerni hemme ishta Allahning buyruqi boyiche ish qilidighan qilip yaratqan. Perishtilerge qilmaqchi bolghan ishlarni özliri tallaydighan, bir ishni özliri qarar qilidighan erkinliklerni bermigen. Insanlargha bolsa nurghun ishlarda özining ishini özi tallaydighan, özining yolini özi tallaydighan, we özining qararini özi alidighan erkinliklerni bergen. Perishtiler bilen insanlarning eng chong perqi ene shu. Shunglashqa perishtiler ichide gunahkarlar yoq. Insanlar ichide bolsa yaxshilirimu bar, eskilirimu bar. Eger yaratquchimiz xalighan bolsa, insanlarnimu perishtilerdek yaratqan bolatti. Yaratquchimiz insanlargha héliqidek erkinlikni bergende, undaq erkinliklerni her bir ademge ayrim-ayrim bergen. Balining erkinliklirini uning ata-anisigha bergen emes. Emma, xuddi biz yuqirida körginimizdek, ata-anilarning erkinliklirining ichide balisining bezi erkinliklirini tartiwalalaydighan hoquqmu bar iken. Bu mesilining özimu bir ayrim téma bolalaydighan bolup, men bu yerde u téma üstide buningdin artuq toxtalmaymen.

2-resim: Apining qizigha yardem bérishi

Töwende men yashlargha yaki «balilar» gha néme üchün ata-anilar özliri üchün kesip tallap bérishke, özliri üchün ghaye tiklep bérishke amraq ikenlikini chüshendürüp bérimen. Ata-anilargha bolsa néme üchün perzentler özlirining kespini özliri tallishi kérekliki, özlirining ghayisini özliri turghuzushi lazimliqi, we balilarning ata-aniliri burun emelge ashuralmay qalghan ghayiler üchün küresh qilmay, özlirining ghayilirini emelge ashurush üchün küresh qilishi lazimliqini qisqiche chüshendürüp qoyimen. Men töwende bayan qilidighan köz-qarashlar özümningki bolmastin, ular gherbtiki mutexessisler yaki kesip ehlilirining ilmiy köz-qarashliri. Eger men özümning oylighanlirini qoshup qoymaqchi bolsam, ularni bir «ilawe» sheklide qisturup qoyimen.

1. Ata-Anilarning Emelge Ashmighan Ghayiliri Balilirigha Qandaq Tesir Körsitidu?

Bir qisim ata-anilar balilirining yéngi idiyiler bilen uchriship, öz ghayiliri üchün küresh qilishini isteydu. Yene bir qisim ata-anilar bolsa özlirining emelge ashmighan ghayilirini baliliri arqiliq emelge ashurushqa urunidu [1].

Yawropa we Amérikidiki bir qisim tetqiqatchilar mundaq bir ehwalni bayqighan: Bir qisim ata-anilarning öz perzentlirini baliliri qilishni xalimaydighan ishlargha mejburlishi, u ata-anilarning öz balilirini bashqa bir ayrim adem, dep hésablimasliqidin kélip chiqqan. Yeni, bir qisim ata-anilar öz perzentlirini «ata-anilarning uzartilghan bir qismi», dep hésablap, ularni öz aldigha ayrim arzusi we ayrim ghayisi bar, ata-anisidin pütünley ayrilip mewjut bolup turidighan ademler, dep hésablimaydu. Shuning bilen u ata-anilar özliri emelge ashuralmighan ghayilerni özlirining baliliri arqiliq emelge ashurushqa urunidu. Shuning bilen balilirini melum bir alahide kesipni tallashqa, yaki melum bir alahide sahede yaki orunda ishleshke qistaydu.

Tetqiqatchilar bayqighan, ata-anilar balilirini melum bir ishni yaki kesipni qilishqa qistishidiki yene bir seweb, ularning öz hayatidiki pushaymini könglide peyda qilghan boshluqni toldurushtin ibaret. Yeni, ata-anilar özliri emelge ashuralmighan bezi nishanlirini baliliri arqiliq emelge ashurup, shu arqiliq özliridiki pushayman we ümidsizliklerni yoqitishqa urunidu. Ular perzentlirini wasite qilip, özining hayatini yaxshilimaqchi bolidu.

Bezi ata-anilar perzentliridin paydilinip öz hayatigha mene yaki qimmet bermekchi bolidu. Bezi ata-anilarning pütün wujudini özliri emelge ashuralmighan melum bir ghaye qapliwalghan bolup, ular ashu ghayini özining balisigha ötküzüp béridu. Netijide bir qisim balilarda rohiy jehettin qattiq azab chékish hadisilirini keltürüp chiqiridu. U balilar dawamliq kona ishlar bilenla hepiliship, öz tirishchanliqlirini axiri chiqmas xata netije yaki yoqatqan pursetler bilen axirlashturushqa mejburi bolidu. Ular ensizlikke chömidu, we chüshkünlishidu, shuning bilen zeherlik chékimlik yaki haraq bilen könglidiki ensizlikni bésishqa urunidu. Ular asanliqche uxliyalmaydu, hemde harghinliq tumani ichide aylinip méngip yüridu. Yene bir qisim balilar bolsa ata-anisi orunlashturghan ishtin pütünley waz kéchidu.

Mutexessislerning déyishiche, balilarni toghra yétekleshning usuli ularni ijadchan bolushqa, tirishchan bolushqa, intizar bolushqa, we öz yolini özi tépishqa righbetlendürüshtin ibaret.

Yene bezi mutexessislerning déyishiche, balilar kichik waqtida ularni heddidin ziyade köp mektep sirtidiki pa’aliyetlerge orunlashturuwetmey, özlirining némige qiziqidighanliqini özlirining bayqishi üchün ulargha waqit we sorun hazirlap bérish kérek. Balilar heddidin ziyade köp pa’aliyetlerge orunlashturulghanda, ularning öz yolini özi tapidighan bolush we yéngiliq yaritalaydighan bolushqa waqti qalmaydu. Yéngiliq yaritish déginimiz bir nersini yoqtin bar qilish bolup, undaq qilish üchün waqit kétidu. Eger ata-anilar öz balisini hemme ishta bashqilar bilen riqabetlishidighan qilmaqchi bolidiken, u balining yéngiliq yaritish qabiliyitini boghup qoyidu.

2. Ata-Anilar Balisining Ghayisige Arilishiwalmasliqi Kérek

Ata-anilar asasen öz perzentlirige jan-jehli bilen köyidu. Emma bala on nechche yashqa kirip, özining ishliri toghruluq özi qarar chiqirishqa bashlighandin kéyin, bir qisim mesililer otturigha chiqishqa bashlaydu. Bir qisim ata-anilar köpinche ishlarni balisining öz ixtiyarigha qoyup bérip, balisining öz ghayisini özining tallishigha yol qoyidu. Yene bir qisim ata-anilar bolsa balini qattiq kontrol qilip, balisining qaysi yönilishke méngishini özliri belgileydu. Bundaq ata-anilar balisini özi yaxshi körmeydighan tenheriket türige qatnashquzidu, balisini özi yaxshi körmeydighan muzika, ussul yaki bashqa sen’et türlirige kirishke zorlaydu, yaki bolmisa balisini doxtur yaki adwokatliqqa oxshash özi qilchimu yaxshi körmeydighan kesipke mejburlaydu [2].

Bezi balilar jimjitla ata-anisining gépini anglaydu. Ular bundaq ishqa narazi bolsimu, ata-anisigha ashkara qarshiliq körsetmeydu. Emma mesile balining könglining chongqur yéride kündin-kün’ge yamanliship, balining könglide qarshiliq hetta öchmenlik peyda qilidu. Yene bezi balilar öz pikirlirini udulla dewéridighan bolup, ata-anisidin özi qilmaqchi bolghan ishqa yol qoyushni telep qilidu. Shuning bilen a’ilidiki munasiwetke dez kétidu, hemde bala ata-anisidin yiraqlishidu. Eger bundaq munasiwet waqtida ongshiwélinmaydiken, a’ile kishiliri bir-biridin shu waqitta yaki kéyinche yiraqliship kétidu.

Bundaq ehwalning kélip chiqishigha pütünley ata-anilar sewebchi bolidu. Köpligen ata-anilarning öz arzulirini balilirigha téngishida töwendikidek sewebler bar:

--Ular öz arzulirini baliliri arqiliq emelge ashurmaqchi bolidu. Emma ular ashundaq qilish arqiliq balilirining ghayisini weyran qiliwatqanliqini asasen bilmeydu.

--Ular «özimiz yash waqtimizda érishelmigen pursetlerni balimizgha yaritip bériwatimiz», dep oylaydu. Emma baliliridin ashundaq pursetlerni isteydighan-istimeydighanliqini, ularning öz aldigha bashqa nishan-ghayisi bar-yoqluqini sorap qoymaydu.

--Ular baliliridin özliri tallap bergen her qandaq bir kesipte bösüp chiqishini isteydu. Emma balilirining ashundaq mu’amile qilinishqa razi ikenliki yaki emesliki, we ashundaq riqabetke kirishni xalaydighan-xalimaydighanliqi bilen kari bolmaydu.

--Ular öz perzentlirini görüge qoyush arqiliq bashqa ata-anilar bilen riqabetlishidu. Bu bir xil beslishish bolup, balisi utup chiqqan ata-anilar özlirini «yenggüchi» hésablaydu.

--Eger baliliri bir yaki bir qanche sahede bösüp chiqmisa, ular özlirini yaxshi ata-ana qatarida körmeydu.

Yuqiridiki ehwallarning hemmiside peqet ata-anilarla közde tutulghan bolup, ularning héch qaysisida balilarning qandaq oylaydighanliqi közde tutulmighan. Bezi ata-anilar «Balilirimiz özining némini isteydighanliqini bilmeydu, shunga ashundaq qilimiz», dep qaraydu. Emma, emeliyette balilar özlirining némini isteydighanliqini bilidu. Köpinche balilar öz aldigha qarar alalaydu, hemde uningdin kélip chiqqan aqiwetning mes’uliyitinimu öz üstige alalaydu.

Ata-anilarning roli balini yéteklesh bolushi, bala yardem sorap aldigha kelgende uninggha yol körsitip qoyush bolushi, balisi meghlup bolghanda «Men sanga démidimmu?» démey turup, uninggha muweppeqiyetlik bolushning usullirini ögitip qoyush bolushi, balisini özining yolini özi tallashqa righbetlendürüsh bolushi, balisini özi qarar chiqirish üchün zörür bolghan bilim we uchurlar bilen teminlep, qarar chiqirishni balisigha qoyup bérish bolushi, hemde balisi qiyinchiliqqa duch kelgende balisi üchün küch-qudret we rahetlikning menbesi bolup bérish bolushi kérek. Siz ashundaq ata-ana bolalighandila, andin balingiz bir xil yaxshi muhitqa ériship, bir muweppeqiyetlik adem bolush yoligha heqiqiy türde qedem tashliyalaydu.

3. Néme Üchün Özingizning Ghayisini Özingiz Turghuzush Nahayiti Muhim?

Köpinche kishiler öz ghayisi boyiche yashashni isteydu. Emma hemme ademler shundaq qilalmaydu. Shundaq bolsimu, töwendikidek sewebler tüpeylidin, siz choqum özingizning ghayisini boylap méngip, özingiz istigen hayatni yashashqa pütün küchingiz bilen tirishing [3]:

(1) Peqet öz ghayingiz üchün yashighandila andin hayatingizning qimmiti bar bolidu. Öz ghayingiz üchün yashisingiz, eng zor qiyinchiliqqa duch kelgen waqitlardimu uninggha bash egmeysiz. Burunqidekla tirishisiz. Etisi etigende orningizdin turup, ishingizni yéngidin sinaysiz. Sizning ghayingiz sizning pütün hayatingizgha mene qoshidu. Eger sizde ghaye bolmaydiken, siz héchnémige hésab bolmaysiz.

(2) Siz bashqa ghayilik kishiler bilen tonushisiz. Siz öz ghayingiz üchün tirishish iradisige kélip, ashu yolgha yüksek qizghinliq bilen qedem tashlighiningizda, siz qimmet qarishi we qiziqishi sizningki bilen oxshap kétidighan bashqa kishilerni özingizge jelp qilisiz. Siz etrapingizgha muweppeqiyetlik kishilerni qanche köp toplisingiz, sizmu muweppeqiyetning shunche yuqiri pellisige chiqalaysiz. Hemde qiyinchiliqqa yoluqqan waqitliringizda, sizning ashu dostliringiz sizge ilham bérip, sizning dawamliq utuq qazinishingizgha türtke bolidu.

(3) Sizmu bashqilargha medet bolalaysiz. Siz bir ghayini tiklep, ashu ghaye üchün küresh qilsingiz, sizning tutqan yolingiz siz bilen oxshash halettiki bashqa kishilerge ümid élip kélidu. Siz ular üchün ülge bolup, ularning öz ghayiliri üchün tiriship béqishigha türtke bolisiz. Siz ulargha yardem qilalaysiz, ularni yétekliyeleysiz, hemde ulargha medet béreleysiz.

(4) A’ilingizni yaxshi baqalaysiz. Siz ashundaq qattiq iradige kelsingiz, asanliqche meghlup bolmaysiz. Siz özingiz üchün yaxshi nishandin birni tiklep, ashu nishan üchün tirishish jeryanida melum miqdardiki kirimnimu yaritidikensiz, shuning bilen a’ilingizni obdan baqalaysiz. Bezi ghayini emelge ashurush bashqilirigha qarighanda uzunraq waqit telep qilidu, emma uning eng axirqi netijisi bashqiliriningkige qarighanda téximu qimmetlik bolidu.

(5) Özingiz öch köridighan kesip bilen shughullansingiz, künler intayin asta ötidu. Etisimu orningizdin intayin charchighan halette turisiz. Uning ornigha özingiz arzu qilghan kesipni qilip yashisingiz, sizning her bir küningiz hayajanliq ichide ötüp, qiliwatqan ishingizdin zor huzur tapisiz.

(6) Sizning ghayingizni bashqilar emelge ashurup bermeydu. Her bir ademning öz aldigha ayrim ghayisi bar bolidu. Eger siz öz ghayingiz üchün özingiz küresh qilmaydikensiz, bashqilar sizning ghayingiz üchün ishlep bermeydu.

(7) Siz peqet öz ghayingiz üchün yashighandila andin bextlik bolalaysiz. Ghayisiz hayat chüshkünlükke tolghan bolidu. Shunglashqa nahayiti qattiq izdinip, özingiz heqiqiy türde arzu qilidighan nersini tépip chiqing. Siz ashu nersige érishish üchün resmiy seperge atlan’ghandin kéyin, siz öz héssiyatingizda bashqiche özgirish hasil bolghanliqini bayqaysiz.

(8) Bashqilarning siz toghrisida xata qarashta bolghanliqini ispatliyalaysiz. Hemmimizning etrapida «Séning u ghayeng emelge ashmaydu» deydighan ademler bar. Siz ashundaq pozitsiyidin otning üstige quyulghan mayning ornida paydilinip, qattiq tiriship, ularning déginining xata ikenlikini ispatlang.

(9) Ata-aningizni pexirlendüreleysiz. Ata-animiz bizning ghayimizni dawamliq toghra chüshinip kételmeydu. Ular bezide bizning ghayimizni özgertishke tirishidu. Emma siz öz ghayingizde ching turup, qattiq tirishish arqiliq uni emelge ashuridikensiz, sizning ata-aningiz sizdin pexirlenmey turalmaydu.

(10) Öz-özingizni pexirlendüreleysiz. Öz ghayingizni emelge ashursingiz yalghuz ata-aningizni pexirlendürüpla qalmay, öz-özingiznimu pexirlendürisiz. Sizning öz-özingizge bolghan ishenchingiz téximu küchiyip, utuq qazinish we özingiz arzu qilghan kesip bilen shughullinishtin kélip chiqqan hayajanliqtin nahayitimu bek behrimen bolisiz.

(11) Siz peqet bir qétimla yashaysiz. Hayat bekmu qisqa. Künimiz sanaqliq. Shunglashqa biz némishqa ashu künlerni özimiz yaxshi körgen ishlar bilen shughullinip ötküzmeymiz?

(12) Siz özingizning melum bir ghayisi üchün küresh qilip yashisingiz, balingizgha bir yaxshi ülge tiklep, uning kallisigha «her qandaq ishni qilghili bolidu» dégen idiyini singdüreleysiz [4].

(13) Öz ghayingizni emelge ashurush arqiliq meghlup bolushning qimmitini chüshinidighan bolisiz. Meghlubiyet muweppeqiyetning bir qismi ikenlikini, eng axirida meghlubiyet unchiwala eski nersimu emeslikini tonup yételeysiz.

(14) Pushaymanda qélish bir intayin azabliq ish. Eger siz bir ghaye tiklep, kem dégende uni emelge ashurush yolida tiriship körüp baqmaydikensiz, ghayining qudriti choqum sizde bir xil qattiq pushaymanni peyda qilidu.

(15) Ghaye tikleydighan ademlerge yash cheklimisi qoyulmaydu. Biz özimiz isteydighan nersining néme ikenlikini bayqighanda, yash uninggha anche putlashmaydu.

(16) Ghayining chéki yoq. Meyli chong ghaye bolsun, yaki kichik ghaye bolsun, siz uning yaratquchisi. Bu nuqtini chüshen’gendin kéyin, siz öz pilaningizgha paydiliq bolghan yolni pilanlap, özingizning eng axirqi ghayisini emelge ashuralaysiz.

(17) Ghaye sizning kim ikenlikingizni belgilesh küchige ige. Siz öz ghayingizni emelge ashurghandin kéyin, bashqilar sizning qandaq bir adem bolalaydighanliqingiz we qandaq bir adem bolalmaydighanliqingiz heqqide söz échish salahiyitini yoqitidu.

(18) Öz ghayingiz üchün küresh qilmisingiz siz özingizni héch qandaq netije yaratmighan adem, dep hésablaysiz. Shuning bilen birer ishni arzu qilishtin pütünley toxtaysiz [5].

(19) Ghaye sizni tewekkülchilik qilishqa ündeydu, hemde tewekkülchilik sizge téximu köp pursetlerni yaritip béridu.

Axirqi Söz

Men toluq otturini püttürgüche Aqsu shehiri ichide oqudum. 1976-yili yazda Aqsu Wilayetlik 1-Ottura Mektepni püttürüp, Onsu nahiyisining sheherge yéqin bir yérige jaylashqan Onsu Shal Uruqchiliq Meydanigha «qayta terbiye» élishqa chüshtüm. 1977-yili 12-ayda Junggoda aliy mektepke imtihan arqiliq oqughuchi qobul qilish tüzümi eslige keltürüldi. Méning nopusum Onsu nahiyiside bolghachqa, men ashu qétimliq (yaki 10 yildek waqittin kéyinki tunji qétimliq) aliy mektep imtihanigha Onsu nahiyisidiki bir ottura mektepte qatnashtim. Bir mezgil waqit ichide aliy mektep imtihani pütün jem’iyettiki eng chong parang témisi bolup turdi. Imtihan tügep, azraq waqit ötkendin kéyin, pütün Aqsu wilayiti miqyasida bir ish nahayiti chong xewer bolup tarqaldi. U bolsimu «Aqsuda bir oqughuchi pütün Uyghur diyari boyiche intayin yuqiri nomur éliptu» dégendin ibaret idi. Ottura mektep oqutquchilirining qattiq sürüshte qilishi netijiside héliqi yuqiri nomur alghan oqughuchi men bolup chiqtim. Yeni méning nomurum pütün Uyghur diyari boyiche 2-orunda iken. Uningdin kéyin méni qobul qilghan aliy mektepler heqqidiki söz-chöchekler tarqilishqa bashlidi. U mekteplerning ichide Béyjing Uniwérsitéti, Chingxua Uniwérsitéti, hetta chet ellermu bar idi. Emma u chaghda mende héch qandaq chet el tili sewiyisi mewjut emes bolup, xenzu tili sewiyemmu nahayiti töwen idi. Shunglashqa men héliqidek geplerge anche bek ishinip ketmidim. Men her küni chongqur hayajanliq we xushalliq ichide bir aliy mektepning chaqiriqini saqlap tursam, rehmetlik dadam manga Onsu nahiyilik xelq hökümitide éyigha 20 nechche som ma’ash béridighan terjimanliq xizmitidin birni hel qiliptu. U chaghda dadam özi yalghuz ishlep, pütün a’ilining iqtisadini qamdawatqan bolghachqa, iqtisadimiz yaxshi emes idi. Shu sewebtin dadam akamning shu qétim aliy mektep imtihanigha qatnishishigha ruxset qilmighan idi (akammu Aqsu 1-Otturining toluq ottura oqushini tamamlighan bolup, uning ottura mekteptiki oqushimu nahayiti yaxshi idi). Shuning bilen dadam manga öz qararini éytti: «Siz oqushqa barmay, Onsudiki ashu xizmetni ishleysiz. Sizni oqutushqa bizning iqtisadimiz yar bermeydu.» Bu gepni anglap, méning héliqi xushalliqim bilen hayajinim azab we hesretke aylinishqa bashlidi. Aliy melumatliq bolush ghayem ghazanggha aylandi. Men u chaghda héch qandaq ishta dadamning gépini yiralmayttim. Uning üstige a’ilimizning iqtisadiy ehwali mangimu ayan idi. Del shu chaghda dadamning dostliri yighilghan bir méhmandarchiliq sorunida bashqilar men érishken yuqiri nomur munasiwiti bilen dadamni tebriklishiptu. Shuning bilen dadam özining méni aliy mektepte oqutmasliq qararini qalghanlargha déyishke mejburi boluptu. Bu qararni anglighan dadamning dostlirining hemmisi ornidin qozghilip kétip, dadamni qattiq eyibleptu, hemde uninggha «Eger balanglini sile oqutmisangla, oqush chiqimini biz öz üstimizge élip, uni biz oqutayli. Erkin aliy mektepke barmisa qet’iy bolmaydu», deptu. Shuning bilen dadam na’ilaj méning oqushumgha maqul boluptu.

Men aliy mektep dewrini iqtisadiy jehette intayin zor qiyinchiliq ichide ötküzdüm. Dadamning ma’ashi pütün a’ilini béqishqa aranla yétidighan bolghachqa, ma’ashining bir qismini manga berse, a’ilidiki qalghanlarni baqidighan’gha pul yétishmeytti. Men Ürümchide oqughan 5 yil ichide, yol kirasigha töleydighan pul bolmighachqa, her yili öyge peqet bir qétimla, yeni yazliq tetildila qayttim. U chaghda mashinilar Ürümchidin Aqsugha yolda 3 kéche qonup (yeni Toqsun, Korla we Kuchada qonup), 4 künde aran baratti. Köpinche waqitlarda dadam méni Ürümchidin qayturup ekélidighan’gha özining yük mashinisi heydeydighan shopur tonushliridin birerni tépip béretti. Men ashundaq yük mashinisining kepingkiside olturup, yurtqa qaytip kélettim. Yazliq tetil tügep, Ürümchige qaytidighan waqittimu dadam méni yene ashundaq mashinigha sélip qoyatti. Men ikki qétim pochtixana xetlirini toshuydighan üsti ochuq yük mashinisining üstide, xet qachilan’ghan xaltilarning üstide olturup yaki yétip, Ürümchige qaytip kelgen. Yeni 8-ayning tomuz issiq künliri 4 kün üsti ochuq mashinidiki yüklerning arisida olturup, topilang we ongghul-dongghul yollarda méngip, Ürümchige qaytip kelgen idim. Dadam «sizni oqutidighan iqtisadimiz yoq», dep tursimu oqush yolini men özüm tallighan bolghachqa, men her qandaq ishqa héch qandaq narazi bolmayttim. «Men ölüpla qalmisam, bashqa ishlar ötüp kétidu», dep oylayttim.

Men Shinjang Uniwérsitétigha kirip, bir yil ötkendin kéyin, memliketlik oqughuchilar birleshmisige mu’awin re’is boldum (Méning üstümde uningdin bashqa yene 4 mektep we aptonom rayonluq oqughuchi teshkilatlirining xizmet wezipisi bar idi). Shuningdin kéyin her yili yazliq tetilde ichkiri ölkilerning birerside ötküzülgen memliketlik oqughuchilar birleshmisi re’is we mu’awin-re’isliri yighinigha bérip turdum. Men u chaghda gherbiy-shimaldiki 5 ölkining oqughuchilar wekili idim. Éhtimal 1981-yili bolsa kérek. Bir yili yazda men Aqsudin Ürümchige qaytishtin bir kün burun, dadam manga héliqidek pochtixana yük mashinisidin birini tépip berdi, hemde qolumgha 5 som pul berdi. Men bu pulni Aqsudin Ürümchige barghiche bolghan 4 künlük seperdiki tamaqqa (shopur nede uxlisa menmu shu yerde uxlaydighan bolghachqa, yataqqa pul ketmeytti; bezide mashinining kepinkiside yaki üstide uxlighan waqtimmu bolghan), Ürümchidin ichkirige méngishtin burunqi bir heptilik tamaqqa (Ürümchidiki mektepke baldurraq bérip, ichkirige bérip-kélish ayropilan béliti qatarliq seper resmiyetlirini béjirmisem bolmaytti), ichkiridiki shexsiy chiqimlirimgha, hemde ichkiridin Ürümchige qaytip kélip, oqush bashlashqiche bolghan 10 kündek waqittiki tamaqqa yetküzüshüm kérek idi. Oqush bashlighanda mektep tamaqni bikargha béridighan bolup, u chaghda pulsizmu yashighili bolatti. Men héliqi 5 som pulni qolumgha alghandin kéyin, könglüm qattiq buzuldi. Shuning bilen öydin sirtqa chiqip, bir adem yoq jayni tépip, bir sa’ettek waqit qattiq yighlidim. Her qanche hésablisammu, Ürümchide oqush bashlighuche héliqi 5 som pulni yetküzeleydighan’gha közüm yetmidi. Akam öz halidin kétip qalghan ukisini körüp, özi yighip qoyghan azraq pulini manga berdi. Men u chaghda kespiy oqush, chet el tilini özlükidin öginish we oqughuchilar xizmitini ishlesh jehette mektepke tonulup, köp teshwiq qilinip, xéli chong nam-ataqqa érishken idim. Emma, a’ile iqtisadimizning yaxshi bolmasliqi tüpeylidin, men bashqa köpligen oqughuchilar behrimen boluwatqan iqtisadiy shara’ittin mehrum qalghan idim. Shundaq qilip etisi men intayin perishanliq ichide yolgha chiqtim.

Men Shinjang Uniwérsitétini ata-anamdin intayin az iqtisadiy yardem élip turup oqup püttürdüm. Bezi chaghlarda nechche ay waqit ichide ata-anamdin turmush puli almay, zhurnallarda maqale élan qilip, shuning qelem heqqi bilen yashighan waqtimmu bar. Hazir Shinjang Uniwérsitétida proféssor we Éléktironluq Uchur Institutining mu’awin bashliqi bolup ishlewatqan sawaqdishim Dilmurat Tursun, we hazir Béyjingdiki Merkiziy Milletler Uniwérsitétining mu’awin mudiri bolup ishlewatqan, Yaponiyede men bilen bir qararda oqughan Zeper Abliz ikkiylen eyni waqitta méning bir qisim turmush chiqimlirimni töliwetken idi. Men ular qilghan ashu yaxshiliqlarni hergizmu unitalmaymen.

Bügün mezkur maqalini yéziwatqanda, ésimge yuqiridiki ehwallar kélip qaldi. Méning ularni yézishtiki meqsitim, hazir özining buningdin kéyinki hayati toghrisida muhim qararlarni élish basquchida turuwatqan ukilargha mundaq bir heqiqetni bildürüp qoyush: Ata-anilarning qarari köpinche waqitlarda toghra chiqidu. Emma, hemme waqit toghra chiqiwermeydu. Shunglashqa bezi chaghlarda özingizning hayati toghrisidiki muhim qararlarni özingiz élishingiz, shu arqiliq öz teqdiringizni özingiz belgilishingiz kérek. Eger men 1978-yili Shinjang Uniwérsitétigha oqushqa kélelmigen bolsam, hazir Uyghur diyaridiki birer jayda ottura mektep oqush sewiyisidiki bir adem bolup ishlewatqan bolar idim.

Hazirqi bir qisim ösmürler ajayip chong bolghili turuptu. Ular yoqsuzluqning derdini tartish u yaqta tursun, uni asasen anglapmu baqmaydiken. Birer yilning aldida biz turuwatqan yerge aliy mektepni püttürüp bolghan bir oqughuchi kelgen. Bir qétim u özi turuwatqan öyning igisi bolghan kichik apisidin «Kechte tamaq etmidingiz, biz bügün kechte néme yeymiz?» dep soraptu. Kichik apisi «Kechte tamaq étishke ülgürelmidim. Shunga chüshte éship qalghan tamaqni yeyli» dése, héliqi bala «Men hergizmu éship qalghan tamaqni yémeymen», dep jawab bériptu. Sizning balingizni ashundaq terbiyiliginingiz sizning uninggha köyginingizma? Men hazirmu éship qalghan tamaqlarni yeymen. Dem élish künliri öyimizge méhman kélidighan ishlar köp bolidighan bolup, tamaq éship qalidighan waqitlarmu köp. Shunglashqa men hazirmu bir waq emes, bir qanche kün éship qalghan tamaqlarni yeymen. Yégendimu bizge ashundaq tamaqlarni ata qilghan Allahqa rehmet éytip turup yeymen.

Men tordashlardin maqalining «Axirqi Söz» qismida bayan qilin’ghan yuqiridiki mezmunlarni özümning «Buyrulghan yardem we tirishchanliq—Bedri urushidin oylighanlirim» dégen maqalisige, hemde muqeddes kitabimizdiki töwendiki sözge baghlap chüshinishinglarni ümid qilimen: «Insan peqet özining ishligen ishining netijisini körüdu (53:39)» (Bu ayet bir In’glizche menbede mundaq chüshendürüliptu: Insanlar öz könglige püküp qattiq tirishchanliq körsetken nersilerdin bashqa özlirige paydiliq nersilerge érishelmeydu). 

Men Amérikida oqushumning doktor-ashti basquchini axirlashturup, resmiy xizmetke kirip ikki yil ötkende, yeni buningdin 17 yil burun, dadam alemdin ötti. Shuningdin kéyinki hayatimni dadisiz yashap keldim. Mana mushuninggha oxshash, ata-anilar bu dunyadin baldur kétip, balilirining hayatigha axirghiche hemrah bolalmaydu. Köpinche ehwalda balilirining hayatining xéli köp qismigha hemrah bolalmaydu. Shunglashqa méning her bir ata-anilardin ümid qilidighinim, balingiz öz ömrini qandaq ötküzüshni özi qarar qilsun. Balingiz öz ömrini qaysi kesip bilen shughullinip ötküzüshni özi qarar qilsun. Siz bolsingiz balingizning öz qiziqishi we öz talantlirini bayqiwélishigha, yeni özining qaysi kesipni yaxshi köridighanliqi, we qaysi kesipni eng yaxshi qilalaydighanliqini biliwélishigha barliq küchingiz bilen yardem qiling. Öz qiziqishi bilen öz talantlirini bayqiwélish nahayitimu müshkül ish. Xéli köp kishiler ottura yashlargha barghandimu özining qiziqishi bilen özidiki talantlarni bayqiyalmaydu. Ashundaq bolghachqa, nurghun Amérikiliqlar balisi toluq otturini püttüridighan’gha bir-ikki yil waqit qalghan chaghdin bashlap, balilirini nurghun aliy mektep we muzéylargha apirip ékskursiye qilduridu. Amérikidiki balilar bashlan’ghuch mektep mezgilidin bashlapla her yili «ilim-pen musabiqisi», «ilmiy tetqiqat körgezmisi», we «dala seylisi» dégendek pa’aliyetlerge, hemde her xil tenheriket türlirige qatniship, özi yashawatqan dewrdiki eng köp tarqalghan kesip we téxnologiyiler bilen nahayiti obdan tonushup turidighan bolghachqa, ular üchün özining qiziqishi bilen özidiki talantlarni ottura mektep mezgilidila yaki bolmisa aliy mektep oqushining deslepki ikki yili ichidila bayqiwélishi xéli omumlashqan. Emma Uyghur diyaridiki yash-ösmürler üchün bundaq shara’itlar mewjut emes. Shunglashqa bu jehette Uyghur ata-anilarning wezipisi bir qeder éghir bolup, men ulardin balilirining özi tallighan ghayisige arilishiwalmay yaki uninggha tosqunluq qilmay, ularning öz qizghinliqi bilen özidiki talantlarni bayqiwélishigha eng zor derijide yardemde bolushini ümid qilimen.

Paydilinish Matériyalliri:

[1] How parents' unfulfilled dreams can affect their children

http://www.consumeraffairs.com/news/how-parents-unfulfilled-dream-can-affect-their-children-070813.html

 [2] Do Interfering Parents Raise Successful Children?

http://www.earnestparenting.com/2009/03/24/guest-intefering-parents-successful/

[3] Eleven Reasons Why It’s Important to Follow Your Dreams

http://www.lifehack.org/articles/communication/11-reasons-why-its-important-follow-your-dreams.html

 [4] The 16 Reasons Why It Is So Important To Follow Your Dreams

http://addicted2success.com/success-advice/16-reasons-why-its-important-to-follow-your-dreams/

[5] NINETEEN REASONS TO IGNORE EVERYBODY AND FOLLOW YOUR DREAMS

http://www.globotreks.com/features/19-reasons-ignore-everybody-follow-your-dreams/

Qoshumche: Men Kesip we Talant Heqqide Burun Yazghan Maqalilerning Tizimliki

Töwendiki maqaliler baghdash, misranim, izdinish, bozqir we «http://www.menzil.biz» tor betliride bar, dep oylaymen. Eger siz ulargha qiziqsingiz, hemde ularni tapalmay qalsingiz, manga «bilim.humar@yahoo.com» arqiliq élxet yazsingiz, men ularni sizge ewetip bérimen (Eng astidiki maqale eng deslipide, eng üstidiki maqale eng axirida yézilghan).

11. Amérikidiki Yéngi Igilik Pilani Musabiqisi

10. Bir Amérika Uniwérsitétidiki Keshpiyat Merkizi--«Oylash Sanduqi»

9. NASAning Yéngi Keshpiyat Musabiqisi Heqqidiki Uqturushi

8. NASA diki «Ilim-Pen Musabiqisi»

7. NASAdiki «Balini Ishqa Apirish Küni» Pa’aliyiti

6. Amérikidiki Ottura Mekteplerning «Yéngi Keshpiyat Musabiqisi» Pa’aliyetliri

5. Amérika Bashlan’ghuch Mektepliridiki «Kesip Tallash» Pa’aliyiti

4. Özingizdiki Barliq Talantlarni Bayqiwéling

3. Mektep Hayatidin Muwapiq Paydilinish Toghrisida Qisqiche Tewsiye

2. Ömürlük Kesipni Qandaq Tallash Kérek

1. Muweppeqiyetning Yéngi Tenglimisi

Bu maqalini inimiz «Pidakar» tehrirlidi.

Bu maqalini héchkimdin sorimay, menbesini bergen asasta bashqa her qandaq torgha chiqarsingiz, yaki élkitabqa oxshash bashqa her qandaq shekilde ishletsingiz boluwéridu. Bu maqale barliq uyghurlargha mensup.

© Copyright 2014 Uyghur Meripet  Torbéti 

Visits Number